UKD 551.781 :552.517.4 :549.623. 59 :551. 35(438.132-17/-18)
WładysłaiW KAR.AlSZEWLS.KI
Ślady występowania
morskiego w
starszego trzeciorzędu dorzeczu lłżanki
(Północno-wschodnie obrzeżenie Gór Świętokrzyskich)
Zwarty zasi~ osadów starszegO' tr'zeciJOrzędu w północno--w\schodnim obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich, za'liczany-ch zazwyczaj dO' oHgocenu, -biegnie iprzez okołlice NoWl€lglO :MliaIsiia :w kieru!n\lml· Radomia, a następnie skLręoa ik:u W's:choOOwi w istronę Zwole1}i'a. Odosoibniom.e w,i,~ksze płaty tej formacji, jak wynika z mapy 'geolOłgiczm.ejPoLski {E. Ruhle, S. Soilroilow- Skd, M. Tyska, 1956), występują w Radomi!u i oUroliicy maiz mQęd~ ZWIOTe-- niem i Puławami. Na mapie tej zasięg morza O'lilgO'ceńskiego ipO'pI"Owadzo~
nO' na !połudn1owymlc.hJ6d od NQ1WIeIgo Mi,asta i Radomia, a naStęipnie ikIw SSE iprzezSka!I'y.szew i clplej Irówno,le;gle do do1Jnełgo odcink'a Iłżaallki po jej północnej stronde.
Osady tego wiellru są <tu wykształcone rw postaci lZi.elon.y,dh pi.aJSków i mu~w !gl'aulkotnitowych. W części ąpągowej zawierają orne ipOIStpoUcie rozproszone ziarna żwiru głównie kwa!Tcowego, zazwyczaj dio;brze Z8J0- krą'glonego, 'ze !.ZIlaczny1rn odsetkiem 'ziaJr.n o charakterystycznym ~
ŻOID.ym kształcie przypominającym ziarna fa'SlOlli i z Itego w~lędU! wy~
mieni'anych nielkJiedy w literaturze pod !lazwą "f<aJSOllki o,l~gpceńSk!iej".
':Den. tYlP osadów obserwować mo'.Żlna m.in. ,w 'zm.a!ll.ych odsłonięci.adh pod
'góxą Puławską (K. PO'żaryska, W. Pożaryski, 1951). Wiełk tych osadów.
do lIli,eda'WlIla 2Jaliozanych !pOlWsze'chnie do ś.rodaro~,ego O'liJgoce.n'u, jest obecnie poddawany w wątpliwość przez niekt6tryoh .badaczy (infoil'!llliacje ustne B. A1reniia, W. PO':łJaryskiego i E. Wo:lJnego). Bezspolrn:ą jed!nalk: spra-
wą jest teh pil"zynaleŻiność do IP'aloogelnu. P1ierwotny :zasięg morza, w Iktó- rytm O!Sadziły się omawiane osady glaruJkonitowe, jest o:oocnie trudny do-
ipl"z€Śledzenia ze ,względu na .zniSzczenie osadów strefy 'brze·mej przez
·pó1miejsze procesy denudacyjne. MoiJliJWlOści zachowania się stiI'zępów osa-
dów istniały tylko w iPierwotrnyoh Zlagłębi'enJi.ach !pddłoża, zwłaSZICza kra- sowego pochodzeni,a, na wtapienD,YIch skałach wi.e&u merolZoicznego. Na jedno 'z .takich miejsc na1:lrafilem w 195·5 ,r. zwiedzając w tO'WlamysUwie dr Z. Dąbrow~iej duży kamieniołom wapieni oIk.sfO!I'dzkich w lasadh.
'SiiaTlachorwiclcidhl, położony rw odległości otkolo 2 kim. ;w kierunIku półn.oc
!OO-wschodnim od wSi Karczmla KUJliOwSka.
Kwarwlnik Geologiczny, t. !.O, nr 1. 1966 r.
154 'WMdysłaIW Kar,aszewski
lPi~ glaullooin;itowe tegosaane;go iy1pu 00 opisatne WYlpełnia:ją tu wąską szczelinę, niewą'tplilwie :krasowego ,pochodzenia, wśród wapieni. Zawie-
.rają one rozproszone ziarna dTobnego żwiIrnru kWarcowego, podobnego do
~iaJnego już wyżej.
Odll~ć tego iml~nego plllllk.,tu 1 :wwstępo·waniapdasków glaruko:- mdtow:ydh od najbliższej ,gralIlicy 'Zlna!Ilego dotyohoms ichmsię;gu wollrolJicy
Radorn:ia wtytnOlSi. w linii prostej olooło 36 !km, a niespełna ~O km od .Linii
-oznaczającej na wymieniOiIlej mapie ,południowy zasięg mlOrza oligoceń
JSkiiego:.
Q'--_I .... 'O_--..2,0 km
OJ
.r
Fig. 1. Zasięg sta'rSizego Itmecior.zędu tIIlOrskiego w· półnOcnO-W5Chodniim' obrze\Żeniu Gór śWiętokrzytslci'ch " " " , 'Extent of tlie O1der matrine Ter'tiary in, the nor.th-eas.tern ttnargin of the ŚWięty iKnytŻ IM~.
