Cechsztyn w rejonie Gubina

UKD E.m.l:IID.lł:III.II.ł!JII.G; m.H:5I1.'lI(GI.Z'l2)

Jerzy ·MIiUEWiICZ

Cechsztyn

Vi

rejonie Gubina

W artykule scharakteryzowano litologicznie osady cechsztynu w re- jonie Gubina, podano szczegółowe profile cechsztynu z tego rejonu

uwzględniając podział osadów na cztery cyklotemy oraz opracowano szkice miąższości poszczególnych osadów i cyldotemów. Przedstawiono

również wnioski paleogeograficzno-facjalne.

Osady cechsztyńskie z rejonu Lubina i Rybaków z racji okruazcowa- nia oraz ropo- i gazonośności SIł poznane dość dobrze, natomiast cechsztyn okolic Gubina ^był dotychczas poznany ^słabo. Rejonem tym zajmowano

się bowiem tylko przy opracowaniu ^większych obszarów. Niniejszy arty-

kuł ma za zadanie przyczynić się do wypełnienia tej luki.

Przeanalizowano profile 28 otworów odwierconych przez PPN na ob- szarze zachodniej ^części perykliny

2ar

w rejonie na wschód i ^południe od

Gubina (fig. l), opisane przez L. Choińskiego, K. Dyjaczyńskiego, E. Kie- niga, . W. Moskala i T. Zołnierczuka. Magistrowi K. Skarbkowi z ZGN w Warszawie i magistrowi ^K. Dyjaczyńskiemu z PPN w Zlelon,ej Górze autor serdecznie ^dziękuje za udostępnienie tych materiałów .

•

Podział osadów cechsztyńskich na cykiotemy w odniesieniu do mo- nokliny przedsudeckiej wprowadził A. Tokarski (1959). Szczegółowsze

prace dotyczące cyklicznego ^podziału osadów cechsztyńskich monokliny przedsudeckiej kontynuował J. Tomilszewski (1962), a depresji ^północno­

sudeckiej J. ^Krasoń (1962), który zaproponował podział cechsztynu na cztery cyklotemy, ^dając im lokalne nazwy z rejonu sudeckiego. Opisy litologiczne utworów cechsztyńskich z obszaru perykliny Zar opubliko-

wał J. Wyżykowski (1963), który sugerował też istnienie wyodrębniają­

cych ^się basenów w ^obrębie zbiornika cechsztyńskiego. J. Poborski (1960, 1964) ^wydzielił w osadach cechsztyńskich facje: chlorkową z solami mag- nezowymi i potasowymi, ^chlorkawą i siarczanowo-węglanową. J. Oberc I J. Tomaszewski (1963) podali propozycje wydzielenia da1azych cyklo- temów w cechsztynie monokliny przedsudeckiej. Cenne wnioski ^wyni-

kające z porównań litofacjalnych i wniosków paleogeograflczno-facjal- nych, a odnoszące się między innymi także do perykliny Zar ^podał

Kwartalnik Geologiczny, t. 111, nr a, lm r.

600 JerZ'T iM1lewicz

oCblebowol oM/ku/iee l ęiyskrz 1

rte:tyska 2 o 'Zózka I OS/atjt zagór l

' - . . /

o CzekI/n 4- o Czek/in' fJUBm

Jazów!

°

°Bubln2 oKomorów ,

°Subinl

• Cza/'nowlce

oChęclny 2

o °lrzyóorow;ce

Chqci(1!/ l

oW/taszkowo ,

0Sła/'OS/ed/e l

°Nowa Wioska T

e6rzożów f

olJatyń

·oBrotf!/

o rupl/ce

0Żarkl Wie/kle l

LUBS/(O .@

oNowaRola

. FIg. ~. Szkic rozm!eszczen:la wierceil w rej<>nie Gublna

lLocation aketeh <>f bare boI .. in tbe Gubin region

Dachów'o OStróżka· Dębu'

tarków o o o tarków2

°Cńocicz

4ubanice

. .

tARY

@

. J. Krasoń (1964). Cechsztynem monokliny przedsudeckiej i perykliny

Zar zajmował się również J. Kłąp,ciński (1964). Opracował on dla tego

obsząru mapki miąższości poszczególnych osadów oraz wyznaczył osie depresji i elewacji (między ·innymi' oś depresji żarskiej). Obraz podany przez tego autora ze względu na małą liczbę wierceń (5 otworów) jest

Ceehszt1'll w rejonie Gubina 607

jednak mało dokładny. Z tego samego powodu w opracowanej przez J. Kłapcińskiego tabeli stratygraficzno-miąższościowej znalazły się je- dynie przypuszczalne miąższości.

LITOLOCiIA ^I STRATYGRAFIA

Pełne wykształcenie osad6w cechsztyńskich spotyka się w obszarach centralnych epikontynentalnego zbiornika morskiego. Na peryklinie Zar osady te ^są zredukllwane do kilkuse~etrowej miąższości, wykazują też

pewne redukcje, zmiany litologiczne i braki w poszczeg6lnych poziomach.

Miąższość osadów cechsztyńskich w obrębie zachodniej ^części pery- kliny Zar jest ^także zmienna i waha ^się od 250 m w części ppłudniowej

(Zarki Wielkie) do 7011 ^m w części północnej (Wężyska 2). Z tego ^względu

litostratygrafię osad6w cechsztyńskich zachodniej ^części perykliny :zar przedstawiono w rozbiciu na mniejsze rejony ^{cechujące ,się} bardziej wy-

r6wnanymimiąższościami. Podano ^także, dla porównania, .miąższości

graniczne spotykane w obrębie całego badanego ,ohszaru" perykliny

(tab. 1). ' . , . ' .,

Osady cechsztyńskie pokrywają całą peryklinę Zar Ci ku południowi przechodzą na obszar depresji p6łnocnosudeckiej, a ku wschodowi na

monoklinę przedsudecką. Są one pochodzenia morskiego, a w stropie la- gunowo-kontynentalnego. Przedstawiają całkowity profil osad6w cech- sztynu podścielonych czerwonym ^spągowcem a przykrytych piaskowcem pstrym.

