Stomatolity a organizmy penetrujące w osadzie na przykładzie utworów jurajskich Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej

Kwartalnik Geologiczny, t. 26, nr l, 1982 p. 117 -135

lU S

UNES O

UKD 552.58 stromatolity: 562.02: 577.474(26.03): 552.762"311 /312"(438 Kraków -Wieluń) Project ł 57

Józef WIECZOREK

W artykule przedstawiono analizę relacji zachodzących między stromatolitami a organizmami pene-

trującymi w osadzie, zarówno współcześnie, jak i w środowiskach kopalnych. Szczegółowiej rozpatrzono to zagadnienie na przykładzie utworów jurajskich Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej. Uzasadniono znaczenie działalności organizmów penetrujących w osadzie dla ograniczenia występowania fanerozoicz- nych stromatolitów do środowisk pływowych oraz niektórych struktur rafowych i powierzchni twar- dych den.

Jako stromatolity rozumiane

są

w niniejszym artykule struktury biosedymen- tacyjne

stanowiące

rezultat wychwytywania,

wiązania

osadu, a

także wytrącania węglanu

wapnia w czasie wzrostu

i

procesów metabolicznych mikroorganizmów -

głównie

sinic (M.R. Walter, 1976). Jako organizmy

penetrujące

w osadzie

określa się

makro organizmy, które w poszukiwaniu

pożywienia przemieszczają się

w nie- skonsolidowanym lub

słabo

skonsolidowanym osadzie,

pozostawiając

zazwyczaj po sobie

ślady deformujące

pierwotne struktury sedymentacyjne lub

też tworzą

pojedyncze

^kanały

lub systemy

^kanałów

jako miejsca swego bytowania. Orga- nizmy te (m. in. wieloszczety, kraby, nieregularne

jeżowce) należą

do wagilnej infauny

i

zazwyczaj w literaturze angielskiej nazywane

są burrowers. Należy

je

odróżniać

od organizmów

drążących

(w literaturze angielskiej

boring organisms),

które

^drążą

skonsolidowany

^już

osad

przecinając

jego

^składniki

Współczesne występawanie

stromatolitów

najczęściej

ograniczone jest do stref

powyżej pływów i wyższej części

strefy

międzypływowej,

obszarów pod- danych silnym stresom

środowiska

fizycznego,

często charakteryzujących się

hipersalinarnymi warunkami,

eliminującymi

lub

ograniczającymi abecność

orga- nizmów.

W

niższej części

strefy

międzypływowej

oraz w

głębszych

pieco

środowiskach

licznie niekiedy

występują

algofagi (m. in.

ślimaki

- cetitia)

odżywiające się

ma-

tami sinicowymi, jak

i

organizmy

penetrujące

w osadzie. Z ich

destrukcyjną

dzia-

118 J6zef Wietzorek

a

matolitow.

1973).

Dla stromatolitow znaczenie tez

'7rYl1<:>r."

szc:ze~~olme

pod koniec prekambru, w poznym karbonie waj,!ce na moz!iwosc kalcyfikacji sinic. Zmiany zawartosci koniec kredy, korelowane z ekspansj,! wapiennego

s,!

sledzic 1969; P.

tez obszary

F.

chemizmu hydrosfery, kredzie, wply-

w~glanu

wapnia pod

stanowily wazny

J6zef Wi~'l''7",rplr

czynnik obnizaj(!cy mozliwose zachowania

si~

w stanie kopalnym struktur stro- matolitowych (C.L.V. Monty, 1979), tym niemniej w srodowiskach hipersali- narnych (np. S.M. Awramik, 1978) czy rafowych (A. Pisera, 1978) stromatolity w keno,ziku s(! jednak dose

cz~sto

notowane.

Na kenozoiczny kryzys w rozwoju stromatolitow mialy jednak wplyw rowniez organizmy penetruj(!ce w osadzie, osi(!gaj(!ce wlasnie maksimum rozwoju (C.W.

Thayer, 1979), zwi(!zane w znacznej mierze z doplywem duzej ilosci materii orga- nicznej (ekspansja okrytonasiennych

!) .

