Studia Teologiczne Biał., Droh., Łom.
17(1999)
KS. KONSTANTY PRUSZYŃSKI
EUCHARYSTIA JEDNOŚCIĄ KOŚCIOŁA W
MODLITWACH PO KOMUNII MSZAŁU PAWŁA VI
Treści: I. Słownictwo nawiązujące do “jedności”: 1. Kościół, 2. Eucharystia, 3. Jedność; II. Źródła jedności; III. Treść jedności
Nie ma Eucharystii bez Kościoła i nie ma Kościoła bez Eucharystii, albowiem Kościół sprawił, że Eucharystia istnieje, a Ona sprawia, że Ko ściół jest Kościołem istniejącym dzięki Eucharystii. Boży czyn zbawczy dokonuje się na jego ludzie. Eucharystia jest szczytem i punktem dojścia do którego zmierza cała działalność Kościoła, lecz jednocześnie i źródłem z którego wypływa cała jego moc /KL 10/. Dlatego liturgia euchary styczna jest w swej istocie liturgią Kościoła - Jezusowej Wspólnoty, która to wyraża się najjaśniej w liturgii eucharystycznej i jest podstawą , na której Kościół zawiązuje się nieustannie od nowa w swoim istnieniu w świecie. Kościół i Eucharystia jest mocą uwielbienia Boga i Jego Ducha jako swoistego rodzaju zawieranie się w sobie i przenikanie się (circu- mincessio).1 Te sakramenty są pomocą od Boga dla ludu Bożego.2 Owo zawieranie się Kościoła i Eucharystii ma charakter historyczny i jest w swej strukturze dynamiczne. Kościół jest w drodze do całkowicie spe łnionej liturgii eucharystycznej. Do pełnienia Uczty Pańskiej. Jest przy tym w drodze ku swemu źródłu, ku Chrystusowemu oddaniu samego siebie, które to dokonało się raz na zawsze w chwalebnej śmierci Zbawi ciela za nas. To nieustanne wstawiennictwo Chrystusa za nas u Ojca jest siłą jaką Kościół otrzymuje w tajemnicy Eucharystii.
1 A. G e r k e n , Teologia eucharystii, Warszawa 1977, s. 187.
Przedstaw iając problem jedności ogólnej i jedności Kościoła należy odw ołać się do źródeł jakim i są m o dlitw y p o kom unii m szału Paw ła VI. Szczególnym w yrazem tej jedności i najgłębszym , najbardziej sk u tecz nym i i przem aw iającym , sym bolem jest Eucharystia.3 O na to zaw iera w sobie , zgodnie z n au k ą Kościoła, całą tajemnicę w łączenia ludzkości w życie m istyczne C hrystusa, z N im się jednocząc i łącząc. C h rystus jest nie tylko Pośrednikiem u Boga, ale rów nież staje się w spółuczestnikiem naszego życia. Ta zależność relacji dokonuje się w jedności D ucha Świę te g o / in u n itate Spiritus S an ctu s/. O znacza to, że chodzić będzie o jed ność nie abstrakcyjną, lecz o nieustan n y dynam izm - czynności C h ry stu sa - jednoczenia i tw orzenia w spólnoty /k o in o n ia /.4
K ażda k o m u n ia i M sza św ięta jest aktualizacją O fiary K rzyżow ej w ko n sek w en q i także pogłębieniem w ięzów z Bogiem.5 Jest dalszy m cią giem W cielenia Słowa Bożego, które stało się Ciałem i zam ieszkało p o śród nas. Jest w ęzłem jedności kościoła, źródłem jego św iętości i skutecz n y m znakiem naszego zjednoczenia z C hrystusem i Trójcą Świętą.
Przybliżając znaczenie słow a jedność w yjdziem y od słow nictw a m o d litw p o kom unijnych odnoszących się do jedności kom unii / eu ch ary s tii/ do Kościoła. R ozpatrzym y treść poszczególnych w y razó w pozw oli zgłębić zagadnienie b ud ow an ia jedności w aspekcie ogólnym i p ersp ek tyw ie eucharystii p rzez Eucharystię.
I. SŁOWNICTWO NAWIĄZUJĄCE DO "JEDNOŚCI" 1. Kościół
Najczęściej spotykanym określeniem w m odlitw ach po kom unii o d noszącym się do p roblem u jedności, m oże pośredni, jest słow o ecclesia, które na język polski tł. się p rzez K ościół.6 W ystępuje ono około jed en a ście razy. Jest to określenie w zięte z języka greckiego i przejęte p rzez ła cinę. Term in ecclesia w pojęciu pozabiblijnym oznaczał zebranie p o li tyczne lu d u . W języku biblijnym jest rów noznaczne z kilkom a rzeczow nikam i hebrajskim i jak: - gahal / o d gol - g ło s /, zgrom adzenie
łiturgicz-3 Breviarium fidei, Poznań 1964, art.: 1638 - 1639, s. 484. 4 M. A. R o g u e t , Msza święta dzisiaj, Kraków 1972, s. 147-148.
