W. KRACH i W. NOWAK
MIOCEN OKOLICY A N D R Y C H O W A 1
(Tabl. I i 5 fig.)
Миоцен окрестности Андрыхова
(Т абл. I и 5 ф и г.)
Le M iocene des en virons d ’A n d r y c h ó w
(PI. I e t 5 fig.)
S t r e s z c z e n i e : W o b rębie m iocenu okolic A n d ry ch o w a w y dzielono szereg p o ziom ów re p re z e n tu ją c y c h h e lw e t (?) — to rto n d o ln y i śro d k o w y oraz opisan o serie fliszow e k o n ta k tu ją c e z m iocenem . W części paleo n to lo g iczn ej p o d a je się opis rza d k ich i n o w y ch dla Polski fo im m ięczak ó w m ioceńskich.
WSTĘP
W czasie w yko n y w an ia przeglądow ego, a potem szczegółow ego zdjęcia geologicznego w re jo n ie A ndrychow a w latach 1951, 1953 z ra m ienia In sty tu tu G eologicznego stw ierdziłem liczne odsłonięcia utw orów m ioceńskich nie n o to w an y ch w dotychczasow ych opraco w an iach geo
logicznych te j okolicy: L. H o h e n e g g e r a (1861), H i l b e r a — С. M. P a u l a (1885— 86), W . S z a j n o c h y (1895) albo trak to w an y ch jak o paleo g eń sk je u tw o ry fliszow e — K. K o n i o r (1938) 2.
W p ierw szej fazie przeprow adzałem głów nie b ad an ia k a rto g ra ficzne z o rien tacy jn y m pobieraniem prób do opracow ania m ikropaleon- tologicznego, o p ierając zasadniczo sw e w nioski n a podobieństw ie lito logicznym do serii m ioceńskich z m iejscow ości pow szechnie znanych z lite ra tu ry . Pierw sze oznaczenia m ikrofauny z teg o o k resu zaw dzię
czam m gr J. B l e i c h e r .
W drugiej fazie p rac ek sploatow ano głów nie m akrofaunę oraz pobierano dalsze p ró b y do b ad an ia m ikroorganizm ów .
Z ebraną przeze mnie faunę z o d k ry w ek i częściow o z w y ro b isk z te re n u Roczyn, a także ek sp lo ato w an ą w okolicy A ndrychow a przez J. M o r g i e l o w ą przekazałem do oznaczenia dr W . K r a c h o w i .
O znaczenia m ikrofauny z d rugiej serii prób z A ndrychow a, Bulo
wic, Roczyn i W ieprza w y k o n ała m gr E. Ł u c z k o w s k a .
Panu prof. dr M. K s i ą ż k i e w i c z o w i składam w y razy podzię
k o w an ia za życzliw e skorygow anie m ej n o tatk i przed drukiem .
1 W stę p i cz. I n a p isa ł W . N o w a k , cz. II — W . K r a c h.
* T em at części I n in iejszej n o ta tk i był już częściow o p o ru sz o n y w refe ra c ie pt. „G eologia b rzegu k arp a c k ie g o m iędzy A ndry ch o w em a rzek ą Sołą" w ygłoszonym 26 sty c z n ia 1953 r. n a p o sied zen iu P olskiego T o w arzy stw a G eologicznego w K rakow ie.
— 10 — C z ę ś ć I
OPRACOW ANIE GEOLOGICZNO-STRATYGRAFICZNE
SYTUACJA GEOLOGICZNA
N ow e pozycje u tw orów m ioceńskich stw ierdzono na pograniczu ark u szy Biała-Bielsko i W adow ice (1:100 000).
S ytuację na arkuszu W adow ice przyjąłem na podstaw ie p rac prof.
. M. K s i ą ż k i e w i c z a (1951, 1954), a w ięc o dkryw ki m iocenu w oko
licy W ieprza-N idku i W ieprza oraz granicę z jednostkam i fliszow ym i w tej okolicy.
U tw ory m ioceńskie w okolicy A ndrychow a w głów nej m ierze od
słan iają się na zachód od tego m iasta, zw łaszcza w północnej części potoków roczyńskich, na te re n ie wsi R oczyny i Bulowice, na przedpolu iDrzegu karpackiego.
Ponadto na E od A ndrychow a w gliniankach stw ierdzono m iocen w czasie prow adzonych robót z ram ienia In sty tu tu G eologicznego.
Brzeg k arp ack i tw orzy tu taj rodzaj zatoki o m aksym alnym cofnię
ciu południow ym w Roczynach. W części południow ej i południow o- zachodniej brzeg K arpat b u duje jed n o stk a podśląska, w części w schod
niej flisz zew nętrzny, je d n o stk a podśląska i śląska.
U czoła jed n o stek fliszonych nasu n ięty ch z południa w idoczne są u tw o ry m ioceńskie zgarnięte z południa i n asu n ięte n a m iocen au to ch to niczny. M iocen ten spoczyw a w części północnej na starszym , karboń- skim podłożu, a w części południow ej praw dopodobnie i na karbońskim podłożu i na seriach fliszow ych.
OPIS LITOLOGICZNY U TW O RÓ W I W N IO SK I STRATYGRAFICZNE
a) U t w o r y n i ż s z e o d p o d p i ę t r a o p o l s k i e g o
W R oczynach na N W od szkoły podstaw ow ej, w zboczach potoku R oczynka W, w idoczne są iły ciem nopopielate z nielicznym i fragm en
tam i fliszow ym i (B3) 1, k tó ry c h ilość i w ielkość na południe stopniow o w zrasta. Seria ta odsłania się na długości około 150 m.
Dalej na S od tej serii zjaw iają się z l e p i e ń c e p s t r e złożońe głów nie z fragm entów fliszow ych; tło ilaste poprzedniej serii stanow i tu znikom y procent, co najw y żej je st to n ajd ro b n iejsza frak cja m ate
riału fliszowego. P rzew ażającym i w śród m ateriału zlepieńca są ł u p k i f l i s z o w e .
Spotyka się tu taj głów nie: zbite, tw ard e iłow ce brudnoczerw one z niew ielkim i plam am i zielonaw ym i, niew apniste, o pow ierzchniach w ypolerow anych; tw ard e m argle żółto-seledynowe-, ciem ne, brudno- popielate, zbite iły łupkow ate z cieniutką strzałk ą k alcytow ą; bardzo tw arde, czarniaw e, zbite iły, słabo w apniste; zbite m ułow ce czarniaw e;
tabliczkow ate, tw ard e m argle krzem ionkow e z naprzem ianległym i smu-
--- ą
1 O znaczenia odnoszą się do poziom ów w y stę p u ją c y ch w profilu przedstaw ionym n a fig. 5.
— 11 —
gami ciem nopopielatym i i czarnym i; tw arde, ciem ne m argle plam iste — nieco jaśn iejsze tło z ciem nym i w ydłużonym i plam am i o ułożeniu ró w n o ległym do pow ierzchni u w arstw ienia; sm ugow ane, tabliczkow ate, sele
dynow e m argle krzem ionkow e.
C zęste są także fragm enty piaskowców,, k tó re n ajp raw d o p o d o b niej pochodzą w yłącznie z serii fliszow ych. N ależy tu w ym ienić: popie-
2. — serie ilaste; 3 — serie z tufitam i; 4 — serie ilasto -p iaszczy ste; 5 — flisz k a rp a c k i (flisz zew n ętrzn y , je d n o stk a p o d śląsk a, jed n o stk a śląska).
Ф иг. 1. К а р т а м и о ц ен а о к р естн о сти А н д р ы х о в а : 1 — с ер и и к о н гл о м ер а - то в ы е -п е с о ч н ы е ; 2 — серии и л и с ты е ; 3 — серии с ту ф и т а м и ; 4 — сери и и л и с ты е -п е с о ч н ы е ; 5 — к а р п а т с к и й ф л и ш (вн еш н и й ф л и ш , гр у п п а гтод-
с и л езс к о го п о к р о в а, гр у п п а с и л езс к о го п окрова).