. *

Profile keloweju

i

oksfordu Wyzyny Krakowsko-Wielunskiej dostarczaj(!

wielu danych

0

relacjach

mi~dzy

stromatolitami a organizmami penetruj(!cymi w osadzie. Stromatolity

wyst~puj(!

tu w skondensowanych stratygrafi_cznie P19- filach pogranicza keloweju i oksfordu (S.Z. Rozycki, 1953; M. Szulczewski, 1968;

M. Gizejewska, 1. Wieczorek, 1976) tworz(!c

k~py

lub tez warstwy

0

mi(!zszosci dochodz(!cej do 40 cm, lecz na ogol

0

nieznacznej rozci(!glosci. Na odcinku kilku-

dziesi~ciu

metrow mozna obserwowae zmiany mi(!zszosci warstw, a nawet cal- kowity ich zanik. Wiek warstw czy

k~p

stromatolitowych ukazuj(!cych

si~

w roz- nych

odsloni~ciach

jest niejednakowy, a zatem stromatolity s(! strukturami hetero- chronicznymi.

Na Wyzynie Krakowskiej, na poludnie od rowu krzeszowickiego

(Rz~czki,

Nowa Krystyna, Niedzwiedzia Gora, Rudno, Zalas, Sanka, Gluchowki, Brodla,

Podl~ze),

stromatolity w postaci warstw (tabl. fig. 6)

wyst~puj(!

nad dolno- kelowejskimi piaszczystymi wapieniami krynoidowymi (tabl. I, fig. 3), niekiedy wykazuj(!cymi wyrazne zbulenie, co zwi(!zane jest z obecnosci(! systemu kanalow typu Thalassinoides (przez F.T. Fursicha w 1974 r. okreslone jako Spongeliomorpha) spowodowanych dzialalnosci(! krab6w (R.G. Bromley, R.W. Frey, 1974). Kanaly te wypelnione s(! nieco odmiennym osadem

(wi~ksza

zawartose kwarcu niekiedy w powlokach zelazistych w dolnych

cz~sciach

kanalow, wypelnienie czerwonymi wapieniami w gornej

cz~sci,

na og61 zabarwienie wypelnien na czerwony kolor zwi(!zkami zelaza). Kanaly te charakterystyczne s(! dla plytkowodnej" ichno- facji Cruzidna wyroznionej przez A. Seilachera (1967).

W SP(!gu stromatolitow

wyst~puje

w wielu miejscach (m. in. Nowa Krystyna, Rudno) cienka, do 20 - 30 cm mi(!zszosci, warstwa bulasta tworzona przez oto- czaki wapieni krynoidowych tkwi(!ce w marglistym spoiwie. Te otoczaki stanowi(!

wyerodowane fragmenty przero bionych przez kraby, ale juZ nieco zlityfikowa- wapieni krynoidowych. Nagromadzona tu obficie fauna zawiera liczne struk- tury geopetalne, niekiedy "odwrocone" (1. Wieczorek, 1979) swiadcz(!ce

0

wczes- nej lityfikacji. W innych miejscach (np. kamieniolom Zalas) stromatolity pokry- waj(! bezposrednio

powierzchni~

twardego dna,

cz~sciowo

erozyjnego pochodze- nia,

0

czym swiadcz(!

sci~te

do polowy muszle Macrocephalites. W Sance cienka (do 4 cm mi(!zszosci) warstewka stromatolitowa

wyst~puje

na powierzchni pozno- paleozoicznych porfir6w, miejscami nie pokrytych. przez wczesniejsze osady ke- loweju.

Na polnoc od rowu krzeszowickiego warstwy stromatolitowe

wyst~puj(!

tylko w kilku profilach (Szklary, Dubie),

cz~sciej

natomiast

rozwini~te

s(!

k~py

stfo- matolitowe pokrywaj(!ce cienk(! (ok. 20 - 30 cm mi(!zszosci)

warstw~

wapieni z oolitami getytowymi, w ktorej mozna rozpoznae systemy kanal6w typu Thal-

assinoides,

wypelnionych. osadem podobnym jak skaly goszcz(!ce, lecz zazwyczaj bogatszym w ooidy

i

odmiennie zabarwionym.

Interstycja

i

"kieszenie" warstw stromatolitowych wypelnione S(! czerwonymi

wapieniami, ktore rowniez

zast~puj(!

je lateralnie, a takze

wyst~puj(!

ponad war-

a

stwami stromatolitowymi. W wapieniach tych liczne

Sq

struktury bioturbacyjne, a takze slady

Chondrites

(tabl. Il, fig. 4

i

5).

