Widok Obraz kobiety w tabloidach „Super Ekspres” i „Fakt”— stereotypy, język i zdjęcia

(1)

KATARZYNA LISOWSKA

Obraz kobiety w tabloidach

„Super Express” i „Fakt”

— stereotypy, język i zdjęcia

W mojej pracy zbadam obraz kobiety w tabloidach na przykładzie dzienników „Su- per Express” (SE) i „Fakt” (F). Wizerunek płci jest kształtowany przez trzy elementy:

przywoływane stereotypy, język i zdjęcia. Uruchamiają one podstawowe typy sko- jarzeń i dlatego poddam je analizie. Należy od razu zaznaczyć, że asocjacje te od- powiadają uproszczonej wizji świata, nie skłaniając odbiorców do głębszej refl eksji.

Na początek trzeba scharakteryzować ten rodzaj czasopism. Warto odwołać się do koncepcji Neila Postmana uznającego popularność tabloidów za jeden z elemen- tów „epoki show-businessu”, w której żyjemy (Postman 2002: 125). Zdaniem bada- cza media ukierunkowują nasze poznanie, ponieważ narzucają określoną defi nicję prawdy (Postman 2002: 51). Dzisiaj dominuje kultura „obrazocentryczna” (Post- man 2002: 27) podporządkowana obrazowi zastępującemu słowo. Jej główny noś- nik to telewizja, ale codzienna prasa jest redagowana tak, by przypominała srebrny ekran (Postman 2002: 51), dlatego podstawową rolę odgrywa w niej obraz (Postman 2002: 24). Wystarczy przejrzeć kilka numerów dowolnego tabloidu, by dostrzec dys- proporcję między tekstem a fotografi ami. Wiesław Godzic trafnie formułuje jedną z naczelnych zasad tego typu pism: „nie ma zdjęcia — nie ma tematu” (Godzic 2007:

142). Ponadto, zdaniem Postmana, „społeczny dyskurs przybiera formę rozrywki”

(Postman 2002: 20), co skutkuje między innymi tym, że media dążą przede wszystkim do dostarczenia odbiorcom przyjemności, a zatem nie powinny wymagać od nich intelektualnego wysiłku.

Dlatego też prasa i telewizja często odwołują się do stereotypów zaspokajających oczekiwania publiczności i ułatwiających zrozumienie informacji (Nass, Reeves 2000: 298). Poza tym środki masowego przekazu dążą do właściwej ludzkiej natu- rze redukcji złożoności (Nass, Reeves 2000: 297). W szczególności tabloidy unikają skłaniania czytelników do głębszej refl eksji (Godzic 2007: 69), oferując im w zamian uproszczoną wizję świata (Godzic 2007: 87). Odwołują się do automatycznych ludz- kich reakcji i poglądów, narzucając czytelnikom określone wartości.

01.indd 263

01.indd 263 2012-02-22 14:39:392012-02-22 14:39:39

Oblicza Komunikacji 4, 2011

(2)

Warto przyjrzeć się bliżej zagadnieniu stereotypu. Na gruncie socjologii pierw- szy badał je Walter Lipmann, który zdefi niował to pojęcie jako „uproszczone i nie- dokładne wyobrażenie o rzeczywistości, będące rezultatem raczej przekazu społecz- nego niż doświadczenia, a opornego na zmianę” (Zaworska-Nikoniuk 2008: 28).

Jerzy Bartmiński uważa stereotyp za składnik językowego obrazu świata¹. Obok elementów poznawczych znajdują się w nim także elementy wartościujące i ocenia- jące (Bartmiński 1988: 92). Pełni on także funkcję unifi kacyjną, gdyż przypisanie danej grupie cech pozwala określić własną społeczność (Cała 1995: 89–90), i funk- cję adaptacyjną, czyli służy przystosowaniu się jednostek do środowiska (Zaworska -Nikoniuk 2008: 29). Serafi na J. Nikitina pisze, że „wewnątrz samej kultury stereotypy mogą być środkiem strukturyzującym, markerem szczególnych grup ludzi lub szczególnych sytuacji i tym samym pełnią rolę kulturowych granic” (Nikitina 1998:

155). Stereotyp zawiera też wzory postępowania i podpowiada, jak zachowywać się w różnych sytuacjach (Cała 2008: 92). Jego najważniejsze cechy to upraszczanie rze- czywistości i odporność na zmiany.

