WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKU
SPADKOWEGO I DZIAŁ SPADKU
A G N I E S Z K A K W I E C I E Ń - M A D E J
MODELE
WSPÓLNOŚCI MAJĄTKU
SPADKOWEGO
MODEL ROMAŃSKI
• Współwłasność ułamkowa,
• Występuje w prawie francuskim, włoskim, austriackim,
MODEL GERMAŃSKI
• Współwłasność łączna
• Występuje w
ustawodawstwie szwajcarskim i niemieckim
MODEL ANGLOSASKI
• koncepcja trustu,
• polega ona na powierzeniu zarządu majątkiem spadkowym osobie trzeciej (trustee) z obowiązkiem wypłacania dochodów do rąk spadkobierców.
WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKU SPADKOWEGO
• Odpowiednie stosowanie przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych (art. 1035 KC)
• Wspólność majątku to współwłasność rzeczy oraz współuprawnienie w zakresie pozostałych praw.
• Współposiadanie i współkorzystanie – każdy ze spadkobierców jest uprawniony do współposiadania przedmiotów należących do
spadku oraz współkorzystania z nich w takim zakresie, w jakim da się to pogodzić z uprawnieniami pozostałych spadkobierców (art.
206 KC)
CHYBA ŻE powołany został wykonawca testamentu (art. 988 KC) lub ustanowiony został kurator spadku nieobjętego (art. 667 par 2 w zw. z art. 935 par. 1 KPC).
• W razie naruszenia praw współspadkobierców do współposiadania i współkorzystania z majątku
wspólnego każdemu z nich przysługują środki ochrony określone w przepisach regulujących współwłasność w częściach ułamkowych.
• Każdy ze spadkobierców może wykonywać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które
zmierzają do zachowania wspólnego prawa (art. 209
KC).
ODMIENNOŚCI
WSPÓLNOŚCI MAJĄTKU SPADKOWEGO W
STOSUNKU DO
WSPÓŁWŁASNOŚCI W
CZĘŚCIACH UŁAMKOWYCH
• Współspadkobierca może swobodnie rozporządzać udziałem w spadku
(art. 1051 zd 2 KC) ALE!
• Rozporządzenie udziałem w przedmiocie należącym do spadku wymaga zgody pozostałych spadkobierców (art.
1036 KC odmiennie aniżeli art. 198 KC).
SKUTKI BRAKU ZGODY:
• Rozporządzenie jest ważne, tj. własność udziału w
przedmiocie należącym do spadku przysługuje kupującemu, obdarowanemu itp.
• Niemniej jednak w stosunku do pozostałych spadkobierców traktuje się sprzedawcę, darczyńcę itp. jakby udział w
przedmiocie należącym do spadku nadal mu przysługiwał (art. 1036 zd. 2 KC).
WIELKOŚĆ UDZIAŁÓW:
• Brak domniemania z art. 197 KC, że udziały współwłaścicieli są równe.
• W przypadku majątku spadkowego udziały poszczególnych spadkobierców określa ustawa lub testament.
DZIAŁ SPADKU
•
Na czym polega?
•
Najpierw należy określić wartość całego majątku spadkowego. Następnie określa się wielkość sched
poszczególnych spadkobierców. Przedmioty spadkowe otrzymane wskutek działu przez poszczególnych
spadkobierców powinny mieć wartość równą ustalonym schedom.
•
Sposoby przeprowadzenia działu:
– umowny, – sądowy.
UMOWNY DZIAŁ SPADKU
• Wymaga zgody wszystkich spadkobierców co do: chęci podziału, formy podziału oraz sposobu jego dokonania.
• Forma umowy: dowolna, CHYBA ŻE w skład spadku wchodzi prawo, którego przeniesienie wymaga
zachowania formy szczególnej, np. własność
przedsiębiorstwa, własność nieruchomości.
• Treść umowy: obowiązuje zasada swobody umów (art. 353(1) KC) za wyjątkiem określenia wielkości udziałów spadkowych.
