Państwo jest zobowiązane do:
(art. 38) ochrony życia
(art. 41.1) nietykalności i wolności osobistej
(art. 21.1) chroni własność i prawo dziedziczenia
(art. 24 i 65.5) oraz pracę
(art. 68.4) zwalcza choroby epidemiczne i zapobiega skutkom degradacji środowiska
Jest również gwarantem podstawowych praw
obywateli.
Obowiązki obywateli w
bezpieczeństwie i obronie narodowej
(art. 82) wierność RP i troska o dobro wspólne
(art. 84) przestrzeganie prawa
(art. 85.1) obrona ojczyzny
(art. 86) dbałość o stan środowiska i
odpowiedzialność za spowodowanie jego
pogorszenia
Każdy obywatel ma prawo do m.in.:
(art. 66.1) bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
(art. 68.1) ochrony zdrowia
(art. 67.1) zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego
(art. 54.1) wolności wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i
rozpowszechniania informacji
(art. 57) organizowania pokojowych zgromadzeń
(art. 58) zrzeszania się
Ograniczenia wolności i praw obywatelskich oraz działalności gospodarczej
wprowadzone wyłącznie ze względów bezpieczeństwa jako nadrzędnego
interesu państwa:
(art. 31.3).
„Ograniczenia w zakresie korzystania z
konstytucyjnych wolności i praw mogą być
ustanowione tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy
są konieczne w demokratycznym państwie dla
jego bezpieczeństwa lub porządku
publicznego bądź dla ochrony środowiska,
zdrowia i moralności publicznej, albo wolności
i praw innych osób"
RODZAJE STANÓW NADZWYCZAJNYCH W POLSCE
Wyróżniamy trzy stany nadzwyczajne:
-
stan wyjątkowy,
-
stan wojenny i stan wojny - różnice
-
stan klęski żywiołowej.
Istnieją dwa warunki ogólne, które muszą zaistnieć dla wprowadzenia któregokolwiek z trzech stanów nadzwyczajnych. Należą do nich:
-
zaistnienie sytuacji szczególnego zagrożenia.
-
niemożność przeciwstawienia się temu
szczególnemu zagrożeniu za pomocą
zwykłych środków konstytucyjnych
Zasada legalności – podstawą decyzji o wprowadzeniu określonego stanu
nadzwyczajnego może być wyłącznie ustawą, a właściwą formą – rozporządzenie , które
podlega publikacji w Dzienniku Ustaw i podaniu do publicznej wiadomości.
Zasada wyjątkowości – stany nadzwyczajne mogą być wprowadzone tylko w sytuacji szczególnego zagrożenia i tylko wtedy, gdy zwykłe środki konstytucyjne okazują się
niewystarczające
Zasada proporcjonalności – działania podejmowane przez władze po
wprowadzeniu stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać rozmiarowi zaistniałego
zagrożenia .
Zasada celowości – celem działań podejmowanych przez władze po
wprowadzeniu stanu nadzwyczajnego musi być jak najszybsze przywrócenie
„normalnego” funkcjonowania państwa
Zasada ochrony podstaw systemu prawnego – wspomniane ograniczenia dotyczą nie tylko organów władzy wykonawczej , ale odnoszą się również do parlamentu – art. 228 ust. 6 KonstRP stanowi, że „w czasie stanu
nadzwyczajnego nie mogą ulec zmianie:
Konstytucja, ordynacje wyborcze do Sejmu,
Senatu i organów samorządu terytorialnego,
ustawa o wyborze Prezydenta RP, a także
ustawy o stanach nadzwyczajnych”.
Zasada ochrony organów przedstawicielskich –
jedną z konsekwencji ustrojowych związanych ze stanami nadzwyczajnymi jest zakaz skrócenia
kadencji Sejmu, co więcej, kadencja Sejmu i
Senatu nie może w tym okresie ulec zakończeniu i podlega obowiązkowemu przedłużeniu; w
okresie 90 dni od zakończenia stanu nadzwyczajnego nie może zostać
przeprowadzone referendum ogólnokrajowe, wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta
Rzeczypospolitej; kadencje wymienionych
organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu.
POJĘCIE STANU NADZWYCZAJNEGO
1.
Przez stany nadzwyczajne rozumie się
instytucje prawa wewnętrznego, które polegają na ograniczeniu realizacji wolności i praw
jednostki oraz na odstąpieniu od przyjętego w Konstytucji systemu sprawowania władzy z
powodu wystąpienia stanu szczególnego
zagrożenia, w celu przeciwstawienia się temu zagrożeniu.
2.
Instytucje te mają za zadanie ochronę najwyższych konstytucyjnych wartości, tj.
niepodległości państwa, nienaruszalności
terytorium, ciągłości władzy, wolności i praw
człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwa
obywateli.
STAN WOJENNY
Do stanu wojennego mają zastosowanie artykuły Konstytucji traktujące o wszystkich stanach
nadzwyczajnych. Sam stan wojenny znajduje się w art.
229, 231 i 234 Konstytucji. Jego rozwinięcie i
uszczegółowienie stanowi ustawa z 29 sierpnia 2002 r.
o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej
Stan wojenny należy odróżnić od stanu wojny.
Stan wojenny może zostać wprowadzony już wtedy, gdy państwo jest zewnętrznie zagrożone, ale nie
podjęto jeszcze decyzji o stanie wojny. Natomiast stan wojny nie oznacza zarazem stanu wojennego, bo państwo może prowadzić wojnę i nie będzie to
zagrażać jej terytorium, więc nie będzie przesłanki do
wprowadzenia stanu wojennego
STAN WOJENNY – TRYB WPROWADZENIA
Prawo wprowadzenia stanu wojennego (i zniesienia) przysługuje prezydentowi działającemu na wniosek Rady Ministrów.