Tabloidy bardzo często odwołują się do stereotypów płci obejmujących przekonania dotyczące przede wszystkim łatwo dostrzegalnych cech związanych z wy- glądem i postawami². Jako wytwory kultury są one trwałym aspektem ludzkiego myślenia (Nass, Reeves 2000: 193). Media, mające bardzo duży wpływ na nasze pojmowanie świata, tendencyjnie przedstawiając płeć, oddziałują równie silnie jak rzeczywistość, przez co podtrzymują stereotypy (Nass, Reeves 2000: 195). Poza tym odgrywają one dużą rolę w edukacji dzieci (Zaworska-Nikoniuk 2008: 33). War- to przy tym dodać, że współcześnie podkreśla się emocjonalną stronę stereotypów (Bartmiński 1998: 63) — jest ona dobrze widoczna w potocznych wyobrażeniach na temat płci.

Funkcjonujące dzisiaj stereotypy płci wiążą się z przemianami, które dokona- ły się w dziewiętnastowiecznych społeczeństwach europejskich i amerykańskich.

Dziewiętnastowieczna rewolucja przemysłowa przyczyniła się do powstania tzw.

doktryny dwóch sfer, głoszącej, że dziedziny działalności kobiet i mężczyzn nie po- krywają się z sobą. Kobiety miały poświęcić się życiu prywatnemu, a zadaniem mężczyzn było udzielanie się w sferze publicznej. Wówczas zrodził się także kult prawdziwej kobiecości, przypisujący kobietom takie cechy, jak słabość, zależność, nieśmiałość, przywiązanie do domu. Powinny one również odznaczać się wyższoś- cią moralną i szlachetnością (Zaworska-Nikoniuk 2008: 27).

1 Bartmiński defi niuje językowy obraz świata jako „zawartą w języku interpretację rzeczywistości, którą można ująć w postaci zespołu sądów o świecie” (Bartmiński 1999: 104). Renata Grzegorczykowa za jeden z elementów językowego obrazu świata uznaje „konotacje semantyczne wiązane przez mó- wiących ze zjawiskami nazywanymi” (Grzegorczykowa 1999: 44).

2 Przekonania składają się na wszelkie, nacechowane pozytywnie lub negatywnie, skojarzenia przynoszone przez daną nazwę, czyli konotacje. W ten sposób bywa również defi niowany stereotyp (Panasiuk 1998: 85).

(3)

Kay Deaux i Laurie Lewis zbadały strukturę stereotypów płci. Za cechy przypisywane kobietom uznały między innymi emocjonalność, zdolność do poświęceń i troskę o innych. Otoczenie wymaga od nich wsparcia, a główne obszary ich dzia- łalności stanowią dom i rodzina (Zaworska-Nikoniuk 2008: 30). Zawody, które „powinny” wykonywać kobiety, wymagają opiekuńczości lub usłużności, dlatego widzi się je w roli sekretarek, kelnerek, pielęgniarek i nauczycielek (Zaworska-Nikoniuk 2008: 36). Przypisywane są im także zajęcia związane z dbałością o wygląd (kos- metyczka, manikiurzystka, fryzjerka). Sally Macintyre zauważyła bowiem, że sek- sualizm kobiety postrzega się przede wszystkim jako środek budzenia pożądania w mężczyźnie, dlatego kładzie się nacisk na troskę kobiety o jej wygląd (Zaworska- -Nikoniuk 2008: 34).

Zbadane przeze mnie dzienniki odwołują się do wielu z tych potocznych wyob- rażeń, co często można zaobserwować na płaszczyźnie lingwistycznego ukształto- wania tekstu. Fakt ten dowodzi, że pojęcie stereotypu należy do dziedziny języka (Termińska 1998: 49), choć bywa przywoływane również za pomocą innych środ- ków wyrazu, zwłaszcza — wizualnych. Na podstawie artykułów poświęconych kobietom warto prześledzić wykorzystywane klisze.

„Super Express” i „Fakt” zwracają przede wszystkim uwagę na cielesność kobiet. Iza Miko walczy z kompleksami dotyczącymi swego ciała, ale redakcja pocie- sza ją stwierdzeniem, że jej ciała „pożąda na pewno niejeden facet w tym kraju”

(SE 73 [5442]). W tym samym numerze znajdujemy relację o wiosennych kreacjach polskich aktorek. Istotne okazuje się również to, że Magdalena Cielecka „nie musi pilnować swojej wagi”, ponieważ „fi gurę odziedziczyła w genach”, a Dorota Wellman jest nie tylko „uroczą prezenterką TVN”, ale też „demonem seksu” (SE 66 [5435]).