• Umowa może obejmować dział całego majątku spadkowego, bądź też jego części.
• Do umowy znajdą zastosowanie przepisy o wadach oświadczeń woli, przy czym że wada w postaci błędu określona w art. 1045 KC została uregulowana odmiennie niż w art. 84 KC – uchylenie się od skutków
prawnych umowy będzie możliwe tylko wtedy, gdy błąd dotyczył stanu faktycznego, który strony uważały za niewątpliwy.
• Umowa powinna zawierać postanowienia odnoszące się do wzajemnych roszczeń pomiędzy spadkobiercami z takich tytułów jak posiadanie
przedmiotów spadkowych, pobrane i nierozliczone pożytki oraz
poczynione nakłady. Brak stosownego postanowienia w umowie może prowadzić do uznania, że strony zrzekły się tychże roszczeń (sporne w doktrynie).
• Umowa powinna także zawierać postanowienia dotyczące zaliczenia darowizn oraz zapisów windykacyjnych.
SĄDOWY DZIAŁ SPADKU
•
Postępowanie nieprocesowe
•
Podmiot legitymowany do złożenia wniosku:
a)
Spadkobierca
b)
Nabywca udziału w spadku
c)
Wierzyciel, który dokonał zajęcia praw spadkowych swego dłużnika w drodze egzekucji
•
Wystąpienie z wnioskiem nie jest ograniczone czasowo (sporne czy można wyłączyć możliwość
domagania się działu spadku analogicznie do art. 210
KC).
STOSOWANIE PRZEPISÓW
Zniesienie współwłasno
ści
Dział spadku Podział
majątku wspólnego
WŁAŚCIWOŚĆ SĄDU
• Właściwość rzeczowa – sąd rejonowy (bez względu na WPS),
• Właściwość miejscowa:
– Sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, – Gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość – właściwość
wyłączna – sąd miejsca położenia nieruchomości
Zmiana właściwości: 508 KPC (względy celowościowe), 683 KPC (najpóźniej na pierwszym posiedzeniu),
• Do wniosku należy dołączyć:
– spis inwentarza (jeśli został sporządzony)
– postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku lub zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia, – informacje nt. sporządzonych testamentów.
• W przypadku braku spisu inwentarza należy we wniosku wskazać majątek, który ma być przedmiotem działu (art.
680 par 1 zdanie 2 KPC). Skład i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd (art. 684 KPC).
• Gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, do wniosku
należy dołączyć także dowody stwierdzające, że stanowiła
ona własność spadkodawcy (art. 680 par. 2 KPC).
• W razie sporu o istnienie uprawnienia do żądania działu
spadku, jak również w razie sporu miedzy spadkobiercami o to, czy pewien przedmiot należy do spadku, sąd spadku
może wydać postanowienie wstępne (art. 685 KPC).
• Jeżeli stwierdzenie nabycia spadku jeszcze nie nastąpiło i nie został sporządzony zarejestrowany akt poświadczenia
dziedziczenia, postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku
wydaje sąd w toku postępowania działowego (art. 681 KPC).
• Sąd rozstrzyga takie kwestie jak:
– istnienie zapisów zwykłych,
– wzajemne roszczenia o miedzy współspadkobiercami z tytułu:
• posiadania przedmiotów spadkowych,
• pobranych pożytków,
• poczynionych nakładów oraz
• spłaconych długów spadkowych.
• Po wszczęciu postępowania działowego nie jest
dopuszczalne wszczęcie odrębnego postępowania co do powyższych roszczeń.
• Po wydaniu prawomocnego wyroku w postępowaniu działowym, jego uczestnik nie może dochodzić tychże
roszczeń, nawet jeśli nie były zgłoszone w postępowaniu o
dział spadku (art. 618 par 3 w zw. z art. 688 KPC).
SPOSÓB PODZIAŁU
• Jeśli uczestnicy zgodnie wskazują sposób podziału (tj.
podział fizyczny lub podział cywilny) sąd jest związany
ich wnioskiem, chyba że jest on sprzeczny z zasadami
współżycia społecznego lub naruszałby uzasadniony
interes osób uprawnionych (art. 622 par 2 KPC).
