Andrzej Zuberbier
Znaczenie doktrynalne adhortacji
apostolskiej "Familiaris consortio"
Studia Theologica Varsaviensia 22/1, 71-80
S tu d ia T h eo l. V ars. 22 (1984) n r 1 A N D R Z E J Z U B E R B IE R
ZNACZENIE DOKTRYNALNE ADHORTACJI
A P O S T O L S K I E J F A M I L I A R I S
CONSORTIO
1. C h a r a k t e r y s t y k a d o k u m e n t u
P a p ie ż w id z i p r o b le m y r o z p a t r y w a n e w a d h o r t a c j i F a m ilia ris c o n s o r ł t o 1 w lo g ic z n y m c ią g u z e s p r a w a m i p o r u s z a n y m i p r z e z p o p r z e d n ie s y n o d y , p o ś w ię c o n e e w a n g e liz a c ji i k a t e c h iz a c ji. Z a r ó w n o e w a n g e liz a c ja ja k i k a te c h iz a c ja s ta n o w ią z a d a n ie m a łż e ń s tw a i ro d z in y . M a łż e ń s tw o i r o d z in a m a j ą z a s a d n ic z ą r o lę d o s p e łn ie n ia w d w u t y c h — z w ią z a n y c h ze s o b ą — d z ie d z in a c h c h r z e ś c ija ń s k ie j i k o ś c ie ln e j a k ty w n o ś c i (p o r. F C 2). W n a u c e o o d p o w ie d z ia ln y m r o d z ic ie ls tw ie (w y r a ż e n ie to p o s ia d a s w o je o k r e ś lo n e z n a c z e n ie w p r z e c iw s ta w ie n iu do „ ś w ia d o m e g o m a c ie r z y ń s tw a ” ) id z ie p a p ie ż za e n c y k lik ą H u m a n a e v ita e , w p e łn i a k c e p tu ją c s ta n o w is k o s w e g o p o p r z e d n ik a (p o r. F C 32), k t ó r e z r e s z tą ju ż w ó w c z a s b y ło i je g o w ła s n y m 2. C el, j a k i s ta w ia s o b ie J a n P a w e ł II, p rz e d is ta w ia ją c a d h o r - ta c ję F a m ilia r is c o n s o r tio — to „ o c a lić i u r z e c z y w is tn ić c a łą p r a w d ę i p e łn ą g o d n o ść m a łż e ń s tw a i r o d z in y ” (5). J e s t to c e l z a ró w n o d o k t r y n a l n y , ja k i d u s z p a s te r s k i. S z c z e g ó ło w e te m a ty , ja k ie p o d e jm u je a d h o r ta c ja , w y m ie n io n e z o s ta ły w p . 3 d o k u m e n tu . A d h o r ta c ja m ó w i z a te m o m a ł ż e ń s tw ie i r o d z in ie ja k o z a m ie r z o n y c h p rz e z B o g a w a k c ie s tw ó r c z y m , w e w n ę tr z n ie s k ie r o w a n y c h d o u r z e c z y w is tn ie n ia się w C h r y s tu s ie , w y m a g a ją c y c h ła s k i do u z d r o w ie n ia z r a n g r z e c h u i p o w r o tu d o d o s k o n a ło ś c i p ie r w o tn e j ( „ n a w ią z a n ie do p o c z ą tk u ” ).
C h a r a k t e r y z u j ą c o g ó ln ie a d h o r ta c ię F a m ilia r is c o n s o r tio n ie sp o só b w re s z c ie n ie z w ró c ić u w a g i, ż e p o d o b n ie ja k w in n y c h w y d a n y c h p r z e z s ie b ie d o k u m e n ta c h , t a k i w ty m u j m u j e P a p ie ż r z e c z y w is to ś ć o k t ó r e j m ó w i w c a łe j je j k o n k r e tn o ś c i. J a k
1 A d h o r ta c ja a p o s to ls k a F a m ilia ris co n so rtio O jc a św ię te g o J a n a P a w ła II... o z a d a n ia c h ro d z in y c h rz e ś c ija ń s k ie j w św ie c ie w sp ó łc z e sn y m , T y p is P o ly g lo ttis V a tic a n is (c y to w a n a d a le j w sk ró c ie : FC). A d h o r t a c ja w y d a n a z o s ta ła 22 lis to p a d a 1981 r.