Natomiast nowa towarzyszka Roberta Chojnackiego, to „smukła i młodziutka stu- dentka inżynierii”, w dodatku blondynka (F 26 [1604]). W przytoczonych wyraże- niach zwraca uwagę przede wszystkim ich silne nacechowanie emocjonalne („po- żądać”, „demon seksu”).

Podkreśla się także troskę kobiet o własny wygląd. „Fakt”, pisząc o wyrównywa- niu bruku na wrocławskim Rynku, cieszy się razem z czytelniczkami, które będą teraz mogły spacerować po Starówce w szpilkach (F 57 [1635]). „Super Express”

z radością informuje, że „od zmywania garów rosną piersi” (SE 53 [5422]). W tabloidach czytelnik znajdzie również relację z wielogodzinnych poszukiwań butów, ja- kich Kasia Skrzynecka musiała się podjąć przed wystąpieniem w programie „Taniec z gwiazdami” (F 53 [5422]) oraz doniesienie o „dramacie Izy Miko”, która, twier- dząc, że nie ma się w co ubrać, spędza wiele godzin w sklepach odzieżowych (SE 52 [5421]). Jak przystało na prawdziwą kobietę, ma ona szafy „pękające w szwach”, ale ich zawartość jej nie wystarcza.

Zdaniem socjologów stereotypy wpływają na ujmowanie ról społecznych, a kobietom przypisuje się przede wszystkim funkcje „reproduktorki” (Peisert 1994: 98) i gospodyni. Tabloidy odwołują się do tych wyobrażeń, dlatego często poruszają temat macierzyństwa. „Super Express” podaje sensacyjną wiadomość o czternastolet-

01.indd 265

01.indd 265 2012-02-22 14:39:402012-02-22 14:39:40

(4)

niej matce (SE 64 [5433]), a także o rodzinnych planach Małgorzaty Kożuchowskiej (SE 52 [5421]). „Fakt” wzrusza się przywiązaniem Martyny Wojciechowskiej do có- reczki, którą podróżniczka postanowiła zabierać z sobą na wyprawy (F 54 [1632]).

Jak przystało na przyszłą matkę, „żona Rubika wydaje fortunę na swoje maleństwo”

(SE 66 [5435]). Poza tym kobieta powinna być oszczędną i zaradną panią domu.

Okazuje się, że z powodu kryzysu żona Donalda Tuska odwiedza sklepy z promo- cjami (F 26 [1604]), a pani Helena z Jaczkowic na Dolnym Śląsku znacznie lepiej ra- dzi sobie w tej trudnej sytuacji, bo oszczędza na gazie, gotując w przykrytym garnku (SE 52 [5421]).

Jednocześnie kobiety uznawane są za słabe i niezaradne, dlatego tabloidy po- święcają wiele uwagi bohaterkom skrzywdzonym przez mężczyzn lub doświad- czonym przez życie. Często w tym kontekście wykorzystuje się imiesłowy przy- miotnikowe bierne akcentujące bezradność kobiet. I tak, „Fakt” przytacza historię Wioletty „uwiedzionej, okradzionej i zarażonej” przez Dariusza (F 33 [1611]) lub pisze o wdowie po mężczyźnie zabitym w wypadku samochodowym (F 51 [1629]).

Z kolei „Super Express” opublikował tekst o matce, której „Rosjanie zabili syna”

(SE 63 [5432]). Pojawiają się także relacje o kobietach gnębionych przez mężów (F 61 [1639]).

Skoro przedstawicielki płci pięknej są niesamodzielne i słabe, to powinny zna- leźć sobie stałego męskiego partnera. „Fakt” donosi, że Hanna Śleszyńska „wreszcie się zaręczyła” (F 33 [1611]), a „Wałęsówna wreszcie ma faceta” (F 59 [5428]).

Nieprzypadkowo zastosowano tutaj partykułę ekspresywną „wreszcie”, wskazującą, że „coś powinno trwać krócej niż trwa” (por. Markowski 1999). Przypisuje się im również nadmierną uczuciowość i romantyczny stosunek miłości, dlatego czytelni- ków nie zdziwią marzenia dziewcząt o pięknym ślubie (F 64 [1642]).