Stromatolity pogranicza keloweju

i

oksfordu uwazane byly za skrajnie plytko- wodne

i

odnoszone do strefy plywow (M. Szulczewski, 1968), wykazujq jednak cechy podawane (P.E. Playford

i

in., 1976) dla stromatolitow

gl~bszych

srodowisk:

1 -

wyst~pujq

w silnie skondensowanych stratygraficznie sekwencjach;

2 towarzyszy im fauna nektoniczna (belemnity, amonity, ryby)

i

plank- toniczna (stomiosferidy, kokkolity - tabl. Ill, 7), natomiast fauna bentonicz- na poza krzemionkowymi gqbkami jest znacznie rzadsza

i

reprezentowana przez brachiopody

i

slimaki

(Pleurotomaria, Trochus);

3 towarzyszq im czerwone wapienie z konkrecjami

4 - lateralnie przechodzq w osady

gl~bszego

srodowiska (ichnofacja

ZotJphy- cos)

pozbawione stratygraficznej kondensacji;

5 - osady wyzej-

i

nizejlegle nie wykazujq cech

charakterystyc~nych

dla srodowisk plywowych czy skrajnie plytkowodnych, ani tez sladow wynurzeii.

Stromatolity te tworzyly

si~

zapewne na wyniesieniach podmorskich, ponizeJ normalnej podstawy falowania, a ich rozwojowi sprzyjalo nieznaczne tempo se- dymentacji, obecnosc twardego podloza, obecnosc jedynie malo efektywnie prze-

:.\

rabiajqcych osad organizmow ktore tylko 10ka1nie mogly mody- fikowac rozprzestrzenienie mat ich calkowicie (J. Wieczorek, 1980).

W rejonie Olkuszem a poznokelowejskie osady ze stro- matolitami

zast~powane

S(! przez kilkumetrowej miqzszosci osady margliste z glaukonitem nie wykazujqce cech stratygraficznej kondensacji. Obecne Sq tu liczne slady organizmow w osadzie. Szczegolnie charakterystyczne S(!

slady

ZoojJhycos

a

wyst~puj(!

tez

Chondrites

i liczne bioturbacje.

Osady te basenie (fig. 1) a niestabilnosc podloza,

zwi~k-

penetrujqcych w osadzie, stanowila zapewne tu rozwoj stromatolitow. W podobnej facji w

(1

cm)

warstewk~

stromatolitowq.

natomiast skondensowanych oksfordu Zawierciem a

; M. Szulczewski 1968; J. oraz obser- ogol

wyst~pujq

ponad nieco zbulonymi

8) zawierajqcymi liczne

Thalassinoides.

te zachowane S(! niekiedy w konkrecji wokol ka- nalow IV, fig. 9). Podobny stan zachowaii kanalow stwierdzono zarowno yv srodowiskach kopalnych (J. jak

i

wspolczesnych G.E. Farrow, 1978). Warstwy stromatolitowe podsciela tu cienka warstwa bulasta (por. M. Szulczewski, 1968; J. Kopik 1979) zawie- rajqca m. wyerodowane, redeponowane natomiast ponad stroma- tolitami wyst{!puje kilkumilimetrowej miqzszosci warstewka zielonawego itu, swiadczqca 0 ekstremalnej kondensacji stratygraficznej

(J.

Kopik, 1979).

Mi~dzy Cz~stochowq

a Wieluniem warstwy stromatolitowe· wykazujq wy- diachronizm (S.Z. Rozycki, 1953; J. Kopik, 1979), ktory tlumaczony byl przez M. Szulczewskiego (1968) jaJ.w efekt stopniowego splycenia

si~

zbiornika przez wypelnianie

si~

osadami. Prawie synchronicznie (J. Kopik, 1979) pojawiajq- ca

si~

niemal na calym tym obszarze cienka warstwa bulasta swiadczy przeciwko takiej interpretacji.

R6wniez

i

te stromatolity

wyst~pujqce

w p61nocnej

cz~sci

Jury Polskiej maj(!

szereg cech charakterystycznych dla srodowisk

gl~bszych

(silna kondensacja,

obecnosc licznej fauny nektonicznej

i

planktonicznej, brak oznak wynurzania

J ozef Wieczorek

rejon Zolosu

pozlom mono

opografia dna wyniesienie podmorskie

Stromotolity

Osady

Lityfikocja

Miqi.szosc

I hr;ln~,sJn,-,;rlf'S -w osadach ketoweju doL i sr) obecne

osody skolldensowone czerwone wopienie

konkrecjomi Fe - Mn

wczesnej lityfikacjI osod6w dno

30-40 cm

stromatolitow a obecnosci<!:

w Krakowsko-Wielunskiej

rejon Kluczy

\

^~

~

\

^@

~

basen

brok

5-6m

Relations between the presence of stromatolites and burrowing organisms in the Late Callovian of the Cracow-Wielun Upland

I -- Thalassinoides; Zoop/zycos; 3 - Chondrites; bioturbacje; 5 stromatolity; 6 - twarde dno; 7- subsydencja

1 Thalassinoides; 2 - Zo~phycos; 3 Chondrites; 4 - bioturbations; 5 - stromatolites; 6 hardground; 7 subsidence

lach amonit6w

i

srodkowego ca) swiadczq

0

basenie.