Utwory cechsztyńskie są osadzone cyklicznie i 'można wśród nich wy-

r6żnić cztery cyklotemy; Werra, Stassfurt, Leine i Aller. Osady cech-

sztyńskie perykliny Zar reprezentują fację chlorkową w części p6łnocno­

-zachodniej i siarczanowo-węglanową na pozostałym obszarze. Wskutek tego przeważającą skałą w profilu cechsztynu ^SIj sole kamienne. ^Ustępują im nieznacznie anhydryty. W mniejszych ^ilościach obecne ^{są także} do- lomity (dolomit ^główny), a w partisch stropowych (cyklotem Aller) ^także

mułowce i ^iłowce.

Spągową warstwą cechsztynu na obszarze perykliny Zar jest tzw. bia-

ły względnie szary spągowiec. Biały spągowiec występuje w obszarze utlenionym i nie jest okruszcowany. ^Występują w ^nim tylko niewielkie

ilości tlenków ^żelaza. Szary ^spągowiec jest natomiast okruszcowany siarcz- kami metali, najczęściej w formie smug. Litologicznie ^{są to} osady bardzo podobne ze ^względu na skład, wielkość ziarna i obtoczenie materiału.

Najliczniejsze ^są ziarna kwarcu, a jako domieszka występują łupki zme- tamorfizowane, przeważnie krzemionkowe, ^następnie lidyty, kwarcyty, skalenie, a sporadycznie wapienie i ^skały wylewne. Obtoczenie ich jest na og6ł słabe. Spoiwo piaakowców jest ilaste z domieszką węglanowego.

W osadach tych J. Wyżykowski (1963) ^znalazł Lingula credneri.

Miąższość białego względnie szarego ^spągowca jest bardzo zmienna i może się wahsć od kilkudziesięciu cm do kilku metr6w. Ze ^względu na

słabe rdzeniowanie otwor6w niewiele można powiedzieć o jego rozprze- strzenieniu i miąższości.

Na całym obszarze perykliny Zar osadził się łupek miedzionośny. Ma on nieznaczną miąższość - od kilkudziesięciu 'cm do około dwóch metr6w.

Wystepuje on, podobnie jak biały względnie szary spągowiec, w dwóch

~

Tabol. 1 IJtosIraI)'lrał"IR ... Ólr _tyllO " zadIodDIoj częId peryIdIuy 2ar Straty-Obszar

,~~

grafia Litologia Gubina

I

~kowic

I

Cl.eklina

I

I>ychowa

I

Ż&rek m~ """clów iłowce br~woczerwone 9--16 9--12 10-14 13-14 15 9--16

~

sole naJmłodsze IS-2S 3S-47 lS-25 IS-25 -8-47 8lIhyclryt pegmatytowy O-l O-l 1-2 1-2

-

0-4 ił solny czerwony 4-6 4-10 1-8 1-6 -1'-lO 8lIhyclryt _trapowy

-

O-1 O-2 O-l

-

O-2 g sole młodsze 8S-134 17S-212 47-149 80-178

-

47-212 ~ 8lIhyclryt główny 22-29 3-14 14-21 lO-22 12 3-29 ił solny szary 1-2 1-3 2-4 1-2

-

1-5

ł

8lIhydryt stropowy 1-3 2-5 2-4 1-2

-

1-5 sole starsze 60-72 82-104 68-201 32-74

-

27-201 8lIhydryt podstawowy 6-9 3-22 ·7-16 1-8 12 1-22

a ~ i '"

dolomit główoy 3S-44 33-38 48-63 57-· 66 28 17-66 anhyclryt stropowy :J8-c-50 48-57 30-37 28-52

I

100

27-57

!

sole ruijstarszc 78-343 61-80 52-247 39--180 19--352 8lIhydryt podstawowy 21-159 124-161· 58-160 53-122 17-161 wapied podstawowy 3-6 4-5 3-5 3-·8 85 1-9 lupek miedzionośny O,S-l O,S-l O,S-1 0,5-1 0,6 O,S-2 loi<=a mj,*",ość osadów cechsz~ 610-689 614-707 SSO-709 452-581 253 5SO-709

Cechsztyn w rejonie Gubina 609

wykształceniach:· redukcyjnym (łupek miedzionośny) i utlenionym - ^łu­

pek ilasto-żelazisty (A. Rydzewski, 1964).

Łupek miedzionośny facji redukcyjnej jest bitumlczny, marglisty lub

mUłowcowy, barwy od szarej do czerwonej ^bądź szarozielonej, cienko-

łupliwy. Charakteryzuje ^się strukturll drobnoziarnistl! lub pelitowII, a teksturll kierunkowlI. W jego budowie blorll udział węglany, minerały

ilaste i bitumlny. ^Skałę przecinajll cienkie ^żyłki kalcytowe, ^różnie zo- rientowane. Poza tym widoczne ^Sil niewielkie ^ilości drobnych ziarn kwar- cu. Łupek ten jest okruszcowany. Okruszcowanie to jest róinie rozmiesz- cZOne (mniej ^więcej równomiernie w masie ^łupku) w postaci gniazd, ^żyłek i smug. Wyróżnić można zarówno okruszcowanie syngenetyczne, jak i (wczesne) epigenetyczne. Minerałami kruszcowymi SIl ^głównie: chalko- zyn, bornit i chalkopiryt.

Łupek w facji utlenionej, barwy szarej do czekoladowej, cechuje ^się brakiem substancji bitumicznych i siarczków metali. ^Występuje w ^nim na- . tomiast znaczna ^ilość uwodnionych tlenków ^żelaża w postaci smug i gniazd. ^Łupek jest utworzony z mine-

rałów ilastych, węglanów (kalcyt), tlen- ków ^żelaza, drobnych ziarn kwarcu, skaleni ⁱ z łuseczek łyszczyków.

