pod redakcją Jerzego Sperki Studia historyczne dedykowane Profesorowi Idziemu Panicowi Silesia–Polonia–Europa

(1)

Silesia–Polonia–Europa

Studia historyczne dedykowane Profesorowi Idziemu Panicowi

pod redakcją Jerzego Sperki

Katowice, Bielsko-Biała 2019

(2)

Recenzent: dr hab. Wacław Gojniczek

Redakcja językowa, korekta: Dorota Komarnicka

Redakcja techniczna, skład, łamanie: Michał Krzyżanowski

Projekt okładki: Piotr Szostek

ISBN: 978-83-63904-25-8 Wydawcy:

Wydawnictwo Cum Laude www.cumlaude.com.pl biuro@cumlaude.com.pl

Polskie Towarzystwo Historyczne, Oddział w Cieszynie

(3)

Michael Morys-Twarowski Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Cieszynie

Hesowie (Hessowie) z Bobrku koło Cieszyna w XVII w. albo czy protestantów notowano w najstarszej cieszyńskiej księdze metrykalnej?

Podstawowym celem artykułu jest odtworzenie losów chłopskiej rodziny Hesów (Hessów), zamieszkałej we wsi Bobrek (obecnie w granicach Cieszyna), w XVII w.¹ Nie mam złudzeń, że jest to temat frapujący jedynie garstkę genealogów. Jednak niniejszy tekst powinien zaintereso- wać również badaczy dziejów kontrreformacji w Księstwie Cieszyńskim, bo zestawienie genealogii Hesów (Hessów) pozwoliło zająć się mi innym zagadnieniem: czy protestantów notowano w najstarszej księdze metrykalnej parafii rzymskokatolickiej pod wezwaniem świętej Marii Magdale- ny w Cieszynie? Nie jest to może najważniejsze pytanie, które nurtuje re- gionalną historiografię, ale stanowi, jak sądzę, interesujące uzupełnienie naszej wiedzy o burzliwym okresie w dziejach Księstwa Cieszyńskiego, jakim był XVII w.²

Stan badań

Hesowie (Hessowie) z Bobrku koło Cieszyna nie doczekali się żadne- go opracowania, co nie powinno stanowić zaskoczenia. Z jednej strony badacze chętniej skupiają się na powiązaniach rodzin położonych wyżej na stanowej drabinie, z drugiej strony genealodzy, poszukujący swoich korzeni, często zwlekają z publikacją wyników badań, licząc na odnale- zienie dalszych szczegółów.

Mimo to, w porównaniu z innymi regionami Polski liczba publi- kacji na temat dziejów chłopskich rodzin z dawnego Księstwa Cieszyń- skiego jest całkiem spora³, do tego należy doliczyć jeszcze monogra-

1 O samym Bobrku, dawnej wsi wchodzącej w skład cieszyńskiego klucza domeny książęcej, później Habsburgów, zob.: K. Morys, Z przeszłości Bobrka. „Głos Ziemi Cieszyńskiej”, nr 20 z 15–21 V 1987, s. 4; L. Miękina, Po bobreckich śladach… W stulecie powstania cmentarza, kościoła, seminarium nauczycielskiego w Bobrku koło Cieszyna, Cieszyn 2010.

2 Podstawowe syntezy, gdzie dalsza literatura przedmiotu: I. Panic, Śląsk Cieszyński w początkach czasów nowożytnych (1528–1653), Cieszyn 2011; J. Spyra, Śląsk Cieszyński w okresie 1653–1848, Cieszyn 2012.

3 J. Londzin, 250-letni jubileusz młyna ropickiego, „Gwiazdka Cieszyńska”, nr 79 z 25 X 1921, s. 1-2;

F. Popiołek, Jak Glajcar z Puńcowa uwolnił się od pańszczyzny, „Dziennik Polski” (Czeski Cieszyn), nr 27 z 21 III 1937, s. 2; tenże, Krótka historia rodziny Sikorów z Nawsia, „Dziennik Polski” (Czeski Cie- szyn), nr 10 z 13 I 1937, s. 1-2; nr 11 z 14 I 1937, s. 1-2; tenże, Krótka historia rodziny Kisiałów z Bren- nej, „Głos Stanu Średniego”, nr 41 z 9 X 1937 (zmieniony przedruk: Dzieje rodziny Kisiałów z Brennej,

(4)

fie miejscowości i słowniki biograficzne, gdzie nie brak też informacji genealogicznych⁴.

„Gwiazdka Cieszyńska”, nr 86 z 2 XI 1937); V. Prasek, Staré rody na Těšínsku, „Rodokmen. Časo- pis pro rodopis, znakosloví a ostatní pomocné vědy historické” 1946, 1, 2, s. 49-54; 3, s. 77-79; 4, s. 81-83; O. Kukutsch, Ost-Schlesien. Geschicke eines Grenzlandes im Spiegel der Geschichte einer bodenständigen Familie, Bonn 1950; L. Novák, Ondra Foltýn a jeho rod na Karvínsku, „Těšínsko”

1960, 11, s. 11-15; E. Guziur, Rodowód Guziurów 1750–1975. Publikacja wydana z okazji zjazdu rodzinnego 25.10.1975 w Cieszynie, Cieszyn 1975; W. Młynek, Rodowód Sikorów, „Biuletyn Ludo- znawczy” (Czeski Cieszyn) 16, 1986, s. 21-87; J. Pilch, Ustrońska rodzina Lipowczanów, „Pamiętnik Ustroński” 5, 1992, s. 59-73; J. Nikodem, Kronika XX wieku rodziny Nikodemów. Biografia dla potrzeb rodziny, Toszonowice Dolne-Czeski Cieszyn 1993; E. Woźniak, W kręgu znanych dziedzickich rodów Machaliców, Stryczków, Janików i Kielochów, Czechowice-Dziedzice 1993; B. Poloczkowa, Dzieje sta- rego młyna w Ustroniu i rodziny młynarzy Kralów, „Ziemia Śląska” 3, 1993, s. 162-182; J. Sztefek, Niektóre gałęzie drzewa genealogicznego rodziny Szczepańskich, „Pamiętnik Ustroński” 6, 1993, s. 13; H. Skrzypek, Skrzypkowie, „Kalendarz Skoczowski 1999”, Skoczów 1998, s. 98-111; J. Wrzoł, E. Woźniak, W służbie Boga i Ojczyzny. Ród Wrzołów z Zabrzega, Czechowice-Dziedzice 1994; J. Szte- fek, Kilka przyczynków do drzewa genealogicznego rodziny Śliwków z Polany, „Pamiętnik Ustroński”