Stromatolity Sq fordzkich biohermowych

skalotw6rczym elementem srodkowo-

i

g6rnooks-

skalistych (masywnych), kt6re podobnie jak

a

ptYWQW (c)

platforma w'i!glanowa basen (f)

Scolithos

organizm6w

Nadeslano dnia 17 lute go 1981

J6zef Wieczorek PISMIENNICTWO

ACHAUER C.W., JOHNSON J.H. (1969) - Algal stromatolites in the James Reef Complex (Lower Cretaceous), Fairway, Texas. J. Sed. Petrol., 39, p. 1466 -1472, nr 4.

AWRAMIK A.M. (1971) - Precambrian columnar stromatolite diversity: reflection of metazoan appearance. Science, 174, p. 825 -827.

AWRAMIK S.M. (1978) - Stromatolites with coccoid and filamentous bluegreen algae of Messinian age from Site 374-Ionian Abyssal Plain. In. Rep. Deep Sea Drilling Project, 42, part 1, p. 665- 668.

BERNIER P., GAILLARD Ch. (1980) Bioconstructions du Jura meridional. Geobios. Mem.

Spec., 4, p. 55 -75.

BERNOULLI D., JENKYNS H.C. (1974) - Alpine, Mediterraenan and North Atlantic Mesozoic facies in relation to the early evolution of the Tethys. In: R.H. Dott and R. Shaver (eds.) - Geosynclinal sedimentation, Modem and Ancient, a Symposium. S.E.P.M. Spec. Pub!., p. 129- 160.

BROMLEY R.G., FREY R.W. (1974) - Redescription of the trace fossil Gyrolithes and taxonomic evaluation of Thalassinoides, Ophiomorpha and Spongeliomorpha. Bull. Geol. Soc. Denmark, 23, p. 311 - 335.

BRASIER M.D. (1979 - The Cambrian radiation event. In: House M.R. (ed.) - The origin of Major Invertebrate Groups. Systematics Association Special Volume, nr. 12, p. 103 159.

Academic Press, London - New York.

BROWN B.J., FARROW G.E. (1978) - Recent dolomitic concretions of crustacean burrow origin from Loch Sunart, west coast of Scotland. J. Sed. Petrol., 48, p. 825 - 834, nr 3.

CLEMMEY H. (1976) - World's oldest animal traces. Nature, 261, p. 576 - 578.

CLOUD P. (1976a) - Major features of crus tal evolution. The Geological Soc. South Africa, 79, p. 1-33.

CLOUD P. (1976b) - Beginnings of biospheric evolution and their biogeochemical consequences.

Paleobiology, 2, p. 351-387, nr 4.

COPPER P. (1974) - Structure and development of Early Paleozoic reefs. Proc. Se~ond Intern. Coral Reef Symposium I. Great Barrier Reef Commitee, Brisbane, October 1974, p. 365-386.

CUSSEY R., FRIEDMAN G.M. (1976) - Antipathetic relations among algal structures, burrowers, and grazers in Dogger (Jurassic) carbonate rocks, southeast of Paris, France. AAPG Bull., 60, p. 612-616, rir 4.

DAVIES G.R. (1970) - Algal-laminated sediments, Gladstone embayment, Shark Bay, Western Australia. Am. Assoc. Petrol. Geol. Mem., 13, p. 169-205.

DUNLOP J.S.R., MUIR M.D., MILNE V.A., GROVES DJ. (1978) - A new microfossil assemblage from the Archean of Western Australia. Nature, 274, p. 676 - 678.

DZULYNSKI S. (1952) - Powstanie wapieni skalistych jury krakowskiej. Rocz. Po!. Tow. Geol., 21, p. 125 -180, nr 2.

ERIKSSON K.A. (1977) - Tidal flat and subtidal sedimentation in the 2250 m. y. Malmani Dolo- mite, Transvaal, South Africa. Sediment. Geol., 18, p. 223 - 244.

FRIEDMAN G.M., AMIEL A.J., BRAUN M., MILLER D.S. (1973) - Generation of carbonate particles and laminites in algal mats-example from seamarginal hypersaline pool, Gulf of Aqaba, Red Sea. AAPG Bull., 57, p. 541-557, nr 3.

FURSICH F.T. (1974) - Coral1ian (Upper Jurassic) trace fossils from England and Normandy.