Łupek miedzionośny przym-yty jest wapieniem podstawowym. 511 to wapie- nie dolomityczne lub dolomity barwy szarej,czasem ż6łtobrl\ZOwej. ~ąższość

ich waha ^{się od} trzech ^(Chęciny) do

dziewięciu metrów (Starosledle) .. Są. to osady· zwięzłe, masywne, o strukturze drobnokrystalicznej, o teksturze be.z-

ładnej. Waplenię Sil przeważnie śred­

nioławicowe, a ławice SIl ^często poprze- dzielane cienkimi ^wkładkami margli

·---.ro

8UB/N

o" . \\'\"

^{&i •}

~

_• ^•

•

fili. 2. Szkic miąższości anhydrytu pod&!a- wowego eyklotemu Werra

Sketch uf ba<ial anhydrlte tlrlckn ... ol Ib. Werra cyclotbem

1 - izoUn1e mlął.u06:ci anhYdrytu. 2i - otw01'7 wiertnicze

1 _ contour line. ^ol anhydrlte thlcknea. -1fIJ- l

•

oLUBSKO

Q 510km

I - bon holu L;''-.L _ _ ^~''::::=--_ _ _ _ -'

ilastych. W utworach tych w dolnej części przeważa kalcyt, w górnej natomiast dolomit. W odmianach skrytokrystalicznych wapieni znajduje

się także substancja ilasta. ^{Z mlnerałów} detrytycznych występuJ.ą w wa- pieniu podstawowym niewielkie ^ilości ziarn kwarcu i skaleni, niekiedy

łuseczki jasnego łyszczyku, a sporadycznie cyrkon i glaukonit.

Wyżej występuje anhydryt podstawowy. Jest on szary w ^różnych od- cieniach, niekiedy jednak niebieskawy lub ^różowawy, zbity lub drobno- krystaliczny, masywny lub cienkoławicowy, poprzecinany ^żyłkami oraz smugami ^minerałów ilastych i węglanowych. W tym anhydrycie Iltwier- dzono wkładki iłów i wapieni, a ^wyjątkowo nawet soli (Witaszkowo).

610.

o

D o

'0 l' ........... ~·:··

' A .... ,.- "

o-i ' •

^•

,1 ^{A ... '"}

••••••• { ••••• ,Ij. • .... < . .-: .;.'

•

....

o

o' O :/.i., .•. Ą

:~~~~~,

1-····.

" 1\: ~ _ •....

- ::..

^....

.

_

^...

'-

Jerzy. MUewlcz

c

o o·

o{

.,/'

.,

1\ "" Ą Ą:?\

"'-'~,ą::$~i Ji~"'1>

o

1 0.0.oJlc::;::J

O •. ,';:: ~ f'=;=I=;=q

.... ,·7.... - t=C:I::i

³

t=r::::d 4

·:~=·==:=~=;:·· I=-=-<l~I:: :/:»J .

-_ -::: il.· .. · .. · ... ·/·171~·_·_·-1

- - - D :

- '--- - J\

_{- _..::\.} O 10 lO.km _{L '} -"'-~.

1_---1

⁹

-

^-

^~'"

~ '''::':'''-.', '-'-:;).

Ceclmztyn w rejonie Gubina 611

SwiadCżą orie 9 ż.m1e.nnośCiwaruD}tów sedyinenmc)1riych W czaąiejpow­

stawania tYch sPI, spowodowanych głównie pl\zezzmiany z8so1eni8. An- hydryty wykazują BtTultttirę poriiroblastyczn.ą,.cZasem drobno~stlillcz­

ną, tekstur.ę najczęściej bezłafjlną, a w przypadku domieSzek Ilsstych -

klerUIikO"l':ą. MIążsZość anhy~u jest zmienna i wa~ się od ~ 7 m vi Sta- rosiedlu do, 167 m w SękowicaCh. Izolinie miąższOśct anhydrytu (fig. 2) wykazują ilitpienie trzech mni!:j Więcej południkowych wzniesfeń '" re- jonie Gubina',i na wschód od niego oraz obniżeń znajdujący~h się po-

między wsp.o~Ymi wyniesieniami. Qbniżeuia te zostały wypełnione

ponad stumetrowej miąższości anhydrytem:' Maksymalne' obniżenie pod-

łoża znajduje się

w

okolicach Gubina.

Na anhydrycie'dlodstawowYm leży sól naj starsza. Występuje ona w p6łnocno-zachodniej, części' perykliny Zai: (fig. 34). Sól jest' biała lub jasnoszara, średniokrystaUązqa i grubokrystaliczna" Występują w niej niewielkie pory, przeważnie zaś jest masywnai·ąiewarstwowana. W dol- nych i górnych partiach sól zawiera smugi i wkłaaJti..anb.ydrytowe, Jrtóre lokalnie nabrzmiewają do 8m (Nowa Rola), a miejscami nawet do i!2 m (Witaszkowo). Miąższość soli najstarszej jest największii w osadach

cechsztyńskich perykliny Zar i waha się od 61 m w Sękowicach i od 18 m w Dębach do 352 m w Brzozowie. Izolinie miąższości soli Werra (fig. 4a) wykazują formę zamkiiiętą i wydłużoną w kierunku południkowym, przy czym maksymalna grubość soli występuje w okolicy Datynia. Linia Czar- nowice - Datyń znaczy maksymalne obniżenie' (ponad 300 m) PQlłłoża

w okresie osadzania się soli Werra.

Na'soli najstarszej leży anhydryt stropowy cyklotemu Werra. Jest to

anhydryt zbity -: do drobnokrystalicznego, ~ar!iy', monolityczny, o tek- sturze bezładnl>j. Niekiedy jest on lsmiriowany czarnym iłowcem lub przetykany solą kamienną. W partiach stropowych.ziiwiera wkładki brą­

zowawego .dolomitu .. Miąższość jego (fig.

9)

waha się od 28 m (Strużka)

do 57 m (Sękowice).

Opisani! osady należące i:ło :cyklotemu ,werra osiągają lniążs~ć od 184 m (Dęby) do 435

m:

(Br~źew):' Izolinie' miąższośCi (fig. 6a). wykazują pewne podobieństwo do izolinii . soli najstarsżeL Występuje tu na'Połud­

niowy wschód od Gubina zamknięta forma,."wydłużona połudnU<.owo

o maksymalnym. zagłębieniu ciągnącym się od Czarnowic przez Staro- siedle do Brzozowa. W'obniżenie to wciska się od. północnego' zachodu, podobnie jak w okresie sedymentacji soli najstarszej, wyniesienie SękQ­

wic, podniesione około 150' m w stosunku do .. maksymalnie obniżonej części.

+---T ,---

Fig. 3. Szkic Utafaclslny osadów ce<:bHtr6oldch pe<7kl1ny 2a.r 1 depreell północno-

sudeckiej c;ykiolemu :Wena (a), c;ridotemu Slassfurt (b), c;yklotemu. Leine

(e), cyltlolemu Aller (d) .