8, 1995, s. 11-12; tenże, Drzewo genealogiczne Józefa Pilcha, „Pamiętnik Ustroński” 9, 1998, s. 24- 26; A. Żurek, Chłopska genealogia, „Kalendarz Cieszyński 2001”, Cieszyn 2000, s. 60-63; W. Sosna, Ród Michejdów, „Ziemia Śląska” 5, 2001, s. 43-59; J. Nikodem, Rodowód rodziny Nikodemów, Cie- szyn-Czeski Cieszyn 2002; M. Morys-Twarowski, Krąg rodzinny Marii Lipa (1830–1920). Ze studiów nad genealogią rodzin chłopskich na Śląsku Cieszyńskim, „Pamiętnik Cieszyński” 20, 2005, s. 11-15;

M. Bogus, Kotulowie i ich działania oświatowe na Śląsku Cieszyńskim w XIX i XX wieku, Ostrava 2006, s. 91-116; M. Morys-Twarowski, Przyczynek do genealogii Franciszka Śniegonia, biskupa-sufraga- na wrocławskiego, „Śląski Kwartalnik Historyczny. Sobótka” 65, 2010, nr 4, s. 597-604; tenże, Losy chłopskiej rodziny Lipów ze Śląska Cieszyńskiego do 1918 roku i jej droga do polskiej narodowości,

„Świat i Słowo” 2011, 2(17), s. 117-130; tenże, Pszczółkowie z Krasnej koło Cieszyna od XVII do po- czątku XX wieku, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 138, 2011, s. 97-108; tenże, Francusowie w XIX i na początku XX wieku – historia chłopskiej rodziny ze Śląska Cieszyńskiego, „Studia Historyczne” 55, 2012, nr 1, s. 109-122; J. Kliber, Ewangeliccy przodkowie Karola Wojtyły – ród Przeczków z Datyni, „Kalendarz Ewangelicki” 127, 2013, s. 162-170; M. Morys- -Twarowski, Kłodowie z Puńcowa koło Cieszyna od XVIII do początku XX wieku, „Rocznik Muzeum Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” 2, 2014, s. 116-157; W. Grajewski, Beskidzka epopeja.

Dzieje Hellerów z Huty – górali z Brennej na Śląsku Cieszyńskim, „Rocznik Muzeum Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” 3, 2015, s. 52-102; M. Morys-Twarowski, Dzieje rodu Morysów ze Śląska Cieszyńskiego od XVIII do początku XX wieku, Chorzów 2016; tenże, Dzieje chłopskiego rodu Zająców z Ogrodzonej koło Cieszyna od XVII do początku XX wieku, „Rocznik Muzeum Górnośląski Park Etno- graficzny w Chorzowie” 4, 2016, s. 99-137; tenże, Pniokowie z Zamarsk koło Cieszyna w XIX i na po- czątku XX wieku – dzieje chłopskiego rodu ze Śląska Cieszyńskiego, „Szkice Archiwalno-Historyczne”

13, 2016, s. 77-87; tenże, Branni z Sibicy koło Cieszyna – dzieje chłopskiego rodu od XVIII do początku XX wieku, „Rocznik Muzeum Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” 5, 2017, s. 63-87; tenże, Olszarowie z Sibicy na Śląsku Cieszyńskim od XVII do początku XX wieku, „Zeszyty Naukowe Uniwer- sytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 144, 2017, nr 1, s. 83-100; I. Olesiak, W. Grajewski, Trzy wieki rodu Wysłychów na Śląsku Cieszyńskim. Szkic genealogiczny, „Pamiętnik Cieszyński” 22, 2017, s. 155-187; M. Morys-Twarowski, Miencielowie (Mięcielowie) – dzieje chłopskiego rodu z Marklo- wic koło Cieszyna od XVIII do początku XX wieku, „Rocznik Muzeum Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” 6, 2018, s. 53-79; tenże, Z dziejów kontrreformacji na Śląsku Cieszyńskim albo jak Su- chankowie z Brzezówki w XVII i XVIII wieku wiarę zmieniali, „Historica – Revue pro historii a příbuzné vědy” 9, 2018, nr 1, s. 83-99.

4 Jeśli chodzi o pierwsze zob. np.: I. Panic, Dzieje Górek Wielkich i Małych, Cieszyn-Brenna 2005;

J. Spyra, Wisła. Dzieje beskidzkiej wsi do 1918 roku, Wisła 2007; W. Szweda, Z dziejów Ogrodzo- nej, Ogrodzona 2008. Ze słowników np.: W. Iwanek, Słownik artystów na Śląsku Cieszyńskim, Bytom 1967.

(5)

hesowie

(

^hessowie

)

^z^bobrku ^koło^cieszyna

...

Podstawa źródłowa

Podstawowym źródłem do odtworzenia genealogii Hesów (Hes- sów) z Bobrku są metryki parafii rzymskokatolickiej pw. św. Marii Mag- daleny w Cieszynie, prowadzane od 1628 r. Przechowywane są w archiwum parafialnym, większość ksiąg posiada indeksy, co znacznie ułatwia poszukiwania⁵.

Wykorzystałem także materiały znajdujące się w cieszyńskim od- dziale Archiwum Państwowego w Katowicach i w Muzeum Śląska Cie- szyńskiego w Cieszynie. Kwerendą objąłem też metryki sąsiadujących z cieszyńską parafii rzymskokatolickich w Goleszowie, Puńcowie i Cier- licku, jednak nie przyniosła ona zadowalających rezultatów⁶.

Geneza nazwiska

Językoznawcy nie są zgodni, co do etymologii nazwiska. Według Władysława Milerskiego nazwisko Hes (Hess) oznacza przybysza z He- sji lub jest zdrobnieniem imienia Herman⁷. Z kolei Izabela Łuc w nie- dawno wydanym Słowniku nazwisk mieszkańców południowego Śląska XIX wiekupomija nazwisko Hes/Hess, mimo że w materiałach obję- tych przez nią kwerendą wielokrotnie się pojawia. Zapewne odczytała je jako Hesse, podając że oznacza mieszkańca Hesji, wskazując też na możliwość utworzenia nazwiska od nazwy miejscowej Hessen⁸. Trudno powiedzieć o jaką miejscowość lub region chodzi, tym bardziej, że Hesja w języku niemiecku to Hessen.