Stuttgarter Beitr. Naturk., ser. B, nr 13, p. 1 - 52.

GARRETT P. (1970) Phanerozoic stromatolites: noncompetitive ecologic restriction by grazing and burrowing animals. Science, 169, p. 171-173.

GEBELEIN C.D. (1969) - Distribution, morphology, and accretion rate of Recent subtidal algal stromatolites, Bermuda. J. Sed. Petrol., 39, p. 49 -69, nr 1.

GEBELEIN C.D. (l976a) Open marine subtidal and intertidal stromatolites (Florida, the Bahamas

Stromatolity a organizmy penetruj~ce ...

125

and Bermuda). In: WaIter M.R. (ed.) - Stromatolites. Developments in Sedimentology, 20, p. 381--' 388.

GEBELEIN C.D. (l976b) - The effects of the physical, chemical and biological evolution of the Earth. In: WaIter M.R. (ed.) - Stromatolites. Developments in Sedimentology, 20, p. 499- 515.

GIZEJEWSKA M., WIECZOREK J. (1976) - Remarks on the Callovian and Lower Oxfordian of the Zalas area (Cracow Upland, Southern Poland). Bull. Acad. Pol. Sci. Ser. Sci Terre, 24, p. 167 -175, nr 3/4.

GUNA TILAKA A. (1975) Some aspects of the biology and sedimentology of laminated algal mats from Mannar Lagoon, northwest Ceylon. Sediment. Geol., 14, p. 275 - 300.

GWINNER M.P. (1971) - Carbonate rocks of the Upper Jurassic in SW Germany. Sedimentology of parts of Central Europe. Guidebook. VIII Int. Sediment. Congress, 1971, p. 193-207.

HECKEL P.H. (1974) - Carbonate buildups in the geologic record: a review. In: Reef in Time and Space (Laporte L.F. ed.) Soc. Pub. SEPM, 13, p. 90-154.

HOFFMAN P. (1974) - Shallow and deepwater stromatolites in Lower Proterozoic platform-to- -basin facies change, Great Slave Lake, Canada. AAPG Bull., 58, p. 856-867, nr 5.

HORODYSKI R.J., BLOESER B., VONDER HAAR S. (1977) - Laminated algal mats from a coastal lagoon, Laguna Mormona, Baja California, Mexico. J. Sed. Petrol., 45, p. 894-906.

KAUFFMAN E.G., STEIDTMANN J.R. (1976) Are these oldest metazoan trace fossils? Abstracts with Programs, 8, ^Uf. 6. Ann. Mtng. Geol. Soc. America, Denver, Colo, p. 947 -948.

KAZMIERCZAK J. (1974) - Crustacean associated hiatus concretions and eogenetic cementation in the Upper Jurassic of central Poland. N. Jb. Geol. Palaont. Abh., 147, p. J29 - 342, nr 3~

KAZMIERCZAK J. (1980) - Stromatoporoid stromatolites: new insight into evolution of cyano- bacteria. Acta Palaeont. Pol., 25, p. 243-251, nr 2.

KEEPER J.c. (1974) - Anthipatethic relations between Cambrian trilobites and stromatolites.

AAPG Bull., 58, p. 141-143.

KOPIK J. (1979) - Callovian of the Cz~stochowa Jura (South-Western Poland). Pr. lnst. Geol., 93.

KUTEK J. (1969) - Kimeryd i najwyzszy oksford poludniowo-zachodniego obrzezenia mezozoicz- nego G6r Swi~tokrzyskich. Cz~sc 11 - Paleogeografia. Acta Geol. Pol., 19, p. 221 - 321, nr 2.

LOGAN B.W., HOFFMAN P., GEBELEIN C.D. (1974) - Algal mats, cryptalgal fabrics, and struc- tures, Hamelin Pool, Western Australia: Am. Ass. Petrol. Geol. Mem., 22, p. 140 -194.

MASSARI F., MEDIZZA F. (1973) Stratigrafia e paleogeografia del Campaniano-Maastricht- iano nelle Alpi Meridionali. Cons. Naz. Delle Ricerche. Padova.

MONTY c.L.V. (1973) - Precambrian background and Phanerozoic history of stromatolitic commu- nities, an overview. Ann. Soc. GeoI. Belg., 96, p. 585 - 624.

MONTY c.L.V. (1979) - Scientific reports of the Belgian expedition on the Australian Great Barl'i,er Reefs, 1967. Sedimentology: 2 Monospecific stromatolites from the Great Barrier Reef Tract and their paleontological significance. Ann. Soc. Geol. Beig., 101, p. 163 -171.