• Art. 1044 KC
Na żądanie dwóch lub więcej spadkobierców sąd może
wydzielić im schedy spadkowe w całości lub w części w taki sposób, że przyzna im pewien przedmiot lub pewne
przedmioty należące do spadku jako współwłasność w określonych częściach ułamkowych.
Postępowanie działowe powinno objąć cały majątek spadkowy.
Tylko z ważnych powodów podział może zostać
ograniczony do części spadku (art. 1038 par 1 KC).
DZIAŁ SPADKU
A PODZIAŁ MAJĄTKU WSPÓLNEGO MAŁŻONKÓW
• Art. 689 KPC
Jeżeli cały majątek spadkowy lub poszczególne rzeczy wchodzące w jego skład stanowią współwłasność z
innego tytułu niż dziedziczenie, dział spadku i zniesienie współwłasności mogą być połączone w jednym
postępowaniu.
• PRZYKŁAD:
X na spotkaniu z adwokatem podaje następujący stan
faktyczny: jest mieszkanie po rodzicach. Ojciec zmarł rok temu, matka żyje.
Zawsze wniosek o dział spadku wraz z wnioskiem o podział majątku wspólnego.
Nie stosuje się tu zniesienia współwłasności!
RĘKOJMIA
Art. 1046 KC
Po dokonaniu działu spadku spadkobiercy są wzajemnie obowiązani do rękojmi za wady fizyczne i prawne
według przepisów o rękojmi przy sprzedaży. Rękojmia
co do wierzytelności spadkowych rozciąga się także na
wypłacalność dłużnika.
ZALICZENIE DAROWIZN ORAZ ZAPISÓW WINDYKACYJNYCH NA
SCHEDY SPADKOWE
Ustawodawca reguluje tzw. successio anticipatia, tj. przekonanie, że darowizny poczynione przez spadkodawcę na rzecz zstępnych oraz małżonka, czynione są na poczet przyszłego spadku.
Scheda spadkowa jest to wyrażona w jednostkach pieniężnych wartość majątku spadkowego przypadającego danemu
spadkobiercy.
Schedę spadkową oblicza się, mnożąc wartość majątku spadkowego lub jego część ulegającą podziałowi przez wyrażony ułamkiem
zwykłym udział spadkobiercy.
• Zaliczenie dotyczy wyłącznie dziedziczenia ustawowego – jest wyłączone przy dziedziczeniu na podstawie testamentu.
DZIAŁ SPADKU MIĘDZY ZSTĘPNYMI ALBO ZSTĘPNYMI I MAŁŻONKIEM
SPADKODAWCY, KTÓRZY TO DZIEDZICZĄ Z USTAWY
• Obowiązek zaliczenia na schedy spadkowe otrzymanych od spadkodawcy darowizn i zapisów windykacyjnych.
• Zaliczenie wskazanych przysporzeń następuje w ten sposób, iż wartość darowizn lub zapisów windykacyjnych dolicza się do spadku lub do
części spadku, która ulega podziałowi między spadkobierców
obowiązanych wzajemnie do zaliczenia, po czym oblicza się schedę spadkową każdego z tych spadkobierców, a następnie każdemu z nich zalicza się na poczet jego schedy wartość darowizny lub zapisu
windykacyjnego podlegających zaliczeniu (art. 1042 § 1 KC).
• Przykład: Jeżeli spadek o wartości 90 dziedziczy w częściach równych troje zstępnych spadkodawcy, z tym że jeden z nich otrzymał od
spadkodawcy darowiznę wartą 30, to scheda spadkowa każdego ze spadkobierców wyniesie 40. Obdarowany spadkobierca w ramach działu otrzyma ze spadku jedynie 10, albowiem zaliczeniu na
przypadającą mu schedę podlega wartość darowizny.