Co więcej, także w notkach dotyczących świata sportu kobiety ukazuje się jako własność mężczyzn (wyjątki stanowią sportsmenki osiągające akurat sukce- sy, na przykład siostry Radwańskie lub Justyna Kowalczyk, opisywane neutralnie).

Czytamy zatem o kochankach sportowców (modelce Sylwii, która „zaliczyła hat tricka”, ponieważ związała się z trzecim z kolei piłkarzem; SE 52 [5421]), kochających (F 54 [1632]), niedoszłych (SE 59 [5428]) lub byłych żonach (SE 52 [5421]), tudzież o tajemniczych towarzyszkach (F 70 [1648]). W tych sytuacjach kładzie się wyjąt- kowo silny nacisk na cielesność bohaterek. Wynika to zapewne z łączenia sprawno- ści fi zycznej z ideałem męskości. „Super Express” umieszcza zdjęcie roznegliżowa- nej modelki mającej poślubić „tenisowego ogiera”, Borisa Beckera (SE 53 [5422]).

„Fakt” drukuje fotografi ę partnerek Artura Boruca i Łukasza Załuski, które mają stać się „nowymi gwiazdami Celticu” (F 70 [1648]), a pod spodem umieszcza ko- mentarz mówiący, że kobiety „wybrały się […] na mecz drużyn swoich mężczyzn”, co wywołuje skojarzenie z pierwotnymi, patriarchalnymi walkami wojowników.

Notka zatytułowana Niezłe numery, czyli Formuła 1 w liczbach opatrzona została zdjęciem „seksownej dziewczyny mistrza świata” (SE 73 [5442]). „Fakt” zachwyca się damską gwiazdą futbolu, która będzie komentatorką kanału sportowego (F 57

(5)

[1635]). Perwersyjnie brzmią artykuły o pierwszej motocyklistce w historii Polski, zwłaszcza że zapewne niewielu czytelników wierzy w motoryzacyjne umiejętności kobiet (SE 26 [5395], F 26 [1604]). Są one raczej doskonałą dekoracją wystaw samo- chodowych (F 64 [1642]).

Przytoczone przykłady dowodzą, że bohaterki artykułów ukazujących się w „Su- per Expressie” i „Fakcie” mają upowszechniać określone wzory i modele zachowań.

Stereotypy płci uruchamia również język. Cielesność kobiet podkreślają między innymi poufałe uwagi oraz niewybredne, a czasem wulgarne aluzje. Poza tym autorzy wykorzystują wiele epitetów odnoszących się do fi zyczności, zwłaszcza takich, które podkreślają atrakcyjność wyglądu. Przynależność do mężczyzn wyrażają for- my posługujące się przydawką dopełniaczową. Tabloidy stosują także wiele szablo- nów językowych kodyfi kujących stereotypowe role społeczne. Poszczególne środki lub wyrażenia sugerują również pobłażliwy stosunek do kobiecych zainteresowań („A kobiety z zazdrością patrzą na jej zgrabną fi gurę i fatałaszki” (F 61 [1639]);

„Edyta chce mieć ślub jak z amerykańskiego fi lmu […]. Tylko pana młodego ja- koś nie widać” (F 64 [1642]). Dominuje styl potoczny: „zaliczyła hat tricka” (SE 52 [5421]), często wzbogacany hiperbolami: „dramat Izy Miko” (SE 52 [5421]). Prze- analizuję dokładniej te zjawiska językowe.

