Umowa rachunku bankowego

Maryla Smyl

Umowa rachunku bankowego

Studenckie Zeszyty Naukowe 9/12, 17-27

M aryla S m yl

U m ow a rachunku b ankow ego

1. K o n stru k cja p ra w n a u m ow y ra c h u n k u b a n k o w e g o Umowa rach u n k u bankowego należy do umów nazwanych, regulo­ w ana je st przepisam i ty tu łu XX księgi III Kodeksu cywilnego, hex spe- cialis stanow ią przepisy P raw a bankowego1. Zastosowanie znajdują rów­ nież: ustaw a o podpisie elektronicznym z dnia 18 w rześnia 2001 r. (Dz.U. N r 130, poz. 1450), ustaw a - Praw o dewizowe z dnia 27 lipca 2002 r. (Dz.U. N r 141, poz. 1178), ustaw a o spółdzielczych kasach oszczędno­ ściow o-kredytow ych z dn ia 14 gru d n ia 1995 r. (Dz.U. z 1996 r. N r 1, poz. 1) oraz in n e ustawy, akty norm atyw ne o ch a rak terze wykonaw­ czym, w ew nętrzne przepisy każdego banku (regulaminy i wzorce umów). Zgodnie z art. 725 k.c. przez umowę rachunk u bankowego bank zo­ bowiązuje się względem posiadacza rachunku, na czas oznaczony lub nieoznaczony, do przechow yw ania jego środków pieniężnych oraz do prow adzenie n a jego zlecenie rozliczeń pieniężnych.

Istotne elem enty tej umowy stanowią: zobowiązanie banku do przyj­ m ow ania i przechow yw ania środków pieniężnych posiadacza ra c h u n ­ ku oraz do przeprow adzania n a jego zlecenie rozliczeń pieniężnych2. J e s t to umowa:

— n a z w a n a - zdefiniowana w art. 725 k.c.;

— k o n se n s u a łn a - powstająca poprzez samo porozum ienie stron; — cy w iln o p r a w n a - znajduje wyłączne zastosow anie w stosunkach

cywilnoprawnych między bankam i a ich klientam i;

— d w u stro n n ie zob ow ią zu jąca - nie jest to jednak umowa wzajemna; — o d p ła tn a lub n ie o d p ła tn a - Kodeks cywilny nie stanow i o jej cha­ rakterze, jednakże Prawo bankowe3 mówi, iż je st to umowa obustron­ nie odpłatna poprzez oprocentowanie przechowywanych przez bank środków pieniężnych oraz przez prowizje i opłaty uiszczane przez po­ siadacza za prowadzenie rachunku;

1 U staw a z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz.U. Nr 140, poz. 939 ze zm .), dalej: PrBank.

2 Przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych nie jest koniecznym elem entem umowy np. nie dotyczy umowy rachunku oszczędnościowego.

— k w a lifik o w a n a p o d m io to w o - jednym z podmiotów umowy m usi być zawsze bank, umowa ta zaliczana je st do czynności bankowych4, do których upraw nione są wyłącznie banki ze względu na ochronę in te re su posiadaczy środków pieniężnych zgrom adzonych n a r a ­ chunkach bankow ych;