Jeżeli przyjąć wersję o pochodzeniu nazwiska Hes (Hess) od imienia Herman, to można byłoby szukać przodków bobreckich Hesów między mieszkańcami sąsiedniej wsi Puńców. Wśród osiadłych tam chłopów spo- tykamy Bartla Hermana, odnotowanego w urbarzu (spisie powinności chłopskich) z 1577 r.,⁹ i Janka Hermana, pojawiającego się w kolejnym

5 Metryki chrztów i ślubów prowadzono od 1628 r. (z tym, że nie zachował się tom metryk chrztów z lat 1642–1654), a zgonów od 1692 r. Metryki z lat 1628–1641, prowadzone w jednej księdze, zosta- ły wydane drukiem: Najstarsze metryki cieszyńskie. Księga metrykalna parafii pod wezwaniem Marii Magdaleny w Cieszynie z lat 1628–1641, wyd. I. Panic, Cieszyn 2006.

6 Metryki parafii w Puńcowie (prowadzone od 1666 r.) i w Goleszowie (prowadzone od 1680 r.) są przechowywane na miejscowych probostwach. Metryki parafii w Cierlicku (prowadzone od 1679 r.) są przechowywane w Archiwum Krajowym w Opawie (Zemský archiv v Opavě). Metryki pozostałych sąsiadujących parafii (Dębowiec, Karwina, Kończyce Wielkie, Skoczów, Trzycież) zachowały się dopiero od XVIII w. Z kolei najstarszą metrykę parafii we Frysztacie objąłem wybiórczą kwerendą, która również nie przyniosła rezultatów: Zemský archiv v Opavě, Sbírka matrik Severomoravského kraje, sign. F IV 1, Metryki chrztów parafii we Frysztacie 1652-1699.

7 W. Milerski, Nazwiska cieszyńskie, Cieszyn 1996, s. 155.

8 I. Łuc, Słownik nazwisk mieszkańców południowego Śląska XIX wieku, Katowice 2016, s. 181.

9 Urbarz Cieszyński z 1577 r. wyd. I. Panic, Cieszyn 2001, s. 91.

(6)

urbarzu, datowanym przez literaturę na 1621 r.¹⁰ Trudno jednak znaleźć dodatkowe przesłanki na rzecz takiej możliwości.

Za najbardziej prawdopodobne uznałbym jednak twierdzenie, że nazwisko Hes (Hess) oznacza przybysza z Hesji, tym bardziej, że takie sta- nowisko przyjmuje też literatura niemiecka¹¹. Trudno rozstrzygnąć, czy Hesowie (Hessowie) z Bobrku byli spokrewnieni z innymi osobami ze Śląska Cieszyńskiego, noszącymi to samo nazwisko, jak Jerzy Hess, urodzony w Jasienicy, sukiennik, który w 1669 r. został przyjęty do prawa miejskiego Cieszyna¹², albo Paweł Hes, który 18 września 1707 r. poślu- bił Zuzannę Goryczkę („Goriczkiana”), pannę z Ustronia¹³. Przeciwko przemawia nie tyle labilność nazwisk chłopskich na Śląsku, co popular- ność tego nazwiska na terenie Niemiec. Poza tym nazwiskiem Hes mogła zostać określona grupa przybyszów z Hesji, niezależnie od tego, czy byli ze sobą spokrewnieni.

Genealogia Hesów z Bobrku i ich sytuacja majątkowa w XVII w.

Pierwszym znanym przedstawicielem rodu był Jerzy I¹⁴. Posiadał grunt w Bobrku, wsi wchodzącej w skład cieszyńskiego klucza domeny książęcej. Przy tej okazji pojawia się w urbarzu tradycyjnie datowanym na 1621 r. i kolejnym z 1646 albo 1647 r.¹⁵ Zmarł przed 17 wrześ- nia 1648 r.¹⁶ Przypuszczalnie około 1615 r. poślubił Annę, o której pochodzeniu nie można powiedzieć nic bliższego. Zmarła po 15 stycznia 1668 r.¹⁷ Z tego małżeństwa pochodziło przypuszczalnie dziewięcioro dzieci.

Najstarszym znanym synem był Jan I, urodzony zapewne około 1615–1620 r. 19 lutego 1640 r. w Cieszynie poślubił Jadwigę, zapew-

10 Urbarz Cieszyński z 1621 r. wyd. I. Panic, Cieszyn 2003, s. 43.

11 Por. Ch. Bochenek, K. Dräger, F. Fahlbusch, J. Nowak, Familiennamen nach Herkunft und Wohnstätte [Deutscher Famieliennamenatlas], red. K. Kunze, D. Nübling, t. 4]. Berlin-Boston 2013, s. 70-76.

12 Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie, Dział Historii, sygn. 7158, Hermann Zebisch, Bürgerverzeichnis der Stadt Teschen 1624–1765 (dalej Zebisch). Może był tożsamy z Jerzym Hessem z Bielska, który 2 VI 1658 r. poślubił Marię Albrecht: Parafia rzymskokatolicka pw. św.

Marii Magdaleny w Cieszynie (dalej PMMC), Metryki ślubów, t. 2, s. 105.

13 Parafia rzymskokatolicka pw. św. Michała Archanioła w Goleszowie (dalej PMAG), Metryki ślubów, t. 1.

14 Ze względu na dużą powtarzalność imion w rodzinie Hesów z Bobrku, zdecydowałem się obdzielić poszczególne osoby liczebnikami.

15 Urbarz Cieszyński z 1621 r., s. 17; Urbarz cieszyńskiego klucza dóbr książęcych z 1646 roku, wyd.

I. Panic, Cieszyn 2005, s. 31. Co do datacji tego ostatniego urbarza część literatury opowiada się jednak za rokiem 1647, por. Urbář Těšínské komory z r. 1647, wyd. A. Grobelný, B. Pitronová. Opava 1960; W. Gojniczek, Życie gospodarcze, w: Dzieje Cieszyna od pradziejów do czasów współczesnych, red. I. Panic, Cieszyn 2010, t. 2, s. 41 przypis 27.