72 A N D R Z E J Z U B E R B I E R [2] c z ło w ie k w e n c y k lic e R e d e m p to r h o m in is to „ k a ż d y z t y c h c z te r e c h m ilia r d ó w lu d z i ż y ją c y c h n a n a s z e j p la n e c ie ” (13), t a k a d h o r t a c j a d o ty c z y p r a w d y i g o d n o śc i m a łż e ń s tw a i r o d z i n y , k t ó r e d ziś, w ś c iś le o k r e ś lo n y c h w a r u n k a c h r e a l i z u j ą sw e p o s ła n n ic tw o . „ B o ż y p l a n d o ty c z y b o w ie m k o n k r e t n e j , c o d z ie n n e j r z e c z y w is to ś c i s p o łe c z n e j i k u l t u r o w e j ” (4). T a k ie s p o jr z e n ie n a m a łż e ń s tw o i r o d z in ę k a ż e P a p ie ż o w i p o d o b n ie j a k s o b o ro w e j k o n s t y t u c j i O K o ś c ie le w ś w ie c ie w s p ó łc z e s n y m , p o d ją ć p r ó b ę s c h a r a k te r y z o w a n ia te j w s p ó ł c z e sn o śc i, n ie ty lk o od s t r o n y z a g ro ż e ń , le c z i o d s t r o n y w n o s z o n y c h w a r to ś c i. W ś ró d t y c h w a r to ś c i P a p ie ż w y m ie n ia : ż y w sze p o c z u c ie g o d n o ś c i o s o b is te j, z w ró c e n ie w ię k s z e j u w a g i n a ja k o ś ć s to s u n k ó w m ię d z y o s o b o w y c h , n a p o d n o s z e n ie g o d n o śc i k o b ie ty , n a o d p o w ie d z ia ln e r o d z ic ie ls tw o , n a w y c h o w a n ie d z ie ci; w s k a z u je n a ś w ia d o m o ś c i p o tr z e b y z a c ie ś n ie n ia w ię z ó w m ię d z y ro d z in a m i, n a p e łn ie js z e o d k r y c ie p o s ła n n ic tw a k o ś c ie l n e g o w ła ś c iw e g o r o d z im e i je j o d p o w ie d z ia ln o ś c i za b u d o w a n ie s p o łe c z e ń s tw a b a r d z ie j s p r a w ie d liw e g o (p o r. F C 6). S ą to j a k b y „ z n a k i c z a s u ” , k t ó r y c h w s k a z a n ie u w y d a tn ia u jm o w a n ie p r z e z P a p ie ż a m a łż e ń s tw a i r o d z in y w ic h k o n k r e tn o ś c i, w ic h d z is ie js z e j h is to r y c z n o - k u ltu r o w e j s y tu a c ji. I n n y m p r z y k ła d e m ta k ie g o s p o jr z e n ia — p r z e c iw n e g o d o k t r y n e r s t w u — j e s t tr a k t o w a n i e p r z e z P a p ie ż a z w ią z k ó w c y w iln y c h . T y c h , k tó r z y ż y j ą w ta k ic h z w ią z k a c h , n ie s ta w ia P a p ie ż n a r ó w n i z ty m i, k tó r z y w s p ó łż y ją b e z ż a d n e g o z w ią z k u . „ T u b o w ie m is t n i e j e p r z y n a j m n i e j ja k ie ś z o b o w ią z a n ie do o k r e ś lo n e j i p r a w d o p o d o b n ie tr w a ł e j s y t u a c j i ż y c io w e j... C h c ą c p u b lic z n e g o u z n a n ia ic h z w ią z k u p rz e z p a ń s tw o , p a r y te w y k a z u ją g o to w o ść p r z y ję c ia o b o k k o rz y ś c i, ta k ż e z o b o w ią z a ń ” (82). 2'. P r o b l e m y m e t o d o l o g i c z n e W o m a w ia n e j a d h o r t a c j i z n a jd u je m y s to s u n k o w o o b s z e rn e u w a g i d o ty c z ą c e z a s a d i f u n k c jo n o w a n ia n a u c z a n ia k o ś c ie ln e go; ch o ć p o c z y n io n e w z w ią z k u z k o n k r e t n y m te m a te m a d h o r t a c j i p o s ia d a ją p rz e c ie ż z n a c z e n ie o g ó ln ie js z e . „ U s ta le n ie b liż s z e j i o b o w ią z u ją c e j n o r m y w d o k tr y n ie w ia r y — p is z e P a p ie ż — ta k ż e w s to s u n k u do p r o b le m ó w r o d z i n y — n a le ż y do k o m p e te n c ji M a g is te r iu m h i e r a r c h ic z n e g o ” (73). N ie tr z e b a p r z y p o m in a ć , że e n c y k lik a P a w ła V I H u m a n a e v ita e , p r z e d s ta w ia ła d o k tr y n ę za k t ó r ą o p o w ie d z ia ła się m n i e j szo ść s p e c ja ln e j k o m is ji te o lo g ic z n e j, p o w o ła n e j p rz e z P a p ie ż a
[3] Z N A C Z E N I E F A M I L I A R I S C O N S O R T I O 73 i s p o tk a ła się w w ie lu ś r o d o w is k a c h z k r y t y k ą — ta k ż e z r a c ji te j s w o je j „ n ie d e m o k r a ty c z n o ś c i” 3. M a g is te r iu m — s t w i e r d z a J a n P a w e ł II — j e s t je d y n y m a u t e n t y c z n y m p r z e w o d n i k ie m L u d u B o żeg o (p o r. 31). O sarniej z a ś a d h o r t a c j i m ó w i P a p ie ż , że j e s t o n a s z c z e g ó l n y m w y r a z e m je g o a p o s to ls k ie g o u r z ę d u (p o r. 2), co s ta w ia je j z n a c z e n ie d o k t r y n a l n e z n a c z n ie p o w y ż e j o k a z jo n a ln y c h w y p o w ie d z i p a p ie s k ic h . A d h o r ta c ja n ie j e s t o c z y w iś c ie f o r m ą n a u c z a n ia u r o c z y s te g o , le c z w k a ż d y m r a z ie w y r a z e m ja s n e j ś w ia d o m o śc i s w e g o n a u c z y c ie ls k ie g o p o s ła n n ic tw a , z j a k ą P a p ie ż w y p o w ia d a s ię z a p e w n y m i o k r e ś lo n y m i n o r m a m i m o r a l n y m i. M a g is te r iu m K o ś c io ła n ie r e d u k u j e się je d n a k do n a u c z y c ie ls k ie j a k ty w n o ś c i s a m e j h ie r a r c h ii. C a ły lu d B o ż y w y p o s a ż o n y j e s t w z m y s ł w i a r y i J a n P a w e ł II o t y m p a m ię ta . „ W ła ś c iw e r o z u m ie n ie p r a w d y i g o d n o ś c i m a łż e ń s tw a i r o d z in y d o k o n u je się — · p is z e P a p ie ż — p r z e z z m y s ł w ia r y , k t ó r y je s t d a r e m u d z ie lo n y m p r z e z D u c h a w s z y s tk im w i e r n y m ” (5). M ię d z y h i e r a r c h i ą a w ie r n y m i z a c h o d z i śc is łe w s p ó łd z ia ła n ie ta k , że g łę b s z e p o c z u c ie i w y p e łn ie n ie s ło w a B o żeg o d o k o n u je się n i e ty lk o p o p rz e z p a s te r z y , a le ta k ż e p o p r z e z ś w ie c k ic h (p o r. 5). P a p ie ż o d w o łu je się t u t a j do k o n s t y t u c j i L u m e n G e n tiu m p . 