5 Por.: 1 Kor II, 26 “ Ilekroć bowiem spożywacie ten chleb albo pijecie kielich, s'rmerć Pańską głosicie aż przyj dzie” ; Por.: J 1,14.
UCHARYSTIA JEDNOŚCIĄ KOŚCIOŁA W MODLITW ACH POK O M U N II M SZAŁU PAWŁA VI
ne Izraela, - eda / o d y a 'a d / określać, stąd / m o 'd e / - czas ustalony, św ię ty z odniesieniem się i do zgrom adzenia.7 Te d w a określenia w języku greckim tłum aczy się p rzez słow o synagoga /s y n - razem i ago - p o su w a ć /, to m ożna zinterpretow ać jako zgrom adzenie. N ie w nikając głębiej w problem , dlaczego N ow y Testam ent posługuje się term inem ecclesia a nie synagoga, m ożna stw ierdzić, że od sam ego początk u była u chrześci jan św iadom ość odm ienna od żydow skiej, że stanow ią cząstkę zg ro m a dzenia zw ołanego p rzez Boga w Jezusie C hrystusie. W określeniach N o w ego Testam entu słow o ecclesia zostało użyte 104 razy z czego w listach paw iow ych 62 razy. Św. Paw eł posługuje się słow em ecclesia 16 razy w sensie Kościoła Pow szechnego. Najczęściej jednak bo 31 razy u ży w a A postoł N arod ów tego term inu na oznaczenie Kościoła Lokalnego, n ie zależnie od tego czy w yraz ten w ystępuje w liczbie m nogiej czy poje dynczej . Trzeba też zauw ażyć, że w piśm iennictw ie paw io w y m słow o to m oże oznaczać zebranie lokalne, o d d an e to zostało w ty m sensie w 11 przy pad kach. Takie znaczenie n arzuca sam kontekst, w k tó ry m w y stę pują jak i paralelne w yrażenia oznaczające zebranie obyw ateli, o b ra d u jących nad sp raw am i społecznym i.8 Kolejnym odniesieniem , w którym odnajdujem y w słow nictw ie Św. Paw ła jest użycie słow a ecclesia do Ko ścioła D om ow ego. W późniejszych swoich listach p rzed staw ia Św. P a w eł Kościół jako społeczność, która p osiad a już w łaściw e oblicze i to choć z tego św iata, zależną jednak jest w swojej egzystencji od Boga, k tó ry nie przestaje obdarzać jej życiem .9
Św. Paw eł p rzez użycie jednego określenia ecclesia u kazał bogac tw o treści zam kniętej w jednym słowie, które odnosiło się co do in ter pretacji kościoła jako w spólnoty lokalnej, kościoła dom ow ego, czy p o w szechnego. Tym sam ym było to syntetyczną n au k ą o Kościele jako: jed nym , pow szechnym , który jest Ciałem C hrystusa a zarazem p ełn ią (ple rom a) Tego, który dopełnia w szystkiego w e w szystkim . W konsekw encji p ro w ad zi to do tego, że szczególne zw iązki tej społeczności z Bogiem i z Jezusem C hrystusem spraw iają, że Kościoła jako w spólnoty nie m ożna sp ro w adzać do rangi tylko zw ykłego organizm u społecznego.10
7 Tenże, Słownik Nowego Testamentu. Poznań 1981, s. 349 n; Por. Dz 19, 32. 39n. 8 J. S t ę p i e ń , Teologia Św. Pawła, Warszawa 1979, s. 513 - 515.
9 Por. Er 1, 22; 3, 10; 5, 23 - 25; Kol 1, 18. 24.
10 Por. 1 Kor 1. 2. 11. 16. 22; 2 Kor 1, 1; Gal 1, 13. 22 ; 1 Tes 2, 14; Rz 16, 16; Dufour, Słownik Nowego. , s. 349 - 351.