16 Archiwum Państwowe w Katowicach Oddział w Cieszynie (dalej APC), Komora Cieszyńska (dalej KC), sygn. 2323, s. 75.

17 PMMC, Metryki ślubów, t. 3, s. 83.

(7)

hesowie

(

^hessowie

)

...

ne pochodzącą z Bobrku¹⁸. 17 września 1648 r. kupił grunt, na którym gospodarował wcześniej jego ojciec¹⁹. Zmarł między kwietniem 1667 r.

a 3 stycznia 1674 r.²⁰ Z małżeństwa z wspomnianą Jadwigą miał trzyna- ścioro dzieci. Byli to: Adam II (chrzest 3 października 1641 r.)²¹, Anna II (ur. ok. 1645 r.), która 1 listopada 1665 r. poślubiła Jerzego Smolę, syna nieżyjącego w tym czasie Adama, komornika w Gułdowach²², Jerzy II (ur. ok. 1645–1650 r.)²³, Jadwiga II (ur. ok. 1650 r.), która 16 lutego 1670 r. poślubiła Jana Plasiona (Płasonia?)²⁴, Paweł I (ur. 1650–1654 r.)²⁵, Mikołaj (ur. przed 1655 r.)²⁶, Jan II (chrzest 28 grudnia 1655 r.)²⁷, Zuzanna I (chrzest 5 maja 1658 r.), która 25 października 1676 r. poślubiła Błażeja Kożdonia z Kostkowic²⁸, Michał II (chrzest 21 września 1660 r.)²⁹, Jakub II (chrzest 26 lutego 1662 r.)³⁰, Andrzej II (chrzest 5 sierpnia 1663 r.)³¹, Elżbieta I (chrzest 15 marca 1665 r.)³², zapewne identyczna z Elżbietą Hes z Bobrka, która 26 stycznia 1687 r. poślubiła Pawła Kołdra³³, i Wacław (chrzest 18 kwietnia 1667 r.), zapewne tożsamy z Wacławem Hesem, który 11 maja 1700 r. poślubił Annę „Tuxowa” z Cieszyna³⁴.

18 Najstarsze metryki, s. 170. W metryce ślubu opuszczono nazwisko panieńskie Jadwigi. Świadkami ślubu byli Maciej Hoda i Jerzy Gaweł. Ten ostatni 28 II 1639 r. ożenił się z Anną Koskówną, z którą miał synów Adama (chrzest 22 XII 1639 r.) i Jerzego (chrzest 22 XII 1641 r.). Matką chrzestną starsze- go była Anna Hesowa, ojcem chrzestnym młodszego Jerzy Hes: Najstarsze metryki, s. 131, 148, 168.

Być może drugi świadek ślubu był krewnym panny młodej. Maciej Hoda był żonaty z Anną, z którą miał córkę Jadwigę, ochrzczoną 2 VII 1634 r. Pojawia się też wśród właścicieli gruntów w Bobrku w urbarzu z 1646 (1647) r.: Najstarsze metryki, s. 72; Urbarz cieszyńskiego klucza, s. 31.

19 APC, KC, sygn. 2323, s. 75.

20 18 IV 1667 r. został ochrzczony jego najmłodszy syn, a w metryce chrztu brak informacji, jakoby był pogrobowcem: PMMC, Metryki chrztów, t. 5, s. 7. Jan I nie żył już 4 stycznia 1674 r.: APC, KC, sygn. 2323, s. 76.

21 Najstarsze metryki, s. 155.

22 PMMC, Metryki ślubów, t. 3, s. 54. Gułdowy były wsią sąsiadującą z Bobrkiem; obecnie znajdują się w granicach miasta Cieszyna.

23 Filiację poświadcza księga gruntowa Bobrku: APC, KC, sygn. 2323, s. 76.

25 Był niewątpliwie wnukiem Jerzego I. Ze względów chronologicznych (urodził się przed 1655 r.) jako ojcowie w grę wchodzą jedynie Jan I albo Andrzeja I. Ten ostatni był świadkiem na ślubie Paw- ła I (PMMC, Metryki ślubów, t. 3, s. 165), zatem ojcem mógł być tylko Jan I.

26 Nie pojawia się w metrykach zachowanych od 1655 r., zatem musiał się urodzić przed tą datą.

W sprawie filiacji zob. APC, KC, sygn. 2323, s. 78.

27 PMMC, Metryki chrztów, t. 3, s. 12.

28 Tamże, s. 49; PMMC, Metryki ślubów, t. 3, s. 159. Kostkowice są wsią położoną między Cieszynem a Skoczowem.

31 Tamże, s. 40.

32 Tamże, s. 63.

34 PMMC, Metryki chrztów, t. 5, s. 7; PMMC, Metryki ślubów, t. 5, s. 124. Nazwisko w metryce moż- na odczytywać jako „Tuxowa”. W indeksie zapisano jako „Turowa”. Może to jednak zepsuta forma nazwiska Fux/Fuchs, pojawiającego się w cieszyńskich metrykach w tym czasie, np. PMMC, Metryki ślubów, t. 4, s. 196.

(8)

Córką Jerzego i Anny I była niewątpliwie Ewa I, urodzona w Bobrku przed 1628 r. 26 stycznia 1647 r. w Cieszynie poślubiła Jerzego Mienciela z Żukowa Dolnego (obecnie część Czeskiego Cieszyna)³⁵. Zmarła przed 1677 r.³⁶

Córką Jerzego I i Anny była też Jadwiga I, która 10 lutego 1658 r.

w Cieszynie poślubiła Wawrzyńca Gasia („Gasch”) z Bażanowic³⁷. Zmarła najwcześniej w grudniu 1665 r.³⁸

Drugim synem Jerzego I był zapewne Andrzej I, urodzony przed 1628 r. Przypuszczalnie około 1650 r. poślubił Ewę. Brak informacji o ich ślubie w metrykach parafii w Cieszynie, co oznacza, że panna młoda po- chodziła zapewne spoza jej granic. Andrzej w 1663 r. kupił grunt wójtow- ski w Bobrku. Po 1675 r. zbiegł ze wsi, zapewne z całą rodziną. Pozosta- wiony przezeń grunt 16 marca 1678 r. nabył jego zięć, Jerzy Niemiec³⁹. Z małżeństwa Ewy i Andrzeja I Hesów pochodzili: Jadwiga III, która 20 stycznia 1669 r. poślubiła Jerzego Niemca⁴⁰, Andrzej III (chrzest 19 listopada 1656 r.)⁴¹, Tomasz (chrzest 19 grudnia 1662 r.)⁴², Jakub III (chrzest 27 maja 1666 r.)⁴³, Elżbieta II (chrzest 2 sierpnia 1668 r.)⁴⁴ i Ewa II (chrzest 29 września 1675 r.)⁴⁵.

Córką Jerzego I i Anny była też Anna I (chrzest 12 czerwca 1628 r.)⁴⁶. Nie udało mi się odnaleźć jej metryki ślubu, zatem być może zmarła w dzieciństwie.

Trzecim synem Jerzego I i Anny był Adam I, ochrzczony 31 sierpnia 1632 r.⁴⁷ 15 stycznia 1668 r. w Cieszynie poślubił Annę Prutek z Krasnej (obecnie część Cieszyna), córkę Marcina Prutka i jego żony Anny⁴⁸. Na- stępnie przeniósł się do Krasnej, gdzie przyszły na świat jego dzieci: Maria

35 PMMC, Metryki ślubów, t. 2, s. 15. W metryce ślubu nie odnotowano filiacji nowożeńców. O Je- rzym Miencielu zob. też M. Morys-Twarowski, Miencielowie (Mięcielowie), s. 57, 71.