Litbofacisl sketch ot the Zechstein depoB\ta In !he 2ary periclioIle and In the N<lrih-8udetic depresslon: 'Wena c;yclothem (a), Slassfurt crclothem {h), :Leine cyclothem (e), Aller eyclothem (d) . .

1 - IOle kamienne., 1 -anb7diTtY, I - dolomi't7. , -wapl.ent~ CSfI;łcl.owo dOloID1tyec- De. a - nowce i mułowce •• - plalkcnrce, ,-- graD1ce·lltGtacji., 8 - dyal<*a,cJe, . -

brzes lqdu c.ecblZtJtlllkleao . '.

l - :rock altl, I - anhydrltet. I - dolomłtes. ł - UmeIltOJlel

rr

parUy dOlom1tic, & - elaysłOnes and I1ltnonel •• -.;. ... Dd.IłoDs.--, - bOUDdariea at thołłlclee •• - dWoca-' UOJUI •• - margin Ol łba Zecbltetn cont1neni .

612 Jerzy iM:IIewiez

c _d ,r.

BlJB/N 8UB/N -

6 ~').~ '-'lJl.K

;~

llJBSKgf

I I _;1

1- ~V ~

. . \0/ ^I

\ LUBSKO

I

\ r:y.

\. ... ~/

o

• ⁵ t ^lOkm

-100-1·

... 2

• 3

+ 4

Fig. 4. !MIąższość soli kamleunych na peryklinie Zer w "yklotemie Wer- ra (al, eyk!otemie _ u r · t (bl, cyk!<>temie Leine (el, "ykIotemie -..

:Aller (dl

CechsztTn w rejonie Gubina 613

....

012345"'"

Fig. 5. Przekrój geologiczny przez osady cechsztyńskie perykUny Z ....

Geo'Ioglcal section through the fZechstcln d"poaits wlthiD. the Zary pericllne

1 - wapienie, 2 - do1om't7. I - anhYdryty. ł - .61 kąm1enna, 15 - mułowce 1" Uowce,

• - otwory wiertnlcse

1 - limmone., J - dOlomltet, a - anhydrltes. ł - roe]r. salt, I - Illt.lOnea and ClaYltOD9, 6 - bore holea

Osady wyżej ległe należą do cyklotemu StassJ:urt. Zaczynają się one dolomitem głównym wykształconym na całYm obszarze perykliny Zar (fig. 5). Jest to skała czarna lub szara w różnych odcieniach, masywna, skrytokrystaliczna lub drobnokrystaliczna, o teksturze bezładnej, często

monolityczna. Niekl.edi jednak dolomit posiada oddzielność płytową. Jest on wtedy bądź to przełaWicany cieilkimi wkładkami iłowców i mułow­

ców, bądź też zatlony w pewnych partiach czarnym iłowcem. Dolomit jest spękany, a szczelinki wypełnione są kalcytem lub anhydrytem.

Występują w nim także kawerny wypełnione anhydrytem lub kryształ­

kami soli.-W górnej części dolomitu występują smugi i wkładki białego

anhydrytu. Miąższość dolomitu głównego waha się od 17 m (Brzozów) do 66 m (Dychów). Izolinie miąższości (fig. 7) wykazują łagodne cienienie jego na WSW, a grubienie w kierunku ENE. Dno morza w czasie sedy- mentacji dolomitu głównego było dość wyrównane.

Na dolomicie głównym leźy anhydryt podstawowy cyklotemu Stas- sfurt. Jest to anhydryt szary w różnych odcieniach, zbity lub drobno- krystaliczny, czasem o strukturze porfiropodobnej lub średniokrystalicz­

nej, a teksturze zwykle bezładnej. Jest to anhydryt zazwyCzaj niewar~

stwowany, czasem jednak laminowany czarnym iłowcem. W jego części spągowej występują wkładki dolomitu. Miąższość anhydrytu podstawo- wego waha się od 1 m w Dychowie do 22 m w Sękowicach.

Thldknesa ol rock salto within the żary perlcllne In tbe 'Werra cyc10them (a), dn tbe

_ort

^{cyclothem (1)),} in the iL<!Ine eyclothem (e), and in the Aller eyc10thtm (d)

1 - 1Jo1łD4e ~~\ ,fOli, I - połu4D1owy przYP\łuczalDy zulęg .aU kamienne' •

.• _ otworY w1er. .4 - m1eJ-ca ~.młlł"""" 8011

1 - cootour .)inel ol lalt thickD.en.". 21 - wppoted lOUthern e%tent cd rock Balt, a - bora bolel • .f - lite. ot the marlmum thlckne.1 ol A11:

614 Jer%:! ·Milewicz

a b

•

8UBIN o

• •

•

•

L1JBSKO

•

Q §

19

•

o Ll/BSKO

-100-1

• 2 + 3

Fig. 6. MiąŻWIŚć osadów cecb..zt;rńskich perykllny Zar w cyl<lotemie Werra (al, ^'Vi cyJd.otemie Btaaturt ·(1)l, ^'Vi "yłdotemle Leln. (el, w qkloteml. Aller {d)

Cechsztyn W rejonie Gubina 611;

Wyżej obserwuje się sole starsze. Występują opi! w północno-zachOd­

nieJ części perYk1ln;r

Zar

'(fig: 3&): Są to'utwory siare, pomarańczoWe lub

różOwe.' Sól jeSt śtedniokrystaliczna lub grubokrystaliczna z' cienkimi

wkładkami różowej i czerwonej solll'lotasowó-magnezowej. S61 jest nie- regularnie' zailona szarym:, zbitym" iłoWcen1anhYdrytowym. Występują

w niej także' cienkie naog6ł wkładki aiihyru-ytu. MiąZszość solis'tarszei jest znaczna, waha się od 27 m (Nowa R<ila)~do 201m (WężYska 2). Izoli- nie miąższości soli starszej (fig. 4b) wykażilją Istnienie przegłębienia za-

czynającego 'się w Wężyskach i skierowanego naza,ch6d - ' po okolice na p6łnoc od Gubina. Następnie obniżenie to skręca na południe aż po Jazów, gdzie szybko się sp1yea:.Obniżenie' to w postaci Wąskiego; wygię­

tego na' kształt bumerangu rowu jest wypełnione solą kamienną.' Przy- puszc2:alny południowlrwschodnl brzeg soli starszej jest przedstawiony