Tabloidy akcentują cielesność kobiet, które, traktowane jako obiekty estetyczne (Peisert 1994: 98), określane są przez pryzmat wyglądu (Peisert 1994: 103). Mówi się zatem o „pięknej aktorce” (SE 59 [5428]), „powabnej piosenkarce” (SE 63 [5432]) lub „uroczym towarzystwie Moniki” (F 51 [1629]). Często poruszany jest temat syl- wetki i wagi ciała. Czytamy na przykład o tym, że Britney Spears schudła (F 60 [1638]), Tina Turner przytyła (F 54 [1632]), a Magdalena Wójcik nie musi troszczyć się o kalorie (SE 66 [5435]). Czasem popularność kobiet uznawana jest za wynik pro- wadzonych przez nie „polowań” („zaliczyła piłkarskiego hat tricka” (SE 52 [5421])), a ich zabiegi skupiające się na wyglądzie przyjmowane są z pobłażliwością („zgrab- na fi gura i fatałaszki” (F 61[1639])). Zdobycie uznania mężczyzny ma być zatem głównym celem kobiety, a „temperament erotyczny” jej zasadniczą cechą (Jędrzejko 1994: 168). Redakcja pozwala sobie na uwagi stwarzające wrażenie poufałości: „aż chce się oglądać” (F 57 [1635]); „Nam się wszystkie podobają” (F 26 [1604]); „Bro- dzik kwitnie na wiosnę” (SE 65 [5434]), i niewybredne, odwołujące się do niskich instynktów komentarze: „podniecające krągłości”, „demon seksu” (SE 66 [5435]);

„Dziewczyno, twojego ciała pożąda na pewno niejeden facet w tym kraju, a kobiety na twój widok zgrzytają zębami z zazdrości! Gdzie ty widzisz te niedoskonałości?!”

(SE 73 [5442]); „Na wiosnę pokazują nóżki…” (SE 73 [5442]). Tym samym autorzy notek prasowych odwołują się do stereotypowości, która, jak piszą Halina i Tadeusz Zgółkowie, jest „winkorporowana” w znaczenie niektórych jednostek leksykalnych (por. „demon seksu”, „powabna piosenkarka”) (por. Zgółkowie 1998: 246).

Podobny styl cechuje też pikantne aluzje: „Muszę sobie przewietrzyć futerko”

(SE 65 [5434]). Redakcja „Faktu” żałuje, że Doda opuszcza Polskę, by podbić Ame- rykę, ale w razie jej powrotu deklaruje: „Przyjmiemy ją […] z otwartymi ramio-

01.indd 267

01.indd 267 2012-02-22 14:39:402012-02-22 14:39:40

(6)

nami” (F 70 [1648]). W innym numerze dział Ludzie zachwyca się stylizowanym na strażniczkę prawa strojem Victorii Beckham, zwłaszcza że „gdyby tak prezento- wały się wszystkie policjantki, chyba każdy mężczyzna dziękowałby im za mandat”

(F 57 [1635]).

Epitety określające fi zyczną atrakcyjność kobiet to między innymi słowa: „powabna”, „seksowna”, „piękna”, „młodziutka”. Niektóre wyrażenia są wręcz wulgarne:

„Od zmywania garów rosną piersi” (SE 53 [5422]); „Muszę sobie przewietrzyć futerko” (SE 65 [5434]). Zaskakujący jest również zastęp „blondynek” i „blondyn” po- jawiających się na łamach obu dzienników: „Wakacje z blondynką” (SE 26 [5395]);

„Godzina z blondyną w hotelu” (SE 61 [1639]); „dwie blondynki u boku” (F 58 [1636]). Wynika to zapewne ze stereotypowego uznawania kobiet mających jasne włosy za najatrakcyjniejsze.

Kobiety bardzo często są przedstawiane jako przynależne do mężczyzn. Zwy- kle stosuje się przydawkę dopełniaczową określającą relację między partnerami, w której kobieta zajmuje podrzędną pozycję: „żona Englerta” (F 54 [1632]); „żona premiera” (F 26 [1604]); „żona Rubika” (SE 66 [5435]); „harem Ronaldo” (F 64 [1642]); i jest prezentowana jako przedmiot posiadany. Występują także inne wyra- żenia ukazujące ją jako „element towarzyszący” przedstawicielowi przeciwnej płci:

„dwie blondynki u boku” (F 58 [1636]), lub jego własność: „Saleta rzucił trzecią Ewę” (SE 59 [5428]).