— a d h e z y jn a 5 - jej zawarcie polega w istocie n a przystąpieniu kon­ tra h e n ta banku do gotowego, przygotowanego wcześniej przez bank wzorca umowy, opracowanego na potrzeby nieokreślonej liczby umów. Umowa rach u n k u bankowego łączy w sobie cechy umowy zlecenia6 i umowy o depozyt nieprawidłowy7. Przyjm ując to założenie, b ank nie­ kiedy przejm uje n a siebie obowiązki przechowawcy, z którym i związana je st powinność zw rotu zgromadzonych n a rachu nk u środków pienięż­ nych n a każde żądanie posiadacza rachunku.8 Według art. 726 k.c., bank może dysponować czasowo wolnymi środkami pieniężnymi9 zgromadzo­ nym i n a ra ch u n k u bankowym. W ynika stąd, że strony mogą przyjąć w umowie, iż przechowawca będzie mógł rozporządzać oddanymi m u na przechow anie pieniędzmi. W doktrynie przyjm uje się, że owo „rozporzą­ dzać” oznacza, iż pieniądze przechodzą na własność b anku.10 W płata środ­ ków pieniężnych do banku powoduje u tra tę własności znaków pienięż­ nych przez posiadacza rachunku, natom iast bank nabywa ich własność. W ynika to z art. 49 ust. 3 PrB ank, który stwierdza, że bank swobodnie dysponuje powierzonym środkam i pieniężnymi, czyli może on nim i ob­ racać, inwestować, udzielać pożyczek i kredytów, czerpiąc z nich korzy­ ści. Posiadacz rachunku przestaje być właścicielem powierzonych b an ­ kowi środków, jed n ak przysługuje m u wierzytelność do banku o zwrot środków w całości lub części. Wierzytelność posiadacza do swobodnego dysponow ania środkam i zgromadzonym i n a rach u n k u bankowym są konkurencyjne względem upraw nień banku do swobodnego obracania nimi. Aby zapobiec konfliktowi między nimi, wprowadza się umowne p o stan o w ien ia o ogran iczen iu swobody posiadacza w dysponow aniu środkam i pieniężnym i na rachunku bankowym.

P raw a i obowiązki stron umowy rachunk u bankowego są zbliżone do praw i obowiązków stron umów zlecenia i depozytu nieprawidłowe­ go, ze względu na podobieństwo tych umów. Wynikają one również z prze­

4 W ym ienione w art. 5 ust. 1 pkt 1 i 2 PrBank.

5 F. Zoll (red.), Podstaw y prawa bankowego, Kielce 2003, s. 179. 6 Art. 734 k.c.

7 Art. 845 k.c.

8 U chw ała SN z dnia 20 listopada 1992 r., III CZP 138/92, OSNIC 1993, poz. 9. 9 Czasowo w olne środki pieniężne to takie, których posiadacz rachunku banko­

wego aktualnie nie wykorzystuje.

Studenckie Z eszyty N aukow e N r 12

pisów regulujących umowę rachunku bankowego jako typ umowy n a­ zwanej. Dodatkowo kształtow ane są one przez ogólne w arunki umów i regulam iny wydawane przez banki na podstawie art. 109 ust. 1 PrBank. Strony zw iązane są postanow ieniam i ogólnych w arunków umów, jeżeli zaw arta między nim i um owa nie stanowi inaczej, bowiem Sąd Najwyż­ szy uznał, iż wydane przez banki regulam iny nie m ają ch arak teru n o r­ m atyw nego.11

B ank zobowiązany je s t przede wszystkim do przyjm owania i prze­ chowywania środków pieniężnych posiadacza rachunku. Zobowiązany je st do zw rotu całości lub części środków klienta n a każde jego żądanie, chyba że postanow ienia umowy wymagają wcześniejszego wypowiedze­ nia (art. 51 P rB ank). Poza tym m a obowiązek przeprow adzania rozli­ czeń pieniężnych zleconych przez posiadacza rachunku, może odmówić jedynie w przypadkach przew idzianych w przepisach szczególnych.12 W tym celu powinien prowadzić w swoich księgach rach un ek dla klien­ ta i dokonywać tam niezbędnych wpisów i obliczeń, przesyłając posia­ daczowi rach u n k u wyciąg rachunku z ustaleniem salda. Obowiązkowi banku opowiada upraw nienie klienta do żądania przesłania m u wycią­ gu z rachunku. Obowiązany jest także do płacenia posiadaczowi ra ch u n ­ ku odsetek od zgromadzonych n a rachunku środków. Dodatkowo P ra ­ wo bankowe, zobowiązuje pracowników banku do dochowania tajem nicy bankowej określonej w art. 104 i 105.

Obowiązki posiadacza rachunku wynikają z treści konkretnych umów oraz regulam inów bankowych, którym się poddaje. Zobowiązany je st do zgłoszenia bankow i niezgodności salda w ciągu 14 dni od otrzym ania wyciągu z ra ch u n k u .13 N a posiadaczu rachunku im iennego ciąży obo­ wiązek zawiadomienia banku o każdej zmianie zam ieszkania lub siedzi­ by. Posiadacz rachunku bieżącego ma często wynikający z umowy obo­ w iązek zaw iadom ienia b an k u o otw arciu ra ch u n k u w innym banku. Umowa rach u n k u n akłada obowiązek uiszczania opłat od dokonywa­ nych czynności. U praw nieniem banku wyrażonym w art. 726 k.c. jest możliwość obracania czasowo wolnymi środkami pieniężnymi zgrom a­ dzonymi n a rachunk u bankowym „na potrzeby gospodarki narodowej”. Jednakże określenie to nie odpowiada realiom funkcjonowania banków.