=~~

" '

8Qle starsu przykryte są iłami solnymi cie1i1noszarymi, przeChódią­

cymi miejscami w mułowce s:zare zawierające łuseczki muskowitu. Na nich leży do kilku metr6w rilią:isza warstwa anhyd!:ytu stropowego, sza- rego lub ciemnoniebieskiego, drobn~krystaliC2:nego llib średniokrystaliC2:­

nego, o oddUe1ności płYtkowej. Anhydryt ten końC2:Y sedynlentaeję osa- d6w cyklotemu Stassfurt, który ma miąZs2:OŚĆ od 40 m '!N Zilrkac;h Wiel-, kich i 70 m w Dębach do 268 m W Wężyskach. Izo1iniemiąZszości (fig. 6b}

wykazują zrazu, łagodne grubienie osad6w ku północy aż po okoli<:!'! na wschód od Gubina, gdUe występuje forma zamknięta , z makSymalną miąższością przy 'półńocnlrwschodniln brzegu. Tu wytworzyła się, naj-

większa miąższość soli cyklotemu Stassfurt na peryk1inie Zar.

Cyklotem Leine rozpoczyna się iłem solnym S2:arym i ciemnosżarym.

lokalnie czekoladoWym, nieregularnie warstwowanym. Zawiera on liczne

gruzły anhydrytu. Miąższość iłu solnego waha się od l do 5 m.

Leżący wyżej anhydryt główny cyklotemu Lelne jest skrytokrysta- liczny, zbity, a C2:asem średniokrystaliczny, bardzo twardy~ Zasięg jego przedstawia fig. 3c. Opr6cz krys2:tał6w anhydrytu lokalnie pojawiają się

w skale listewki i wł6kna gipsu, w kt6rych ułożeniu nie widać ukierun- kowania. Czasem anhydryty zawierają domiesikę węglan6w, a' niekiedy drobne okruchy kwarcu i substancję ilasto-bitumiczną. W anhydrytach

występują lokalnie ilaste wkładki ż6łtobrązowego dolomitu, a niekiedy

wpryśnięcia soli. Barwa anhydrytu jest S2:ara, białor6żowa, niebieskawa lub stalowa. Miąższość jego waha się od 3 m (Sękowice) do 29 m (Gu- bin l). ,

Występująca na anhydrycie s61 młodsza jest biała lub szara, miejsca- mi zaś różowa. Jest ona grubokrystaliczna, twarda, lokalnie zaiJona.

Miąższość jej (fig. 5) ~aha się od 47 m (Czeklin l) do 212 m (Sękowice2a).

Izolinie mil!Zs2:ości soli młodszej (fig. 4c) wykazują istnienie w tym C2:as1e

spłycenia na południowym wschodzie i pogłębienia na północnym zacho-, dUe, przy ~ obszar, spłycony wnika w zagłębienie tnema "p6łwys-

~.---~---

Thid<n ... ot the Zecbe'tein deposits wlitbin the żary pedel!ne In the Wena cyclothem (aj,

m

the Staoofurt eyc1athem (b), in the 'Leine eyc10them (c)"

and in 'the AU.., cyclothem (d)

l - 1zOlin1e m1ąjuoic1 OAd6w, ł - otwory W1ertDicze, 3 - miej.ca mabymalnyeh

ml41:nołcl 0Md.6w

l - cou.aur llneI ot thic1me81 ol depoaMa, 1 _ bore hole., I - Illtes ot tbe maxlmum.

thlcknell ot depotit.

616 Jen" !Milewicz

parni"

W

okolicy Czeklina, Chęcin - Czarnowic i Datynia .,-- Brzozowa, co najlepiej ilustruje linia 100 m miąższości soli. Maksymalna miąższość

soli młodszej i odpowiadające jej maksymalne zagłębienie (ponad 200 m) znajduje się natomiast w okolicy Sękowic. Sole młodsze przykrywa an- hydryt stropowy o niewielkiej mlęższości i tylko lokalnie wykształcony.

Miąższość utwor6w cyklotemu Leine wynosi od 95 m (Brzozów) do . 227 m (Sękowice 2(1). W niepełnym wykształceniu jest ona mniejsza i waha się pomiędzy 12 m (Zarki Wielkie) a 21 m (Dęby). Izolinie miąż­

szości osad6w tego cyklotemu (fig. 6e) wykazują owalną formę, zamkniętę linią 100 m, w kt6rej środku występ,uje tr6jkąt rozciągający się pomiędzy Str6żką, Chlebowem a Nową Wioską z maksimum mięższości w okolicy

Sękowic.

Osady cyklotemu Aller są najsłabiej wykształcone na obszarze pe- rykliny Zar. Rozpoczynaję się one iłem solnym barwy czerwODobrązowej

'40_ 1

• 2

•

Q S lOkm

o mięższości od 1 do 10 m. Ił ten jest niekiedy warstwowany. Jest on też spę­

kany, o licznych płaszczyznach pośliz­

gu. Ił ma strukturę pelitową względnie pelitowo-aleurytową, a teksturę bez-

ładną lub słabokierunkową. Gł6wnym składnikiem są sub!ltancje ila!lte. Mniej lUb więcej obfita jest domieszka węgla­

n6w. W niewielkich ilościach wystę­

puję także skalenie, biotyt i muskowit.

Na ile występuje warstwa anhydrytu pegmatytowego o grubości 1 do 4 m.

Pegmatyt jest biały lub r6żowy, drob- nokrystaliczny.

FIg. 7. Szkic miąŻ8zoiel dolomitu głównego

cyklolemuStassful"t

,Thiclme.. sketch af th. Main Dolo- mit. of the stasatUl't ·cyclothem

1 - izolinie mlfl.łaojcl, 2: - otwor7 wtarł-­

nicze . .

1 - thiekneu: CQntour Une., .2 - bote holeII

Wyżej leży s61 najmłodsza, biała, grubokrystaliczna, ze smugami an- hydrytu w części dolnej. Ma ona niedużą mięższość - od 8 m w Nowej Roli do 47 m w Sękowicach. Z przebiegu izolinI! miąższości soli najmłod­

szej (fig. 4d) można wywnioskować o istnieniu obszaru o mniej więcej

r6wnym, słabo nachylonym ku p6łnocy dnie na wsch6d od południkowej

lInii Witoszkowo - Czarnowice oraz obszaru leŻ'\cego na zach6d od niej,

wyróżniającego się gęsto zarysowanymi izoliniami oraz dwukrotnie więk­

szymi miąższościami soli najmłodszej.