W N o w y m Testam encie o dn ajd u jem y też opisow e n a z w y tyczące w sp ó ln o ty Kościoła: trzo d a, rola, w innica, d o m boży, m iasto św ięte, now e Jeruzalem , O blubienica Baranka, Ciało C hrystusa. P ow raca się też do określenia Kościoła jako L u d u Bożego, ze w zg lęd u na jego sens d y n a m iczny i w skazuje na historyczną ciągłość m iędzy ludem Starego i N o w ego Testam entu a Kościołem.11
O kreślenia obrazow e w spom niane wyżej m ożna spotkać w sfo rm u łow aniach m o d litw po kom unii. N ie w ystępują one licznie ale pojaw iają się jako bogactw o kom entarzy odnoszących się do Kościoła. W czw artą niedzielę w ielkanocną, która swoją treścią naw iązuje do sym bolu D obre go P asterza odnajdujem y p orów nanie Kościoła do trzody: "Gregem tuum,
Pastor bone, placatus intende et oves, quas pretioso Filii sanguine redemisti, in aeternis pascuis collocare digneris".
U żyte tu w yrażenie w M szale Paw ła VI - gregem tu u m jest o d d a niem teologicznej m yśli i nawiązującej do ew angelicznej p rzypow ieści o D obrym P asterzu. Kościele jako trzodzie, prow adzonej p rzez D obrego Pasterza, którego zna trzo da i on zna swoich. Słowo gregem po ch o dzi od łacińskiego słow a grex i oznacza: trzoda, hufiec, orszak, tłum , grom ada, tow arzystw o, zebranie, zespół w iernych.12 To określenie w pierw szy m sw ym znaczeniu odnosiło się do lu d u hebrajskiego.13 N azy w an o tak też Izrael, o czym m ów i Sw. A u gustyn w sw oim i jednym z listów .14 Określa też i lud w ierzący jako trzod a w ierzących, o czym w spom ina św. Łukasz w ew angelii w słow ach C hrystusa „nolite tim ere pusillius" /Ł k 12. 3 2 /. W spom niane zostało też o stadzie w sensie tipcznym w liście św. Paw ła w słow ach- gregem tibi com m issum . Takie określenie pojaw ia się w m o dlitw ach nas interesujących tylko jeden raz.
Kolejnym m ianem dotyczącym Kościoła a spotykanym w m odlitw ie p o kom unii jest w yrażenie plebi tuae / w tł. n a p o ls k i/ - lu d twój. Plebs tłum aczyć m ożna w zw iązku z w ielością określeń jako: lu d , n aród, los boży, lu d hebrajski, lud w ierzący.15 Z w ykle w m odlitw ach słow o lu d
11 Leksykon od A do Z Religii, Warszawa 1994, s. 169; W. G r a n a t : Kościół w: Katolicyzm A-Z, Poznań 1982, s. 213-224; Por. Modlitwa z 4 niedzieli Wielkanocy: * Boże dobry Paste rzu, wejrzyj łaskawie na lud swój odkupiony najdroższą krwią Twojego Syna i wprowadź go na ucztę życia wiecznego”.
12 A. J o u g m a n , Słownik kościelny łacińsko-polski, Poznań 1958, s. 289. 13 Por. Jer 50, 6. 17.
14 M. S t a r o w i e j s k i , Karmię was tym czym Sam żyję - Ojcowie żywi cz. III, Kraków 1980, s. 132-135.
UCHARYSTIA JEDNOŚCIĄ KOŚCIOŁA W M ODLITW ACH PO K O M U N II M SZAŁU PAWŁA VI
w ystępuje z określeniem boży i innym i. W języku greckim lu d określany jest słow em laos. Jest to ten n aród, który Bóg w ziął sobie n a w łasności, który jednoczy w sobie p rzez tę sam ą w iarę w Jezusa C hrystusa. Laos użyte zostało na określenie tłum u. Tego znaczenia w pełn i nie n ależy utożsam iać ze zgrom adzeniem / ecclesia/, ani z m asą lu d zk ą / a le m o s/, ani z n aro d em / e t h n e / . 16 W p rz y p a d k u p rzed sta w io n y ch m o d litw , określenie lu d zastosow ane zostało n a oznaczenie Kościoła.
Innym i n azw am i jakie spo ty k am y w m o d litw ach p o k o m u n ii na określenie Kościoła jest:
— fa m ilia - rodzina ; udziel hojnie zbawienia rodzinie przyjmującej sakra-
met... } 7
— tem plum - św iątynia; “Deus, cjui nobis supernam lerusalem pre tempo
rale Ecclesie tuae signumadumbrare voluisti da, quaesimus , ut, huius partici patione sacramenti nos tuae gratiae templum ejficiae, et habitationem gloriae tuae ingredi concedas''}8
W przedstaw ionej m odlitw ie kościół został n azw an y jako niebieskie Jeruzalem /s u p e rn a Je ru salem / i jako św iątynia /te m p lis /. M odlitw a ta w eszła jako m ow a do M szału Paw ła VI i została um ieszczona w tekstach M szy w spólnych w rocznicę pośw ięcenia Kościoła.