• Spadkodawca może wyłączyć obowiązek zaliczenia darowizn lub zapisów windykacyjnych (podobnie okoliczności zawarcia umowy darowizny lub uczynienia zapisu windykacyjnego
mogą wyłączyć tenże obowiązek) – art. 1039 par. 1 KC.
• Zwolnienie darowizny lub zapisu windykacyjnego z
obowiązku zaliczenia na schedę spadkową może nastąpić albo za sprawą wyraźnego oświadczenia spadkodawcy zawartego w umowie darowizny lub testamencie, albo
oświadczenia dorozumianego odtworzonego na podstawie okoliczności towarzyszących dokonaniu konkretnego
przysporzenia.
• Spadkodawca może włożyć obowiązek zaliczenia także na
spadkobiercę niebędącego jego zstępnym czy małżonkiem.
SPOSÓB ZALICZENIA
§ 1. Zaliczenie na schedę spadkową przeprowadza się w ten sposób, że wartość darowizn lub zapisów windykacyjnych podlegających
zaliczeniu dolicza się do spadku lub do części spadku, która ulega podziałowi między spadkobierców obowiązanych wzajemnie do zaliczenia, po czym oblicza się schedę spadkową każdego z tych spadkobierców, a następnie każdemu z nich zalicza się na poczet jego schedy wartość darowizny lub zapisu windykacyjnego
podlegającej zaliczeniu.
§ 2. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili działu spadku.
§ 2 (1). Wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego oblicza się według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen z chwili działu spadku.
§ 3. Przy zaliczaniu na schedę spadkową nie uwzględnia się pożytków przedmiotu darowizny lub zapisu windykacyjnego.
DODATKOWE ZASADY
• Art. 1041 KC
Dalszy zstępny spadkodawcy obowiązany jest do zaliczenia na schedę spadkową darowizny oraz zapisu windykacyjnego
dokonanych przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego.
– Spadkobierca będący dalszym zstępnym spadkodawcy, oprócz
darowizn uczynionych bezpośrednio na jego rzecz, musi zaliczyć na przypadającą mu schedę spadkową również darowizny lub zapisy windykacyjne, jakie spadkodawca uczynił na rzecz jego wstępnego.
– Chodzi tu o sytuacje, w których wstępny spadkobiercy (bezpośredni beneficjent darowizny lub zapisu windykacyjnego) nie dożył
otwarcia spadku lub jest tak traktowany
• Art. 1043 KC
Przepisy o zaliczeniu darowizn na schedę spadkową stosuje się odpowiednio do poniesionych przez spadkodawcę na rzecz
zstępnego kosztów wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.
W PRAKTYCE:
• Pojawia się kancelarii klient z odpisem wniosku o dział spadku po matce, którego autorką jest jego siostra.
Według wniosku w skład majątku spadkowego wchodzą:
mieszkanie (300 tys.) oraz środki na rachunku
bankowym (20 tys.) Siostra proponuje następujący sposób podziału: chce mieszkanie dla siebie, a
pieniądze dla klienta. On zgadza się na taką propozycje,
ale mówi, że matka miała jeszcze obraz wart 20 tys. zł.
W odpowiedzi na wniosek wskazujemy, że w skład masy spadkowej wchodzi jeszcze obraz o wartości 20 tys. zł + wniosek o biegłego od wyceny dzieł sztuki, gdyby
wnioskodawczyni kwestionowała wartość,
W piśmie przygotowawczym Siostra klienta wskazuje, że
nie ma obrazu, bo po otwarciu spadku sprzedała go za 5
tys. zł i nie można go rozliczyć.
1035 KC w zw. 199 KC – nieważność czynności zbycia wobec naszego klienta – sąd powinien wycenić wartość obrazu i rozliczyć
równowartość,
Sąd bierze pod uwagę:
1. Mieszkanie – 300 tys.
2. Pieniądze – 20 tys.
3. Wartość obrazu – 20 tys.
Wartość masy spadkowej: 340 tys.
Scheda: 170 tys.
Kazus na kanwie SN z dna 24.08.2011r. IV CSK 521/2010