Fig. 1. C arte du M iocene des en v iro n s d ’ A ndry chó w : 1 — couches conglom erees e t sab lo n n eu ses; 2 — couches a rg ileu ses; 3 — couches avec des tuffites; 4 — couches
arg ileu se s e t sab lo n n eu ses; 5 — flysch des K arp ates (flysch e x te rie u r, g rou pe sous- silesien, g ro up e silesien).
lato-stalow e piaskow ce kw arcow e, zlew ne z odcieniem zielonaw ym z licznym i w pryśnięciam i piry tu ; piaskow ce drobnoziarniste, popielate, kw arcow e z glaukonitem , blaszkam i biotytu, praw ie niew apniste; po
dobne ja k w yżej o pisane piaskow ce z cienką strzałk ą k alcytow ą, guz- kow atym i hieroglifam i i resztkam i popielato-zielonego łu p k u niew apni- stego zachow anego na pow ierzchni w arstw y; piaskow ce ciem nostalow e, zlew ne, kw arcow e, z rurkow atym i, nieco spłaszczonym i, praw ie, p ro stym i hieroglifam i; piaskow ce płytow e do 4 cm grubości, zlew ne, zie
lone od glaukonitu, tw arde, w apniste z drobnym i guzkow atym i h ie ro glifami. Dość często spotyka się jasne, żółtaw e lub b ru n atn aw e m argle syderytyczne.
Także znaczny p ro cen t fragm entów stanow ią brudnopopielate, ciem nobrunatne a n aw et czarniaw e tw ard e iły, silnie w apniste, czasem nieco spiaszczone.
O toczaki fliszow e w tej serii w y stęp u ją w e frak cjach od pelitycz- nej, stw ierdzalnej pod lupą, do bloków o śred n icy 40 cm, a n aw et jak o całe p artie skalne z zachow anym uw arstw ieniem , co daje złudzenie, że je st się w o dkryw ce fliszow ej.
F ragm enty są na ogół źle obtoczone, n ajw y żej m ają nieco zao k rą
glone brzegi — w skazyw ałoby to na niezbyt daleki tran sp o rt.
O m aw iany zlepieniec je s t na ogół dobrze scem entow any, naszpi
kow any kw arcem , jed y n ie w p artiach zw ietrzałych je s t rozsypliw y. Uło
żenie strom e w g ranicach 70—80° z ogólnym upadem ku S. M iejscam i serie u staw ione są praw ie pionow o.
Z lepieńce p stre są dobrze odsłonięte w zdłuż p o to k u R oczynka W, od ujścia m ałego lew obocznego potoczka do około 2 0 0 m na południe.
Ponow nie seria- ta odsłania się około 300 m n a S, gdzie m ożna o b ser
w ow ać kilk a d obrych o d k ry w ek tej serii na długości 150 m wzdłuż tegoż potoku m niej w ięcej na W od szkoły w Roczynach.
B ezpośrednio na S od zlepieńców p stry ch w tym sam ym potoku odsłonięte są u tw o ry fliszow e (Ci). Są to ciem ne łupki, zw ykle n ie
w apniste albo słabo w apniste z w kładkam i, cienkich m argli syderytycz- nych i podrzędnym i w kładkam i piaskow ców zbliżonych do ty p u isteb- niańskiego. Serię tę zaliczyłem do paleocenu (?) jed n o stk i podśląskiej.
U tw ory fliszow e niew ątpliw ie leżą w nasu n ięciu na om aw ianych zlepieńcach m ioceńskich o d słan iający ch się dalej n a N w potoku.
W profilu o tw oru „X", poniżej fliszu podśląskiego (Ci) (fig. 2), w y stęp u je seria zlepieńców p stry ch (Bi) (23—68 m) id en ty czn a z opi
san ą z poto k u R oczynka W. N a u w ag ę zasługuje niżej leżąca seria (B2) (6 8— 95 m) nieco odm ienna litologicznie od p artii w yższej, tj. zle
pieńców p stry ch (Bi). J e s t to zlepieniec ciem ny, głów nie kw arcow y, chociaż nie b ra k tu tak że m ateriału łupkow ego i piaskow cow ego; zle
piony ciem nym iłem piaszczystym , w apnistym , w różnych p artiach zlepieńca o różnym procentow ym stosunku do m ateriału zlepianego.
Z lepieniec je st źle w y sortow any, o frak cji w gran icach od ułam ków m ilim etra do 1 1 cm, silnie scem entow any, tw ardy, ciężki — w stosunku do innych skał tej sam ej w ielkości — b a rw y ciem nej, praw ie czarnej.
M ateriałem dom inującym je st kw arc. M ożna tu w yróżnić n a stę p u jące odm iany: kw arc szklisty, przeźroczysty; k w arc ciem ny, m atow y;
kw arc ja sn y szklisty z drobnym i w pryśnięciam i piry tu ; k w arc o zab ar
— 12 —
w ien iu cytrynow ym ; biały, m atow y z w pryśnięciam i p iry tu . P raw ie w szystkie otoczaki pow leczone są cienką albo grubszą pow łoczką p iry tow ą.
N a ogół bardzo dobre obtoczenie. K ształt otoczaków przew ażnie ja jo w a ty , płasko ja jo w a ty lub kulisty. W ielkość otoczaków od u łam k ó w m ilim etra do 40 mm. D rugim i co do ilości są otoczaki w apieni.
S p o ty k a się tu ta j: ciem ne, praw ie czarne z odcieniem brązow ym w a p ienie zbite z licznym i krynoidam i; w apień jasn o szary z odcieniem ró żo w aw ym ; w apień ciem ny, praw ie czarny, bitum iczny, zbity, ze strzałką k alcytow ą; w apień b ru n atn y złożony z drob n y ch jaśn iejszy ch od tła fra gm entów , p rzestrzen ie m iędzy poszczególnym i fragm entam i w ypełnione są pirytem ; w apień bru d n o k rem o w y z odcieniem różow ym o tek stu rze pseudoolitow ej. W ielkość frak cji od 25— 110 mm. Stan obtoczenia dobry, zw ykle dobrze zaokrąglone brzegi fragm entów . O bok p rzytoczo
nego m ateriału sp o ty k a się liczne, zw ykle ciem ne k w arcy ty , piaskow ce i łu p k i praw dopodobnie fliszowe. W tej p artii zlepieńca znalazł się tak że otoczak g ran itu złożonego z kw arcu, różow ego sk alen ia i ciem n ego biotyku, średnica otoczaka 35 mm, brzegi dobrze zaokrąglone.
O m ów ione pow yżej osady określiłem na podstaw ie litologicznej i sk ład u petrograficznego jak o n a jsta rsz e (spągowe) osady, n asu n ięte dla serii m ioceńskiej tej okolicy. K w estia pozycji straty g raficzn ej w spom nianych osadów została częściow o rozw iązana na podstaw ie analogii do osadów poznanych z obszaru Śląska C ieszyńskiego.
Z rejo n u D ębow ca K. T o ł w i ń s k i (1950) opisał serię g ru b o ziar
n isty ch piaskow ców przechodzących m iejscam i w zlepieńce z m ateriału kw arcow ego. Seria ta n azw ana w arstw am i dębow ieckim i, leżąca bez
p ośrednio na karbonie, m iałaby tw orzyć jed n o z dolnych p ię te r mio- cenu. W tym sam ym regionie F. M i t u r a i T. K u c i ń s k i (1952) w y dzielili w arstw y dębow ieckie dolne i gó rn e należące do helw etu.
W a rstw y dębow ieckie dolne są to piaskow ce i zlepieńce u tw o rzone z fragm entów skał karbońskich, fliszu k arpackiego i kry stalin i- kum p rakarpackiego. W spągu w yróżniono zlepieńce z fragm entam i jed n o stk i p strej, podśląskiej. W y żejleg łą serię złożoną z iłów, piaskow ców i m ułków oraz tufitów określono jak o w arstw y dębow ieckie górne.