11 O rzeczenie SN w składzie 7 sędziów z dnia 24 w rześnia 1993 r., OSN 1994, nr 3, poz. 52.

12 Do przepisów szczególnych pozwalających bankow i na odm owę w ykonania zlecenia należą głównie: przepisy o rozliczeniach pieniężnych, przepisy dew i­ zowe, przepisy Prawa upadłościowego lub naprawczego, a także Prawo ban­ kow e (art. 93 ust. 2).

13 Przyjmuje się, że term in ten ma charakter porządkowy i jego przekroczenie nie zw alnia banku z obowiązku skorygowania rachunku, za: M. Sychowicz, Kom entarz do kodeksu cywilnego, Warszawa 2003, s. 348.

Uwzględniając zm ienione warunki gospodarcze ustaw a - Prawo banko­ we z 1997 r. wprowadziła zasadę swobodnego dysponowania przez bank powierzonymi środkam i pieniężnymi, zastrzegając, że w zam ian bank dokłada wszelkich starań w zakresie bezpieczeństwa powierzonych środ­ ków pieniężnych art. 49 ust. 3 PrBank. Należy więc uznać uregulowania z art. 726 k.c. za nieaktualne.14

S tro n a umowy, k tó ra nie wykona albo nienależycie wykona umowę ponosi odpowiedzialność na zasadach ogólnych15, jednakże ze względu n a fakt, iż prow adzenie rach u n k u bankowego należy do działalności gospodarczej banku, należyta staranność określana je st z uwzględnie­ niem jej zarobkowego ch a rak teru .16 Jeśli szkoda pow stała w skutek czy­ n u niedozwolonego, odpowiedzialność opiera się o przepisy o czynach niedozwolonych.17 B ank ponosi odpowiedzialności za wypłatę gotówki, a tak że przelewy z rachunku, jeśli posiadacz zgłosił bankowi u tra tę do­ kum entów takich jak: dowód zawarcia umowy, czeki lub blankiety.

B ank odpowiada za wypłaty dokonane w jednostkach organizacyj­ nych banku prowadzących rachunek od chwili otrzym ania zgłoszenia, n ato m iast w przypadku wypłat dokonanych poza tym i jednostkam i - po upływie określonego czasu wskazanego w umowie lub regulam inie b an ­ kowym. U regulow ania te nie m ają charak teru ścisłego i często w konse­ kwencji prow adzą do sporów sądowych. Mimo uregulow ań w skazują­ cych n a b ra k odpow iedzialności b an k u za w ypłaty dokonane przed zgłoszeniem zaginięcia dokumentów bankowi, nie zw alnia to banku z za­ chow ania należytej staran n o ści przy w ykonyw aniu swoich obowiąz­ ków um ownych oraz dołożenia wszelkich sta ra ń do zapewnienia bez­ pieczeństw a w zakresie pow ierzonych środków pieniężnych zgodnie z obowiązkiem wynikającym z art. 49 ust. 3 P rB an k.18 Umowa ra ch u n ­ ku bankowego je s t szczególnym rodzajem umowy w stosunkach banko­ wych - ban k je st zawsze dłużnikiem swojego k lien ta.19 W kwestii odpo­ wiedzialności ban ku za prowadzone przez niego rozliczenia n a rachunku klientów, należy zwrócić uwagę n a oczywisty błąd językowy w art. 54 ust. 2 p k t 9 mówiący o zakresie odpowiedzialność banku za term inow e i prawidłowe przeprow adzanie rozliczeń pieniężnych. J e s t to sform uło­ w anie wadliwe, gdyż naw et p rosta logika wskazuje, że odpowiedzial­

14 Z. Radwański, J. Panowicz-Lipska, Zobowiązania - część szczegółowa, War­ szaw a 2004, s. 225.

16 Na podstaw ie art. 471 i nast. k.c. 16 N a podstaw ie art. 355 § 2. 17 N a podstaw ie art. 415 k.c. i nast. 18 Z. Radwański, op.cit., s. 226.

