SN stwierdził, że „(…) rekonstrukcja procesu motywacyjnego zachodzącego w psychice konkretnego sprawcy określonego czynu musi z natury rzeczy opierać się przede wszystkim na analizie jego osobowości, a więc:
- cech charakteru,
- usposobienia,
- poziomu umysłowego,
- reakcji życiowych.
Dopiero suma tych osobopoznawczych danych w zestawieniu z okolicznościami popełnionego czynu daje podstawę do prawidłowej jego oceny od strony podmiotowej”.
Wyrok SN, IV KR, OSNIK 1974, nr 12, poz.222.
brak ujednoliconej terminologii „motywacji”,
wyraźna jest tendencja zastępowania terminu „motywacja”, pojęciem „proces motywacyjny”, „działanie umotywowane”,
„proces motywacyjny” – proces wpływający na działanie, motywy stanowią w tym procesie funkcje czynników inspirujących, ukierunkowujących, integrujących zachowanie;
określa się go jako regulator, który pełni funkcje sterowania czynnościami, tak by doprowadziły człowieka do określonego wyniku, celu życiowego, zadania.
Działanie umotywowane – występuje wówczas, gdy jednostka uświadamia sobie cel działania i konstruuje jego program;
motyw jest wówczas postrzegany jako zwerbalizowanie celu i programu umożliwiającego danej osobie podjęcie określonej czynności.
Tło motywacyjne – sytuacyjne przesłanki procesu motywacyjnego kształtują się poprzez określenie zmiennych, które usposabiają lub predestynują do realizacji określonego przestępstwa lub odgrywają znaczną rolę w etiologii zachowania przestępczego.
zastosowanie kryterium motywu pozwala na wskazanie cech charakterystycznych dla poszczególnych grup sprawczyń,
Motyw zabójstwa – charakteryzuje sylwetkę sprawczyni ukazując, jakie wartości są dla niej istotne, jakie dobra mają dla niej szczególne znaczenie, jakie są rzeczywiste przyczyny jej zachowania, relacje z ofiarą, uprzednie konflikty, czy sytuacje trudne.
Ocena motywu – to wypadkowa 1) obserwacji zachowania, 2) wyników badań psychologicznych, 3) analizy zachowania sprawcy tempore criminis.
wpływ wojen długich i krótkotrwałych, bez względu na ich wynik i skutki ekonomiczne,
wpływ przemocy: w rodzinie, w społeczeństwie, w środkach masowego przekazu,
wpływ środowiska, a szczególnie sytuacji ekonomicznej, czy prawnej,
wpływ sytuacji rodzinnej, w szczególnie charakter relacji z partnerem, czy mężem,
Stąd stwierdzenie, że sprawczynie (zabójczynie) to
„produkty” sytuacji w jakiej się znalazły.
Badania kryminologiczne dowodzą, że przestępstwa kobiet są osobną kategorią kryminalną, w której czynniki kulturowe odnoszące się do ich ról społecznych stanowią najważniejsze zmienne.
Teorie kryminologiczne, dotyczące przestępczości kobiet nie znajdują swojego odpowiednika w teoriach kryminologicznych charakteryzujących przestępczość mężczyzn. W teoriach „kobiecych” zwraca się uwagę na uwarunkowania społeczne w postaci wadliwych stosunków w rodzinie (małżeństwo, związki pozamałżeńskie, przemoc, awantury, konflikty, alkoholizm).
Małżeństwo restrykcyjne – wzrost liczby zabójstw przez Małżeństwo restrykcyjne kobiety w rodzinach, w których ukrywana jest przemoc.
Według danych statystycznych niemieckich kryminologów Steinmetza i Straussa 1/5 populacji mężczyzn aprobuje agresję wobec kobiety => małżeństwo takie pozwala na sformułowanie syndromu maltretowanej żony, który jest okolicznością łatwo generującą zabójstwo,
Uzależnienie do alkoholu – stan nietrzeźwości powoduje u Uzależnienie do alkoholu kobiet wzrost poziomu agresji, kobieta w tym stanie ma obniżoną w stopniu znacznym zdolność rozumienia, ocenę faktów, osłabioną samokontrolę, czyn ukierunkowuje zwykle na najbliższych (męża, dziecko, kochanka).
Relacje tego typu określane są jako VOR (victim offender relationship),
Zwykle przybierają one trzy formy:
- neurotyczną,
- psychobiologiczną,
- geneobiologiczną.
Forma neurotyczna – polega na rozwoju i pogłębianiu się sytuacji konfliktowych, zaistniałych zwłaszcza w dzieciństwie,
Może się objawiać nienawiścią do ojca, czy ojczyma, przybierać postać kompleksu Edypa, nie ogranicza się jednak wyłącznie do rodziców i może manifestować się wobec innych osób (znajomych, lub obcych),
Niezmiennie uznaje się, ze źródłem wykształcenia tejże formy są przeżycia z okresu dzieciństwa, mające silny związek z najbliższymi i „powikłaniami” wzajemnych relacji z tymi osobami (rodzicami czy rodzeństwem).
Forma psychobiologiczna – polega na występowaniu wzajemnej atrakcyjności dwóch uzupełniających się przeciwstawnych typów konstytucjonalnych, gdzie jedna strona staje się negatywem drugiej.
Ten typ relacji pojawia się w małżeństwie alkoholika, tyrana domowego albo w relacji między prostytutką, a sutenerem, chociaż żadna z tych relacji nie jest kryminogenna może ułatwić popełnienie przestępstwa
Kontakt ofiara – sprawca zauważalny jest najlepiej w relacjach rodzinnych, gdzie występuje przemoc,
Kontakt ten zawsze przybiera postać cyklicznie powtarzających się sekwencji:
I Faza – ofiara doznaje szoku i odpowiada niewiarą na czyny prześladowcy – mechanizm zaprzeczania,
II Faza – pozorne przystosowanie do powstałej sytuacji, zaprzeczenie zostaje przełamane przez przerażenie,
II Faza – po popełnieniu przestępstwa pojawiają się cykliczne ataki: apatii, złości, rezygnacji, irytacji, wściekłości, bezsenności, reakcje lękowe, koszmary senne, narastające poczucie winy.
U kobiet maltretowanych występuje tzw. „zamrożony strach”
lub „histeryczne rozszczepienie” analogiczne do tego, jakie występuje w syndromie sztokholmskim,
Do przeważających należą następujące reakcje: lęk, strach, poczucie niepewności, ciągłe zagrożenie,
Obserwacja powyższych okoliczności spowodowała, że wykształciło się pojęcie victim precipitation. Termin ten stanowi synonim ofiary przyśpieszającej popełnienie przestępstwa, głównie zabójstwa. To ofiara pierwsza posługuje się siłą fizyczną, inicjuje zdarzenie, doprowadza do przestępstwa.
w ujęciu wiktymologicznym akcentuje się „wymuszanie”
przez sytuację pewnego typu ludzkich zachowań, osoby przyjmują takie role, jakie narzuca sytuacja,
1) konflikty między ofiara, a sprawcą (kłótnie rodzinne),
2)motyw zemsty, wynikający z emocjonalnych reakcji sprawcy na zachowanie ofiary,
3) utrzymywanie kontaktów z osobami zaburzonymi,
4) brak kontroli nad własnym zachowaniem, przebywanie w sytuacji zagrożenia,
5) poczucie krzywdy i odrzucenia,
6) zazdrość.