Ze w zględu n a pow yższe analogie oraz sy tu ację geologiczną — zlepieńce z po to k u R oczynka W i profilu ,,X" (Bi, B2) być może od p o w iad ają w arstw om dębow ieckim Śląska C ieszyńskiego. J e s t przy tym bardzo praw dopodobne, że zlepieńce ciem ne, głów nie kw arcow e, są n ieco niższym i od zlepieńców pstrych. Za tym przem aw iałaby przew aga m ateriału innego niż pochodzącego z fliszu karpackiego, zaznaczającego się w zlepieńcach ciem nych.
Iły z fragm entam i fliszow ym i (B3) zdają się zajm ow ać bezpośrednio w yższe położenie od w yżej w ym ienionych zlepieńców (Bi, B2), chociaż praw dopodobnie są one ich odpow iednikiem jednakże różnym facjalnie ja k o osad nieco głębszego m orza. Za dru g ą m ożliw ością przem aw iałoby n iestw ierd zen ie ich w p rofilu „X '‘.
P ozycja om aw ianych osadów m oże być dokładniej o k reślo n a dzięki profilow i „Y” (fig. 2). W górnej p artii tego profilu (0— 182 m) stw ierdzo
no serię iłów ciem nych (B5, B4). Iły są zw ykle po w y schnięciu szare, n a św ieżo raczej szarozielonaw e, ciem nopopielate z licznym i blaszkam i
— 13 —
Fig. 2. Profile geologiczne „X" i „Y":
A i — zlep ień ce; A2 — iły z fragm entam i fliszow ym i; A3 — iły i p iask o w ce z hetero- steg in am i (m iocen a u to c h to n ic z n y — hel- w et? — to rto n dolny); Bi — z le p ień c e p stre ; B2 — zlepieńce ciem ne; B4 — ciem ne iły;
B5 — iły i piask o w ce z h e te ro ste g in a m i;
Bsa —■ iły ciem ne (m iocen n a s u n ię ty — Bj—B4 helw et? — to rto n dolny, B5—Bsa — p iętro opolskie); C i — ciem ne łu p k i z sy d ery tam i (paleocen?); C ia — niero zd zielo n e strzępy je d n o stk i p o d śląsk iej, głó w nie p s tre m argle (sen o n -p aleo g en ); C i— Cia je d n o s tk a pod-
śląska.
Ф иг. 2. Г ео л о ги ч еск и е р а з р е з ы ч ер ез ,,Х ” и „ Y ” : A i — ко н гл о м ер а т ы ; А2 — и л ы с ф л и ти евы м и ф р а гм е н та м и ; А3 — и л ы и п е с ч а н и к и с гетеростеги н ам и (ав то х то - н и ч еск и й м и оц ен — г е л ь в е т ? н и ж н и й тортон); B i — п естр ы е к о н гл о м ер а т ы ; В2 — те м н ы е к о н г л а м е р а т ы ; В4 —
тем н ы е и л ы : В5 — и л ы и п е с ч а н и к и с г е те р о с те ги н а м и ; — те м н ы и л ы (н а
д в и н у т ы й м и оцен — B i—В4 — ге л ь в е т ? н и ж н и й тортон ; В5—В 5а — я р у с о п о л ь- ского п о к р о в а; C i — те м н ы е с л а н ц ы с с и
д ер и там и (п ал ео ц ен ?); Cia н ео тд ел ен н ы е ф р а г м е н т ы г р у п п ы п о д си л езско го п о к р о ва, п р еи м у щ еств ен н о п е с тр ы е м ер гел и (се н о н -п а л е о го н ); (Ci— С ]а) гр у п п а п од -
аи л езск о го п о к р о в а
Fig. 2. Les p ro files g eo lo g iq u es „X" et ,,Y":
A i — co nglom erats; A 2 — a rg iles avec des fragm en ts du F lysch; A3 — arg iles et gres av ec H e te ro steg in e s (M iocene au to chto ni- que — H elv etien ? — T o rto n ien inferieu r);
Bi — co n g lom erats b a rio les; B2 ■— conglo
m erats fonces; B4 — arg iles foncees; B5 — arg iles et g res av ec H e te ro ste g in e s; B5a — arg iles foncees (M iocene c h a rie — Bi—B4 H elvetien ? — T o rto n ien in ferieu r, B5—B5a — etag e opolien); C i — sch istes fonces avec des sid e rite s (P aleo cen e); Cia ■— les 1am- b e a u x non se p a re s du g ro u p e so us-silesien, su rto u t m arn es b a rio lee s (Senonien-Paleo-
gene); C i— C ia g ro u p e so us-silesien,
— 15 —
m uskow itu, czasem ze znaczną dom ieszką piaszczystą i fragm entam i fliszow ym i (zw ykle są to zielone, brązow e i czarniaw e łupki). W górnej części profilu są to iły m iejscam i silnie zlustrow ane, dość tw arde, na m okro nieco plastyczne. W dolnej p artii iły są raczej zbite, tw arde, m niej zlustrow ane, przy u d erzen iu m łotkiem ro zp ad ające się w k a
w ałki o kształcie dysków . Zarów no w górnej ja k i dolnej p artii spotyka się liczne sk o ru p y m ałży i ślim aków albo d etritu s ich skorup. Także licznym i są otw ornice, zw łaszcza duże robulusy.
M ikrofaunę z górnej p artii tej serii oznaczyła m gr E. L u c z k o w - s k a porów nując ją z zespołem opisanym przez M. V a s i ć k a (1951), c h arak tery sty czn y m dla to rto n u dolnego.
Liczną faunę m ałży i ślim aków z tej serii oznaczył dr W. Krach, odnosząc je do h elw etu lub najniższego dolnego to rto n u (patrz część II).
W tym sam ym profilu ,,Y" pod nasu n ięty m m iocenem (0— 182 m), tj. pod w spom nianym i iłam i ciem nym i z fauną (B5, B4) i strzępam i jed n o stk i podśląskiej (Ci) (182—202 m), w m iocenie autochtonicznym (351— 398 m), poniżej poziom u z h etero steg in am i (A3) w y stęp u ją ciem ne, praw ie czarne iły piaszczyste, czasem n aw et zlepieńcow ate z licz
nym i fragm entam i skał fliszow ych (A2). Pod nimi (398 m .— ) znajdują się ja sn e zlepieńce (Ai) złożone głów nie z otoczaków jasnych, d robno
ziarn isty ch piaskow ców . W ielkość otoczaków w okazie, k tó ry o b se r
w ow ałem , dochodziła do 50 mm średnicy.
W stosunku do poprzednio om ów ionych zlepieńców p stry ch i ciem ny ch (Bi, B2) i iłów z fragm entam i fliszow ym i (B3) — serię ciem nych iłów (B4, B5) należy uw ażać za w yższą od nich i uznać za osad głęb
szego, otw arteg o m orza z podrzędnie zaznaczającym się w pływ em lądu, tzn. brzegu fliszow ego. Iły te (B4, B5) z górnej p artii w spom nianego profilu ,,Y" (0— 182 m) praw dopodobnie odpow iadają iłom znad zle
pieńców (351—398 m), (A2), tj. poniżej poziom u z h etero steg in am i (A3) w obrębie autochtonu tegoż profilu.
Słuszność w niosków w y sn u ty ch na podstaw ie litologicznej i składu petrograficznego, w iążących te serie ze spągow ym i partiam i utw orów m ioceńskich, zdają się potw ierdzać przytoczone opraco w an ia p a le o n tologiczne m akro- i m ikrofauny.
Po uw zględnieniu p rzesłan ek n a tu ry geologicznej, paleontologicz
nej i petrograficznej należy -ostatecznie w ysnuć w niosek, że w iek zle
pieńców i iłów z fragm entam i fliszow ym i potoku R oczynka W , profilów ,,X" i „Y‘‘ oraz ciem nych iłów z fauną h elw eck o -d o ln o to rto ń sk ą je st dolnotortoński, a może n aw et helw ecki.
b) U t w o r y p o d p i ę t r a o p o l s k i e g o
W obrębie p o d p iętra opolskiego w ydzielono n astęp u jące poziom y (od dołu):
1. iły i piaskow ce z heterosteginam i,
2. iły ciemne, 3. serię z tufitam i.