36 21 II 1677 r. w Cieszynie jej mąż ożenił się powtórnie z Ewą Małyszową, wdową z Bobrku: PMMC, Metryki ślubów, t. 3, s. 161-162.

37 PMMC, Metryki ślubów, t. 2, s. 101. Według urbarza tradycyjnego datowanego na 1621 r. właś- cicielem gruntu siedlaczego w Bażanowicach był Paweł Gaś („Gass”): Urbarz Cieszyński z 1621 r., s. 118.

38 10 XII 1665 r. został ochrzczony Jan, urodzony w Bobrku syn Wawrzyńca Gasia i Jadwigi: PMMC, Metryki chrztów, t. 4, s. 70.

39 APC, KC, sygn. 2323, s. 12-14.

43 Tamże, s. 78.

44 PMMC, Metryki chrztów, t. 5, s. 28. Być może była identyczna z Elżbietą Hess z Bobrku, którą 10 V 1699 r. poślubiła Pawła Chroboka, wdowca z Bobrku, a krótko przed ślubem przeszła na katolicyzm:

PMMC, Metryki ślubów, t. 4, s. 117.

(9)

hesowie

(

^hessowie

)

...

I (chrzest 24 października 1668 r.)⁴⁹, Jan III (chrzest 1 kwietnia 1674 r.)⁵⁰, Jerzy III (chrzest 4 lutego 1679 r.), który 29 stycznia 1704 r. poślubił Elż- bietę Chmielową z Gumien⁵¹ (być może był też tożsamy z Jerzym Hesem, który 10 października 1699 r. poślubił Ewę Kołder⁵²), i Jakub IV (chrzest 24 kwietnia 1683 r.)⁵³.

Jakub I, czwarty syn Jerzego I i Anny, został ochrzczony 24 maja 1637 r.⁵⁴ Nie udało mi się ustalić jego dalszych losów. Nie można wy- kluczyć, że był identyczny z Jakubem Hesem, który ze swoją żoną Ewą miał synów Tomasza, urodzonego w Kalembicach (chrzest 22 paździer- nika 1671 r.)⁵⁵, i Andrzeja, urodzonego w Gumnach (chrzest 11 listopada 1674 r.)⁵⁶. Trudno, poza zbieżnością imienia i nazwiska, znaleźć dodatko- wą przesłankę do identyfikacji. Warto zwrócić uwagę, że w samych Gum- nach, swoją drogą też wchodzących w skład cieszyńskiego klucza dóbr książęcych, mieszkała inna rodzina nosząca to nazwisko, być może nawet spokrewniona z bobreckimi Hesami⁵⁷.

Michał I, piąty syn Jerzego I i Anny, został ochrzczony 29 września 1638 r.⁵⁸ Zmarł 26 lipca 1704 r. w Bobrku. W metryce zgonu został okre- ślony jako hereticus⁵⁹. 1 lutego 1660 r. w Cieszynie poślubił Ewę „Ingosch”, wdowę z Bobrku⁶⁰. Ewa zmarła zapewne 2 kwietnia 1729 r.⁶¹ Ich dziećmi byli: Maria II (chrzest 12 maja 1660 r.)⁶², Michał III (chrzest 15 sierpnia

51 PMMC, Metryki chrztów, t. 7, s. 15; PMMC, Metryki ślubów, t. 4, s. 152. Gumna (obecnie gmina Dębowiec, pow. cieszyński) to wieś sąsiadująca z Krasną.

55 PMMC, Metryki chrztów, t. 5, s. 82. Kalembice dawniej samodzielna wieś, obecnie znajduje się w granicach miasta Cieszyna.

57 Maciej Hes z Gumien miał ze swoją żoną Ewą córkę Zuzannę, zamężną od 6 II 1660 r. z Andrzejem Babiszem z Gumien, i syna Adama, który 18 I 1665 r. poślubił Zofię Musiał z Cieszyna; PMMC, Me- tryki ślubów, t. 3, s. 4, 46. Biorąc pod uwagę niewielką odległość Gumien i Bobrku, Maciej mógł być synem albo bratem Jerzego I.

59 PMMC, Metryki zgonów, t. 1, s. 54. W metryce zawyżono jego wiek i podano, że przeżył 88 lat.

W przypadku ludzi starszych tego typu pomyłki były na porządku dziennym.

60 PMMC, Metryki ślubów, t. 2, s. 125. Być może Ingosch to zepsuta forma nazwiska Jagosch (Jagosz), noszonego przez znaną cieszyńską rodzinę mieszczańską; por. W. Iwanek, Słownik artystów, s. 80, 107; W. Gojniczek, Ustrój i zarząd, w: Dzieje Cieszyna od pradziejów do czasów współczesnych, red.

I. Panic, Cieszyn 2010, t. 2, s. 28.

61 PMMC, Metryki zgonów, t. 2, s. 273, gdzie odnotowano zgon Ewy Hessowej, ewangeliczki z Bobr- ku, zmarłej w wieku 100 lat. Wiek został niewątpliwie zawyżony

(10)

1666 r.)⁶³, Jerzy IV (chrzest 9 lutego 1670 r.)⁶⁴, a być może także Anna III (chrzest 24 maja 1658 r.)⁶⁵.

Trzecie pokolenie Hesów w Bobrku reprezentowali synowie Jana I.

Najstarszy, Adam II, 21 października 1663 r. w Cieszynie poślubił Elżbietę, córkę Bartłomieja Kołdra z Sibicy i jego żony Jadwigi⁶⁶. Elżbieta zmarła w latach 1687–1690, zapewne bliżej terminu końcowego. 6 maja 1691 r.

Adam ożenił się powtórnie z Marią, córką Jana Niedoby⁶⁷.

Z małżeństwa Elżbiety i Adama II Hesów pochodzili: Michał IV (chrzest 17 września 1665 r.)⁶⁸, Jerzy V (chrzest 12 lutego 1668 r.)⁶⁹, Ewa III (chrzest 14 grudnia 1670 r.), która 28 sierpnia 1689 roku poślu- biła Michała Karzela⁷⁰, Andrzej IV (chrzest 26 sierpnia 1674 r.)⁷¹, Jakub V (chrzest 24 lipca 1678 r.)⁷², Maria III (chrzest 11 sierpnia 1682 r.)⁷³, Zuzan- na II (chrzest 8 lutego 1684 r.)⁷⁴ i Jan IV (chrzest 11 maja 1687 r., zm. 28 czerwca 1708 r.)⁷⁵.