1 - nowoodkryte miejsca wystęl?owanla starszego trzecio,rzędu .morSkiego;
trzeciorzęd: Ol - oligocen; D - dani C. - kreda; :lura: Jm - malm, Jd - dogger, Jl - 1ias; ,trias: Tk - ka:lper, T.m -wapień muszlowy, 'lip - piaskowiec pstry; Pał - paJeozoik ' " , . 1 - newly discovered occurrence sitesof the oider 'marine Tar.tia~y depos1:ts;Tertiary: Ol :-' Oligocene; D -'- Danian; ~r, ',- Cre~ceous;
Jurassic: Jm'- Malm, Jd - Dogger, Jl - Liassic; Triassic~ '11k - Keuper, Tm - Muschelkalk, Tp - Buntsandstem;~al - Palileozoic "' , '
W roku
bieiącym !konsultując. w ' {P.P. "Geoprojelk!t"wstęiprte ~
Wiallie tfizj()/graficme dla osad'Y
Każain:ów, połoiżmle:j mH~zy Użą iZ'\Vo-
leniem, iPl'zy~.run.e: iprzeż m~ H. ReWlSką, stwierdżiłem
w
jednvr,m z płytkieh otwIOr6w w;ierrtmic~' obecnośćan'akltgiCZ'nyoh piasków,gJa!ll;"kd.nitowych. IW.ar$w'a Około l m mliąższości. spoc~.a··w na ·mJalrIgla:Ch mastrycthtu !pOCi 3,6 m przyikTydem osad6w plejstoceńSki,eh. PiaSki: gla,,:\l'-
1 O znalezisku tympomfórmówałem 'bezj)()średnio .po odkryciu dra, B. Anęnda opraco-
wującego wówczas 11 zeszyt AJt,laBu Geologicznego PolsJd !poświęcony trzeciorzędowi.. UIJU)ł
liwiło to uwzględnienie tego faktu ,przy zestawieniu' milpy . zasięgu OUgoCE!nuzamteszczone:l
we ~OIIIll1anym afl1~ " . "
konitowe o odcieniu trawiastym, z dmnie,szJk:ą mułJkti ':żawierają:droibtle
ziarnalkwaa'cu i ciemnych ISkał ~remiom!k()w.ych o średJnicy do 0,5 cm.
Ponieważ leźą one w stropie utworów 'górnd.kredowj'lc:n; nie ulega w~1ąplJi.~
wośd,że :są wieku dol1not'rzeciorzędowego. Odległość tego stanowiska ad
południowej gra'nicy ,~i:ęiguolilgoCenu w O:kolky Zwolenia wynosi d.koło
14 km (f,ig. 1) ..
Obydwa Oipisane :zmaleZ!i.$,a dają podstawy do przYlPusrezeń o. więlk
szym iZ,asięgu mmskioh osadów stars~ego trzeClwrzędtu. w tej części obrze- 'Żenia Gór ŚwiętokrzySkich niż ffiIOima było do niedaw:na wnioslrować orpie- rają'c się o dotychClzasowe dane 2. W 'związJkJu"z tym zag.ad-nieniem wy\pada
zwrócić Illwa'gę na dość pospoLite wy:stEWOWanie na, rwyc'oodniach u'twO!l-6w mezozoiczmych ipóhlocnego obrzeżenta Gór ŚWiiętoikIr~skich', irO~zo""
nych zia!rIl Ż'W'il'kiu Ikwaroowelg.<>; ~wy'czaj dobrze dbtoC2lOlI1e1gQ, . często
w kształcie faSOilki.
Większe :fLości t,alkioh lZJiaI'lIl żwirku n8IPotlk:ałem :m.iIIl. !na wyChodniaoh liasu i retu VI oIkaMcac'h Star,adllowic i Skar~Y'ska oraIz wyehlQld.niaoh dog- geru w Odrzywole i tkiJrnerydu \pod Now;yrrn . Miastem OOikJrLYtym przez:e mtnie w 1937 i 1938 r. Spoityka się je z reguły :na ()Ibszarla'Clh ipłasik:ic'h, szcz'e- góln:ie ipOOpOlide n,a 'terenach lIlie ll\Pl'awianych ~l'asy, :nieufŻlyltki, ~
ska itp.). Nasuwa się pI'zytplliSZlC'zenie, że lIIliOIOOmy .tu mieć do czylnli.enia z rezydualnymi szczątlkami pi'iyimieŻłlycl1 o.sadów morSkich ·stall"szego
trzecia'rzędu. Zia:ma ieze wZlględu na swoje rozmiary mia'ły większe szan- sezaclho-wania się na miejscu: niż drobniejiSZaifu'.a!lroj1a OSadów łatwiej 'Podlegają,oa tral!lsporlowi ·wddnemu IU1b edHozoJlJemIU,'
Zakład Stratygrafii Instytutu Geologicznego Warszawa, ul. Rakowiecka 4
Nadesłano dnia 14 maja 1965 r.