19 Zob. E. N iezbecka, U m owa rachunku bankowego, „Monitor Prawniczy” 1999, nr 4.

Studenckie Z eszyty N aukow e N r 12

ność pow inna być ponoszona za nieprawidłowość i nieterm inow ość20 wykonywanych zobowiązań.

Odpowiedzialność z ty tu łu umowy rachun ku bankowego m a nie tyl­ ko ch a rak ter cywilny, ale również karny, znajdują tu zastosow anie prze­ pisy Kodeksu karnego21.

2. P o w s ta n ie s to su n k u ra ch u n k u b a n k o w eg o

Stosunek rach u n k u bankowego powstaje zawsze na drodze umowy. Osoba zainteresow ana otwarciem rachunk u m a swobodę22 w wyborze banku, który będzie ten rachunek prowadził. P rocedura zawarcia um o­ wy rach u n k u bankowego je st u stalan a indywidualnie przez bank. Z za­ sady bank nie może odmówić zawarcia umowy rachu nk u bankowego23 osobie, k tó ra spełnia jego wymogi formalne i złoży wymagane dokumenty. B ank może jed n ak odmówić w sytuacji, gdy nie prowadzi rachunków na zasadach określonych przez klienta. O tw arcie ra ch u n k u bankowego następuje na podstawie złożonego przez stronę wniosku zawarcia um o­ wy rach u n k u bankowego wraz z wymaganymi dokum entam i oraz wy­ rażenie przez b an k zgody na otwarcie rachunku. Kodeks cywilny nie wymaga żadnej szczególnej formy zawarcia tej umowy, jed n ak art. 54 P rB an k mówi, iż otwarcie rachunk u bankowego następuje przez zaw ar­ cie z bankiem umowy n a piśmie. Wymóg ten służy celom dowodowym. U m owa pow inna być zaw arta na piśmie, ponieważ k ształtu je praw a i obowiązki stro n nawiązujących stosunek praw ny i tak a jej form a zwięk­ sza bezpieczeństwo i pewności obrotu prawnego. Oświadczenie woli o za­ w arciu umowy ra ch u n k u bankowego może być również wyrażone za pomocą elektronicznych środków informacji. Oświadczenie woli złożo­ ne w postaci elektronicznej zgodnie z art. 7 ust. 3 P rB an k spełnia wy­ mogi formy pisemnej.

Istotne je s t odróżnienie pisemnej umowy, k tó ra stanow i podstawę otw arcia ra ch u n k u od dowodu zaw arcia umowy. Może to być dowód im ienny lub dowód n a okaziciela. Im ienne dowody n a złożone wkłady legitym ują ściśle określoną osobę, co oznacza, że od chwili zaw arcia umowy rachun ek zostaje ściśle z nią powiązany. Tym samym tylko ten podmiot je st upraw niony do danego rachunku, a przenoszenie praw do takiego rach u n k u je st bardzo sformalizowane i m ożna go dokonać rów­

20 L. Góral, M. Karlikowska, K. Koperkiewicz-M ordel, Polskie prawo bankowe, Warszawa 2000, s. 125.

21 P rzestępstw a przeciwko wiarygodności dokumentów, przeciwko m ieniu oraz przeciw ko obrotow i gospodarczem u i obrotow i pien ięd zm i oraz papieram i wartościowym i (art. 2 7 0 -3 1 6 k.k.).

22 Zgodnie z zasadą swobody umów wyrażoną w art. 3 531 k.c. 23 Zob. E. N iezbecka, op.cit.

nież tylko n a indywidualnie oznaczony podm iot24. Wymóg w ystawiania dowodu im iennego w skazany je s t w u staw ie (art. 55 u st. 2 P rB an k) w yłącznie do rach u n k u oszczędnościowego, u staw a nie określa n a to ­ m iast rodzaju dowodów dla pozostałych rachunków.