Wniosek powinien obejmować: okoliczności uzasadniające wprowadzenie stanu wojennego, zasięg terytorialny oraz
zakres koniecznych ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela. Prezydent nie jest związany wnioskiem Rady Ministrów, co oznacza, że może on odmówić wydania
rozporządzenia wprowadzającego stan wojenny. Może również wskazać inne przyczyny uzasadniające wprowadzenie stanu wojennego niż uczyniła to Rada Ministrów w swoim wniosku.
Prezydent wprowadza stan wojenny w formie
rozporządzenia, które wymaga kontrasygnaty premiera. Wtedy rozporządzenie jest publikowane niezwłocznie w Dzienniku
Ustaw, podane do publicznej wiadomości i wówczas nabiera mocy.
Następnie, w ciągu 48 godzin, prezydent musi przedstawić
je Sejmowi do podpisania. Sejm ma obowiązek rozpatrzyć je
niezwłocznie, czyli w najkrótszym możliwym terminie.
STAN WOJENNY – PRZESŁANKI ZASTOSOWANIA, ZAKRES ZASTOSOWANIA I CZAS OBOWIĄZYWANIA
Istnieją trzy przesłanki uzasadniające wprowadzenie stanu wojennego:
-
zewnętrzne zagrożenie państwa, co musi znajdować podstawę w istniejącej sytuacji międzynarodowej i
wynikającym stąd realnym zagrożeniu.
-
zbrojna napaść na terytorium RP. Może ona mieć postać naruszenia granic na lądzie, wodzie lub w
powietrzu.
-
zobowiązanie Polski, na mocy umowy
międzynarodowej, do wspólnej obrony przeciwko agresji.
Stan wojenny może zostać wprowadzony na części lub na całym terytorium państwa.
Brak jest ograniczeń czasu obowiązywania stanu wojennego ponieważ okoliczności i przyczyny
towarzyszące temu stanowi nie pozwalają precyzyjnie
określić, kiedy może się on zakończyć
Działanie terrorystyczne,
Działanie w cyberprzestrzeni.
Celowe działanie, godzące w niepodległość,
niepodzielność terytorium, ważny interes
gospodarczy RP, uniemożliwienie, poważne
zakłócenie funkcjonowania państwa przez
podmioty zewnętrzne.
STAN WOJENNY
Prezydent RP niezwłocznie rozpatruje wniosek Rady Ministrów – rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego – 48 h od podpisania do przedstawienia Sejmowi (przyczyny + obszar + ewentualne ograniczenia praw i wolności),
Obowiązuje od dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw RP,
Konieczność podania do publicznej
wiadomości w formie obwieszczenia
właściwego wojewody,
• Rozplakatowanie w miejscach publicznych,
• Rozpowszechnienie w sposób zwyczajowo
przyjęty na danym obszarze.
Notyfikacja
Minister właściwy do spraw zagranicznych
notyfikuje Sekretarzowi Generalnemu ONZ i Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy wprowadzenie i przyczyny wprowadzenia
stanu wojennego, a także jego zniesienie
Publiczne ogłoszenie
Redaktorzy naczelni dzienników oraz
nadawcy programów radiowych i
telewizyjnych są obowiązani do
niezwłocznego, nieodpłatnego podania do
publicznej wiadomości rozporządzenia
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o
wprowadzeniu stanu wojennego i innych
aktów prawnych dotyczących tego stanu
przekazanych im przez wojewodę właściwego
ze względu na siedzibę redakcji lub nadawcy.
Po wprowadzeniu stanu wojennego, jeżeli wystąpi konieczność obrony państwa:
obroną kieruje Prezydent RP we współdziałaniu z Radą Ministrów
jeżeli Rada Ministrów nie może się zebrać, jej
konstytucyjne kompetencje wykonuje Prezes Rady Ministrów
Na terenie województwa realizacją zadań
obronnych i obroną cywilną kieruje wojewoda,
któremu podporządkowane są wszystkie jednostki organizacyjne administracji rządowej i
samorządowej oraz inne siły i środki wydzielone do
jego dyspozycji.
Zadania Prezydenta
1) postanawia, na wniosek Rady Ministrów, o
przejściu organów władzy publicznej na określone stanowiska kierowania;
2) postanawia, na wniosek Rady Ministrów, o stanach gotowości bojowej Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej, zwanych dalej "Siłami Zbrojnymi";
3) określa, na wniosek Rady Ministrów, zadania Sił Zbrojnych w czasie stanu wojennego;
4) może mianować, na wniosek Prezesa Rady
Ministrów, Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych;
5) zatwierdza, na wniosek Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, plany operacyjnego użycia Sił Zbrojnych;
6) uznaje, na wniosek Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, określone obszary Rzeczypospolitej Polskiej za strefy bezpośrednich działań
wojennych.
NACZELNY DOWÓDCA SIŁ
ZBROJNYCH
Zadania Rady Ministrów
1) zarządza uruchomienie systemu kierowania obroną państwa;
2) zarządza przejście na wojenne, określone w odrębnych przepisach, zasady działania organów władzy publicznej;
3) określa, na wniosek Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, zasady działania organów władzy publicznej w strefie bezpośrednich działań
wojennych;
4) może zawiesić funkcjonowanie organów władzy publicznej w strefie bezpośrednich
działań wojennych;
5) może przekazać organom wojskowym
określone kompetencje organów władzy
publicznej w strefie bezpośrednich działań
wojennych.