Sposób, w jaki opisywany są kobiety, wyraża także stawiane im oczekiwania za- warte w szablonach językowych. Po raz kolejny okazuje się zatem, że przedstawicielki płci pięknej powinny być przede wszystkim zaradnymi żonami, gospodyniami i matkami, dlatego „Super Express” chwali jedną z celebrities za to, że „jako dobra żona” (SE 66 [5435]) i przyszła matka udała się na zakupy z myślą o mającym na- rodzić się dziecku. Używa się również stereotypowego określenia „perfekcyjna pani domu” (SE 52 [5421]) i pisze o „kochających mamie i babci” (a powodem wspo- mnienia o nich jest ich młody wiek (SE 64 [5433])). Kobieta powinna być także oparciem dla mężczyzny: „Wróciłem, aby mieć jedną żonę” (SE 54 [1632]). Nato- miast negatywnie oceniane jest zachowanie kobiet uznawane za „złe prowadzenie się”: „Doda zabawiała się całą noc z żołnierzami z Nangar Khel” (SE 67 [5436]), lub cechy przeczące wymaganej od nich uległości: „Doda kontra pani Beza” (F 60 [1638]); „Doda wygryzła Kayah” (SE 66 [5453]). Stereotypowo przypisuje się im makiaweliczny spryt: „Zaćwiczyła męża na śmierć” (SE 72 [5441]), lub chorobliwą zazdrość: „Zobacz zazdrość kobiety w ciąży” (SE 69 [5438]).

Podsumowując pierwszą część rozważań, trzeba zauważyć, że środki języko- we najczęściej stosowane w tekstach tworzących stereotypowy wizerunek kobiety w tabloidach należą do stylu potocznego, natomiast wzory postaci i zachowań czer- pane są z powszechnych wyobrażeń na temat podziału ról społecznych. Kolejny istotny element stanowią zdjęcia, ponieważ, jak zaznaczyłam na początku pracy, odgrywają one bardzo dużą rolę w tego typu dziennikach. Odwołują się one do tych samych potocznych wyobrażeń.

(7)

Fotografi e mają przede wszystkim ukazywać ciało kobiet. Oba dzienniki pre- zentują wizerunki roznegliżowanych dziewczyn rzekomo wygłaszających pikantne wierszyki. „Super Express” oferuje te fotografi e na własność („Podoba ci się nasza dziewczyna i chcesz ją mieć w telefonie? Wyślij SMS o treści…”). Okazje do umiesz- czania odważniejszych zdjęć dają zwłaszcza artykuły o partnerkach sportowców (SE 52 [5421], 53 [5422], 73 [5442]). Nie trzeba chyba dokładnie opisywać grafi - ki cotygodniowego dodatku do gazety ukazującego się pod wymownym tytułem

„Super Eros”. Gazety wykorzystują każdą możliwą okazję do pokazania nagości kobiet. Do porad seksuologa dodaje się wymowne zdjęcia przedstawicieli obu płci (na przykład SE, 72 [5441], 73 [5442], 67 [5436]). Obok artykułu o jednym z polskich aktorów wydrukowano jego zdjęcie z fi lmu w towarzystwie półnagiej kobiety (SE 59 [5428]).

Dzienniki lubują się także w fotografi ach z erotycznym podtekstem, a dosko- nały pretekst do ich zamieszczenia dało przybycie do Polski duńskiej motocyklist- ki — obie gazety uczciły to wydarzenie wizerunkiem sportsmenki na motocyklu (SE 26 [5395]; F 26 [1604]). Bardzo wymowny był także wizerunek „Natalii (21 l.) z Warszawy”, którym opatrzono sensacyjną notkę zatytułowaną Od zmywania ga- rów rosną piersi! (SE 53 [5422]). Aby to udowodnić, młoda dziewczyna, odziana w krótką spódniczkę i bluzkę z dużym dekoltem, pochyliła się nad zlewem z tale- rzem w ręku. Natomiast „Patrycja (25 l.)” w celu zademonstrowania zbawiennego wpływu piwa na skórę (Piwo ujędrnia skórę! (SE 64 [5433])) pozowała dla „Super Expressu”, wychodząc z wanny w bikini z butelkami w rękach. Za najwymowniejsze wypada jednak uznać zdjęcie młodej dziewczyny w kusym futrze i bardzo krótkich spodenkach, która „wietrzyła sobie futerko” (SE 65 [5434]).

Mniej wulgarne, ale za to przypisujące kobietom stereotypowe dziedziny zain- teresowań, są fotografi e przedstawiające ich zabiegi o atrakcyjny wygląd. Często zatem prezentuje się nowe kreacje: „Na wiosnę pokazują nóżki” (SE 52 [5421], 61 [1639], 63 [5432], 73 [5442]), i fryzury gwiazd: „Asia rozkwita na wiosnę” (SE 65 [5434]). Bohaterki takich artykułów odznaczają się zwykle szykiem i elegancją, choć i tu nie brakuje podtekstów: „Nam się wszystkie podobają!” (SE 52 [5421]).