3. E le m e n ty u m ow y ra c h u n k u b a n k o w e g o

U staw a - Prawo bankowe w art. 54 ust. 2 stanowi o elementach, które w szczególności pow inna zawierać umowa rachu nk u bankowego. Zwrot „w szczególności” nie oznacza, że każda umowa m usi określać w szyst­ kie te elementy. Jeśli umowa ta k a zawierałaby tylko określenie stron oraz zobowiązanie banku do grom adzenia środków pieniężnych posia­ dacza rach u n k u oraz dokonywania rozliczeń pieniężnych na jego zlece­ nie, wówczas treść tej umowy określana będzie przez postanow ienia ogólnych w arunków lub regulam inów bankowych, ja k również przez zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.26

Ustawa wymienia następujące elementy umowy rachunku bankowego: — strony umowy,

— rodzaj otw ieranego rachunku,

— w aluta, w jakiej rachunek je st prowadzony, — czas, n a jak i rachunek został otwarty,

— wysokość oprocentow ania i w arunki jego zmiany,

— sposób dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku, — term iny wypłaty lub kapitalizacji odsetek,

— term in y realizacji zleceń posiadacza rachunku,

— zakres odpowiedzialności banku za term inowe i prawidłowe przepro­ wadzenie rozliczeń pieniężnych oraz wysokość odszkodowania za prze­ kroczenie term inu realizacji dyspozycji posiadacza rachunku, — try b i w arunki dokonywania zm ian umowy,

— sposób i term in wypowiedzenia lub rozw iązania umowy rachunku, — zasady rozw iązania umowy w razie niedokonyw ania n a rach u n k u

żadnych obrotów.

S tro n am i um owy są prowadzący ra ch u n ek i posiadacz rachu nk u. Umowa rach u n k u bankowego je st um ową podmiotowo-kwalifikowaną. S troną prowadzącą rachunek może być tylko ban k.26 Posiadaczem r a ­ chunk u bankowego mogą być osoby fizyczne, osoby praw ne oraz jed ­

24 Zob. E. N iezbecka, J. Mojak, Dowody im ienne i na okaziciela na w łożone w kła­ dy oszczędnościow e, „Palestra” 1997, nr 9-10.

26E. Fojcik-M astalska (red.), Prawo bankowe. Komentarz, Warszawa 2003, s. 151. 26 Bankiem jest w osoba prawna utw orzona zgodnie z przepisam i ustaw, działa­ jąca na podstaw ie zezw oleń uprawniających do w ykonywania czynności ban­ kowych obciążających ryzykiem środki pow ierzone pod jakim kolw iek tytułem zw rotnym (art. 2 PrBank).

Studenckie Zeszyty N aukowe N r 12

nostki praw ne nie posiadające osobowości prawnej lecz mogące naby­ wać praw a i zaciągać zobowiązania. W roli strony stosunku rachun ku bankowego może występować więcej niż jeden podmiot. J e s t to tzw. ra ­ chunek wspólny. R achunek może być prowadzony dla kilku osób fizycz­ nych, z których każda korzysta z upraw nień posiadacza rachu nk u w g ra­ nicach określonych w umowie. W ystępują tu dwa rodzaje rachunków: — ro z łą c z n y 27- każdy z posiadaczy może sam odzielnie dysponować

wkładem ze skutkiem dla pozostałych posiadaczy,

— łączny - wszelkie dyspozycje m uszą być wystaw iane łącznie przez współposiadaczy.28

W przypadku rachunku wspólnego umowa m usi ściśle określać wza­ jem ne praw a i obowiązki współposiadaczy. Nie je st n ato m iast isto tn a