Zadania Rady Ministrów
Jeśli Rada Ministrów nie może się zebrać na
posiedzenie – kompetencje wykonuje Prezes Rady
Ministrów.
Zadania Ministra Obrony Narodowej
1) dokonuje oceny zagrożeń wojennych i możliwości obronnych oraz formułuje i przedstawia właściwym
organom propozycje dotyczące obrony państwa;
2) koordynuje realizację zadań organów administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego
wynikających z zadań dotyczących obrony państwa;
3) przedstawia właściwym organom potrzeby w zakresie świadczeń organów państwowych i jednostek samorządu terytorialnego, przedsiębiorców i innych jednostek
organizacyjnych oraz osób fizycznych, na rzecz Sił Zbrojnych i obrony państwa;
4) sprawuje ogólny nadzór nad realizacją zadań
obronnych wykonywanych przez organy administracji rządowej i jednostki samorządu terytorialnego;
5) organizuje mobilizacyjne rozwinięcie, uzupełnianie i wyposażanie Sił Zbrojnych;
6) współdziała z ministrem właściwym do spraw
wewnętrznych w zakresie świadczeń, o których mowa w pkt 3;
7) koordynuje realizację zadań państwa-gospodarza
wynikających z umów międzynarodowych.
Zadania wojewody
1) ocenia zagrożenia;
2) wprowadza, w zakresie nienależącym do właściwości innych organów, ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela oraz łagodzi i uchyla te ograniczenia;
3) występuje z wnioskami do właściwych organów o wprowadzenie ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela, jak również o ich złagodzenie lub uchylenie;
4) określa zadania wynikające z przepisów stanu wojennego;
5) koordynuje i kontroluje działalność organów władzy publicznej, przedsiębiorców oraz innych jednostek
organizacyjnych działających na obszarze województwa;
6) może nakładać zadania i nakazywać jednostkom samorządu terytorialnego dokonywanie określonych wydatków, na zasadach określonych w odrębnych przepisach.
3.W zakresie działań, o których mowa w ust. 2, wojewodzie są podporządkowane wszystkie jednostki organizacyjne
administracji rządowej i samorządowej działające na
obszarze województwa oraz inne siły i środki wydzielone do jego dyspozycji i skierowane do wykonywania zadań związanych z
obroną państwa i województwa, a także związanych z obroną
cywilną.
Zarząd komisaryczny
Jeśli organy JST nie wykonują zadań publicznych w sposób należyty,
jak również nie wykazują skuteczności w działaniach
podyktowanych przez stany nadzwyczajne, PRM, na wniosek
wojewody może zawiesić działalność tych organów i w ich miejsce
ustanowić zarząd komisaryczny sprawowany przez komisarza
rządowego (na czas określony lub do chwili zniesienia stanu
wojennego).
Natychmiastowa wykonalność decyzji
Decyzje wydane przez organy władzy publicznej na podstawie przepisów regulujących stany nadzwyczajne podlegają
natychmiastowemu wykonaniu.
Ograniczenie praw i wolności człowieka i obywatela
Kogo dotyczą?
Ograniczenia winny być związane z charakterem i intensywnością zagrożeń (związanie i proporcjonalność),
Powinny zapewniać skuteczne przywrócenie normalnego
funkcjonowania państwa.
Ograniczenia
Zawieszenie prawa do strajków pracowniczych i innych form protestu w odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach
akcji protestacyjnych studentów
w przypadku osób, których działalność zagraża
bezpieczeństwu lub obronności państwa, można dokonać przeszukania tych osób lub przeszukania ich mieszkania, a także zajęcia przedmiotów wykorzystywanych do
prowadzenia tej działalności
cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu obejmująca materiały prasowe
kontrola zawartości przesyłek, listów, paczek i przekazów przekazywanych w ramach usług pocztowych o charakterze powszechnym lub usług kurierskich;
kontrola treści korespondencji telekomunikacyjnej i rozmów telefonicznych lub sygnałów przesyłanych w sieciach telekomunikacyjnych;
emisja sygnałów uniemożliwiających nadawanie lub odbiór przekazów radiowych, telewizyjnych lub dokonywanych
poprzez urządzenia i sieci telekomunikacyjne, których treść
może zwiększyć zagrożenie bezpieczeństwa lub obronności
państwa.
Ograniczenia
Organ kontroli i cenzury – wojewoda, może nakazać organom administracji publicznej podejmowania odpowiednich działań,
Decyzje wojewody i innych organów w tym zakresie są
ostateczne – służy bezpośrednio skarga do WSA
organizowania i przeprowadzania wszelkiego rodzaju zgromadzeń;
(nie dotyczy zgromadzeń organizowanych przez kościoły i inne związki wyznaniowe oraz
organizacje religijne działające w obrębie świątyń, budynków kościelnych, w innych pomieszczeniach służących organizowaniu i publicznemu sprawowaniu kultu, a także
zgromadzeń organizowanych przez organy państwa lub organy samorządu
terytorialnego)
organizowania i przeprowadzania imprez masowych
zrzeszania się poprzez nakazanie okresowego zaniechania działalności zarejestrowanych
stowarzyszeń, partii politycznych, związków
zawodowych itd.