O sady to rto ń sk ie p o d p iętra opolskiego o d słaniają się głów nie wzdłuż potoków w Roczynach, Bulowicach, na W od A ndrychow a
(w obrębie ark u sza Bielsko) oraz w nielicznych odsłonięciach n a E i N od A ndrychow a — na zachodnim brzegu arkusza W adow ice.
Dużym przyczynkiem do poznania tego p ię tra są w spom niane p ro file „ X ^ i „Y".
1. I ł y i p i a s k o w c e z h e t e r o s t e g i n a m i , W profilu „Y", pod ciem nym i iłam i (B4) (helw et — to rto n dolny) i strzępam i jed n o stk i podśląskiej (Ci), n ap o tk an o w głębokości 230— 351 m serię szarych, ciem nych iłów-m ułków, zw ykle tw ardych, zbitych, b o gatych w m usko- wit, z n iereg u larn y m i p rzew arstw ieniam i jasn o p o p ielaty ch piaskow ców , raczej o ch arak terze soczew ek (A3).
W iłach sp o ty k a się liczne szczątki zw ęglonych ro ślin o raz drobne skorupki m ałżów. W dolnej części tej serii (345—351 m) sp o ty k a się w kładki piaskow ców jasn o p o p ielaty ch , biaław ych, drobnoziarnistych, źle w ysortow anych, m iejscam i zlepieńcow atych, z licznym i otoczakam i ciem nych łupków fliszow ych. N ajgrubsza w kładka, ja k ą obserw ow ałem w te j serii, dochodziła do 1 m grubości.
W p iaskow cach znalazłem liczne otw orńice z ro d zaju H eteroste- gina, k tó re dr W . K r a c h oznaczył jak o H. costata d '0 r b.
W odróżnieniu od serii leżącej pow yżej fliszu (0— 182 m), silnie zm iętej tektonicznie, w serii pod fliszem sp o ty k a się w yłącznie u ło żenie spokojne, z upadam i 12— 14° w p artii stropow ej ze stopniow o m alejącym i 5°-> 3° k u spągow i serii.
Z iłów ty ch (253—351 m) oznaczano m ikroorganizm y; w y n ik w sk a
zał n a zespół jed n o stajn y , ubogi w gatunki, złożony przew ażnie z o k a
zów G lobigerina, G loborotalia, V alvulineria.
W iek ich je s t tru d n y do określenia, w y d ają się je d n a k m łodszym i od zespołów w y stęp u jący ch w u tw o rach leżący ch p onad fliszem (53—
128 m) (B4), porów nyw alnym i z zespołem M. V a s i ć k a z M oraw . N ieco dalej na południe, w profilu ,,X", poniżej je d n o stk i podślą
skiej i m ioceńskich zlepieńców p stry c h i ciem nych — sp o ty k a się w głę
bokości 95— 176 m (B5) iły ciem ne, popielate, z odcieniem zielonym , zw ykle piaszczyste, czasam i zlepieńcow ate ‘ z w kładkam i piaskow ców tw ardych, drobnoziarnistych, sm ugow anych, z bogatym m uskow item , licznym i szczątkam i zw ęglonej flory, częstym i skorupam i m ałżów . Z se
rii tej m iędzy innym i dr W . K r a c h oznaczył g atu n ek H eteio steg in a costata z głębokości 152— 153,7 m. O znaczenie m ikrofauny górnej p artii tej serii (95— 144 m) dało n astę p u ją c y w ynik: zespół dość jed n o lity przew ażnie złożony z G lobigerina, G loborotalia, Valvu.lineria.
Zespół ten przypom ina zespół o p isan y z p rofilu ,,Y” , z głębokości 253—294 m, tj. pow yżej piaskow ców z heterosteginam i. W niższej p artii tejże serii (149— 176 m) form y są w c h a ra k te ry sty c zn y sposób zgnie
cione i spirytyzow ane.
M asow o tu ta j w y stęp u je U vigerina laubeana S c h u b e r t , któ rej b rak by ło w poprzednich zespołach. Stanem zachow ania i zabarw ie
niem różni się te n zespół w y raźn ie od innych. U łożenie serii łagodne z niew ielkim k ątem u p ad u k u S.
O m ów ioną serię po d ścielają (176—520 m) u tw o ry fliszow e, paleo- cen (?) jed n o stk i podśląskiej (Ci).
Serię iłów z h etero steg in am i m ożna tak że obserw ow ać nieco na N od om ów ionego profilu, w zdłuż potoku R oczynka W. Iły te w y stęp u ją
— 16 —
17 —
w analogicznej sy tu acji ja k poznane w profilu „X" (B5), tj. poniżej zle
pieńców (B2) i są n iew ątpliw ie ich k o n ty n u acją na pow ierzchni.
W praw ym strom ym brzegu (w ielkie oberw isko) w idoczne są po
pielate, stalow aw e iły, m iejscam i silnie piaszczyste, przechodzące w p a r
tie słabozw ięzłych, źle scem entow anych, d robnoziarnistych piaskow ców sm ugow anych cienkim i, ciem niejszym i od tła sm użkami d etritu śu zw ę
glonej flory. W e w kładkach piaszczystych w idoczne są liczne, białe, drobne fragm enty pochodzenia organicznego. Pom iar 150 E 70 dokonany na o berw anej i osuniętej p a rtii w arstw należy trak to w ać jak o niepew ny.
N ieco dalej w tym że potoku, około 50 m na S, w podm ytym p ra w ym zboczu odsłonięta je st seria iłów nieco piaszczystych, dość tw a r
dych, słabo spojonych, m ikow ych, b ru n atn aw o w ietrzejących.
W dolnej części zalega ław ica piaskow ca sm użastego, sm ugow anego jasnopopielatym i i ciem niejszym i sm ugam i. Piaskow iec je s t źle spojony, sypki, z licznym i szczątkam i zw ęglonej flory. W obrębie iłów tkw i n ie re g u la rn a b ry ła (1,0 X2,5 m) iłów ciem nobrunatnych, dość tw ard y ch złupkow aconych, m ikow ych z licznym i fragm entam i fliszowym i. Z iłów oznaczono 53 gatunki otw ornic, w tym najliczniej w y stęp u ją form y Bulim ina gibba F o r n , , Eponides, G lobigerina, N onion, Rotalia beccarii L i n. oraz m niej liczne B olivina dilatata R s s., C assidulina laevigata d 'O r b., Spiioplectam m ina, V alvulineria. Zespół te n zdaje się je s t m łod
szy od zespołów z profilu ,,X" i być może, że w ym ienione iły są nieco w yższe.
W gliniance w A ndrychow ie w czasie ro b ó t ziem nych w szeregu p ły tk ich w yrobisk natrafiono także na u tw o ry m ioceńskie.
W w yro b isk ach N r 1, 3, 5, 6, 8, 10, 16 natrafiono pod utw oram i plej- stoceńskim i n a iły niebieskaw oszare, dość tw arde, na m okro plastyczne, z drobnym i skorupkam i m ałży i ślim aków.
Nieco dalej ku W, podobne iły zo stały stw ierdzone w pobliskich w kopach. W śród iłów o ogólnym zapadzie ku południow i w idoczne są liczne strzęp y p stre ro z ta rty c h serii jednostki podśląskiej.
O znaczenia m ikrofauny z obszaru glinianki p rzed staw iają się n a s tę p ująco: Z espoły w yro b isk n r 3 i 5 m ogą stanow ić całość ze w zględu na m asow e w ystępow anie rodzaju A m phistegina, ta k np. w n r 3 rodzaj ten w y stęp u je m asow o, obok niego i okaz H eterostegina.
Zachodzi jed n ak podejrzenie, czy form y te są na pierw otnym złożu, gdyż nie znaleziono ani jednego całego okazu.
Z n r 5, położonego od poprzedniego 100 m na zachód, oznaczono zespół (43 gatunki) odm ienny od poprzednich, ch ara k te ry sty c zn y fo r
mam i U vigerina costata, Globigerina, H aplophragm oides, Robulus.