12 i D e i V e r b u m p. 10, p r e c y z u je je d n a k b liż e j k ie r o w n ic z ą i z w ie r z c h n ią r o lę M a g is te r iu m h ie r a r c h ic z n e g o : „ P a s te r z e w in n i r o z w ija ć z m y s ł w i a r y u w s z y s tk ic h w ie r n y c h , ro z w a ż a ć k r y ty c z n ie i a u t o r y t a t y w n i e o s ą d z a ć p r a w d z iw o ś ć je g o p r z e ja w ó w o ra z w y c h o w y w a ć w ie r n y c h do c o r a z d o jr z a ls z e j o c e n y e w a n g e lic z n e j” (5). G d y id z ie o o c e n ę s łu s z n o ś c i p o g lą d ó w p r z y jm o w a n y c h p rz e z o g ó ł w ie r n y c h — to n ie k o n ie c z n ie le ż y o n a w o p in ii w ię k s z o ści. „ K o śc ió ł... s łu c h a g ło s u s u m ie n ia , a n ie « siły » i w te n sp o só b b r o n i u b o g ic h i p o g a r d z a n y c h ” (5). S t ą d i s a m e b a d a n ia s o c jo lo g ic z n e i s ta ty s ty c z n e n ie m o g ą o k r e ś lić w c z y m w y r a ża się z m y s ł w i a r y (p o r. 5). T y le , g d y id z ie o p o d m io t n a u c z a n ia n o r m m o r a ln y c h . A d h o r t a c j a k a ż e p o z a t y m z w ró c ić u w a g ę n a s p r a w ę s t r u k t u r y i ź r ó d e ł n a u k i K o śc io ła , a z a r a z e m te o lo g ii. O tó ż J a n P a w e ł II w s k a z u je , że o b o k ź r ó d e ł k la s y c z n y c h , p r z e d e w s z y s tk im P is m a św . k o n ie c z n e j e s t d la g łę b s z e g o w n ik n ię c ia w ta je m n ic ę m a łż e ń s tw a p o z n a n ie d z is ie js z y c h w a 3 P o r. n a t e n te m a t J. G ro o ta e rs , D e V a tic a n I I à J e a n -P a u l II. De g ra n d to u r n a n t de L ’E g lise c a th o liq u e , P a r is 1981, s. 15—22. W
74 A N D R Z E J Z U B E R B I E R ί[4] r u n k ó w (4). W ty m w s k a z a n iu z n a j d u j ą w y r a z w s p ó łc z e s n e b a d a n ia n a d r o z w o je m d o k t r y n y c h r z e ś c ija ń s k ie j tr a k t o w a n y m ja k o s w o is ta h e r m e n e u ty k a . J a k w ia d o m o m ó w i się t u t a j o tz w . k o le h e r m e n e u ty c z n y m w ią ż ą c y m ź r ó d ła O b ja w ie n ia ze w s p ó łc z e s n y m h o r y z o n te m m y ś le n ia , w a r u n k u j ą c y m r o z u m ie n i e ź ró d e ł. N ie ty lk o P is m o św . n a ś w ie tla s p r a w y p r z e d k t ó r y m i d z is ia j s to i c z ło w ie k , le c z i d z is ie js z e d o ś w ia d c z e n ia p o z w a la ją n a n o w o w n ik n ą ć w sa m o O b ja w ie n ie 4. T o h e r m e n e u ty c z n e u ję c ie r o z w o ju p r a w d y o b ja w io n e j z d a je się b y ć p o tw ie r d z o n e w a d h o r t a c j i p rz e z s f o r m u ło w a n ie z a d a ń s to ją c y c h p r z e d te o lo g a m i. M a ją o n i p o ś r e d n ic z y ć m ię d z y p a s t e r z a m i K o ś c io ła a r o d z in a m i, z je d n e j s t r o n y w y j a ś n ia ją c d o k ła d n ie tr e ś ć n a u c z a n ia k o ś c ie ln e g o , a z d r u g ie j — tr e ś ć d o ś w ia d c z e n ia ż y c ia ro d z in n e g o (p o r. 73) 5. W in n y m m ie js c u P a p ie ż p o s tu lu je , b y te o lo g o w ie n a ś w ie t l a l i p r o b le m y z w ią z a n e z o d p o w ie d z ia ln y m p r z e k a z y w a n ie m ż y c ia n ie ty lk o z p u n k t u w id z e n ia p o d s ta w b ib lijn y c h le c z i m o ty w a c ji e ty c z n y c h , i r a c j i p e r s o n a lis ty c z n y c h (p o r. 31). P a p ie ż o w i id z ie t u o p r z e d s ta w ie n ie n a u k i K o ś c io ła w k o n te k ś c ie o rg a n ic z n e g o w y k ła d u , to p rz e c ie ż z a r a z e m s to s u je z a s a d ę h e r m e n e u ty k i. O w e m o ty w a c je e ty c z n e i r a c je p e r s o n a lis ty c z n e o k r e ś l a j ą d z is ie js z y h o r y z o n t m y ś le n ia , o d z w ie r c ie d la ją c y się w i n t e r p r e t a c j i P is m a św . S a m z r e s z tą , o m a w ia ją c w in n y c h s w y c h w y s tą p ie n ia c h z a s a d y ż y c ia m a łż e ń s k ie g o i ro d z in n e g o , d a je d o s k o n a ły p r z y k ła d ta k ie g o p o s tę p o w a n ia . 3. Z a s a d n i c z e t e m a t y d o k t r y n y o m a ł ż e ń s t w i e i r o d z i n i e P o d o b n ie j a k k o n s t y t u c j a G a u d iu m e t s p e s, t a k i a d h o r t a c j a F a m ilia r is c o n s o r tio ' s ta w ia w n a u c e o m a łż e ń s tw ie i r o d z in ie n a p ie r w s z y m m ie js c u m iło ść . M ó w ią c o z a d a n ia c h m a łż e ń s tw a i r o d z in y tr z e b a — w e d łu g P a p ie ż a — z a c z ą ć o d m iło ś c i i s ta le się do n ie j o d w o ły w a ć (p o r. 17). M iło ść le ż y u p o d s ta w
z w ią z k u z k r y t y k ą e n c y k lik i i m in im a liz o w a n ie m je j z n a c z e n ia d o k tr y n a ln e g o u k a z a ł się a r t y k u ł I. R ó ży ck ieg o , T e o lo g ic zn a p e w n o ś ć n o r m e ty c z n y c h w e n c y k lic e H u m a n a e v ita e , A n a le c ta C ra c o v ie n s ia 1 ι(1969), s. 231—257.