Jerzy II, drugi syn Jana [I], 31 stycznia 1672 r. poślubił Ewę Kołde- równę („Kauderowna”) z Bobrku⁷⁶. Dwa lata później, 4 stycznia 1674 r., nabył grunt pozostawiony przez zmarłego ojca. Transakcję zatwierdził 24 lutego 1676 r. na tzw. wielkiej gromadzie na zamku w Cieszynie.

16 listopada 1716 r. sprzedał rodzinny grunt swoim synom Andrzejowi

64 PMMC, Metryki chrztów, t. 5, s. 54. Jerzy IV albo Jerzy V jest identyczny z Jerzym Hesem, który 16 I 1695 r. poślubił Jadwigę Chmielową z Bobrku: PMMC, Metryki ślubów, t. 4, s. 88. Podobnie do jednego z nich odnosi się wpis o Jerzym Hesie, protestancie zmarłym 25 IV 1715 r. w Bobrku w wieku ok. 40 lat: PMMC, Metryki zgonów, t. 2, s. 21.

65 PMMC, Metryki chrztów, t. 3, s. 49. Wprawdzie na filiację wskazują imiona rodziców, jak i miej- sce urodzenia (Bobrek), jednak przyszła na świat dwa lata wcześniej przed ślubem domniemanych rodzicieli. Więcej niż wątpliwe jest to, że w tym czasie w Bobrku mieszkała jeszcze jedna para, no- sząca te same imiona. Michał I był protestantem: PMMC, Metryki zgonów, t. 1, s. 54. Po zamknię- ciu kościołów ewangelickich na Śląsku Cieszyńskim w 1654 r., miejscowi protestanci udawali się na nabożeństwa na Słowację: K. Michejda, Dzieje Kościoła ewangelickiego w Księstwie Cieszyńskim (od Reformacji do roku 1909), w: Z historii Kościoła ewangelickiego na Śląsku Cieszyńskim, red. T.J. Zie- liński, Katowice 1992, s. 53; O. Wagner, Kościół macierzysty wielu krajów. Historia Kościoła ewan- gelickiego w Księstwie Cieszyńskim w latach 1545–1918/20, tłum. Ł. Barański, Cieszyn-Bielsko-Biała 2008, s. 62. Część zawierała tam związki małżeńskie; niektórzy po kilku latach brali śluby ponownie w kościele katolickim (przykład: PMAG, Metryki ślubów, t. 1, s. 67). Być może tak było w przypadku Ewy i Michała I.

66 PMMC, Metryki ślubów, t. 3, s. 35. Sibica, dawniej samodzielna wieś, obecnie znajduje się w granicach Czeskiego Cieszyna.

69 PMMC, Metryki chrztów, t. 5, s. 21. Zob. też przypis 63.

70 PMMC, Metryki chrztów, t. 5, s. 68; PMMC, Metryki ślubów, t. 4, s. 56.

73 Tamże, s. 58.

74 Tamże, s. 77.

75 Tamże, s. 119; PMMC, Metryki zgonów, t. 1, s. 90.

(11)

hesowie

(

^hessowie

)

...

i Jakubowi⁷⁷. Jerzy II owdowiał w 1690 r. 14 stycznia 1691 r. w Cieszynie poślubił Marię „Miskowa” (Miśkową? Miziową?)⁷⁸. Do końca życia pozo- stał protestantem. Zmarł 24 lipca 1721 r.⁷⁹

Z małżeństwa Jerzego II z Ewą Kołderówną pochodzili: Jan V (chrzest 6 grudnia 1672 r.)⁸⁰, Jerzy VI (chrzest 1 kwietnia 1674 r., zm. przed 1692 r.)⁸¹, Andrzej V (chrzest 16 września 1676 r.)⁸², Jakub VI (chrzest 9 kwietnia 1678 r.)⁸³, Anna IV (chrzest 25 kwietnia 1683 r.)⁸⁴, Paweł II (chrzest 18 kwietnia 1686 r., zm. 18 października 1702 r.)⁸⁵ i Ewa IV (chrzest 2 marca 1690 r.)⁸⁶. Z małżeństwa z Marią Miziówną pochodził Jerzy VII (chrzest 26 marca 1693 r.)⁸⁷.

Paweł I, kolejny syn Jana I, 7 listopada 1677 r. w Cieszynie poślu- bił Annę Miziównę⁸⁸. Owdowiał między sierpniem 1682 r., a początkiem 1687 r. 15 czerwca 1687 r. poślubił Ewę Mizię („Myza”), córkę Kaspra Mizii⁸⁹ i jego żony Anny, urodzoną w Bobrku (chrzest 4 lipca 1666 r.)⁹⁰. Ewa zmarła 15 maja 1699 r.⁹¹ 26 lipca 1699 r. Paweł I ożenił się po raz trzeci z Elżbietą. W metryce ślubu nie podano jej nazwiska panieńskie- go, odnotowano tylko, że pochodziła z Brandysu (przedmieście Cieszyna, obecnie w granicach Czeskiego Cieszyna). Przy okazji Paweł I został okre- ślony jako noviter conversus, co oznacza, że musiał przejść w tym czasie z protestantyzmu na katolicyzm⁹². Po raz czwarty ożenił się 7 maja 1702 r., poślubiając Marię Chmielównę z Gumien⁹³.

Z pierwszego małżeństwa Pawła I pochodziła córka Maria IV (chrzest 10 sierpnia 1682 r.)⁹⁴, z drugiego: Anna V (chrzest 18 lipca 1687 r.)⁹⁵, Jerzy

77 APC, KC, sygn. 2323, s. 76-79. Już w 1719 r. Andrzej i Jakub Hesowie sprzedali rodzinny grunt Andrzejowie Brodzie: APC, KC, sygn. 1942/3, k. 47v. Przyczyną mogły być spore długi Jerzego Hesa;

tamże, k. 48.

79 PMMC, Metryki zgonów, t. 2, s. 179.

81 PMMC, Metryki chrztów, t. 6, s. 36. Jerzy musiał umrzeć przed 26 III 1693 r., kiedy ochrzczono jego młodszego brata i imiennika. Nie pojawia się w metrykach zgonów parafii w Cieszynie prowadzonych od 1692 r., co pozwala cofnąć termin końcowy jego śmierci.