Stropową war!ltwą cechsztynu są iłowce i mułowce czerwonohrązowe

z zielonymi plamami, niewar!ltwowane, z obfitym, drobnym łyszczykiem

o strukturze ałeurytowej i pelitowej i teksturze bezładnej. Sę one bardzo szeroko rozprzestrzenione na obszarze perykliny Zar (fig. 3d, fig. 5). Głów­

nym ich składnikiem są substancje ilaste i żelaziste (limonit i getyt).

Cec.hsztyn w rel<>nieGublna 617 Liczne są także węglany: kalcyt.i dolomit. W zmiennych ilościach wystę­

puje w nich mater:iał detrytyczny, w którym oproc2; pn:eważającegokwar­

cu stwierdzono okruchy skał: mułowców, iłowców, piaskowców i łupków nietamor~icznych. W omawianej ,skale występują także smugi anh,ydrytu.

MiążSzość ątropowych, mułowców

i iłowców wynosi od 9 m (Gubin 2) do 16 m (Przyborowice).

MiążSzość osadów cykiotemu AIler waha ^się od ²⁵ m (Nowa Rola) do 71 m (Witaszkowo). Prze- bieg izolinii (fig. 6d) wykazuje

przybn:eżne, zamknięte zagłębie­

nie w okolicy Sękowice - Witasz- kowo, - pr2!edłużające się poza

Nysę.' , ,

Łączna miążSzość osadów cechsztYDskich na obszarze pery- kliny Zar wYnosi około 250 m w

części południowej (Ziu-ki Wiel-' kie), około 300 ni we wschodniej

(Dęby), w części 'zacho~niej nato- miast waha się od 536 m (Chę­

ciny i) do 709 m (Wężyska 2).

Przebieg izolinii miąższości osa- dów cechsztyńskich (fig. 8) wy- kazuje istnienie rozległego" płas­

kiego szelfu, który obejmował depresję p6łnocnosudecką oraz

południowo-wschodnią część pe- rykliny Zar, mniej więcej po izo-

---2011--f

• 2

- ' - ' - j .

,Q 11)' 2Dkm linię 250 m. Dalej na północny za-

chód dno , morza cechsztyń!lkiego

bardzo wyrażnie opadało (po po- ,Fig.

ziomicę 500 m) tworząc skłon

szelfu. Następnie dno się znów

ąpłaszczało, tworząc właściwy 'ba- sen cechsztyński, w którym już zachodziła sedymentacja soli.

UWAGI O TEKTONICE

8.

S2k1c

mląt8zości osadów cec.hszty- nu perykliny'ŻBr I depresji północ­

nosudeckiej

Tbickn ... sketch ol the Zechsteln deposlta within the Żary pertcllne and the 'North-Sudetic depreoslon

1 - t.ol1n1e m1q,Uzoścl oladów, 2 - ot ..

wory Wiertnicze z pOdaną mią~szośeł"

osadów r:echsztynu, ł - dJ'lllOkac'e 1 - cootour llnes ot th!cltness of de- poaital. I - bore hol. with tba

tbickoet8 ol the Zeclulteln depolitl, J - dialocatiom"

Tektonika perykliny Zar była

do niedawna zupełnie nieznana ze

względu na brak jakichkolwiek materiałów. Sprawa bowiem ,zasięgu ku

północnemu zachodowi ówcześnie zwanego wałup;rzedsudeckiego nie by-

ła jasna. Wprawdzie już O. Eisentraut (1939) wysuwał sugestię, iż 'wał kończy się na zachód od Zar, co pn:yjął i B. BroCkamp (1941). J. Zwie- rzycki (1951), a za nim W. Pożaryski i E. Riible (1955) przesunęli granicę wału aż na teren NRD. ,W 1957 r. W. Pożaryski zrewidował swój POgląd

i północno-zachodnią granicę wału, nazwanego ,antykliną przedsudeCką, przesunął,na południowy wsc)J.ód od granicy państwowej, opierając się na

Itwar,tatnJk GeOIoglc:z.ny - lO

618 Jerzy iM:Ilewlcz

wynikach otworu wykonanego w Suchodole, w którym stwierdzono utwory osadowe. Nazwę blok przedsudecki wprowadził do literatury H. Teisseyre

m.

Teisseyre, K. Smulikowski, J. Oberc, 1957).

W latach późniejszych J. Wyżykowski opierając się na porównaniu wyników wierceń z rejonu Sieroszowice - Wschowa z obrazem grawime- trycznym wyinterpretował przypuszczalny przebieg wychodni cechsztynu na północno-zachodnim obrzeżeniu bloku przedsudeckiego. Zaprojektowa- ny przez niego w 1959 r. otwór Lubanice potwierdził tę sugestię. Dalsze wiercenia w Kunicach Zarskich i w K1ępince (1960 r.) uściśliły pólnocno-

-zachodnią granicę bloku. W 1963 r. wymieniony autor rozważa! tektonikę

obszaru przedsudeckiego widząc w nim efekty uzewnętrznienia się fazy kruszcogórskiej i alpejskiej. Ze względu na to, że utwory nawiercone pod czerwonym spągowcem w Klępince, a zaliczone wstępnie przez J. Wy-

żykowskiego do dolnego karbonu, okazały się dolnym lub środkowym

kambrem (archeocjaty), nie można mówić o działalności fazy kruszco- górskiej w tym rejonie, odzwierciedliła się tu natomiast jedna z faz de-

wońskich. Ponadto zaznaczyły się silne ruchy tektoniczne w dolnym czer- wonym spągowcu, których efektem były: a) wylewy law wulkanicznych,

r---,,,.r;---,

^·b) wytworzenie się znacz- - - r , , - - _. --.:-. ~~LI nych deniwelacji i c) pocięcie

. '. Tk' \'~ dyslokacjami . terenu. Pow- eU8/N . \ ._.~>.'