dla bank u przyczyna prow adzenia rachunku bankowego.29

Każda osoba fizyczna może być stroną stosunku rachu nk u banko­ wego, nato m iast sam odzielnie zawrzeć umowę rach u n k u bankowego może tylko osoba fizyczna o pełnej zdolności do czynności praw nych z zastrzeżeniem art. 59 PrBank, który przyznaje m ałoletniem u prawo do posiadania ra chunku bankowego. Niewątpliwie osoba, po ukończe­ niu 13 roku życia może samodzielnie30 dokonywać w płat na rachunek i w ypłat z ra ch u n k u oraz wydawać bankowi polecenia rozliczeniowe, natom iast jej prawo do samodzielnego zaw ierania umowy o rachunek bankowy budzi wątpliwości.31 W literaturze niekiedy przyznaje się m a­ łoletniem u, który nie ukończył lat 13 prawo samodzielnego zawarcia umowy rach un ku oszczędnościowego.32 Jednak zasadą jest, iż dla m ało­ letnich, um owę ra c h u n k u bankowego mogą zaw rzeć wyłącznie jego przedstaw iciele ustawowi i tylko oni mogą dysponować zgromadzony­ mi na rachunku środkami. Małoletni po ukończeniu 13 roku życia mogą zawrzeć umowę rach unku bankowego jedynie za zgodą przedstawiciela ustawowego. W aktualnym stanie rozwoju życia społeczno-gospodar­ czego, um owa rachu nku bankowego nie może zostać zaliczona do k ate­ gorii umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Dysponowanie środkami pieniężnym i zgromadzony­ mi na rachu nk u bankowym przez osobę, która ukończyła lat 13, ale nie uzyskała pełnoletności je st jednak ograniczona przez możliwość złoże­ nia sprzeciwu przez jej przedstawiciela ustawowego (art. 59 PrBank).

Praw o bankowe w art. 50 ust. 1 wskazuje kategorie rachunków b an ­ kowych. Nie je st to jed n ak katalog zamknięty, a jedynie przykładowe

27 Ten rodzaj jest najczęściej wybierany. 28 E. Fojcik-M astalska (red.), op.cit., s. 148.

29 Do 2001 r. rachunek w spólny mogli posiadać w yłącznie m ałżonkowie. 30 O znacza to brak konieczności uzyskania zgody przedstawiciela ustawowego. 31 W. P yzioł (red.), Encyklopedia prawa bankowego, Warszawa 2001, s. 854-858. 32 Z. Osada, U m owy bankowe, Warszawa 1991, s. 19.

wyliczenie rodzajów rachunków bankowych, dopuszczona je st bowiem możliwość tw orzenia innych ich rodzajów na drodze umowy. P raktyk a wskazuje, że zazwyczaj zawierane umowy stanow ią połączenie cech po­ szczególnych kategorii rachunków. Praw o bankowe wyróżnia n astępu ­ jące typy rachunków bankowych:

— rach u n k i bieżące, — rach u n k i pomocnicze, — rach u n k i lokat terminowych,

— rach u n k i oszczędnościowe - wkłady oszczędnościowe.

R achunek bieżący odpowiada ściśle definicji ustawowej rach unk u bankowego. B ank zobowiązuje się w nim do grom adzenia środków pie­ niężnych k o n tra h e n ta oraz do przeprow adzania rozliczeń pieniężnych n a jego polecenie.

W yodrębnienie rachunku pomocniczego skierow ane je st do przed­ siębiorców wiąże się z obowiązkiem wynikającym z art. 13 ust. 1 p k t 2 oraz 3 ustaw y - Praw o działalności gospodarczej. Przepis ten nakłada na przedsiębiorcę posiadającego więcej niż jeden rach un ek bankowy ko­ nieczność, w skazania jednego z nich jako rachunek podstawowy. Przyj­ muje się, że w szystkie pozostałe rachunki przedsiębiorcy mieszczą się w pojęciu rach u n k u pomocniczego. Rachunki pomocnicze służą zwykle przedsiębiorcom do grom adzenia środków i przeprow adzania rozliczeń pieniężnych związanych z działalnością ich oddziałów. R achunki te słu ­ żą głównie grom adzeniu środków pieniężnych i prow adzenia rozliczeń w zw iązku z realizacją zamierzonych celów.

R achunek lokaty term inowej służy grom adzeniu środków pienięż­ nych n a ustalony w umowie czas. Dawniej możliwość zw rotu wkładu na każde żądanie była ograniczona. Obecnie w tej formie raczej nie wy­ stępuje. W prawdzie posiadacz rachunku może domagać się w każdym czasie zw rotu swoich środków na nim zgromadzonych, jednakże wypo­ wiedzenie tak ie przed wyznaczonym w umowie term inem prowadzi do u tra ty ustalonego wcześniej oprocentow ania lub zm niejszenia jego wy­ sokości.