Zdjęcia mające ośmieszyć lub skrytykować czyjąś aparycję także dowodzą roli, jaką w świecie tabloidów odgrywa wygląd zewnętrzny. W „Super Expressie” moż- na było zobaczyć szyję jednej z gwiazd, przypominającą „istną skamielinę” (SE 63 [5432]). „Fakt” zamieścił fotografi ę Tiny Turner, pod którą wyrażono przypuszcze- nie, iż wokalistka „zapomniała, że jej fi gura sprzed lat trochę różni się od obecnej”

(F 54 [1632]). Jednak ulubioną bohaterką tego typu sensacji jest Pamela Ander- son. Czytelnicy mogli zobaczyć „posiniaczone nogi starzejącej się aktorki” (SE 52 [5421]) oraz jej przypadkowo odsłoniętą pierś — zdjęcie z komentarzem „Pokazała trochę za dużo” (F 57 [1635]).

Poza tym zdjęcia często ukazują kobiety jako należące do mężczyzn. Znajduje- my więc zdjęcia polskiego bramkarza z kochanką (SE 52 [5421]), byłego premiera w towarzystwie wybranki (F 58 [1636]) lub boksera rzucającego kolejne partner-

01.indd 269

01.indd 269 2012-02-22 14:39:402012-02-22 14:39:40

(8)

ki (SE 59 [5428]). Pojawiają się także iście szpiegowskie fotografi e tropiące znane osobistości płci męskiej w towarzystwie tajemniczych piękności (SE 52 [5421], 61 [1639]; F 26 [1604], 70 [1648]).

Tabloidy lubią też prezentować zdjęcia matek. Możemy zatem obejrzeć fotografi e pani, która „urodziła w aucie” (F 81 [1639]), czy mamy „chorego Kubusia”

(SE 64 [5433]). Zamieszcza się również wizerunki sławnych kobiet z dziećmi (F 64 [1642], 71 [5440]) lub cierpiących matek, czyli takich, które utraciły syna (SE 63 [5432]) lub borykają się z chorobą dziecka (SE 64 [5433]). Wynika to ze stereotypu przypisującego kobietom słabość, przedstawiającego je w roli krzywdzonych. „Su- per Express” drukuje zatem fotografi ę załamanej „Wioletty (29 l.)”, „uwiedzionej, okradzionej i zarażonej” przez „okrutnego kochanka” (F 33 [1611]), a „Fakt” ukazuje czytelnikom pannę młodą porzuconą przez narzeczonego na ślubnym kobiercu (F 54 [1632]) lub kobietę bojącą się psychopatycznego męża (F 61 [1639]). Widzi- my, że często mężczyźni są winowajcami, a kobiety bezbronnymi ofi arami.

Obraz kobiety lansowany przez „Super Express” i „Fakt” pokrywa się z jej wizerunkiem obecnym w innych tabloidach. Godzic, analizując sposób traktowania celebrities w tego typu czasopismach, przytacza przykłady artykułów o polskich gwiazdach, w których pisze się między innymi o ich rodzinnych (Godzic 2007: 114) i macierzyńskich obowiązkach (Godzic 2007: 116–117), a także o zainteresowa- niach związanych z gotowaniem i troską o sylwetkę (Godzic 2007: 104). Widoczne jest, że bohaterki artykułów określane są na podstawie stereotypów ograniczają- cych rolę ich inteligencji, a podkreślających znaczenie ciała. Nie należy lekceważyć wpływu tabloidów na społeczeństwo, ponieważ docierają one do wielu odbiorców, a poza tym odwołują się do kulturowych modeli poznawczych pozwalających nam porządkować wiedzę (Stockwell 2006: 46–47). O ile zatem wielu z nas ma świado- mość szkodliwości stereotypów, o tyle rzadko zdajemy sobie sprawę ze schematów tkwiących w samym języku, a przez to jeszcze mocniej związanych z naszą podświa- domością.

Tabloidy odwołują się do zbanalizowanych modeli ujmowania rzeczywistości, ponieważ oferują uproszczoną wizję świata. W świecie tym obraz kobiety odpowiada stereotypowym wyobrażeniom na temat jej cech i zachowań, które ujawniają się zarówno w przywoływanych wzorcach, jak i w języku i zdjęciach. Obraz kobiety tworzony jest zatem za pomocą wielu środków, co niestety nie odpowiada jego zło- żoności, a wręcz pogłębia uproszczoną refl eksję. Mechanizmy działania tabloidów są tak trwałe, że nie możemy na nie wpłynąć. Pozostaje nam tylko ubolewać nad ich ekspansją we współczesnej kulturze.