4 N a te m a t te o lo g ii d o g m a ty c z n e j ja k o h e r m e n e u ty k i p o r. C. G e ffré , U n e n o u v e lle âge de la th é o lo g ie . P a r is 1972, z w łaszcza s. 43—66.
5 S a m P a p ie ż o d w o łu je się często w a d h o r ta c ji do d o św ia d c z e n ia ro d z in , (a w ię c do semsius fid ei), c h cąc ty m s a m y m ja k b y u z a s a d n ić , że g ło szo n e p rz e z n ieg o n o rm y n ie p o s ia d a ją c h a r a k t e r u a p rio ry c z n e g o i d e d u k c y jn e g o .
z w ią z k u m a łż e ń s k ie g o i p r o w a d z i do d a n ia n o w e g o ż y c ia (p o r. 14). S z c z e g ó ln ie — i o b s z e r n ie j n iż d z ie je się to w k o n s t y t u c ji G a u d iu m e t s p e s — m ó w i J a n P a w e ł II o m iło ś c i m a łż e ń s k ie j ja k o w y r a z ie m iło ś c i m ię d z y B o g ie m a lu d ź m i. O b s z e rn ie j n iż G a u d iu m e t s p e s t r a k t u j ą c r e la c ję m ię d z y m iło ś c ią m a ł ż e ń s k ą a m iło ś c ią w ią ż ą c ą B o g a z lu d z k o ś c ią , a d h o r t a c j a a k c e n tu je m y ś l o p r z y m ie r z u . M iło ść m ię d z y B o g ie m a lu d ź m i, p r z e ż y w a n a w d o ś w ia d c z e n iu w i a r y I z r a e la , z n a jd o w a ła „ sw ó j w y r a ź n y -w yraz w p r z y m i e r z u / o b l u b i e ń c z y m z a w a r t y m m i ę d z y m ę ż c z y z n ą i k o b i e t ą ” , a „ w ię ź ic h m iło ś c i s t a j e się o b r a z e m i z n a k ie m P r z y m ie r z a łą c z ą c e g o B o g a z J e g o lu d e m ” (FC 12). W J e z u s ie C h r y s tu s ie k o m u n ia m ię d z y B o g ie m i lu d ź m i z n a jd u je s w o je o s ta te c z n e w y p e łn ie n ie . W o fie rz e j a k ą J e z u s C h r y s t u s s k ła d a z s ie b ie s a m e g o n a k r z y ż u d la s w e j O b lu b ie n ic y , K o śc io ła , „ o d s ła n ia się c a łk o w ic ie ó w z a m y s ł, k t ó r y B ó g w y r a z ił w c z ło w ie c z e ń s tw ie m ę ż c z y z n y i k o b ie ty o d m o m e n t u s tw o r z e n ia ; m a łż e ń s tw o o c h r z c z o n y c h s t a j e się w t e n sp o só b r z e c z y w is ty m z n a k ie m n o w e g o i w ie c z n e g o P r z y m i e r z a ” (F C 13). P o s t u l a t p r z e d s ta w ia n ia m iło ś c i m a łż e ń s k ie j i r o d z ic ie ls tw a w ś w ie tle r a c j i p e r s o n a lis ty c z n y c h u w z g lę d n io n y j e s t w a d h o r - ta c j i o b s z e r n ie i k o n s e k w e n tn ie . P łc io w o ś ć n ie j e s t z ja w is k ie m c z y sto b io lo g ic z n y m , le c z d o ty c z y s a m e j w e w n ę tr z n e j is to ty o so b y lu d z k ie j ja k o ta k ie j. S t ą d a k t y m a łż e ń s k ie są p r a w d z iw ie lu d z k ie , je ś li s ta n o w ią in t e g r a l n ą część m iło ś c i w y łą c z n e j i aż do ś m ie r c i (p o r. 11). Z a tr a c a się n a to m ia s t z n a c z e n ie p łc io w o ś c i lu d z k ie j, g d y p o z b a w ia się je o d n ie s ie n ia d o o so b y (p o r. 32) tz n . g d y t r a k t u j e się je w o d e r w a n iu o d in n y c h c e c h i w a r to ś c i o so b y lu d z k ie j. T a k ż e i r o d z ic ie ls tw o p rz e w y ż s z a sw ą n a t u r ą p o r z ą d e k c z y s to b io lo g ic z n y i n a b i e r a w c a łe j p e łn i w a r to ś c i o s o b o w y c h (por. 11). W o s o b o w y m i c a łk o w ity m o b d a r o w y w a n iu się m a łż o n k ó w w m iło ś c i z a k o r z e n ia s ię n ie r o z e r w a ln o ś ć m a łż e ń s tw a (p o r. 20). Z a d a n ie m r o d z in y m a ją c y m sw e ź ró d ło i b o d z ie c w m iło śc i j e s t r o z w ija n ie o s o b o w e j g o d n o ś c i k a ż d e g o z c z ło n k ó w r o d z in y (p o r. 22). W m a łż e ń s tw ie i ro d z in ie w y t w a r z a się c a ły z e s p ó ł m ię d z y o s o b o w y c h o d n ie s ie ń (p o r. 15), k t ó r e łą c z ą n ie ty lk o c z ło n k ó w n a jb liż s z e j r o d z in y m ię d z y só b ą , le c z r o z c ią g a ją c się w p e w ie n sp o só b n a o to c z e n ie , p o z w a la ją s p e łn ia ć r o d z in ie je j r o lę w K o ś c ie le i s p o łe c z e ń s tw ie . W te j s a m e j p e r s o n a lis ty c z n e j p e r s p e k ty w ie t r a k t u j e się w a d h o r t a c j i ta k ż e d z ie w ic tw o i c e lib a t p o d j ę t e d la K r ó le s tw a B o żeg o . S e n s e m p łc io w o ś c i je s t m o ż liw o ś ć d o k o n a n ia c a łk o -ij-g j Z N A C Z E N I E F A M I L I A R I S C O N S O R T I O Y g