Z n r 10 i 16 opisano z pierw szego 30 gatunków , a z drugiego — 42 g a tunki. Są to ch arak tery sty czn e zespoły z Rotalia beccaiii L i n., B olivina dilatata R s s., Cassidulina. G atunki te w g R. G r i l l a i H. H i l t e r - m a n n a w y stęp u ją w dużej ilości zwłaszcza w m łodszych p artiach to rto n u . Podobny zespół z B olivina dilatata, Rotalia beccarii, Spirople- ctam m ina, Robulus stw ierdzono w próbach ze w spom nianych w kopów .
W w ypadku m iocenu glinianki w A ndrychow ie m am y sprzeczność m iędzy sy tu acją tektoniczną a m ikrofauną; pierw sza w skazuje n a p iętro opolskie, druga — raczej na to rto n m łodszy. Być może, że niezgodność ta je st jed y n ie pozorna, co niew ątpliw ie ro zstrzy g n ą dalsze badania.
„Rocznik Pol. Tow. G eolog.“ 2
2. I ł y c i e m n e . W zdłuż potoku R oczynka W, w k ie ru n k u po
łudniow ym od profilu „Y" do m iejsca zjaw ienia się iłów z fragm entam i fliszow ym i (B3) r o d słan iają się ciem ne iły grubołupliw e (B5). Iły są ciem - nopopielate, czasem stalow e, w ietrzeją brunatnaw o. W iłach w ystę
p u je liczny d etritu s fauny, zw łaszcza m ałych cien k o sk o ru p n y ch małży, oraz nieliczne całe okazy w iększych m ałży i ślim aków . Na przełam ie w iłach w y stęp u ją liczne drobne lub grubsze ziarna k w arcu i fragm enty w ęgla brunatnego. Iły są silnie zlustrow ane, zdyslokow ane i zm ięte tektonicznie. Z nagrom adzenia fau n y w sm ugach, k tó re p o siad ają k ąt n achylenia 45—80°, a n aw et są ustaw ione pionow o, w nio sk u ję o znacz
nym zaaw ansow aniu tektonicznym tej serii. O gólne zapadanie serii ku południow i. W iłach spotyka się liczne strzępy, bloki p stry c h m argli jednostki podśląskiej dochodzących n iejed n o k ro tn ie do k ilku m etrów miąższości. Z iłów tych, około 200 m na S od profilu ,,Y'‘, w lew ym brzegu potoku zebrałem liczną faunę, k tó rą oznaczył dr W . K r a c h . O bok ślim aków — M urex, N assa, Drillia, Turritella został oznaczony ga
tu n ek A m u ssiu m denudatum (R s s.), znany pospolicie z p o d p iętra opolskiego i helw eckiego. Z tejże o dkryw ki pobrałem próbę, z której m gr E. Ł u c z k o w s k a oznaczyła 53 gatunki otw ornic, w tym licznie w y stęp u jące Bulim ina inflata S e q., B. gibba, Eponides ait. praecinctus (K a r.), G lobigerina bulloides d '0 r b., G. triloba R s s., N o n io n boueanum (d '0 r b.), Rotalia beccarii.
N ieco dalej na południe w tym potoku n a uw agę zasługuje o d k ry w ka w lew ym brzegu około 1 0 0 m od przecięcia drogi z potokiem .
T utaj częściow o w brzegu, a częściow o w dnie po to k u o d słan iają się m iękkie iły p opielate z niezm iernie licznym i szczątkam i fauny.
P obrana 1 kg próba do analizy po przeszlam ow aniu w ykazała około 15 cm3 drobnych fragm entów otw ornic w apiennych z g ru p y M iliolidae, z dom ieszką cienkich skorup m ałżów i ślim aków. P odrzędnie spotyka się nieliczne O rbulina suturalis B r., Globigerina, Ostracoda, kolce jeżow ców .
Tego sam ego ty p u iły odsło n ięte są w potoku R oczynka W około 200 m od rozw idlenia w Bulowicach. M ożna je obserw ow ać w k ilku od
k ry w k ach na długości 100 m. W tym w ypadku w spom niane iły tw orzą o d erw an y p ak iet podścielony od N i p rz y k ry ty od S przez u tw o ry je d nostki podśląskiej w ieku paleogen-senon.
W podobnej sy tu acji m ożna obserw ow ać iły tego ty p u w potoku Roczynka E koło A ndrychow a, w m iejscu sk rętu teg o potoku z k ieru n k u południow ego na północno-zachodni.
Pod brzegiem niskiego ta ra su (fig. 3), pod żwiram i, p raw ie w dnie potoku w idoczne są ciem ne iły plastyczne, w k tó ry ch stw ierdziłem bardzo liczną m ikrofaunę z częstym gatunkiem V aginulina legum en L i n.
B ezpośrednio na nich zalegają u tw o ry paleogeńskie je d n o stk i pod
śląskiej.
Dalej na S om aw iane iły o d słan iają się w tym potoku w zdłuż p ra w ego brzegu, aż do pierw szych o d k ry w ek se rii z tufitam i, tj. n a N od drogi cm entarz A ndrychów -R oczyny. N a te j długości w k ilku dobrych odkryw kach, zw łaszcza w praw ym brzegu, m ożna obserw ow ać ciem ne iły n iejednokrotnie z bardzo licznym i szczątkam i fauny, a nierzadko
— 18 —
— 19 —
sp o ty k a się dobrze zachow ane całe okazy. M niej w ięcej w połow ie odległości m iędzy dw om a m ostam i w odkryw kach w idoczne są iły zlu
strow ane, silnie zmięte, strom o ustaw ione, co w skazyw ałoby na znaczne zaaw ansow anie tektoniczne te j serii.
D obrych odk ry w ek c i e m n y c h i ł ó w d o starczają także: potok Roczynka N oraz jego dopływ y w Bulowicach. O koło 40 m na N W od rozw idlenia w Bulow icach w lew ym brzegu w idoczne są p opielate iły nieco gruzłow ate, w ietrzejące w b arw ach brunatnaw ych. Iły te o b ser
w u je się aż do granicy pow iatów ośw ięcim skiego i w adow ickiego, w zdłuż praw ego i lew ego brzegu potoku (tuż n ad wodą).
N a w schód wzdłuż potoku do rozw idlenia, a n astęp n ie dalej ku E i S o d słan iają się u tw o ry p aleogenu i senonu podśląskiego.
Tuż za w spom nianą gran icą w lew ym brzegu w idoczne są różne pod w zględem litologicznym u tw o ry jednostki podśląskiej oraz górne łu p k i cieszyńskie.
Pom inąw szy kilka niedużych o d k ry w ek iłów w praw ym brzegu da
lej ku N W od słan iający ch się m iędzy w spom nianym „fliszem " a d al
szym i jego odsłonięciam i w praw ym podm ytym brzegu, tuż za ujściem lew obocznego potoku, należy w ym ienić dobre odsłonięcia ciem nych iłów przed i za drogą Bulowice—Czaniec w Bulowicach.
Fig. 3. Przekrój w p o to k u R oczynka E (na W od A n drych ow a): 1 — ciem ne iło-łupki (— HC1); 2 — m argle zielone; 3 — łu p k i m enilitow e z w k ład k am i p iask o w có w glau ko ni- to w y c h (1—3 eo cen podśląski); 4 p o p iela te iły +HC1 (?); 5 — ciem ne iły, to rto n dolny;
6 — iły zlep ień co w ate z w kład k am i piasków , to rto n środkow y ; 7 — żw iry, pleisto cen ;
8 — osypisko.
Ф иг. 3. Р а з р е з в п отоке Р о ч и н к а Е (на за п а д от А н д р ы х о ва): 1 — тем н ы е и л и с т ы е с л а н ц ы (—НС1); 2 — з е л е н ы е м ер гел и ; 3 — м ен и л и т о в ы е с л а н ц ы , с о д ер ж а щ и е и н т е р к а л а ц и и п еско в гл а у к о н и т о в ы х п ес ч а н и к о в (1—3 еоц ен под си л езско го п о к р о в а ); 4 — с е р ы е и л ы + НС1 (?); 5 — тем н ы е и л ы , н и ж н и й тортон ; 6 — к о н - гл о м е р а то в ы е и л ы с и н т е р к а л а ц и я м и п есков, средн и й тортон ; 7 — гр а в и й , п л е
йстоцен; 8 — о п ол зен ь.