obowiązek posiadania przy sobie dowodu osobistego lub innego dokumentu stwierdzającego tożsamość (poniżej 18 roku życia – legitymacja szkolna),
nakazy lub zakazy przebywania lub opuszczania w ustalonym czasie oznaczonych miejsc, obiektów i obszarów;
utrwalania przy pomocy środków technicznych wyglądu lub innych cech określonych miejsc, obiektów lub obszarów
ograniczenia:
dostępu do towarów konsumpcyjnych, ograniczenie swobody uzgadniania ceny,
wolności działalności gospodarczej, poprzez nakazanie okresowego zaniechania prowadzenia działalności gospodarczej
działalności edukacyjnej, poprzez okresowe zawieszenie zajęć dydaktycznych w szkołach, włącznie ze szkołami wyższymi, z wyjątkiem szkół duchownych i seminariów duchownych
obrotu krajowymi środkami płatniczymi, obrotu dewizowego oraz działalności kantorowej;
funkcjonowania systemów łączności oraz działalności telekomunikacyjnej i pocztowej,
prawa posiadania broni palnej, amunicji i materiałów
wybuchowych oraz innych rodzajów broni lub określonych przedmiotów, poprzez nakazanie niezwłocznego złożenia do depozytu właściwego organu administracji rządowej albo zakazanie noszenia;
dostępu do informacji publicznej.
Dodatkowo można:
nakładać na przedsiębiorców dodatkowe
zadania dla bezpieczeństwa lub obronności państwa oraz zapewniania zaopatrzenia
ludności;
wprowadzić zarząd komisaryczny dla
przedsiębiorców, w tym z udziałem kapitału
zagranicznego, jeżeli ich działalność związana jest z bezpieczeństwem lub obronnością
państwa;
nałożyć na osoby fizyczne i osoby prawne
prowadzące gospodarstwa rolne obowiązek
wykonywania świadczeń (dostawa produktów
rolno-spożywczych oraz na uprawa określonych
gatunków roślin i hodowli zwierząt);
Zarząd komisaryczny przedsiębiorstwa
Cel – skuteczność wytwarzania wyrobów lub świadczenia usług związanych z bezpieczeństwem lub obronnością państwa,
Zarządca powoływany jest co do zasady przez wojewodę.
Osoba posiadająca kwalifikacje i doświadczenie w funkcjonowaniu przedsiębiorców.
Posiada prawo do uczestniczenia w pracach organów przedsiębiorcy.
Decyzje przedsiębiorcy wymagają zgody zarządcy.
Zarządca może wydawać polecenia w formie pisemnej kierowane do organów przedsiębiorcy – podlegają one natychmiastowemu wykonaniu.
Przedsiębiorca może odwołać się od wydawanych poleceń do
organu ustanawiającego zarządcę – decyzja rozstrzygająca
jest ostateczna.
Ograniczenia
•
Ograniczenie lub zakaz (charakter całościowy lub częściowy) w zakresie przewozu osób lub rzeczy – transport lądowy, morski, lotniczy.
•
Całkowity lub częściowy zakaz lotów polskich i obcych statków powietrznych nad terytorium lądowym i morskim RP,
•
Całkowity lub częściowy zakaz lub ograniczenie ruchu
wszelkich pojazdów na drogach publicznych.
wprowadzić najem lokali i budynków;
wprowadzić zajęcie nieruchomości
niezbędnych dla sił zbrojnych lub obrony państwa;
zająć lub zarekwirować dla potrzeb obronnych państwa środki transportu
drogowego, kolejowego, lotniczego oraz statki morskie i żeglugi śródlądowej;
zamykać lub ograniczać ruch osobowy i towarowy przez przejście graniczne;
wprowadzić powszechny obowiązek
wykonywania pracy przez osoby w wieku
16-65 lat.
Ograniczenia
Redaktorzy naczelni dzienników oraz nadawcy programów radiowych i telewizyjnych są obowiązani, na żądanie
organów administracji publicznej, do nieodpłatnego, niezwłocznego publikowania lub zamieszczania
komunikatów, decyzji i postanowień organów w związku z
wprowadzonym stanem wojennym.
Jakich praw nie wolno ograniczać w stanie wyjątkowym i wojennym?
Art. 30 – godność osobista
Art. 34, 36 – obywatelstwo
Art. 38 – ochrona życia
Art. 39, 40, 41 – humanitarne traktowanie
Art. 42 – ponoszenie odpowiedzialności karnej
Art. 45 – dostęp do sądu
Art. 47 – dobra osobiste
Art. 53 – sumienie i religia
Art. 63 – petycje
Art. 48 – rodzina i dziecko
STAN WOJENNY – ŚRODKI NADZWYCZAJNE
Konstytucyjną regulację środków nadzwyczajnych stanu wojennego można podzielić na:
postanowienia zakazujące jakiegokolwiek
ograniczania wymienionych w Konstytucji wolności i praw człowieka i obywatela, a to: godności człowieka,
obywatelstwa, ochrony życia, humanitarnego traktowania, ponoszenia odpowiedzialności karnej, dostępu do sądu, dóbr osobistych, sumienia i religii, petycji oraz rodziny i dziecka. Na mocy ustawy o stanie wojennym katalog ten
może zostać rozszerzony, ale nie może zostać zawężony (bo to uprawnienia podstawowe).
prawa i wolności, które można ograniczać, tj. wszystkie wolności i prawa nienależące do części pierwszej.
o
należą tu zarówno wolności konstytucyjne, jak i określone w ustawach zwykłych:
-
prawa ograniczone (zakazy, nakazy, obowiązki, reglamentacje)
-
prawa zawieszone (należą tu: prawo do strajków i akcji
protestacyjnych oraz prawo zgromadzeń i zrzeszania się)
Przepisy karne
Stan wojny , który powszechnie uznawany jest, przede wszystkim, za instytucję prawa
międzynarodowego publicznego , wywiera również skutki prawne w dziedzinie prawa wewnętrznego . Z tego też względu ustrojodawca usytuował go poza rozdziałem dotyczącym stanów nadzwyczajnych.