rjQ A N D R Z E J Z U B E R B I E R J ß j w ite g o o so b o w e g o d a r u z s ie b ie . Ó w d a r d o k o n u je się z a r ó w n o w m a łż e ń s tw ie , ja k i w d z ie w ic tw ie , k tó r e je s t je g o n a j w y ż s z ą f o r m ą (p o r. 37). P r z y c z y m m a łż e ń s tw o i d z ie w ic tw o s ta n o w ią w z a je m n ie o s w o je j w a r to ś c i. T y lk o b o w ie m , g d y w y s o k o c e n i s ię m a łż e ń s tw o , m o ż e m ie ć m ie js c e m o r a ln ie w a r to ś c io w a r e z y g n a c ja z n ie g o d la k r ó le s tw a B o żeg o . Z d r u g ie j s tr o n y , w ie r n o ś ć o só b b e z ż e n n y c h s w e m u p o w o ła n iu m a b y ć „ z b u d o w a n ie m d la w ie r n o ś c i m a łż o n k ó w ” ( 1 6 ) 6. T rz e c im , is t o t n y m te m a t e m d o k t r y n y o m a łż e ń s tw ie i r o d z in ie , p r z e d s ta w io n e j w a d h o r t a c j i F a m ilia r is c o n s o r tio , je s t z w ią z e k m ię d z y c h r z e ś c ija ń s k ą r o d z in ą a K o śc io łe m .
-W a d h o r t a c j i p o ja w ia się o k r e ś le n ie r o d z in y ja k o „ K o śc io ła w m i n i a t u r z e ” . M a o n o b y ć s y n o n im ic z n e w s to s u n k u do w y r a ż e n ia „ e c c le s ia d o m e s tic a ” z k o n s t y t u c j i L u m e n g e n t i u m (11) l u b do „ d o m o w e g o s a n k t u a r i u m K o ś c io ła ” d e k r e t u O a p o s to ls tw ie ś w ie c k ic h (11). Id z ie w t y c h o k r e ś le n ia c h p r z e d e w s z y s tk im o to , że r o d z in a „ b ę d ą c o w o c e m i z n a k ie m n a d p r z y r o d z o n e j p ło d n o ś c i K o ś c i o ł a , 's t a j e się s y m b o le m , ś w ia d e c tw e m i u c z e s tn ik ie m m a c ie r z y ń s tw a K o ś c io ła ” (49). T o w m a łż e ń s tw ie c h r z e ś c ija ń s k im n a s t ę p u j e w łą c z e n ie o so b y lu d z k ie j d o w ie lk ie j r o d z in y K o ś c io ła (p o r. 15). W o b s z e r n y m f r a g m e n c ie a d h o r t a c j i m ó w i P a p ie ż o s p e c y fic z n y m , w s p ó ln o to w y m u d z ia le r o d z in y w ż y c iu i m is ji K o ś c io ła (49— 64). P o d s ta w ą is tn ie n ia z b a w c z e g o p o s ła n n ic tw a r o d z in y c h r z e ś c ija ń s k ie j w K o ś c ie le i d la K o ś c io ła je s t m iło ś ć i s łu ż b a ż y c iu (p o r. 50). B liż sz e z a ś o k r e ś le n ie te g o p o s ł a n n ic tw a u j m u j e a d h o r t a c j a w t r z y z a g a d n ie n ia : r o d z in a j a k o w s p ó ln o ta w ie r z ą c a i e w a n g e liz u ją c a (51— 54), r o d z in a ja k o w s p ó ln o ta w d ia lo g u z B o g ie m (55— 62) i r o d z in a ja k o w s p ó l n o t a w s łu ż b ie c z ło w ie k a (63— 64). A d h o r ta c ja d a j e w te n s p o s ó b w y r a z p r z e k o n a n iu — i s t a r a się je b liż e j u z a s a d n ić — ż e u d z ia ł m a łż e ń s tw a i r o d z in y c h r z e ś c ija ń s k ie j w r e a liz a c ji p o s ła n n ic tw a K o ś c io ła p o s ia d a s w o ją s p e c y f ik ę : n ie d a się z r e d u k o w a ć d o u d z ia łu w ty m p o s ła n n ic tw ie p o s z c z e g ó ln y c h c h r z e ś c ija n — c z ło n k ó w r o d z in y . Ś w ia d e c tw o w ia r y i e w a n g e liz a c ja , u d z ia ł w s a k r a m e n t a c h i m o d litw a , r e a liz a c ja n o w e g o p r z y k a z a n ia m iło ś c i w s to s u n k u d o k a ż d e g o c z ło w ie k a i c a łe j s p o łe c z n o ś c i lu d z k ie j, z y s k u je n o w y w y m ia r ja k o a k ty w n o ś ć
6 M o żn a tu jeszcze zw ró cić u w a g ę n a o b ecn e w a d h o r ta c ji, a c h a r a k t e r y s ty c z n e d la m y ś li p e rs o n a lis ty c z n e j, d y n a m ic z n e u jm o w a n ie oso b y lu d z k ie j, ja k o rz e c z y w is to śc i, k tó r a n ie ja k o m a się d o p ie ro stać, k tó r a je s t „ z a d a n a ”.