Fig. 3. Profil dans le to rre n t R oczynka E (W d A n d ry c h ó w ): 1 — schistes a rg ileu x fon ces (—HC1); 2 — m arnes v e rte s; 3 — schistes m enilitiqu.es av ec des in te rca latio n s d e s g res g la u to n itiq u es (1—3 Eocene sous-silesien) j 4 — a rg iles g rises +H C 1 (?);
5 — arg iles foncees, T ortonien in ferieu r; 6 — arg iles conglom erees a v e c des in te rc a la tions des gres, T o rto n ien m oyen; 7 — g rav ie rs, P leisto cene; 8 — eboulis.
2*
Iły przypom inają dobrze ty p o pisany z Roczyn koło profilu ,,Y" (B5) i zaw ierają tak sam o liczne sk o ru p y małży.
U źródeł i w dolinie potoku M ałeckiego (nazw a od m iejscow ości M alec na N od Kęt) w dw u płytkich w yro b isk ach pod plejstocenem n a
trafiono n a u tw o ry m ioceńskie. W bardziej w schodnim w y ro b isk u b yły to iły ciem nopopielate, dość tw arde, ze sm ugam i popielato-zielonych, m iękkich m argli łu p kow atych w ieku senońskiego. W drugim — iły nieco tw ardsze, ciem nopopielate, piaszczyste, z drobnym pelitem m usko- witow ym . M ikrofauna ty ch iłów została o k reślo n a jako zespół globi- gerinow y. Zespół ten ńie je st porów n y w aln y ani pod w zględem ilości, ani jakości z próbam i m iocenu z W ieprza na N od drogi N idek—W ieprz (patrz opis młodszego tortonu).
3. S e r i a / z t u f i t a m i . Zaliczenie tej serii do m iocenu oparłem głów nie na podobieństw ie litologicznym z tufitam i poznanym i z P rzed
górza. W y konane szlify m ikroskopow e z tufitów w edług opinii dr T.
W i e s e r a i dr W. P a r a c h o n i a k a okazały się identyczne z tu fitam i w arstw chodenickich okolicy Bochni. Z astanaw iająca, a z ara
zem potw ierdzająca słuszność w y sn u ty ch w niosków jest znaczna ilość zw ęglonych szczątków ro ślin n y ch w łupkach tow arzyszących oraz b rak m ikrofauny (przeszlam ow ano ok. 2 0 prób z różnych m iejsc tej serii).
W potoku R oczynka E w ijącym się wzdłuż granicy Roczyn, T arga
nie, A ndrychow a znajdują się jed y n e pozycje tej serii na om aw ianym teren ie. Pierw sze odkryw ki zaczynają się około 250 m na N od drogi od cm entarza w A ndrychow ie do Roczyn wzdłuż praw eg o brzegu w spom nianego potoku. W odkryw kach w idzim y iły w stan ie świeżym ciem nopopieli.te z odcieniem zielonaw ym , dość tw arde, cienkopłytkow e (grubość poszczególnych p ły tek średnio 1 cm); w stanie zw ietrzałym są jasnopopielate, biaław e, drobno lam inow ane z nieco ciem niejszym i smużkami, w do ty k u jedw abiste. Dla iłów ch arak tery sty czn e je s t rów no
ległe w arstw ow anie, tw orzą one gru b e p ak iety cen ty m etro w y ch pły tek przy zw ietrzeniu rozsy p u jący ch się w tabliczkow aty „gruz". Seria ta o d N podścielona jest przez ciem ne iły grubołupliw e, dolno-tortońskie, od
słan iające się około 75 m na N od pierw szej odkryw ki serii tufitow ej.
Dalej na południe wzdłuż całego niskiego praw ego brzegu aż do m ostu w idać w śród zw ietrzeliny fragm enty w spom nianych tabliczkow atych iłów. Tuż za m ostem w trzech niew ielkich odkryw kach m ożna zauw ażyć biaław e, tw ard e p łytkow ate iły w apniste zaleg ające tu taj p raw ie po
ziomo z niew ielkim upadem w k ieru n k u południow o-w schodnim .
Dalsze odsłonięcia tej serii w idzim y około 200 m na S od m ostu (około 70 m jeszcze za głazem eratycznym w dnie potoku), w lew ym i praw ym brzegu potoku.
W ostatnio w ykonanym row ie obserw ujem y sy tu ację przedstaw ioną na fig. 4.
1. C iem nopopielate, zielonkaw e, kruche iły (—HC1), m iękkie, ale z tw ardszym i fragm entam i. Liczne n alo ty na pow ierzchni k o lo ru fiole- tow o-karm inow ego pew nie pochodzą od zw iązków żelaza. W zw ietrze- linie zaznaczają się barw ą pstrą. Brak m ikrofauny.
2. B rudno-zgniło-zielone, grubołupliw e m argle, słabo w apniste, łu piące się w drobne, raczej o zakrąglonych brzegach fragm enty; na ze
w nętrznej pow ierzchni p o k ry te naciekam i żelaza. Brak m ikrofauny.
— 21 —
3. Popielato-zielonaw e łupki (—HC1), silnie zlustrow ane, w ietrze
ją c e żółto-zgniło-zielono. C ałość raczej m iękka. Brak m ikrofauny.
4. Zielone łupki p ły tk o w ate (—HC1), sm ugow ane (w tórnie) k arm i
now ym i smużkami, rów noległym i do pow ierzchni uw arstw ienia. Bieg
6 8 S 65°. Brak m ikrofauny.
Fig. 4. P rzekrój przez se rię z tufitam i nad potokiem R oczy nk a E.
Ф иг. 4. Р а з р е з сер и и с т у ф и т а м и на потоке Р о ч и н к а Е.
Fig. 4. Profil de la serie av ec des tuffites p re s du to rre n t R oczynka E.
5. Zgniłozielone łupki (—HC1), z brunatnym i pow łokam i, z lu stro w ane, kruche. Z daje się te sam e co pod (1), ty lk o m niej zażelazione.
B rak m ikrofauny.
6. Tw arde, zgniłozielone łupki o przełam ie kostkow o-zadzierzystym . N iew apniste. Brak m ikrofauny.
7. Bardzo tw arde, „k o n k recy jn e", żółto-zielone m ułkow ce rozpada
ją c e się w postaci koncentrycznych b ry ł (kul), dochodzących do średnicy 20 cm. Bardzo drobne ciem ne, nieco rdzaw e punkciki po rozłożonych blaszkach biotytu. Całość niew apnista. Brak m ikrofauny.
8. T ypow e tufity, zw iązane przejściem z (7). Tufity są lekkie, p o ro w ate, ziarniste, b arw y żółtozielonej, po w yschnięciu jasnopopielate. Są niezw ięzłe, niew apniste, zaw ierają liczne blaszki biotytu, tym w iększe, im bliżej k u stropow i ław icy.
9. Bez p rzejścia z (8), zielona w e iły p łytkow ate (—HC1), na przeła
m ie zgniłozielone. B rak m ikrofauny.
10. Bez przejścia z (9), m ułkow ce b arw y zgniłozielonej, grube, tw arde, kostkow o rozpadające się ja k piaskow ce. Brak m ikrofauny.
11. Zgniłozielone iły (—HC1), m iękkie, z tw ardszym i fragm entam i na przełam ie k o lo ru khaki, z licznym i blaszkam i b io ty tu i liczną zwę
gloną florą. Raczej zw iązane z niżej leżącym i m ułkow cam i (10). Brak m ikrofauny.
12. Popielatozielone, p ły tk o w ate iły w apniste, sm ugow ane. Na po
w ierzchni u w arstw ien ia w idoczne bardzo liczne szczątki zw ęglonej flory w postaci ow alnych listków zachow anych jak o resztk i zw ęglonej, cie
niu tk iej siateczki. Brak m ikrofauny. Praw dopodobnie zw iązane są p rzej
ściem z niżej leżącą serią (1 1).