Szczególnym rodzajem rach unku je st um owa rach unk u oszczędno­ ściowego. J e s t ona najczęściej oferowana osobom fizycznym przez b an ­ ki prow adzące działalność detaliczną. W prakty ce może występować w dwóch odm ianach. Może to być um owa „zwykła” - zakładająca wy­ łącznie możliwość grom adzenia środków pieniężnych na rach un ku bez dokonywania rozliczeń pieniężnych, bądź też um owa rachu nk u oszczęd- nościowo-rozliczeniowego, zbliżona w swej konstrukcji do treści um o­ wy z art. 725 k.c. W praktyce wyróżnia się cztery jej formy:

— rachun ki oszczędnościowe p łatne na każde żądanie, — oszczędnościowe lokaty term inowe,

Studenckie Z eszyty N aukowe N r 12

— rachun ki oszczędnościowo-kredytowe.

U staw odaw ca zdecydował się na odm ienne uregulow anie umowy rach u n k u oszczędnościowego. O jej charakterze decyduje wola stron, w yrażona przez um ieszczenie wyrazu „oszczędnościowy” w dokum en­ cie potwierdzającym zawarcie umowy. Wprowadzenie przez ustaw odaw ­ cę tego n akazu m a zapewne n a celu zapobiegnięcie ew entualnym w ąt­ pliwościom, co do ch arak teru danej umowy, co je st istotne ze względu na jej szczególny charakter. Współczesna doktryna przyjmuje pogląd, iż ksią­

żeczka oszczędnościowa lub inny dokum ent potw ierdzający zawarcie umowy rach u n k u oszczędnościowego m a ch arak ter papieru wartościo­ wego.33 Dowód zaw arcia umowy musi być zawsze dokum entem im ien­ nym. Cechy szczególne to przede wszystkim ograniczenia podmiotowe. Posiadaczam i rach u n k u oszczędnościowego mogą być osoby fizyczne, szkolne kasy oszczędnościowe i pracownicze kasy zapomogowo-pożycz­ kowe (obecnie spółdzielcze kasy oszczędnościowe). Ponadto, b an k nie m a obowiązku przeprow adzania rozliczeń n a zlecenie posiadacza r a ­ chunku. Obowiązek taki może wynikać wyłącznie z umowy. Stąd też ra ­ chunek ten nie może być wykorzystywany do przeprow adzania rozli­ czeń pieniężnych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej przez jego posiadacza (art. 50 ust. 3 PrBank). Umowa ra chu nk u oszczęd­ nościowego objęta je st też przywilejem egzekucyjnym. Środki na niej zgrom adzone wyłączone są od zajęcia, do wysokości trzykrotnego m ie­ sięcznego w ynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw 34 (art. 56 u s t .l P rB ank). Ponadto po śmierci posiadacza rachunk u b ank je s t zobowią­ zany do:

— wypłaty osobie wskazanej w umowie przez posiadacza rachunku, kwo­ ty nie wyższej niż dw udziestokrotne przeciętne miesięczne wynagro­ dzenie w sektorze przedsiębiorstw;

— zw rotu kosztów pogrzebu osobie, która przedstaw i rach unk i stw ier­ dzające wysokość poniesionych przez nią wydatków. W ydatki te nie mogą przekraczać wysokości kosztów urządzanie pogrzebu zgodnie ze zwyczajami przyjętym i w danym środow isku. Pow stały pew ne wątpliw ości w u stalen iu , o k tóre środowisko chodzi - środowisko osoby zm arłej, czy osoby, k tóra przedstaw iła rachunki, stw ierdzają­ ce wysokość poniesionych kosztów. Wydaje się jed n ak bezsporne, że chodzi o środowisko zmarłego, gdyż wcześniejsza ustaw a - Praw o bankowe zaw ierała określenia „w środowisku zm arłego” i nie m a po­ wodów, aby uznawać, że ten zakres uległ zmianie. Ponadto, skoro

33 E. Fojcik-M astalska (red.), op.cit., s. 153.

34 W ysokość przeciętnego w ynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw dotyczy okresu bezpośrednio poprzedzającego dzień w ystaw ien ia ty tu łu w ykonaw ­ czego, ogłasza je P rezes Głównego U rzędu Statystycznego.