[7] Z N A C Z E N I E F A M I L I A R I S C O N S O R T I O 77 m a łż e ń s tw a i r o d z in y c h r z e ś c ija ń s k ie j w p o r ó w n a n iu do a k ty w n o ś c i p o s z c z e g ó ln y c h c h r z e ś c ija n . 4. C h r z e ś c i j a ń s k i i l u d z k i r o z w ó j O b r a z d o k t r y n a l n e j z a w a r to ś c i a d h o r t a c j i n ie b y łb y p e łn y , g d y b y n ie u w z g lę d n ić p e w n e g o r y s u , c h a r a k te r y s ty c z n e g o d la a d h o r ta c ji, a z a r a z e m d la w s p ó łc z e s n e j n a u k i K o ś c io ła i J a n a P a w ł a I I o so b iśc ie . Id z ie o p r z e k o n a n ie , że lu d z k i i c h r z e ś c i ja ń s k i ro z w ó j c z ło w ie k a i s p o łe c z e ń s tw a id ą w p a r z e . W p r z e c iw ie ń s tw ie do t a k p a n u ją c e g o do n ie d a w n a w n a s z e j te o lo g ii i m e n ta ln o ś c i o d r ó ż n ie n ia p o r z ą d k u n a t u r a l n e g o i n a d p r z y r o d z o n e g o , a d h o r t a e j a — j a k z r e s z tą ju ż i d o k u m e n ty S olboru i e n c y k lik i p a p ie s k ie — u k a z u je z b ie ż n o ść r o z w o ju lu d z k ie g o i c h r z e ś c ija ń s k ie g o i z a tr o s k a n ie K o ś c io ła n ie ty le o to , co s p e c y fic z n ie „ n a d p r z y r o d z o n e ” , le c z o to , co lu d z k ie . i(Ale b o te ż n ie m a c z ło w ie k a , k t ó r y b y n ie ż y ł w n a d p r z y r o d z o n y m p o r z ą d k u ła s k i k u z b a w ie n iu !).
O d w o łu je m y się do k i l k u f r a g m e n tó w a d h o r ta c ji. O to c z y ta m y , że „ je d y n ie p r z y ję c ie E w a n g e lii p o z w a la n a s p e łn ie n ie w s z y s tk ic h n a d z ie i, k t ó r e c z ło w ie k s łu s z n ie p o k ła d a w m a ł ż e ń s tw ie i r o d z in ie ” (3). N o r m y m o r a ln e n a d a j ą w s p ó łż y c iu m a łż e ń s k ie m u w y m ia r z a r a z e m lu d z k i j a k i c h r z e ś c ija ń s k i (p o r. 7). S a k r a m e n t m a łż e ń s tw a o c z y sz c z a i w z m a c n ia „ n o r m a ln e c e c h y c h a r a k t e r y s t y c z n e d la k a ż d e j n a t u r a l n e j m iło ś c i m a ł ż e ń s k i e j ” i s p r a w ia , że „ s t a j ą się o n e w y r a z e m w a r to ś c i p r a w d z i w ie c h r z e ś c ija ń s k ic h ” (13). M ó w ią c o z a d a n ia c h p o s z c z e g ó ln y c h o só b w ro d z in ie łą c z y a d h o r t a e j a w je d n e j s t r u k t u r z e a r g u m e n ta c ję , k t ó r ą m o g lib y ś m y n a z w a ć n a t u r a l n ą , z r a c ja m i w y n ik a ją c y m i z w i a r y (p o r. 22— 27). N p . o o s o b a c h s ta r s z y c h m ó w i a d h o r ta e ja , że tr z e b a o d k r y ć i d o c e n ić z a d a n ia , ja k ie m a ją o n e do s p e łn ie n ia w e w s p ó ln o c ie ś w ie c k ie j i k o ś c ie ln e j, z w ła s z c z a w ro d z in ie . Ic h ż y c ie u k a z u je c ią g ło ść p o k o le ń i w s p a n ia le p r z e d s ta w ia w z a je m n ą z a le ż n o ś ć od s ie b ie p o s z c z e g ó ln y c h c z ło n k ó w L u d u B o że g o (p o r. 27). Z r e s z tą , z a g a d n ie n ia m a łż e ń s tw a i r o d z in y są sz c z e g ó ln ie w ła ś c iw y m p o le m d la u w y d a t n i a n i a je d n o ś c i z a m y s łu B o żeg o i p o w o ła n ia c z ło w ie k a — s a m a b o w ie m w ię ź m a łż e ń s k a j e s t s a k r a m e n te m , a r o d z in a ■—■ i s to tn a k o m ó r k a s p o łe c z e ń s tw a lu d z k ie g o — j e s t je d n o c z e ś n ie , g d y id z ie o o c h rz c z o n y c h , „ k o ś c io łe m d o m o w y m ” . N ie sp o só b w ię c t u w y r ó ż n ić p ła s z c z y z n y śc iś le n a t u r a l n e j od n a d p r z y r o d z o n e j.