PIS ERA A. (1978) - Rafowe utwory miocenu z Roztocza zachodniego. Prz. Geol., 26, p. 159 - 163, nr 3.

PLAYFORD P.E., COCKBAIN A.E., DRUCE E.C., WRAY J.L. (1976) - Devonian stromatolites from the Canning Basin, Western Australia. In: Stromatolites (ed. M.R. Walter) Devel~pments in Sedimentology, 20, p. 543 - 564.

PRATT B.R. U\)~>O) - Algal-metoazoan bioherms of Lower Ordovician Age - St. George Group, Western Newfoundland. AAPG Bull., 64, p. 767 :-768, nr 5.

RIDING R. (1979) - Devonian calcareous algae. Spec. Pap. Paleont., 23, p. 141 144.

ROZYC"KI S.Z. (1953) G6rny dogger i dolny maIm Jury Krakowsko-Cz~stochowskiej. Pr. lnst.

Geol., 17.

J ozef Wieczorek

RUNNEGAR B., POJETA TAYLOR of the Cambrian

and Ordovician chitons Matthevia

for the early history polyplacophoran molussca.

SCHWARZ H.-U. EINSELE G., D. (1975) - Quartz-sandy, grazing-contoured stromato- lites from coastal embayments Mauritania, West Africa. Sedimentology, 539-561.

SEILACHER A. (1967) Bathymetry of trace fossils. Marine Geol., 413

SEREBRYAKOV S.N., Riphean Recent stromatolites: a

parison.

SZULCZEWSKI M. (1968) THAYER C.W. (1979)

Science, 203,

Stromatolity jurajskie buldozers and WALTER (1976) Stromatolites. Developments

Oxford New WIECZOREK (1979)

Geol., 215 WlECZOREK (1980)

64, 803.

ZlEG LER (1977) Naturk., Ser.

Geopetal structures

The 26.

3/4.

between stromatolites (Upper) Jurassic

Sedimentology,

burrowing organisms.

VI IIICKonaeMblX nopo,a n03BonRfOT c,aenOTb BbIBO,a, YMeH bWOR 3H04eH IIIR ,apyrVlx CPOKTOPOB Hon pl1 Mep ,aeRTen bHO'CTb an brocparOB,

neHX BO,aopOCJ1eH VI 60rp.RHOK, 113MeHeHHe XIIIMH3MO rH,apoccpepb! - .RBJ1RfOTC.R JI RBJ1J1J1It1Cb B re0J10- rltl4eCKOM npOWJ10M BO)l(HblM CPOKTOPOM, OrpOHItI4It1BOfOUl,I1M nORBJ1eHltle

no fOPb! Ha KPOKOBCKo-BenfOHbCKOC! B03BblweHHOCTI1 MO)l(HO n0J1Y4I11Tb ,p,OHHble 0 COOTHOWeHHltI1tI B nopo,ae CTPOMOT011!HOB 11 VlJ10e,aOB. Ho6mo,aOfOTCR 3,aeCb (pai1oH K)I(eWOBVll\ 30J1RCO, P0i10H Me)l(,ll,y 30sepl\eM: III BeJ1fOHeM) B CTpOTlllrpocpVl4eCKI1 CKOH,ll,eHClllpOBOH- HblX nopo,ll,OX HO nOrpOHI14bl1 KeJ1J10BeR 11 OKCCPOP,ll,O, p6bl4HO HO,ll, neC40HblM14 KpI4HOI1,ll,HbiMI4 !113BeCTHR- C p03BeTBJ1eHHoi1 CiIICTeMOM HOp Thalassinoides. Me)l(CT06I1I1KOBble npoCTpoHCTBO ill "KOPMOHbl"

CTPOMOTOJ1I11TOBbIX nI10CTOX B p0l10He K)I(eWOB!1l\ III 30I1f1CO 30n0I1He'Hbl KpaCHblMII1 !13BeCT- HflKOM!II (6!10MII1KPI1Tbl), KOTopble 30MeWOfOT IIIX J10Tep0J1bHO, 0 TOK)I(e 30nerm()T HO,ll, CTOMO- TOJ1I1TOBbIMM nJ10CTOMIII. B :nI1X OTMe4aeTCR MHO>KeCTBO ClI1oTyp6Ql'\!1I1HbIX CTpyKTyp

CI1e,aOB Chondrites.