Zgodnie z art. 116 KonstRP , „ Sejm może podjąć uchwałę o stanie wojny”.
Wojna jako zjawisko historyczne , towarzyszące
ludzkości od wieków, nie została dotąd jednoznacznie zdefiniowana w nauce i ogólnie można stwierdzić że jest przeciwieństwem pokoju . Charakteryzuje się prowadzeniem działań zbrojnych pomiędzy
nieprzyjacielskimi państwami . Pod pojęciem stanu wojny należy rozumieć wzajemne stosunki
międzynarodowe pomiędzy uczestnikami wojny .
Podmiotem tego stanu są jego uczestnicy , a więc państwa prowadzące walkę zbrojną, przedmiotem – jest sama wojna .
Ogólnie mówiąc, stan wojny wywołuje skutki prawne zarówno w sferze prawa międzynarodowego , jak też w wewnętrznych
stosunkach w państwie , regulowanych m.in. prawem konstytucyjnym .
Ogłoszenie stanu wojny pociąga za sobą szereg skutków prawnych, m.in. zerwanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych oraz zawieszenie obowiązujących umów
międzynarodowych. Podkreślenia wymaga fakt, iż stan wojny nie jest tożsamy z prowadzeniem faktycznych działań militarnych .
Stan wojny a czas wojny:
- stan wojny – stan faktyczny w stosunkach międzynarodowych pomiędzy państwami;
- czas wojny – w świetle art. 116 i 134 KonstRP – oznacza czas trwania efektywnych działań wojennych.
Zależność – może trwać stan wojny bez czasu wojny, ale czas wojny bez stanu wojny nie (np. obecnie Korea Płn. i Korea Płn. – istnieje między nimi stan wojny, ale bez czasu wojny; inny
przykład – 18 lutego 1955 r. władze PRL postanowiły o uchyleniu stanu wojny, podczas gdy czas wojny ustał 8-9 maja 1945 r.).
W dziedzinie prawa konstytucyjnego wprowadzenie tego stanu może powodować przekazanie określonemu organowi
państwowemu (lub kilku organom) szerokich uprawnień ,
zwłaszcza w sferze militarnej i administracyjnej, jak również daleko idące ograniczenia w zakresie możliwości korzystania z praw i wolności obywatelskich .
W polskiej doktrynie prawa istnieją spory na temat prawnego charakteru stanu wojny :
- część prawników uważa, że jest on wyłącznie instytucją prawa międzynarodowego publicznego , a jego następstwa odnoszą się tylko do stosunków pomiędzy poszczególnymi państwami i nie pociągają za sobą bezpośrednich skutków w wewnętrznym porządku prawnym państwa;
- inni traktują ten stan jako odrębną instytucję prawną ,
podkreślając, że rodzi on skutki prawne zarówno w sferze prawa międzynarodowego, jak i wewnętrznego;
- wreszcie prezentowane jest stanowisko uznające stan wojny za swoisty rodzaj stanu nadzwyczajnego , zawierającego także
aspekty międzynarodowe.
Decyzję o stanie wojny i o zawarciu pokoju podejmuje w imieniu
Rzeczypospolitej Polskiej Sejm . Jedynie w wyjątkowej sytuacji , jeżeli Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, o stanie wojny może
postanowić Prezydent RP . Brak jest jednak przepisów określających warunki, skutki prawne i tryb wypowiedzenia wojny, co uznać należy za lukę w omawianej materii.
Ogłoszenie stanu wojny skutkuje przekazaniem szerokich uprawnień związanych z prowadzeniem wojny Naczelnemu Dowódcy Sił Zbrojnych . Mianuje go Prezydent RP na wniosek prezesa Rady Ministrów
Ponadto, zgodnie z art. 175 ust. 2 konstytucji, w czasie stanu wojny przewidziano możliwość ustanowienia i funkcjonowania sądów
wyjątkowych , a także stosowania trybu doraźnego w postępowaniu sądowym .
Wreszcie w czasie obowiązywania stanu wojny mobilizacja
przeprowadzana jest z mocy prawa , bez potrzeby kierowania stosownych wniosków, czy wydawania w tej sprawie rozporządzeń.
Zatem, pomimo niewątpliwych podobieństw, należy odróżnić stan wojny od stanu wojennego i uznać go za specyficzną postać stanu
nadzwyczajnego
STAN WYJĄTKOWY
1.
Stan wyjątkowy podlega ogólnym reżimom zawartym w art. 228 Konstytucji, natomiast jego uszczegółowienie stanowią art. 230
Konstytucji oraz ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym, która określa:
-
tryb wprowadzenia i zniesienia stanu wyjątkowego, a także…
-
zasady działania organów władzy publicznej oraz…
-
zakres, w jakim mogą być ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela w czasie stanu
wyjątkowego.
TRYB WPROWADZENIA STANU WYJĄTKOWEGO
Prawo wprowadzenia stanu wyjątkowego
posiada prezydent RP i czyni to – na wniosek Rady Ministrów i na podstawie jej uchwały - w formie
rozporządzenia
W rozporządzeniu o wprowadzeniu stanu wyjątkowego prezydent określa przyczyny wprowadzenia, czas trwania i obszar, na jakim wprowadza się stan wyjątkowy, oraz rodzaje
ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela.