78 A N D K Z E J Z U B E R B I E R [8] H . U rs v o n B a l t h a s a r w y r a ż a p r z e k o n a n ie , że n ie w ie m y , ja k w tz w . „ p o r z ą d k u n a t u r y c z y s te j” w y g lą d a ło b y m a łż e ń s tw o i r o d z in a . W ie m y je d y n ie , ja k te s p r a w y w y g lą d a ją w o b e c n y m , n a d p r z y r o d z o n y m p o w o ła n iu c z ło w ie k a , s k a ż o n y m p r z e z g rz e c h , o d n o w io n y m w C h r y s tu s ie i s p e łn ia n y m w K o ś c ie le 7. 5. I n n e t e m a t y N a z a k o ń c z e n ie n a le ż y z w ró c ić je sz c z e u w a g ę n a k ilk a o k r e ś le ń , k t ó r e z n a la z ły się w a d h o r t a c j i ja k b y n a je j m a r g in e s ie , b e z z w ią z k u z je j z a s a d n ic z y m te m a te m , p o s ia d a ją je d n a k w y r a ź n e z n a c z e n ie d o k tr y n a ln e . J e d n o z n ic h d o ty c z y s t r u k t u r y c z ło w ie k a . C z ło w ie k j e s t w e d ł u g a d h o r t a c j i d u c h e m u c ie le ś n io n y m , k t ó r y się w y r a ż a p o p r z e z c iało , i c ia łe m , f o r m o w a n y m p r z e z n ie ś m ie r te ln e g o d u c h a (p o r. 11). W s to s u n k u do p o to c z n ie u ż y w a n e g o p o w ie d z e n ia , że c z ło w ie k s k ła d a się z d u s z y i c ia ła , o k r e ś le n ie u ż y te w a d h o r ta c ji s t a r a się u n ik n ą ć d u a liz m u . P o d k r e ś la o n o j e d n o ś ć c z ło w ie k a , łą c z ą c u ję c ie T o m a s z o w e (d u sz a s u b s ta n c ja ln ą f o r m ą c ia ła , a r a c z e j m a t e r i i p ie r w s z e j) z u ję c ie m e g z y s te n c ja - lis ty c z n y m (c ie le s n o ś ć w y r a z e m , z n a k ie m lu d z k ie j d u c h o w o ś c i).
I n n e o k r e ś le n ie o d n o s i się do h is to r ii. P a p ie ż m ó w i, że h i s t o r i a j e s t w y n ik ie m w o ln o śc i, a n ie p r o c e s u p ro w a d z ą c e g o z k o n ie c z n o ś c i k u le p s z e m u (p o r. 6). J e s t to o k r e ś le n ie p o le m ic z n e w s to s u n k u do n a iw n e g o , n a tu r a lis ty c z n e g o e w o lu c jo - n iz m u . T rz e c ie w re s z c ie s f o r m u ło w a n ie p o d a n e w a d h o r ta c ji, a n ie z w ią z a n e z je j z a s a d n ic z y m te m a te m , d o ty c z y K o ś c io ła lo k a l n e g o . K o śc ió ł m u s i b y ć r o z p a t r y w a n y w p o d w ó jn y m w y m i a rz e : u n iw e r s a ln y m i p a r t y k u l a r n y m . „ T e n o s ta tn i w y r a ż a się i a k tu a liz u je w e w s p ó ln o c ie d ie c e z ja ln e j, p o d z ie lo n e j d u s z p a s te r s k o n a m n ie js z e w s p ó ln o ty , w ś r ó d k t ó r y c h ze w z g lę d u n a sz c z e g ó ln e w a rto ś c i, w y r ó ż n ia się p a r a f i e ” (70). W s p ó ln o tą lo k a l n ą j e s t z a te m , śc iśle b io rą c , d ie c e z ja . P a r a f i e — le c z i in n e m n ie js z e w s p ó ln o ty — s ą o ty l e w s p ó ln o ta m i, k o ś c io ła m i lo k a ln y m i, o ile n a le ż ą do d ie c e z ji, d z ie lą c e j się n a n ie ze w z g lę d u n a k o n ie c z n o ś c i d u s z p a s te r s k ie .
7 P o r. H . U rs v o n B a lth a s a r , K a r l B a r th . D a r s te llu n g u n d D e u tu n g s e in e r T h e o lo g ie , K ö ln 19622, s. 294.
[9] Z N A C Z E N I E F A M I L I A R I S C O N S O R T I O 79 6. W n i o s k i J a k i e w n io s k i w y n i k a j ą z p r z e d s ta w io n e g o t u t a j d o k t r y n a l n e g o z n a c z e n ia a d h o r t a c j i F a m ilia r is c o n s o r tio ? J e j z n a c z e n ie d o k t r y n a l n e n ie p o le g a n a ż a d n y m n o w y m u ję c i u m a łż e ń s tw a i ro d z in y . Z o s ta ły w n ie j je d n a k z a a k c e n to w a n e c z y r o z w in ię te p e w n e t e m a t y ju ż w c z e ś n ie j o b e c n e w te o lo g ii i n a u c z a n iu K o śc io ła . O d n o s i się to d o g łó w n y c h z a g a d n ie ń p o r u s z a n y c h w a d h o r ta c ji. I ta k — m a łż e ń s tw o i r o d z in a są d z ie łe m m iło ś c i B o ż e j, w ią ż ą c e j o so b y T r ó jc y Ś w ię te j i w y r a ż a ją c e j się w C h r y s tu s ie . R o d z in a r e a liz u je się w k r ę g u te j m iło ś c i i p r z y m ie r z a m ię d z y B o g ie m a lu d z k o ś c ią .