PISMlENNICTWO
ARiEŃ B. (1957) - Atl·1lIS gJelologiczny P'oliski. Za!1Jaidn~a stratygl"aofiClZIlo-:liacjalne, z. 11 - Tmecioczęd. Insi. Geol. WaI'lS'zalWa.
POZAlRY'SKA K,POżAlRYSKl: IW. (19B1!) -Bl'!ZE!lWoO!dni.k 'gieologi-OZIiY po iKa'Zimie- mu d okolicy. MuzeUlm Zietmi. -Wia~alWa.
POŻARYSiKI W. 1(1'951) - Od/wapniOne' utwory kredowe' na lPMrióClIlo~s:chodnillll ipIl"ZOOPOID Gór $w.iętokrzysild.ch. Biul. Inst:dOOl.;: 75.-Wa_wa. ' B!O'HIJE [E., SOKOŁOWSKI tS" TYSKA UVI. 1(11956) - Mapa goollogiozma iPols!kdbez
IUwtorów 'czwa'l"torzędowych l: l -000 '000. :I!nlst. Geo!. 'Wars'zawa.
I :w czasie przyg·otowywaiIlia do druku niniejszego komuntkatu zostałem uprzejmie po- informowany przez dra S. Cieślińskiego o występowanIu zielonych piasków i mułków glau- konitowych zawierających 'krzemienie kredowe i "fasolkę" w zagłębieniach krasowych wa- pieni dolnoturońskich w południowej części wsi Dąbrówka Zabłotnia (około 13 km na SSW od Radomia).
156 SiIlresZiozenie
C.lIE~I ,lJ;PEBHETPETIflIHLIX MOPCKUX OTJIOXCElllffi B I>ACCEIDm PEKH HJI-
~
(CEBEPO-BOCTO'iHOE OEPRMnEflHE CBEHTOKWHCKI-iX roP)
Pe3IOMe
OImcaHhI TpLI ;0:0 CID[ nop HeIDBeCTHLIe nyBxTbI pacnpOCTpaHeHHJI 3e.rreHLIX maYX:0HHTOBIdX neCKOB Ha pacCTOJJH'llli 7,14 li 36 KM OT MecTa paHbme IDBecTHOrO ID[ pacnpocTpaHeHIDl. 3TH
OTJIOlKeHJiIJI, XOTJI ID[ B03paCT He 6LIJ1 OKOH'IaTeJIhHO onpe;o:eJIeH ID-3a OTCyTCTBliJI PYX:0BO;D;lllI(HX OKaMeHeJIOCTeit, 06I>NH0 OTHOCJlTCJI K OJIliron;eHY.
3e.rreHhIe rnaYX:0HHTOBLIe neclGI B nepHcPePH'IeCKoi!: 30He cBoero pacnpOCTpaHeBIDI co;o:epnT rrOBCeMeCTHO pacceJIIIHLIe, JaKpyrJIeHHhIe 3epRa xpeMHHCTLIX nopo;o:, npeHMYID;eCTBeHHO xaPaK- repHoit y;o:mmeHHoit 4l0PMLI HarroMHHaIO~it 3epRa IPacoJIH.
Ha BIdXO;O:ax Me3030itCKHX OTJIOlKeHHD: CeBepO-BOCTO'IHOrO 06paMJIeHIDI CBeHTOKmHCm rop MecTaMH . BCTpe'laIOTCJI CKOIIJleBIDI rro;o:06Hoit Kpymmit raJIIGI. B03HHKaeT npe;o:rrOJIOlKeHHe, 'ITO 3TO MOryT 6LITb OCTaTO'IHhIe OTlIOlKeBIDI Toro ice Mopn HO He palpymeHHhIe rrOJlHOCTbIO ;o:eHY- ,lI.an;HOHHLIMII npOn;eccaMli;
Wladylslaw KARAISZEWSKI
TRACES OF EARLmR MARINE TERTIARY IN THE n..ZANKA RIVER BASIN
(NE MARGINAL AREA OF THE
Swnrrv
KRZYZ MTS.)iSu'mmary
II'hree new ooC!UTl'ence iP'OinltB of green sands are described. They are found at a d1stance of 7, 114 and ~ ,kJm from ;the so iar 'known extent a,rea. These depos·it·g are .as ,a ,rule referred to the OJ:ilgJoeene, although their a.ge haS' not definitively been dete'l"mined, lIllailIl:1y due to a lack <Yf dndex fossils.
The .g·reen 'saJI1dis oontai!n, in Vlre ImaiDginaI 'ZJOne of their o'<!curTEmce aTea, dislse- minated roUIlJded 'gran Of si.J!iceOllls ro.ckis, 'commonly ·oharalc1:eritzed by an elongated shaJpe reBem:blilllg grai:il,s.O£ kidJney 'bean.
Alcculmulatioru; of silmilar .gravel aTe Tound, at !p1a'<!,es, at the Meso~i;c expOts'llres in the north -eastern marginal aTea of the Swi~ty IKrzyz . Mountains'. One may suPlPOSe .that these may repres'ent 'resddual deposits of 1;Ihe g'&Iffi'e ,s'ea, nolt disturbed yet ,by denudation proce61Se.s.