Rozporządzenie prezydenta musi posiadać kontrasygnatę premiera (prezesa Rady
Ministrów).
Prezydent musi następnie w ciągu 48 godzin od jego podpisania przedstawić je Sejmowi, a
Sejm ma obowiązek rozpatrzyć to rozporządzenie niezwłocznie, czyli w możliwie najkrótszym
terminie.
PRZESŁANKI WPROWADZENIA STANU WYJĄTKOWEGO
Stan wyjątkowy można wprowadzić w razie:
zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, tj.
prawnego określenia podstawowych instytucji ustroju państwa oraz zasad ich organizacji i funkcjonowania;
o
zagrożenie to ma mieć źródło w czynnikach natury wewnętrznej (np. groźba zamachu stanu i usunięcia siłą konstytucyjnych władz państwa), a nie zewnętrznej.
zagrożenia bezpieczeństwa obywateli - przez tę
przesłankę rozumie się stan, w którym życie, zdrowie i mienie obywateli są zagrożone w stopniu
uniemożliwiającym zwykłą egzystencję ogółu mieszkańców.
o
do wydarzeń warunkujących wystąpienie tej przesłanki zaliczyć można np. zamieszki i zjawiska destabilizujące państwo.
zagrożenia porządku publicznego
CO OZNACZA ZAGROŻENIE PORZĄDKU PUBLICZNEGO…
K. Wojtyczka określa porządek publiczny jako stan normalnego funkcjonowania instytucji państwowych, społeczeństwa i gospodarki narodowej.
K. Prokop uważa, że porządek publiczny należy traktować jako element wewnętrznej polityki państwa prowadzonej przez rząd.
L. W. Mażewski za porządek publiczny przyjmuje
„istniejący w państwie stan stosunków społeczno - gospodarczo - politycznych oraz odpowiadających im instytucji prawnych zapewniających spokój w zakresie współżycia zbiorowego, co jest jedną z gwarancji
bezpieczeństwa obywateli”.
Skorzystanie z przesłanki zagrożenia porządku publ.
powinno znajdować uzasadnienie w szczególnym
charakterze niebezpieczeństw bądź w masowości naruszeń tegoż porządku.
przykładem może być powszechne blokowanie dróg.
Postuluje się, by powoływanie się na tę przesłankę było ostatecznością z uwagi na ogólny i niedookreślony
charakter pojęcia porządku publicznego
ZAKRES TERYTORIALNY I CZAS OBOWIĄZYWANIA STANU WYJĄTKOWEGO
Stan wyjątkowy może być wprowadzony na części lub na całym terytorium państwa
Może zostać wprowadzony na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni. Oznaczony czas obowiązywania oznacza powinność wskazania przez prezydenta
w rozporządzeniu okresu obowiązywania, najlepiej za pomocą daty początkowej i daty końcowej.
Stan wyjątkowy obowiązuje od dnia ogłoszenia rozporządzenia w Dzienniku Ustaw.
Stan ten może zostać jednokrotnie przedłużony
na czas nie dłuższy niż 60 dni. Może to nastąpić, jeżeli
pomimo zbliżającego się upływu czasu, na jaki został
wprowadzony, nie ustały przyczyny wprowadzenia
tego stanu oraz nie zostało przywrócone normalne
funkcjonowanie państwa
Ogłoszenie
Do publicznej wiadomości, rozplakatowanie, w sposób zwyczajowo przyjęty,
+obowiązek ogłoszenia w środkach masowego przekazu:
Red. Naczelni dzienników i nadawców programów radiowych i telewizyjnych są obowiązani do niezwłocznego, nieodpłatnego podania do publicznej wiadomości rozporządzenia Prezydenta RP o wprowadzeniu stanu wyjątkowego i innych aktów prawnych dotyczących tego stanu, przekazanych im przez wojewodę.
+ NOTYFIKACJA
ŚRODKI NADZWYCZAJNE MOŻLIWE DO UŻYCIA W TRAKCIE STANU NADZWYCZAJNEGO
Ograniczenia wolności i praw powinny odpowiadać charakterowi oraz intensywności zagrożeń stanowiących przyczyny wprowadzenia stanu wyjątkowego, a także zapewniać skuteczne przywrócenie normalnego
funkcjonowania państwa
Ustawa przewiduje zawieszenie prawa do
organizowania i przeprowadzania jakichkolwiek
zgromadzeń, imprez masowych, strajków pracowniczych oraz innych form protestu, akcji protestacyjnych czy
zrzeszania się.
Zakaz ten nie dotyczy zgromadzeń organizowanych przez kościoły, związki wyznaniowe oraz organizacje
religijne działające w obrębie świątyń i budynków kościelnych
Ustawa nakłada obowiązek posiadania przy sobie w miejscach publicznych dowodu osobistego lub innego
dokumentu potwierdzającego tożsamość osób, które
ukończyły 18 lat, oraz legitymacji szkolnej niepełnoletnich
osób uczących się
ŚRODKI NADZWYCZAJNE MOŻLIWE DO UŻYCIA W TRAKCIE STANU NADZWYCZAJNEGO
Ustawa zawiera dwa środki, które mogą być stosowane podczas stanu wyjątkowego:
-
pierwszym jest odosobnienie. Można je zastosować wobec osób, w stosunku do których zachodzi
podejrzenie, że jeśli pozostaną na wolności, będą
prowadziły działalność zagrażającą konstytucyjnemu ustrojowi państwa, bezpieczeństwu obywateli lub
porządkowi publicznemu, a także gdy odosobnienie jest konieczne dla zapobieżenia popełnieniu czynu
karalnego lub uniemożliwienia ucieczki po jego popełnieniu.