Zachodzi podejrzenie, czy cała przedstaw iona seria od 1— 12 jest jed n o lita i sed y m en tacy jn ie ciągła.
Zw łaszcza k o n tak ty m iędzy (4) a (5, 8) i (9) oraz (9) a (10) nasuw ają w ątpliw ości z pow odu b rak u przejścia, ciągłości sed y m en tacy jn ej oraz ich intensyw niejszego zlustrow ania, że m ogą to być k o n ta k ty w tórne, tektoniczne.
Dalszy ciąg tej serii — jak o iły p ły tk o w ate i szare m ułkow ce — od
słania się jeszcze około 1 0 0 m dalej na południe z tym, że nieco bliżej nad nimi o d słan iają się u tw o ry fliszow e leżące n a w spom nianych iłach m ioceńskich w kontakcie tektonicznym .
W podm ytym praw ym brzegu koło pierw szego dom u o d słan iają się czarniaw e łupki niew apniste z w kładkam i pły to w y ch piaskow ców glauko- nitow ych. Seria ta ciągnie się n a znacznej długości n a południe tw o
rząc na tym odcinku spąg jed n o stk i podśląskiej. O p ierając się na w spólnych cechach i podobieństw ie litologicznym zaliczyłem tę serię do „piaskow ców glaukonitow ych" znanych z p aleo cen u — niższego eocenu arkusza W adow ice (M. K s i ą ż k i e w i c z , 1951).
Z pow yższej sy tu acji w ynika, że seria z tufitam i zapada pod u tw o ry fliszu podśląskiego.
Rozdzielenia osadów to rto ń sk ich dokonałem w oparciu o m etody:
diastroficzną, paleontologiczną i litologiczną. Dzięki m etodzie diastro- ficznej można było oddzielić u tw o ry p o d p iętra opolskiego od utw orów podpiętra grabow ieckiego, jako o sad y o znacznym zaaw ansow aniu te k to nicznym , objęte rucham i tektonicznym i w fazie poopolskiej.
Stw ierdzone w kilku p u nktach h etero steg in y w znacznym stopnia u łatw iają rozw iązanie straty g rafii sam ego p o d p iętra opolskiego. J a k do
tychczas, ich znaczenie stratygraficzne nie zostało podw ażone i są po
w szechnie cytow ane jak o ch a ra k te ry sty c zn e dla p o d p iętra opolskiego (J. N o w a k , 1947).
Pospolite w ystęp o w an ie h etero steg in najbliższe om aw ianego obsza
ru znane je st z dolnego to rto n u Benczyna (W. K r a c h , M. K s i ą ż k i e w i c z , 1948). W zw iązku z pow yższym w ydzielenie odrębnego poziom u z h eterosteginam i w obrębie pod p iętra opolskiego i zaliczenie do niego iłów i piaskow ców z hetero steg in am i profilów „X" i „Y" oraz k o n ty n u acji ty ch serii na pow ierzchni — nie nastręcza pow ażniejszych w ątpliw ości.
N atom iast zaliczenie do tego poziom u iłów z glinianki w A ndrychow ie może budzić pew ne w ątpliw ości, zw łaszcza że znaleziono tam zaledw ie 1 okaz z rodzaju H eteio steg in a obok licznych zniszczonych am fistegin.
W ątpliw ości te zdają się nie m ieć uzasadnienia w obec niżej p rzytoczo
nych faktów :
1) sy tu acja tektoniczna — przefałdow anie z jed n o stk ą p o dśląską — ogólnie p rzem aw iają za opolem;
2) niezbyt odległe stanow iska tego poziom u w profilach ,,X" i „Y"
oraz w Benczynie;
3) obecność rodzajów H eteio steg in a i A m p h isteg in a ; ich zły stan za
chow ania przypuszczalnie należy tłum aczyć tak, ja k to p rzy jął W. K r a c h i M. K s i ą ż k i e w i c z (1948) w odniesieniu do iłów z Benczyna, tzn.
zniszczeniem na sk u tek tra n sp o rtu z płytszych do głębszych m iejsc zbiornika.
Poziom „ciem ne iły" został w ydzielony ogólnie na p o dstaw ie lito logicznej w oparciu o podstaw ę diastroficzną; w e w szystkich znanych mi odkryw kach ciem ne iły są w y raźn ie zdyslokow ane, zlustrow ane;
zw ykle zapadają pod u tw o ry jed n o stk i podśląskiej albo są przez nie podścielone. Stw ierdzona m akrofauna w R oczynach oraz zespoły m ik ro faun, cytow anych uprzednio, zdają się potw ierdzać słuszność w y sn u ty ch wniosków .
— 22 —
— 23 —
F acja ciem nych iłów praw dopodobnie obejm uje także niższe p iętra;
p rzy k ład tego m ieliśm y w w ypadku profilu ,,Y" (B4, B5) (0— 182 m), gdzie została stw ierdzona m akrofauna helw ecko-dolnotortońska. Nie je st w ykluczone, że część iłów ciem nych z te re n u Roczyn i Bulowic być może odpow iada im w iekiem , k tó ry na sk u tek b rak u analizy w szystkich odkry w ek nie został tam potw ierdzony.
W stosunku do iłów i piaskow ców z h eterosteginam i iły ciem ne przypuszczalnie zajm ują nieco w yższą pozycję, a praw dopodobnie są częściow o ich w iekow ym odpow iednikiem , różnym facjalnie, jak o osad nieco głębszego m orza z nieznacznym w pływ em lądu.
Seria z tufitam i zdaje się mieć pew ną pozycję w obrębie p o d p iętra opolskiego. W w ypadku om aw ianego obszaru trudno pow iedzieć, jak ą pozycję zajm uje ta seria w stosunku do reszty w ydzielonych poziom ów tego podpiętra. Przez analogie m akroskopow e i m ikroskopow e do tufi- tów z w arstw chodenickich okolicy Bochni (J. P o b o r s k i , 1952) należy przypuszczać, że seria ta je s t najw yższą w obrębie p odpiętra opolskiego.
c) U t w o r y w y ż s z e o d p o d p i ę t r a o p o l s k i e g o
W zdłuż praw ego strom ego brzegu potoku Roczynka E, w A n d ry chow ie, 350 m na N od pierw szego m ostu i bliżej ku S, przed i za n ie w ielką kładką n a potoku, spod utw orów p lejstoceńskich o d słan iają się u tw o ry m ioceńskie (fig. 3).
W praw ym brzegu, a częściow o także w dnie potoku o dsłaniają się u tw o ry ilasto-piaszczyste, rów nolegle w arstw ow ane. W dolnej czę
ści o dkryw ki są to iły piaszczyste, stalow e, b ru dnopopielate z resztkam i flory, z w kładką słabozw ięzłego piaskow ca drobnoziarnistego, nieco zlepieńcow atego z licznym i fragm entam i łupków fliszow ych. N a k o n tak cie ław ic iłów piaszczystych i w spom nianych piaskow ców je st bardzo liczne nagrom adzenie skorup m ałży i ostryg. W w yższej części są to iły b ru natnostalow e, w ietrzejące w kolorze żółtaw ozielonym , p rzek ła
d an e cienkim i w kładkam i drobnoziarnistego, nieco zlepieńcow atego p iask u stalow aw ego, zażelazionego. Pom iar biegu i upadku niepew ny, gdyż seria ta odsłania się w w ielkim oberw isku.
D alej n a S tuż przed kładką, w praw ym brzegu, częściow o w o b e r
w isk u pod żw iram i o d słan iają się iły ty p u opisanego pow yżej.