84 Tamże, s. 67. Sądzę, że można ją identyfikować z Anną Hes, która 5 XI 1702 r. poślubiła Jakuba Brudera; PMMC, Metryki ślubów, t. 4, s. 138.

85 PMMC, Metryki chrztów, t. 7, s. 104; PMMC, Metryki zgonów, t. 1, s. 46.

86 Tamże, s. 139.

90 PMMC, Metryki chrztów, t. 4, s. 80. Matką chrzestną Ewy Miziówny była Jadwiga Hessowa.

93 Tamże, s. 137.

95 Tamże, s. 121.

(12)

VIII (chrzest 27 stycznia 1689 r.)⁹⁶, Ewa V (chrzest 19 czerwca 1691 r.)⁹⁷, Andrzej VI (chrzest 30 listopada 1693 r., pochowany 9 sierpnia 1696 r.)⁹⁸ i martwo urodzone dziecko (ur. i zm. maj 1695 r.)⁹⁹, z trzeciego: Paweł III (chrzest 22 listopada 1701 r.)¹⁰⁰, z czwartego: Adam III (chrzest 4 listopada 1703 r.)¹⁰¹.

Mikołaj, kolejny syn Jana I, najpóźniej w 1681 r. poślubił Annę, któ- rej pochodzenia nie udało się ustalić¹⁰². Po raz drugi ożenił się 6 maja 1691 r. z Jadwigą Hanuskową z Bobrku¹⁰³. Najpewniej jest tożsamy z Mi- kołajem Hössem (Hessem), cieślą, który w 1717 r. mieszkał w Bobrku¹⁰⁴.

Z pierwszego małżeństwa Mikołaja pochodzili: Jadwiga IV (chrzest 16 października 1681 r.), która 6 lipca 1706 r. poślubiła Macieja Tarmona, służącego z jednego z przedmieść Cieszyna¹⁰⁵, Anna VI (chrzest 22 lutego 1684 r.)¹⁰⁶, Zuzanna III (chrzest 19 czerwca 1687 r.)¹⁰⁷ i Jerzy IX (chrzest 26 lutego 1691 r.)¹⁰⁸, a z drugiego: Anna VII (chrzest 16 maja 1700 r.)¹⁰⁹.

Jan II, przypuszczalnie piąty syn Jana I, 17 lutego 1686 r., w Cieszynie poślubił Annę Myzię¹¹⁰. W cieszyńskich metrykach brak informacji o ich ewentualnym potomstwie. Można domyślać się, że Jan zmarł krótko po ślubie albo opuścił z żoną nie tylko Bobrek, ale i granice parafii w Cieszy- nie. W latach 80. XVII w., mimo, że cesarz (i zarazem książę cieszyński) Leopold I w 1681 r. zakazał opuszczania kraju bez jego zezwolenia, na- dal trwała emigracja ewangelickich chłopów z Księstwa Cieszyńskiego, osiedlających się głównie w Polsce lub na Węgrzech (zwykle na terenie dzisiejszej Słowacji)¹¹¹. Być może jednym z nich był Jan II.

Michał II, kolejny syn Jana I, 29 listopada 1692 roku w Cieszynie po- ślubił Annę Nolepową¹¹². W 1695 roku kupił grunt chałupniczy w Bobrku,

96 Tamże, s. 134.

97 Tamże, s. 152.

98 PMMC, Metryki chrztów, t. 8, s. 24; PMMC, Metryki zgonów, t. 1, s. 24. W metryce chrztu począt- kowo ksiądz wpisał jeszcze brata bliźniaka Andrzeja, Aleksandra, ale później wykreślił odpowiedni fragment.

100 PMMC, Metryki chrztów, t. 8, s. 99. Jako matka została odnotowana Helena, jednak imiona Hele- na i Elżbieta ze względu na podobieństwo zdrobnień (Hela i Ela) były ze sobą mylone.

102 Brak informacji o ich ślubie w metrykach parafii w Cieszynie, Cierlicku, Goleszowie i Puńcowie.

104 W. Iwanek, Słownik artystów, s. 36.

105 PMMC, Metryki chrztów, t. 7, s. 49; PMMC, Metryki ślubów, t. 4, s. 173.

107 Tamże, s. 120.

108 Tamże, s. 139.

111 K. Michejda, Dzieje Kościoła, s. 58, 60.

(13)

hesowie

(

^hessowie

)

...

jednak sprzedał go już 24 listopada 1697 r.¹¹³ Zapewne jest identyczny z Michałem Hesem, katolikiem z Bobrku, zmarłym 21 lipca 1735 r.¹¹⁴

Z małżeństwa Anny i Michała II pochodzili: Jerzy X (chrzest 1 marca 1694 r.)¹¹⁵, Anna VIII (chrzest 6 kwietnia 1697 r.)¹¹⁶, Jan VI (chrzest 28 lutego 1700 r.)¹¹⁷ i Jakub VII (chrzest 9 maja 1703 r.)¹¹⁸.

Jakub II jako młody człowiek mieszkał w Brandysie, jednym z przed- mieść Cieszyna. 8 października 1682 r. poślubił Annę Petraszkową z Mo- stów¹¹⁹. Jak wynika z metryk chrztów jego dzieci do 1697 r. mieszkał w Bobrku, a później przeniósł się do Cieszyna. Zbiega się to z informa- cją z księgi gruntowej, że w 1697 r. został spłacony przez swojego brata Jerzego II¹²⁰. Być może był identyczny z Jakubem Hesem, tkaczem, który w 1703 r. przyjął prawa miejskie Cieszyna¹²¹.

Z małżeństwa Anny i Jakuba II pochodzili: Jerzy XI (chrzest 18 marca 1683 r.)¹²², Andrzej VII (chrzest 17 października 1686 r.)¹²³, Ewa VI (chrzest 25 października 1687 r.)¹²⁴, Elżbieta III (chrzest 14 listopada 1689 r.)¹²⁵, Paweł IV (chrzest 22 stycznia 1692 r.)¹²⁶, Katarzyna (chrzest 8 listopada 1693 r.)¹²⁷, Jakub VIII (chrzest 24 lutego 1697 r., zm. 8 stycznia 1699 r.)¹²⁸, Jan VII (chrzest 21 marca 1699 r.)¹²⁹ i Jakub IX (chrzest 26 maja 1701 r.)¹³⁰.