-
drugim jest rozmowa ostrzegawcza. Odnosi się do
osoby mającej ukończone 17 lat (jeśli nie ma, rozmowę
przeprowadza się z rodzicami lub opiekunem prawnym),
wobec której zachodzi uzasadnione podejrzenie, że nie
będzie przestrzegać porządku prawnego.
ŚRODKI NADZWYCZAJNE W TRAKCIE STANU WYJĄTKOWEGO
W okresie stanu wyjątkowego istnieje także możliwość wprowadzenia:
o
cenzury prewencyjnej środków społecznego przekazu,
o
kontroli zawartości przesyłek, listów, paczek i przekazów,
o
kontroli treści korespondencji telekomunikacyjnej i rozmów telefonicznych lub sygnałów przesyłanych w sieciach telekomunikacyjnych, emisji sygnałów
uniemożliwiających nadawanie lub odbiór przekazów radiowych, telewizyjnych lub dokonywanych poprzez
urządzenia i sieci telekomunikacyjne, których treść może zwiększyć zagrożenie konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego.
Art. 21 ustawy wskazuje na możliwość ograniczeń w dostępie do towarów konsumpcyjnych, w zakresie
działalności gospodarczej, edukacyjnej, w obrocie krajowymi środkami płatniczymi, w sferze transportu drogowego,
kolejowego i lotniczego, w zakresie funkcjonowania
systemów łączności, w prawie posiadania broni palnej,
amunicji i materiałów wybuch.
Zasady działania organów władzy publicznej w czasie
stanu wyjątkowego
Prezes Rady Ministrów kontroluje funkcjonowanie organów administracji rządowej i samorządowej w przypadku wprowadzenia stanu wyjątkowego na obszarze większym niż obszar jednego województwa,
Wojewoda – gdy stan wyjątkowy wprowadzony został na
obszarze jednego województwa lub jego części.
Użycie lub wykorzystanie broni palnej
Gdy przymus bezpośredni jest niewystarczający, pododdział zwarty Policji może wykorzystać broń palną.
Polecenie wydaje KGP lub komendant wojewódzki, w przypadkach niecierpiących zwłoki – dowódca pododdziału zwartego.
Bezpośrednio przez wydaniem rozkazu dowódca:
-
Wzywa do zachowania zgodnego z prawem,
-Uprzedza o możliwości użycia broni palnej,
-
Strzał lub salwa ostrzegawcza w bezpiecznym kierunku.
Nie stosuje się w przypadku bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia funkcjonariusza lub innej osoby.
Każde użycie broni palnej wymaga powiadomienia
przełożonego.
SZCZEGÓLNE KOMPETENCJE ORGANÓW WŁADZY PUBLICZNEJ W CZASIE STANU WYJĄTKOWEGO
Do szczególnych kompetencji organów w trakcie trwania stanu wyjątkowego należą kompetencje:
Prezydenta, który może, na wniosek Rady Ministrów, użyć wojska w celu przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa, jeżeli dotychczas zastosowane siły i środki zostały wyczerpane, zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów określającym szczegółowe zasady użycia oddziałów i
pododdziałów Sił Zbrojnych RP w czasie stanu wyjątkowego,
Prezesa RM, który może, na wniosek właściwego
wojewody, zawiesić organy gminy, powiatu lub samorządu województwa do czasu zniesienia stanu wyjątkowego lub na czas określony, jeśli nie wykazują one dostatecznej
skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych lub w
realizacji działań wynikających z przepisów o wprowadzeniu stanu wyjątkowego. W ich miejsce Prezes RM ustanawia
zarząd komisaryczny sprawowany przez komisarza
rządowego
STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ – TRYB WPROWADZENIA
Przyjmuje się, że stan klęski żywiołowej nie jest
stanem wywołanym wskutek działania człowieka lecz tzw. sił wyższych, np. przyrody, choć nie tylko…
Stan klęski żywiołowej wprowadza Rada Ministrów, z własnej inicjatywy lub na wniosek właściwego wojewody.
Czyni to na podstawie samodzielnie przeprowadzonej oceny sytuacji
Zaistnienie klęski żywiołowej nie oznacza obowiązku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego w postaci stanu klęski żywiołowej. Wprowadza się go, gdy klęska powoduje
sytuację szczególnego zagrożenia na części lub całości terytorium państwa
Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu klęski
żywiołowej nie podlega kontroli Sejmu. Wprowadzenie stanu następuje w drodze rozporządzenia, które powinno zawierać: przyczyny, datę wprowadzenia, obszar, czas trwania, a także rodzaje zastosowanych ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela.
Jest ono ogłaszane w Dzienniku Ustaw oraz podawane do
publicznej wiadomości poprzez rozplakatowanie.
STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ – PRZESŁANKI WPROWADZENIA
Istnieją dwie przyczyny, dla których konieczne jest wprowadzenie stanu klęski żywiołowej:
-
działania prewencyjne, czyli działania mające na celu zapobieżenie skutkom katastrofy lub awarii mających cechy klęski żywiołowej,
-
działania ratownicze, czyli działania mające usunąć skutki tych katastrof i awarii.
Za klęskę żywiołową uważa się:
-
katastrofę naturalną lub awarię techniczną, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób,
mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu
nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i
formacji działających pod jednolitym kierownictwem.
STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ – ZAKRES
TERYTORIALNY I CZAS OBOWIĄZYWANIA
Stan klęski żywiołowej może obowiązywać na części lub na całym terytorium państwa…
Wprowadza się go z oznaczoną datą, tj. na czas
niezbędny dla zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia, nie dłuższy jednak niż 30 dni.
Rozporządzenie Rady Ministrów przedłużające stan klęski żywiołowej może być wydane po uprzednim
wyrażeniu zgody na to przedłużenie przez Sejm w drodze odpowiedniej uchwały.
Ani Konstytucja, ani ustawa o stanie klęski
żywiołowej nie wprowadzają ograniczenia co do możliwości jego dalszego przedłużania.
Ze względu na to, że w okresie obowiązywania stanu
klęski żywiołowej może dojść do poważnego ograniczenia
praw i wolności człowieka i obywatela, należy dążyć do
maksymalnego ograniczania czasu jego obowiązywania.
Podmioty odpowiedzialne
Wójt,
Starosta,
Wojewoda,
Minister właściwy do spraw administracji publicznej.
•
Wydawanie wiążących poleceń jednostkom podległym,
•
Szczególna podległość,
•
Możliwość wyznaczenia pełnomocnika,
•
Obowiązek współdziałania,
•
Organy zobowiązane do pomocy,
•
Użycie wojska.
STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ – ŚRODKI NADZWYCZAJNE
Ograniczenia mogą polegać na:
•
zawieszeniu działalności określonych przedsiębiorców,
•
nakazie lub zakazie prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju,
•
nakazaniu pracodawcy oddelegowania pracowników do
dyspozycji organu kierującego działaniami prowadzonymi w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich
usunięcia,
•
całkowitej lub częściowej reglamentacji zaopatrzenia w określonego rodzaju artykuły,
•
obowiązku poddania się badaniom lekarskim, leczeniu,
szczepieniom ochronnym oraz stosowaniu innych środków profilaktycznych i zabiegów, niezbędnych do zwalczania chorób zakaźnych oraz skutków skażeń chemicznych i promieniotwórczych,
•
obowiązku poddania się kwarantannie,
STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ – ŚRODKI NADZWYCZAJNE
•
obowiązku stosowania środków ochrony roślin lub innych środków zapobiegawczych niezbędnych do zwalczania organizmów szkodliwych dla ludzi, zwierząt lub roślin,
•
obowiązku stosowania określonych środków zapewniających ochronę środowiska,
•
obowiązku stosowania środków lub zabiegów niezbędnych do zwalczania chorób zakaźnych zwierząt,
•
obowiązku opróżnienia lub zabezpieczenia lokali mieszkalnych bądź innych pomieszczeń,
•
dokonaniu przymusowych rozbiórek i wyburzeń budynków lub innych obiektów budowlanych albo ich części,
•
nakazie ewakuacji w ustalonym czasie z określonych miejsc, obszarów i obiektów,
•
nakazie lub zakazie przebywania w określonych miejscach i
obiektach oraz na określonych obszarach,
STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ – ŚRODKI NADZWYCZAJNE
•
zakazie organizowania lub przeprowadzania imprez masowych,
•
nakazie lub zakazie określonego sposobu przemieszczania się,
•
wykorzystaniu, bez zgody właściciela lub innej osoby uprawnionej, nieruchomości i rzeczy ruchomych,
•
zakazie prowadzenia strajku w odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach,
•
ograniczeniu lub odstąpieniu od określonych zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy, jednakże niepowodującym bezpośredniego narażenia życia lub zdrowia pracownika,
Mieszkańców można również zobowiązać do
świadczeń osobistych i rzeczowych polegających na:
udzielaniu pierwszej pomocy osobom, które uległy nieszczęśliwym wypadkom,
czynnym udziale w działaniu ratowniczym lub wykonywaniu innych zadań wyznaczonych przez kierującego akcją
ratowniczą,
wykonywaniu określonych prac,
STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ – ŚRODKI NADZWYCZAJNE
oddaniu do używania posiadanych nieruchomości lub rzeczy ruchomych,
udostępnieniu pomieszczeń osobom ewakuowanym,
użytkowaniu nieruchomości w określony sposób lub w określonym zakresie,
przyjęciu na przechowanie i pilnowaniu mienia osób poszkodowanych lub ewakuowanych,
zabezpieczeniu zagrożonych zwierząt, a w szczególności dostarczaniu paszy i schronienia,
zabezpieczeniu zagrożonych roślin lub nasion,
pełnieniu wart,
zabezpieczeniu własnych źródeł wody pitnej i środków
spożywczych przed ich zanieczyszczeniem, skażeniem lub zakażeniem, a także udostępnianiu ich dla potrzeb osób ewakuowanych lub poszkodowanych,
zabezpieczeniu zagrożonych dóbr kultury
Podmioty odpowiedzialne za wprowadzanie ograniczeń
Wójt,
Starosta,
Wojewoda.
W drodze decyzji lub zarządzenia.
Decyzje podlegają natychmiastowemu wykonaniu.
W nagłych przypadkach mogą być wydawane ustnie, a następnie potwierdzane w formie pisemnej.
Wojewoda jako organ wyższego stopnia.
STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ – ŚRODKI NADZWYCZAJNE CD. ORAZ ZNIESIENIE
Obowiązek wykonywania określonych
świadczeń osobistych i rzeczowych może zostać wprowadzony jedynie w sytuacji, gdy siły i
środki, jakimi dysponuje wójt (burmistrz,
prezydent miasta), starosta, wojewoda albo pełnomocnik, okażą się niewystarczające.