Wybrane numery „Faktu” i „Super Expressu”

„Fakt” — numery: 26 [1604] 2009, 33 [1611] 2009, 51 [1629] 2009, 54 [1632] 2009, 57 [1635] 2009, 58 [1636] 2009, 60 [1638] 2009, 61 [1639] 2009, 64 [1642] 2009, 70 [1648] 2009.

(9)

„Super Express” — numery: 26 [5395] 2009, 52 [5421] 2009, 53 [5422] 2009, 59 [5428] 2009, 61 [5430]

2009, 63 [5432] 2009, 64 [5433] 2009, 65 [5434] 2009, 66 [5435] 2009, 67 [5436] 2009, 69 [5438] 2009, 71 [5440] 2009, 72 [5441] 2009, 73 [5442] 2009.

Bibliografi a

Anusiewicz J., Bartmiński J. (red.) (1998): Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teorie, metodologie, analizy empiryczne (= „Język a kultura” 12), Wrocław.

Anusiewicz J., Handke K. (red.) (1994): Płeć w języku i kulturze (= „Język a kultura” 9), Wrocław.

Bartmiński J. (1988): Kryteria ilościowe w badaniu stereotypów językowych, „Biuletyn Polskiego Towa- rzystwa Językoznawczego” 41.

Bartmiński J. (red.) (1999): Językowy obraz świata, Lublin.

Cała A. (1995): Stereotyp Żyda i kultury żydowskiej, [w:] Studia z dziejów Żydów w Polsce, t. 2, Warsza- wa.

Godzic W. (2007): Znani z tego, że są znani. Celebryci w kulturze tabloidów, Warszawa.

Grzegorczykowa R. (1999): Pojęcie językowego obrazu świata, [w:] J. Bartmiński (red.), Językowy obraz świata, Lublin.

Jędrzejko E. (1994): Kobieta w przysłowiach, aforyzmach i anegdotach. Konotacje i stereotypy, [w:] J. Anusiewicz, K. Handke (red.), Płeć w języku i kulturze (= „Język a kultura” 9), Wrocław.

Markowski A. (red.) (1999): Nowy słownik poprawnej polszczyzny, Warszawa.

Nass C., Reeves B. (2000): Media i ludzie, Warszawa.

Nikitina S.J. (1998): Stereotypy jako bariery kulturowe, [w:] J. Anusiewicz, J. Bartmiński (red.), Stereo- typ jako przedmiot lingwistyki. Teorie, metodologie, analizy empiryczne (= „Język a kultura” 12), Wrocław.

Panasiuk J. (1998): O zmienności stereotypów, [w:] J. Anusiewicz, J. Bartmiński (red.), Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teorie, metodologie, analizy empiryczne (= „Język a kultura” 12), Wrocław.

Peisert M. (1994): „On” i „Ona” we współczesnej polszczyźnie potocznej, [w:] J. Anusiewicz, K. Handke (red.), Płeć w języku i kulturze (= „Język a kultura” 9), Wrocław.

Postman N. (2002): Zabawić się na śmierć, Warszawa.

Stockwell P. (2006): Poetyka kognitywna, red. E. Tabakowska, Kraków.

Studia z dziejów Żydów w Polsce (1995): t. 2, Warszawa.

Termińska K. (1998): Refl eksy sporu o uniwersalia w sporze o stereotypy, [w:] J. Anusiewicz, J. Bartmiń- ski (red.), Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teorie, metodologie, analizy empiryczne (= „Język a kultura” 12), Wrocław.

Zaworska-Nikoniuk (2008): Wzory kobiecości i męskości w polskiej prasie dla kobiet XXI wieku, Toruń.

Zgółkowie H. i T. (1998): Biznesmen, uczony i robotnik. Aksjologiczne podstawy stereotypu językowego.

Rekonesans, [w:] J. Anusiewicz, J. Bartmiński (red.), Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teorie, metodologie, analizy empiryczne (= „Język a kultura” 12), Wrocław.

01.indd 271

01.indd 271 2012-02-22 14:39:402012-02-22 14:39:40