pokrycie kosztów następuje ze środków zgromadzonych przez zm ar­ łego, b ra k je st uzasadnienia, aby były one dostosowywane do środo­ wiska osoby, k tó ra je pokryła. Dodatkowo posłużyć się m ożna stano ­ wiskiem dyrek tora D epartam entu Praw nego NBP, zgodnie z którym , b ank może znać środowisko zmarłego, którego rachunek prowadził, nato m iast nie istnieje podstawa praw na do badania przez bank śro­ dow iska osoby, k tó ra pokryła wydatki. B ank nie m iałby wówczas możliwości stw ierdzenia, czy koszty odpowiadają przyjętym zwycza­ jom .35

4. Z a k o ń c z e n ie sto su n k u p ra w n eg o

Um owa ra ch u n k u bankowego zaw arta n a oznaczony czas wygasa z nadejściem w skazanego w um owie te rm in u . S tronom p rzysługuje w każdym czasie prawo do wypowiedzenia umowy, które spowoduje znie­ sienie sk u tk u prawnego umowy ex nunc. W przypadku jednak, gdy um o­ wa zaw arta była n a czas nieoznaczony, bank może ją wypowiedzieć ty l­ ko z ważnych powodów. Rozwiązanie umowy może nastąpić także na sk u tek zgodnych oświadczeń woli obu stron. N atom iast wyczerpanie środków pieniężnych zgromadzonych na rachu nk u nie spowoduje za­ kończenia stosunku rachunku bankowego. Jeżeli jed nak umowa rach u n ­ ku oszczędnościowego nie stanowi inaczej, będzie ona rozwiązana, jeżeli w ciągu 5 la t nie dokonano na rachunku żadnych obrotów poza dopi­ sywaniem odsetek, a stan konta nie przekracza ustalonej w umowie kwoty m inim alnej. Kodeks cywilny wyznacza szczególny term in przedaw nienia roszczeń ze stosunk u rachunku bankowego. Roszczenia te przedaw nia­ ją się z upływem 2 lat. Term in przedaw nienia wskazany w art. 731 k.c. m a ch a rak ter bezwzględnie obowiązujący. A rtykuł 731 k.c. nie dotyczy jed n ak roszczeń o zw rot wkładów oszczędnościowych. Stosuje się tu przepisy ogólne Kodeksu cywilnego (art. 118), roszczenia te przedaw ­ niają się po upływie lat 10.

35 Zob. P. Babiarz, W ypłaty w razie śm ierci posiadacza rachunku oszczędnościo­ wego, „Monitor P raw niczy” 1999, nr 11.

Studenckie Z eszyty N aukow e N r 12

L ite r a tu r a :

Babiarz P., Tajem nica bankowa, „M onitor Praw niczy” 1999, n r 3 B abiarz R, W ypłaty w razie śmierci posiadacza rach u n k u oszczędno­

ściowego, „M onitor Praw niczy” 1999, n r 11

Bączyk M., Fojcik-M astalska E., Góral L., Oflarski Z., P isuliński J., Py- zioł W., Praw o bankowe. Kom entarz, W arszawa 2002

Czachórski W., Zobowiązania. Zarys wykładu, W arszawa 2003

Fojcik-M astalska E. (red.), Prawo bankowe. K om entarz, W arszawa 2003 Góral L., Karlikow ska M., Koperkiewicz-M ordel K., Polskie prawo b an ­

kowe, W arszawa 2000

Kierończyk P , Praw o bankowe. Orzecznictwo, Sopot 1999

K rzem ińska U., Instytucje praw a bankowego w orzecznictwie SN i są­ dów powszechnych, W arszawa 1998

Mojak J., Niezbecka E., Dowody im ienne i na okaziciela n a włożone w kła­ dy oszczędnościowe, „P alestra” 1997, n r 9-10

N arożny T., Praw o bankowe, Poznań 1998

Niezbecka E., Umowa rachunku bankowego, „M onitor Praw niczy” 1999, n r 4

O sada Z., Umowy bankowe, Warszawa 1999

Pyzioł W. (red.), Encyklopedia praw a bankowego, W arszawa 2001 Radwański Z., Panowicz-Lipska J., Zobowiązania, W arszawa 2004 Sychowicz M., Umowa rach unku bankowego (w:) Bieniek G. (red.), Ko­

m entarz do kodeksu cywilnego. Księga III. Zobowiązania, t. II, W ar­ szaw a 2003