Streszczenie 127

B poiiOHe MeJK,ll,Y OnbKyweM Iif 30Sepl.\eM n03,ll,HeKeJ1JlOBei1cKIif€ nOpO,ll,bl co CTPOMOTOJlIifTOMI1 30MewOIOTCl'! TOJ1weH Meprem1CTblX nopo,ll, MOWHOCTblO HeCKonbKO MeTpos, He npOl'tBMllOwei1 nplif- 3HOKOB CTpoTltlrpoqm4€CKOii KOH,ll,€HCOl.\IifIif, ce3 CTPOMOTOJ1IifTOB HO CO MHOJKeCTSOM Cne,ll,OB Zoophycos

Iif Chondrites.

CTPOMOTOJ1IifTbl KPOKOBcKo-BenIOHbcKoii B03BblweHHOCTItl 06p030BonlifCb HO nO,ll,BO,ll,HbIX no,ll,- HJHffX ,ll,HO B cy6mnoponbHoii cp€,ll,e (HeKTOHHble Iif nnOHKTOHHble OprOHI13Mblb,HIifJKe BbIWeneJKOWIif€

nOpO,ll,bl He xopOKTepHble ,ll,Jlff npltlnItlBHO-OTnItlBHOii 30Hbl Itlnl-! npl-!3HOKOB nO,ll,HHHIll HO,ll, ypOBHeM MOpll), a IifX CPOPMIifPOBOHIifIO cnOCOCCTBOBono Me,ll,neHHOH Ce,ll,IifMeHTOl.\l-!ll, TBep,ll,Oe OCHOBOHItl€ I-! OT- CYTCTBI-!e IM10€,ll,OB.

V1HOr,ll,O CTPOMOTOJ1IifTbl BCTpe40lOTCH TOKJKe B cycnl-!TOpOJ1bHblX Meprenl-!CTblX nopo,ll,OX HIifJK- Hero OKCCPOP,ll,O, OCP03Yll Kyn0J10 HO rYCKOX pOKOBI-!HOX OMMOHIifTOB. OHI-! llBJ111IOTCH TOKJKe BOJKHblM nop0,ll,OOCP03YIOWIifM KOMnOHeHTOM CliforepMHblX CKOJlIifCTblX (MOCCIifBHbIX) 1-!3SeCTH>lKOB Cpe,ll,HerO Iif BepXHero OKCCPOP,ll,O, KOTopble MOJKHO H03BOTb CTPOMOTOJlI-!TOBo-rYCKOBbIMI-! I-13BeCTHflKOMIif. OHIif nOTeponbHO nepeXO,ll,flT B nJ1IifT40Tbl€ 1i13B€CTHflKIif c s CTPOMOTOJ1I-!TOB, HO C MHOJK€CTBOM CTPYKTYP, OCTOBneHHblX I-!JlOe,ll,OMI-!.

J6zef WIECZOREK

VERSUS BURROWING ORGANISMS EXAMPLE OF JURASSIC DEPOSITS OF CRACOW WlELUN

Summary

The studies on modern sediments and analysis of data concerning the ancient ones suggest that not trying to belittle the role of activity of algophages. competition of green- and red-aJgae and chan- ges in chemistry of hydrosphere the burrowing organisms may be treated as important agents delimiting distribution of stromatolites to tidal zones, some reef structures and hardground surfaces in the past as well as in the present.

Jurassic deposits or the Cracow - Wielun Upland supply valuable information on the relations between stromatolites and burrowing organisms. Stromatolites are here present in stratigraphi- cally condensed Callovian - Oxfordian passage beds (areas of Krzeszowice and Zalas and between Za- wiercie and Wielun), usually above sandy crinoidallimestones with numerous systems of Thalassinoides channels. Interstices and "pockets" in stromatolite layers are infilled with red limestones (biomicrites) which also laterally replace the stromatolites or overlay them (Krzeszowice and Zalas area). The limestones also display very numerous bioturbations and Chondrites traces.

In the area between Olkusz and Zawiercie, Upper Callovian deposits with stromatolites are replaced by marly deposits a few meters thick and without any traces of stratigraphic condensation.

Traces of Zoophycos and Chondrites are fairly common there also.

In the Cracow Wielun Upland, stromatolites were originating in subaqueous shoals, under sub- littoral conditions (evidenced by the presence of nektonic and planktonic fossils and the lack of any traces typical of both tidal environment and emergence in under- and overlying deposits) and their development was facilitated by low rate of sedimentation, the pre.sence of hardground and the lack

01 burrowll1g elkctl\d) burrowing organisms.

Stromatolites are sporadically present in sublittoral marly deposits of the Lower Oxfordian, where they form domes on sponges and ammonite shells. They also represent an important rock-forming component of bioherm massive (Felsenkalk) limestones of the Middle and Upper Oxfordian, which may be termed as stromatolitic-spongy ones. The limestones laterally pass into the platy ones. which do not Yield stromatolites but display numerous structures formed by burrowing organisms.