Rejestracja protestantów w metrykach parafii rzymskokatolickich Księgę metrykalną parafii rzymskokatolickiej św. Marii Magdaleny w Cieszynie założono w 1628 r., kiedy Księstwem Cieszyńskim władała Elżbieta Lukrecja, ostatnia księżna z miejscowej linii Piastów. Była kato- liczką, ale faktycznie rządziła w duchu tolerancji wyznaniowej. Dopiero po jej śmierci w 1653 r. i objęciu bezpośrednich rządów przez Habsbur- gów (Księstwo Cieszyńskie przypadło im jako lenno Korony Czeskiej)

113 APC, KC, sygn. 2323, s. 172-173.

116 Tamże, s. 53.

117 Tamże, s. 80.

118 Tamże, s. 117.

119 PMMC, Metryki ślubów, t. 4, s. 8. Mosty koło Cieszyna były dawniej samodzielną wsią, obecnie znajdują się w granicach Czeskiego Cieszyna. Na Śląsku Cieszyńskim jest jeszcze druga wieś o tej nazwie, Mosty koło Jabłonkowa.

120 APC, KC, sygn. 2323, s. 78.

121 Zebisch.

123 Tamże, s. 111.

124 Tamże, s. 123.

125 Tamże, s. 138.

127 Tamże, s. 24.

128 Tamże, s. 52; PMMC, Metryki zgonów, t. 1, s. 32.

130 Tamże, s. 95.

(14)

kontrreformacja przybrała ostrzejszy kurs. Już w 1654 r. odebrano pro- testantom niemal wszystkie kościoły i kaplice, zarówno te które oni sami uprzednio zabrali katolikom, jak i zbudowane przez luteran.

Dla wielu parafii rzymskokatolickich był to początek reaktywacji i dopiero w jakiś czas po 1654 r. zaprowadzono w nich księgi metrykalne.

Nic dziwnego, że z czasów piastowskich (tj. sprzed 1654 r.) zachowało się niewiele ksiąg metrykalnych, np. w przypadku dekanatu cieszyńskie- go (w granicach z 1654 r.), liczącego 13 parafii, tylko w jednej, właśnie w Cieszynie.

Pytanie, czy za panowania Elżbiety Lukrecji notowano tam prote- stantów. Wacław Gojniczek, pisząc o najstarszym tomie obejmującym chrzty i śluby z lat 1628–1641, stwierdził, że „brak w nim protestantów”.

Z kolei Idzi Panic wskazywał, że w parafii nie rejestrowano katolików tylko z Cieszyna i najbliższych okolic, bo w przeciwnym razie liczby świad- czyłyby na rzecz tezy o powszechności wiary katolickiej w Cieszynie i oko- licach, co stoi w sprzeczności z innymi źródłami. Zwracał uwagę, że w księdze ślubów pojawiają się osoby z bardziej odległych miejscowo- ści¹³¹.

Ciekawie kształtuje się w tym kontekście przypadek Hesów (Hessów) z Bobrku. Wiadomo, że luteranami byli Michał I (ur. 1638 r., zm. 1704 r.), Jerzy II (ur. 1645–1650 r., zm. 1721 r.), Paweł I (ur. ok. 1650–1654 r.), który konwertował na katolicyzm w 1699 r., i Jerzy IV (ur. 1670 r.) albo Je- rzy V (ur. 1678 r.), zmarły w 1715 r. jako protestant. W rodzinie poja- wiają się też katolicy, np. jako katolik zmarł Michał II (ur. 1660 r., zm.

1735 r.), młodszy brat Jerzego II i Pawła I, a bratanek Michała I.

Pozostają do wyboru dwie hipotezy:

1) Hesowie (Hessowie) z Bobrku w XVII w. byli rodziną katolicką, a kilku jej przedstawicieli przeszło na luteranizm, przy czym Paweł I później konwertował na katolicyzm,

2) Hesowie (Hessowie) z Bobrku w XVII w. byli rodziną luterańską, a kilku jej przedstawicieli konwertowało się na katolicyzm.

Biorąc pod uwagę kontekst historyczny (okolice Cieszyna zdomi- nowane przez protestantów, wzmagający się nacisk kontrreformacyjny) i losy innych rodzin chłopskich, skłaniałbym się do drugiej. Czy jednak wszystkich protestanckich chłopów notowano w najstarszej księdze metrykalnej parafii św. Marii Magdaleny w Cieszynie? Tutaj należy odwołać się do przykładów rodzin, które mieszkały w tym czasie na terenie cie- szyńskiej parafii i których genealogia jest znana. Zającowie z Ogrodzonej

131 W. Gojniczek, Sprawy wyznaniowe, w: Dzieje Cieszyna od pradziejów do czasów współczesnych, red. I. Panic, Cieszyn 2010, t. 2, s. 107; I. Panic, Śląsk Cieszyński, s. 288-289.

(15)

hesowie

(

^hessowie

)

...

w metrykach chrztów pojawiają się od 1660 r., a Suchankowie z Brze- zówki od 1681 r. (nie licząc jednego wyjątku z 1665 r.). Tymczasem Olsza- rowie z Sibicy (kazus podobny do Hesów) są notowani już w najstarszej księdze¹³². Wszystkie wsie należały do klucza dóbr książęcych, więc ewen- tualnie tłumaczenie tego osobą szlacheckiego właściciela-protestanta trzeba odrzucić. Najłatwiej odwołać się do geografii: Bobrek i Sibica leża- ły najbliżej Cieszyna, z kolei Brzezówka i Ogrodzona na obrzeżach parafii (obie miejscowości przestały do niej należeć po reorganizacji sieci para- fialnej w 1784 r.). Wygląda zatem, że w najstarszej księdze metrykalnej parafii św. Marii Magdaleny w Cieszynie notowano protestantów z wio- sek bezpośrednio przylegających do Cieszyna. Nie zmienia to oczywiście konstatacji, że z posługi sakramentalnej w Cieszynie za rządów Elżbiety Lukrecji korzystali również katolicy z bardziej oddalonych miejscowości, gdzie kościoły znajdowały się w rękach protestantów.

Zakończenie

Podsumowując, udało się zestawić genealogię rodziny Hesów, osia- dłej w Bobrku w XVII w. Jest to punkt wyjścia dla dalszych poszukiwań genealogicznych, jak i materiał przydatny w badaniach m.in. nad imien- nictwem chłopów w Księstwie Cieszyńskim. Jednocześnie można ostroż- nie przyjąć, że protestanci ze wsi przylegających do Cieszyna byli notowani już w najstarszej księdze metrykalnej parafii rzymskokatolickiej pod wezwaniem świętej Marii Magdaleny, założonej w 1628 r.

132 M. Morys-Twarowski, Dzieje chłopskiego rodu Zająców, s. 104-105; tenże, Olszarowie z Sibicy, s. 86; tenże, Z dziejów kontrreformacji, s. 92-98.