[]L],

stałe zapadliska stały się

n ('-

^Tw· miejscem akumulacji osadów

11' l k ) ... [J!]2 klastycznych górnego czer-

Tk . :ł'. ~\

. .

wonego spągowca. W 1964 r .

. "Ji.../?.\ . [Ii]

³ J. Wyżykowski nazwał ob-

/" Vk .... \:

^{szar okalający od} północnego

./ ~/ } [[C].

zachodu blok przedsudecki -

CI' /'(k. LU~2rO

^{Q[JS Fig. 9.} Szkic geologiczny odkryty

. y )

(bez kenozoiku) obszaru

)

'" . r.~ ^/' ~ F_.3

^D?

=

Geological aketeh

^~~~~

^Lubs-(wi-

thout cainozoic deposita)

or

tbe area between Gu- bin, ['ubsko and Przewóz

Tw ":(/ ",-

. /

.,. Y

... • T"

. / ' r

/

^.~

1"'.

Cr'i /'.

. /

^"

O 5 ID 15,km o , . , . Pnew6z

1 - kreda górna, I - ka'per.

a - wapień muszlOWY, ł - ret, 6 - piaSkOwiec pRry środkowy 1 dolny. 8 - Kla- mce geologiczne. '1 - dy.~

lI:ac:je

1 - Upper CretaceoUl. J - Keuper, 3 - M'ultChelkalk, • - Roeth1an, .5 - Wddle anei Lower Bunttandlltein, łI­

aeologlcal boundariea," - dJIIlocatiolll!l

perykliną 2:ar. Sugerował on też iStnienie większej dyslokacji, która w okolicy Zagania oddzielała utwory bloku przedsudeckiego od osadów perykllny 2:ar.

Pierwszy szkic geologiczny odkryty (bez kenozoiku) obszaru perykliny Zar przedstawił J. Wyżykowski w 1961 r. Mniej dokładny obraz kartogra- ficzny (w skali 1 : 500 000) północno-zachodniego zakończenia blok", ,przed-

CeehBZlyn w rejemle Gubina 6l

a •

•

-I0fm- I

• 2 _{D 5 I9km}

Fig.W. iI.zobItty stropu {a) t _lU (b) ceclmztynu perykllny Zar oraz pi-z;yleglych

,CZIlści depresji pólJnOCDOłłudeckiej i niecki wschodniobrandenburokiej

llBo~ ol the !op (a) and bottom (b)

ot

tbe Zech8tekl wit1>ln the .tary perlcline and Ihe adjacent parts ot the 'North-Sude1lic depress10n and the East-lBlrand_gh trough

1 - kaba"" c:eehat7Du, I - otwory wiertnicze

1 - Zechfie1n laobathJ:, 1·- bore bolet

sudeckiego przedstawiła F. Kolbel (1962). SzczegółOWllZll mapę odkrytą całej perykllny Zar opracował J. Sokołowski (J. Krasoń, J. Sokołowski,

1966). Obraz mapy op~rł on na wierceniach i profilach sejsmicznych ukoń­

czonych do 1ę65 r. oraz nakreślił kilka wielkich dyslokacji o kierunku NW ....:. SE. Południową granicę perykliny Zar J. Sokołowski umieścił na Nysie Łużyckiej, a jej granicę p6łnocno-zachodnią przeprowadził w miej- scu zagęszczenia dyslokacji ciągnących się od rejonu Rybak6w przez Czeklin, Zark6w po Klępinkę.

Przedstawiona przez autora mapka (fig. 9) obejmuje fragmenty czte- rech jednostek tektonicznych: zachodni skrawek po dyslokacje Rybaki - ,Czeklin - Zark6w należy do monokliny przedsudeckiej, 2 - znaczną część obszaru mapki zajmuje peryklina Zar, 3 - zachodnia część kredo- wa należy do niecki wschodniobrandenburskiej, 4, - część południową, obejmującą , kredę i przyległe partie piaskowca pstrego, stanowi fragment depresji północnosudeckiej. Potwierdzono występowanie dwóch system6w dyslokacji: liczniejszego o kierunku NW-SE i mniej licznego o kierunku NE-SW. Sporadycznie, na południe od Przyborowic, stwierdzono dyslo- kacje południkowe. Dyslokacje te są najprawdopodobniej trzeciorzędowe,

jednak z powodu bezrdzeniowego przewiercania osad6w kenozoicznych ,brak jest dowodu na poparcie takiego wniosku. Wiadomo tylko, że są one

posantońskie, gdyż przecinają osady tego wieku.

620 Jerzy !Milewicz

WNIOSKI

1. Podłoże, na które tz:ansgredowało morze cechsztyńskie, było w znacz- nym stopniu speneplenizowane, o czym można wnosić' zarówno w izobat

spągu cechsztynu (fig, 1Qa), jak'i ze stałości w rozprzestrzenieniu na ca-

łym obszarze. cienkiej warstwy łupku miedzionośnego. Było ono zapewne

także płytkie, według J. Rentzscha (1964) osiągało ono '50-100 m głębo­

kości.

2. Występowanie w całym profilu cechsztynu ewaporatów świadczy, że morze znajdowało się w zasięgu klimatu gorącego, w obszarze o małych

i nieregularnych opadach atmosferycznych oraz ujemnym bilansie wod- nym. Powodowało to szybki wzrost zasolenia i w następstwie wypadanie z roztworu anhydrytów i soli.

3. Długotrwałej sedymentacji ewaporat6w sprzyjało zapadanie się pod-

łoża, powiększające się ku północy.

4. Z porównania zasięgów soli poszczeg6lnych cyklotem6w wynika,

że w cyklotemie Werra zasięg ten był największy ku południowi, a za- podanie podłoża najsilniejsze. W cyklotemie AIler natomiast zasięg soli

był najmniejszy, a zapadanie podłoża najsłabsze.

5. Duże r6żnice.

w

miąższości poszczeg6lnych poziomów litologicznych

świadczą także o istnieniu deniwelacji dna morskiego. Deniwelacje te

miały' częściowo charakter lokalnych, zamkńiętych depresji, w których np. osadzały się maksymalne miąższości soli.

6. Rejon Gubina znajduje się w zasięgu facji chlorkowej (fig. 5), kt6rej

południowa granica przebiega w środkowej części obszaru. W cyklotemie Stassfurt p6łnocna część rejonu weszła w zasięg facji chlorkowej z solarni K-Mg. Południowa część rejonu Gubina znajduje się natomiast w obrębie

facji siarczanowo-węglanowej. . .