TABLICA I

Fig. 3. Kamieniolom Zalas: 1 slabo scementowane piaski z plytkowodn!! faun!! dolny kelowej;

2 - piaszczyste wapienie krynoidowe z systemami kanalaw typu Th a lass in oides kelowej;

3 - powierzchnia twardego dna; 4 - warstwa stromatolitowa (ok. 20 cm mi!!zszosci) - gamy ke- lowej; 5 - czerwone margle i wapienie ze strukturami Chondrites (tabl. II, fig. 5); 6 margle g'l:bko-

we - dolny oksford

The Zalas quarry: 1 weakly cemented sands with shallow-water fauna Lower Callovian; 2 - sandy crinoidal limestones with burrow systems of the Thalassinoides type - Lower Callovian; 3 hardground; 4 stromatolite layer (about 20 cm in thickness) Upper Callovian; 5 red mads and limestones with Chondrites structures (Table II, fig. 5); 6 - spongy mads Lower Oxfordian

Kwart. Geol., nr 1, 1982 r. TABLICA I

J6zef WIECZOREK - Stromatolity a organizmy penetruj(!ce ^W osadzie na przykladzie utwor6w jurajskich Wyzyny Krakowsko-WielU11skiej

TABLICA II

Fig. 4. Fragment warstwy stromatolitowej, nieco zmniejszony. Kieszen wypelniona czerwonawym wapieniem (biomikryt) z licznymi bioturbacjami. Widoczne tei: otoczaki dolnokelowejskich wapieni

krynoidowych w otoczkach ze1azisto-manganowych. Zalas

Fragment of stromatolite layer; somewhat reduced. Note a pocket infilled with strongly bioturbated red limestone and pebbles of Lower Callovian crinoidal limestones with ferrugineous-

-manganese coatings. Zalas

Fig. 5. Struktury typu Chondrites w czerwonych wapieniach; nieco zmniejszone. Zalas Structures of the Chondrites type in red limestones; somewhat reduced. Zalas

Kwart. Geol., nr 1, 1982 TABLICA

n

Fig. 4

Fig. 5

J6zef WIECZOREK - Str1om:atolity penetruj'lce W osadzie na przykladzie utwor6w jurajskich Wyzyny .l:\..raKIOWSK()- V\/lelunskleJ

TABLICA HI

Fig. 6. Kokkolity z margli wyst~puj<!cych bezposrednio nad stromatolitami, Zalas. Zdj~cie skannin- gowe wykonane w Pracowni Mikroskopu Elektronowego w Instytucie Zoologii UJ, pow. ok. 6000 x Coccoliths from marls directly overlaying stromatolites, Zalas. SEM micrograph taken in the Elektron

Microscopy Laboratory, Institute of Zoology, Jagiellonian University; x c. 6,000 Fig. 7. Fragment warstwy stromatolitowej, nieco zmniejszony. Zalas

Fragment of stromatolite layer, somewhat reduced. Zalas

Kwart. Geol., nr 1, 1982 r. TABLICA HI

Fig. 6

Fig. 7

J6zef WIECZOREK - Stromatolity a organizmy penetrujl!ce w osadzie na przykladzie utwor6w jurajskich Wyzyny Krakowsko-Wielunskiej

TABLICA IV

8. Warstwa stromatolitowa (s) przykrywajl!ca warstw~ bulastl! (b). Nizej zbulone wapienie piasz- czyste z licznymi systemami kanalow typu Thalassinoides, dolny kelowej. Klobuck StromatoIite layer (s) covering the nodular layer Cb); note nodular sandy limestones with numerous

burrow systems of Thalassinoides type - Lower Callovian. Klobuck

Fig. 9. Fragment konkrecji rozwini~tej wokol kanam typu Tha1assinoides, nieco zmniejs2ony, srodko- . wy kelowej. Wielun

Fragment of nodule developed around a burrow of the Thalassinoides type Middle Callovian, somewhat reduced. Wielun

Fig. 10. Fragment sladu Zoophycos, gomy kelowej. Stare Gliny kolo Kluczy; zmmeJsz. ok. 1,5 x Fragment of Zoop/zycos trace - Upper Callovian. Stare Gliny near Klucze, reduced c. 1.5

Kwart. Geo!., nr 1982 r. TABLICA

Fig. 8

9

J6zef WIECZOREK - Str,omatolity penetruj,!:ce ^W osadzie na przykladzie utwor6w jurajskich Wyzyny Krak()WiSkc,-~(ielunskiej