M a łż e ń s tw o i r o d z in ę łą c z ą s p e c ja ln e w ię z y z K o śc io łe m . M a łż e ń s tw o i r o d z in a c h r z e ś c ija ń s k a w y p e łn ia w sp o só b s o b ie ty lk o w ła ś c iw y p o s ła n n ic tw o K o śc io ła , za k t ó r e o d p o w ie d z ia ln i są w s z y s c y c h r z e ś c ija n ie . A d h o r ta c ja u k a z u je , ja k b a r d z o u ż y te c z n e i w rę c z k o n ie c z n e s t a j ą się d la a n a liz y n a t u r y i z a d a ń m a łż e ń s tw a i r o d z in y k a te g o r ie m y ś le n ia p e r s o n a lis ty c z n e g o . W s z y s tk ie te u ję c ia w y ty c z a ją d r o g ę te o lo g ii m a łż e ń s tw a i r o d z in y . S ą to t e m a t y w te o lo g ii s to s u n k o w o n o w e , je sz c z e w l a ta c h p ię ć d z ie s ią ty c h p r a w ie n ie d o s tr z e g a n e . Z n a c z e n ie p e r s o n a liz m u , a ta k ż e f e n o m e n o lo g ii w r e f l e k s j i n a d c h r z e ś c ija ń s k im m a łż e ń s tw e m i r o d z in ą je s t k a p i t a l n y m p r z y k ła d e m r o z w o ju d o k t r y n y k a to lic k ie j p o d w p ły w e m i p r z y p o m o c y w s p ó łc z e s n e j r e f l e k s j i filo z o fic z n e j. W a r to n ie k ie d y z a s ta n o w ić się n a d ż y w o tn o ś c ią te j d o k t r y n y i n a d d r o g ą ja k ą p r z e s z ła o n a p r z e z o s ta tn ie d z ie s ię c io le c ia . W e z w a n ia J a n a X X I I I do w y r a ż e n ia p r a w d y c h r z e ś c ija ń s k ie j w n o w y sp o só b n ie s ta ły się m a r t w y m slo g a n e m .
W re s z c ie , d o k t r y n a l n a z a w a r to ś ć a d h o r t a c j i n ie s p ro w a d z a się do m n ie j c z y b a r d z ie j p r e c y z y jn y c h o k r e ś le ń , le c z p r z e d ł u ża się w e w s k a z a n ia c h d u s z p a s te r s k ic h . J e ż e li a d h o r t a c j a d o m a g a się n p . s to s u n k u p e łn e g o m iło ś c i i s z a c u n k u do m a łż o n k ó w o p u s z c z o n y c h , do m a te k s a m o tn y c h i n ie z a m ę ż n y c h , do c z ło n k ó w ro d z in r o z b ity c h — to d la te g o , „ a b y w p e łn i s z a n o w a n y b y ł o b r a z B o g a ja ś n ie ją c y w k a ż d y m b e z w y j ą t k u c z ło w ie k u ” (24), o b ra z B o g a, ja k im je s t c z ło w ie k V/ s w e j o so b o w e j g o d n o ś c i (p o r. 22). U ję c ie p e r s o n a lis ty c z n e , c e c h u ją c e się d y n a m iz m e m , s t a w i a n ie m z a d a ń , w y r a ż a się w o k r e ś la n iu p o s ła n n ic tw a s to ją c e g o p r z e d m a łż e ń s tw e m i r o d z in ą c h r z e ś c ija ń s k ą : „ R o d z in o , s ta ń się c z y m j e s t e ś ” (17).
8 0 A N D R Z E J Z U B E R B I E R [10] N ie c h t e d w a p r z y k ł a d y w y s ta r c z ą . W s k a z u ją o n e , że z w ią z e k p o u c z e ń d o k t r y n a l n y c h ze w s k a z a n ia m i p a s t e r s k i m i n ie je s t w a d h o r t a c j i p r z y p a d k o w y . W s k a z a n ia d u s z p a s te r s k ie n ie s ą p r a k t y c z n y m i w n io s k a m i, k t ó r e b y m ia ły z m n ie js z ą c z y w ię k s z ą k o n ie c z n o ś c ią w y n ik a ć z b u d o w a n y c h b e z w z g lę d u n a n ie p r z e s ła n e k te o r e ty c z n y c h . J e d n e i d r u g ie s ta n o w ią o r g a n ic z n ą ca ło ść , tw o r z o n ą n ie ja k o je d n o c z e ś n ie : w s w e j w a r s tw ie d o k t r y n a l n e j ze ś w ia d o m o ś c ią o d n ie s ie ń p r a k t y c z n y c h i w s w e j w a r s tw ie d u s z p a s te r s k ie j ze ś w ia d o m o ś c ią u z a s a d n ie ń d o k t r y n a ln y c h . P o r t é - e d o c t r i n a l e - d e 1 ’ a d h o r t a t i o n F a m i l i a r i s c o n s o r t i o R é su m é
S u r 1’a d h o r ta tio n F a m ilia r is c o n so r tio on p e u t f a ir e q u e lq u e s im p o r- te n t e s r e m a r q u e s d o c trin a le s . D a n s u n p la n m é th o d o lo g iq u e il y a des c o n s ta ta tio n s s u r le f o n c tio n n e m e n t e t l ’im p o r ta n c e d u M a g is tè r e e c c le s ia s tiq u e , m a is a u s s i s u r l ’e x p é rie n c e de la v ie fa m ilia le c o m m e s u je t d e la th é o lo g ie . Q u a n t à c o n te n u , l ’a d h o r ta tio n p r é s e n t la r g e m e n t, d ’u n e m a n iè r e p e rs o n a lis tiq u e la q u e s tio n de l ’a m o u r m a tr im o n ia l e t l ’a m o u r d es p a r e n ts . D e la m ê m e m a n iè r e e lle p a r l e d e la s e x u a lité h u m a in e . D a n s l ’E g lise c ’e s t u n e p la c e e t u n e rô le sp é c ia le , q u ’o ccu p e la fa m ille e n t a n t q u ’u n e „E g lise e n m i n ia t u r e ” . L a v ie de la f a m ille c h r é tie n n e c o n s titu e p o u r le P a p e J e a n - P a u l II l ’e x e m p le d ’u n e c o ïn c id e n c e du d é v e lo p p e m e n t h u m a in e t c h ré tie n .