7. Z map maksymalnych miąższości osad6w poszczególnych cyklote- m6w wynika, że maksimum obniżania podłoża znajdowało się w rejonie

miejscowości: Brzozów - Sękowice - Witaszkowo.

8. Wykształcenie osadów i następstwo warstw: węglany, siarczany, chlorki dowodzi m()l;skiego pochodzenia tych osadów w cyklotemach Wer- ra, Stassfurt, Leine i w niższej części cyklotemu Aller. W g6rnej części

cyklotemu AIler morze ustąpiło, lecz dalej w nie zmienionym klimacie

trwała sedymentacja, tym razem kontynentalna.

9. Porównanie obszar6w o maksymalnych mią7.<;zościach anhydrytu i soli prowadzi do wniosku, że obszary silniej obniżające się zmieniały

swoje miejsce w r6żnych poziomach. .

10. Z rozpl.-żestrzenienia i miąższości soli Werra zarysowuje się depresc ja o kierunku południkowym, o osi na linii Czarnowice - Brody i ele- wacja wyciągnięta południkowo pomiędzY Czek1inem na północy a Cho-

ciczem na południu. . .

11. Grubienie dolomitu ku p6łnocnemu wschodowi ma oznaczać we-

dług J. Kłapcińskiego (1964) zbliżenie się dO. eltiwacji podłoża (elewacja Szprotawy), kt6ra występuje na p6łnocny~wsch6d ód badanego terenu.

12. Biorąc pod uwag~, iż ropa występuje dość często w miejscach du-

żych miąższości dolomitu gł6wnego, nie można depreSji zarskiej uważać

za rejon największych możliwości' roponośnych (J. Kłapćiński, 1964).

Maksymalne miąższości dolomitu na elewacji Szprotawy sugerują nato- miast, że jest to jednostka bardziej pod tym wżględemperspektywiczna.

Cechsztyn W rejonie Gubina 621 13; . Maksymalne miąższości anhydrytów Werril, Stassfurt i Leine przy-

padają w tym samym rejonie (Sękowice - Gubin).

14. Izolinie miąższości. soli CYl<lotemu Stassfurt wykazują ' istnienie elewacji skierowanej"'NW - SE na linii Nowa Rola - Nowa Wioska i depresji na linii Stróżka - Wężyska. Jest to więc oo.wr6cenie warun- ków z okresu cyklotemu Werra.

15. Układy izolinii miąższości soli Leine i AHer wykazUją trwanie ele- wacji i depresji w tych samych rejonach:

16. Z przeanalizowanych map wynika, że największe miąższości osa- dów cechsztyńskich w'poszczegóinych cyklotemach grupu'jąSię w okolicy

miejscowości. Gubin. Stąd właściwszą' wydaje· się być dla depresji tego rejonu nazwa depresja Gubina, a nie depresja Zar (wg J. Klapcińskiego, 1964).

17. Przebieg izobat spągu i stropu cechsztynu (fig. 104 i lOb) świad­

czy o Silnym przemodelowaniu obszaru przez ruchy najmłodsze, w któ- rych efekcie uległy zatarciU: elementy rzeźby pierwotnej.

OddziAtł :DolnołląU1 ItWtytutu. Geolollczneto

Wrocław, ul. Jaworowa 19

Nadesłano dnia :ae llatopada 1m r.

PISMIENNICTWO

BROCK.AIMiP IB. (1941) - lZum Bau dea tieferen .Untergrundea In Nordosldenl8ehland.

Jb. Reichsamt f. lBodeliforlOCh. 61, !Berlin .

.liIllSEN'l1RAJU'l' O. (111Cl1J) ...:. <Der nlederlichleillBche rzecbsteln und se!ne Kupferlaler-

&tIitte. Ar<!h. f. iLager •• lFo1'8Ch., 71. Berlin.

KLAPOINSKll J. (19M) - Paleogeoeram cechsztynu monoliliny przedBudeckiej.

Rocz. !Pol.

rraw.

Geol., Sł, p. 55L-6'13 nr 4. Kraków.

KóI1BJ!lL F. (lilii:!) - IDu IE'rlitertlli.r Von Sildbrandenburg. Geol. 11, H. lO, p. 1U3>- 11112. !Berlin.

Icr!ASON J. ,(1003) - Cykle sedymentacyjne w cechsztynie dolnoślll"klm. Prz. geol., lO, p. ~. nr 6. Wars.zawa.

KiRASON J. {l19M) - Podual otratygraficzny. ceebszt;ynu pó!nocnosudeclóeeo w.OWI'"

~e bad/iil fBc)alnych. Grol. ^Sudętica, l, p. ^1121~256. WarW<awa.

KR.ASON J., SOIKOLOWSKF J. (IIJ611) - iMapa geologiczna Sudetów ^j obszaru przed- sudeckiego. Wyd. Geol. 'Warszawa.

OBERC J., 'I'1OMASZlElWSlł J. (1_) - Niektóre zagadnienia stratygrafii i .podzialu cechsztynu m()nokltny wrocła-wsltiej. -Prz. geol., 11, p. 1iOCS--509, nr 12.

Warszawa.

PIOIBiaRSK!l J. (l1l6O) - Cecbs.ztytJ.dde zagłębie s<>lne Jillropy środkowej na ZiEmiach

;Polski. iP.r. Inst. Geol., 3ł, cz. 2, p. 300---366. Warszawa.

lf\OBOIISK! J. I(llGIM) - stosun:k.i 1acjalne w ,..głęblu cechsztytJ.sldm w Polsce. IKwart.

geol'J 8, p. Ud..-118, nr ił. Warazawe..

POZA8Y'SK1l! 'W. (19\17) - IPOOlote p6!nocno-zachodniej Polsikl na tle struktur ota-

aających.lKwart. geol., l, p. _ , nr·l. Warszawa.

POOARYSIK!! W., R.tliHiUE E. ~UIOO) - !Mapa geologiczna Polski bez utworów keno- zol<:znych l : l 000 000. il""t. Geol. 'Warszawa.

RENT2SClH J .. (19M) - lDer Kenntn\s$tand tlber dle lMetal! - und Erzmineralver-