Z lew ej stro n y (od N) o dkryw ki o d słan iają się iły piaszczyste, ciem nopopielate, w w yższej p artii nieco jaśniejsze, z w kładkam i słabo spojo n y ch piaskow ców nieco zlepieńcow atych, z licznym detritusem fauny. Iły w te j p artii są iłam i zlepieńcow atym i — liczne grube o to czaki m argli jed n o stk i podśląskiej — spojonym i iłem popielatym w ie
trzejący m w kolorze jasnobrunatnym , ochrow atym . «
Po praw ej (od S) w szurfie odsłania się nadkład opisanych iłów, aż do spągu utw orów plejstoceńskich. O bserw ujem y tu ta j n astęp u jącą sy tu ację:
1) w dolnej części są to iły zielonaw o-brunatne, w apniste, dość tw arde, z w trąceniam i piasków drobnoziarnistych, żelazistych. G rubość w trąceń piaszczystych 1—7 cm. U łożenie spokojne;
— 24 —
2) w yżej, iły zielona we, ilaste z bardzo licznym i fragm entam i tw a r
dych stalo w o b ru n atn y ch m argli. Iły są u w arstw io n e w ław icach p rze
k ład an y ch cienkim i, do 3 cm grubości, w kładkam i drobnoziarnistych piasków żelazistych. U łożenie łagodne. U pad 10— 12° n a ESE;
3) nad nimi — iły zielonkaw e, ilaste, nieco och ro w ate z drobnym i w trąceniam i piasków .
N ad opisanym i utw oram i o d słan iają się żw iry p lejsto ceń sk ie z oto
czakam i do średnicy 30 cm. W dolnej p artii na kontakcie z niżej leżą
cym i iłami żw iry są silnie zażelazione i scem entow ane.
Podobna seria zielonaw obrunatńych iłów z w trąceniam i piasków z licznym i skorupam i fau n y odsłania się dalej na S, tuż za k ład k ą w p ra w ym brzegu w spom nianego potoku.
Z om ów ionych odk ry w ek oraz z k ilku szurfów została zebrana m akrofauna w ilości około 200 okazów. Stan zachow ania w y jątkow o zły — są to przew ażnie fragm enty z nielicznym i całym i okazami, n ie
zm iernie kruche i tru d n e do w y p rep aro w an ia. Spis oznaczonej fauny z tej serii przez prof. W. K r a c h a je st podany w części paleo n to lo gicznej.
O znaczenie m ikrofauny w skazało na ubogi zespół to rto ń sk i ze znaczną dom ieszką form fliszow ych — eoceńskich i senońskich (C yclam - m ina am plectens G r z y b . , H orm osina o vu lu m ( G r z y b . ) , globotrun- k an y 2-listew kow e i inne).
W W ieprzu, w praw ym brzegu potoku, tuż przed i dalej na N od drogi N idek—W ieprz, o dsłaniają się iły piaszczyste, ciem nopopielate, iły zielonkaw obrunatnaw e z w trąceniam i d ro b n o ziarn isty ch piasków . Ułożenie łagodne, upad ESE. Typ litologiczny identyczny z opisanym i seriam i na W od A ndrychow a, w potoku R oczynka E. A naliza prób z tej okolicy w ykazała obecność m ikrofauny bardzo ubogiej, zniszczo
nej, n iech arak tery sty czn ej.
O pisane tu taj serie oddzieliłem od reszty osadów to rto ń sk ich na podstaw ie szeregu faktów nie pozw alających na zaliczenie ich do pod- p iętra opolskiego. N ależy tu podkreślić n astęp u jące okoliczności w sk a
zujące, że om aw iane serie należy trak to w ać jak o u tw o ry różne od pod- p iętra opolskiego.
1. S tosunek do to rto n u dolnego (iły z V aginulina legum en) oraz do fliszu podśląskiego — seria ta zajm uje w yższe położenie hipsom e- try czn e niż w spom niany to rto n dolny i flisz (fig. 3).
2. U łożenie łagodne z zachow anym rów noległym uław iceniem , nie zaburzonym i nieznacznym w ychyleniem z położenia poziom ego z u p a
dem ku ESE.
3. Podobieństw o litologiczne do w arstw grabow ieckich. Z estaw ie
nie litologiczne — barw a oraz w ietrzenie różne od u tw orów podpiętra opolskiego.
4. Podobieństw o m akrofaunistyczne z fauną grabow ianu. N adm ie
nić jed n ak należy, że w stosunku do fauny grabow ianu b rak tu ta j form y T u n ite lla cf. pythagoraica H i 1 b„ var. rabae N i e d ź., k tó ra w w ar
stw ach grabow ieckich je st n ad er częsta.
5. N ieliczna m ikrofauna to rto ń sk a ty ch serii w odróżnieniu od zw ykle licznej m ikrofauny p o d p iętra opolskiego w tej okolicy.
\
\
«o S o* ^
*rj fc» <£> ^ Cb ^
^ <3> <0
■ł «1 'Ч ^
' s S . ś
в Ъ #
■а & o
Йo t ;o
ao
i oI h
<&*
w i
«■§■
.. O
(U A
H
(XСЛ Ф 3w
*Й0) uo а
wP
<D
rt OJ
U
Й coФ J? О) Г“
PQ o o д.*н O Ö5
W‘G . ^ f - H 0)
< . 2 ^ 2 “
I Ф J3 h
<* N O °
Cl. I "О сV fi “,
5 — _ tJ 4) b " 5 & g ,
N s:w ffl
а>>
ar ЙP co(d й
•p ^
5 fi i
f i 3 Ф
Ф »XI
| S , 10 ГН 1
Ut й
Ч-ч ф
CD
й Sa S
•^H u
Й o f t 3ш u
<d 2 1 ^ ^ >h 3
w ' t (D d
i <4 I .8 ®3
M fi o,«
S'JS S fi u
<! o <u 3 .. 5* G ф *d
Ф 0 Q Ł±
Я S я 2 i
©■ i S I
g u i
• ö ^ ■#
•2 S.® rv -
l i ^ i
" i -a ^ ^ ^& C “ 1 а Эе 53 j r S S - S ^
-• о) **-'
•—“> ■+_> Ji* -И
i o fl öS
и 9 a « S 2 S 5 -S И л a « . s .
f i N СП О
О Л fi Id
*j a) in •a .IS Л u^ j j u
и > ы <-> «*
Q > N *-Н
■ы О fi
fi М >i fi
(в ОТ л; И to <а
g a l Й
О и W .1-Н
£ ►.« «
■«Й „ -I ф
й ' | 1
ь < и tti
to
ИМ §
:Й
§ - & я
< s
<и g i о Й 0-5?
в
-**“s LJ
< 1 PQ
ю m
а у I T^ а V ^rw t? О) и с .
® 0 m
s m ^ Ä СпД Ä 0
* 8 I
Ф
,<yЙ
U
О
<N i
< U
I m I W >
— eQ X] w
у *ф '0)
g/E ё
— S о Пн -fi
w и -н P О) а)от
73 fi ГЗ
Я*8 S’
fi .2 10
I s I 05 rJ
cd fi ^ łn 0) QQ
Ь м *1-4 ^
o -- а-Я тн
0 Йи
« i? . .
t o f c g hd -у Йw1 ТЭ
Й CA
° f i
(S3Ф
u
> Й
ТЭp WO
O(0
‘CU
co
*0) • И
M(0 ,Cu
<D
PÖ*
»rHа o
ф fi 2
с -® a
fi g»S
OJ O .m (D d)
Z W - H H
a i) <0 s
£Lf—i ń. 'Q>
Oj*h cj
(d w
0)
91.Й
«< Ö) ^ Ф
И S Ä 2 0!ffi .
•C « «
£ X
fiU) OOT
ö .2
.8 5 fi
o fi fi
-0) та
W Ш co
> - S ~ o >
fi SB«
5 . g a и U ^ "4 JJ .2
« В е й ija 1
. . . N -ФOT
D5
> C' 0)
« * ; .
О от
„ 1 o fi O.®
«< Ö)JP « S --
fi +j Я ел Й o ® (d
U ГЛ +-*
3 ' ® -
^ У “ -i-i Д
O) o
fiШ .H1,fi o
I 2
< ! “ f i 3 0 . 2
U N -O)
r f i
U ч-l I H
fi "" fn tiO fi
S fi ffl .2
2 - fi
■ f i . | o
г Ш•H LO O bj Hj Ю i Ю, I
VI
<D
• r t
(Ai WP Oсл
0)а pО м№
TDр
Ф Ьз
• рМ(d 1-1
*й (d и
X IР
ф Й О 1)
йф
•21 g *g .'S b s S >