Termin św iątynia w języku greckim określona jest słow em hieron / od hieros - św ięty / i oznacza całą budow lę świątynną jako miejsce, w któ rej przebyw a Bóg. Jest to odpow iednik naszego sanktuarium . W N ow ym Testamencie najczęściej występuje term in naos i określa świątynię w sensie duchow ym . Pom ińm y tu znaczenie świątyni w Starym Testamencie a idąc za określeniem N owego Testamentu, że należy owe sanktuarium czyli św ią tynie dostrzec w osobie Jezusa Chrystusa. Sanktuarium tym jest ciało Jezu sa, które zbudow ane ponow nie zostało w chwili zm artw ychw stania.19 Tym samym tworzy, przez to, praw dziw e sanktuarium Boga jako Kościoła, gdzie fundam entem jest Chrystus. Każdy chrześcijanin jest w swej istocie św iąty nią Boga, przybytkiem Ducha Świętego, żyw ym kamieniem w ow ym sank tuarium uczynionym nie ręką ludzką ale dzięki mocy Tegoż Ducha.
16 Tamże, Słownik Nowego, s. 372. 17 Blaise, dz. cyt., s. 344.
18 Modlitwa w rocznicę poświęcenia Kościoła Katedralnego: “ Wszechmogący Boże Ty chcia łeś, aby Twój Kościół na ziemi był zapowiedzią Niebieskiego Jeruzalem przez udział w Naj świętszym Sakramencie, uczyń nas świątynią Twojej łaski i pozwól nam wejść do przybytku Twojej Chwały”.
19 Por. J, 2. 19-21.
A u to r listu do H ebrajczyków zauw aża, że m odelem san k tu ariu m ziem skiego jest przy b y tek niebieski, d o którego w szed ł Jezus - jedyny N ajw yższy K apłan- p o to by nam um ożliw ić dostęp do Boga.20 A p o ka lipsa opisując przy b y tek daje ostatecznie do zrozum ienia, że ów p rz y b y tek to nic innego jak tylko sam Bóg Ojciec i Baranek.21
W teologii św. Pawła świątynia to Kościół; Niebieskie Jeruzalem i świąty nia niebieska, która w końcu staje się mieszkaniem Boga Ojca w Duchu Świę tym. Zarówno świątynia jak i ciało Chrystusa określa się tym samym terminem — oikonome - mieszkanie, przybytek.22 Celem Kościoła jest nieustanne wzrasta nie, które m a prowadzić do powstania świętej w Panu świątyni; świątyni no wej, duchowej. Można powiedzieć, że templum odnosi się do uwielbionej świą tyni, do samej Świątyni Jerozolimskiej - świątyni jako sanktuarium chrześcijani na i mieszkania, w któiym przebywa Duch Święty "czyż nie wiecie, że jesteście świątynia Boga i że Duch Boży mieszka w w a s " /l Kor 3 .16/. W tej to świątyni dokonuje się zjednoczenie chrześcijan i tworzy się wspólnota. W Nim zespala się cała budowla rosnąca na wspaniałą i świętą w Panu Świątynię23
2. Eucharystia
W śród określeń spotykanych w m odlitw ach p o k om unii na tem at eucharystii24 i odnoszących się pośrednio czy bezpośrednio do za g a d nienia jedności w ystępują takie stw ierdzenia:
— komunia święta/sacra communio/, która zawiera w sobie dążność do łącz ności, o czym mówi samo słowo, unio- oznaczające łączenie i comm - razem,25 — zb a w czy posiłek, tajem nica odkupienia, którym jesteśm y posileni, on uzd aln ia do bycia w łączności z Bogiem,26
21 Por. Ap 5, 6-14; 7, 15; 21, 22.
22 Genezę takiego stwierdzenia nożna się doszukać w listach paw'lowych a szczególnie u Gal 4, 26 - gdzie jest mowa o wolnos'ci górnego Jeruzalem. Por. Stępień, Teologia, s. 419.
23 Por. Ef 4, 12, 16.
24 Oprócz nazw zasygnalizowanych tu na określenie Eucharystii zostały użyte inne, które wie lokrotnie się powtarzają w sformułowaniach modlitewnych, chociaż bywają i takie, które po jawiły się tylko pojedynczo w modlitwach po komunii: Najs'wiçtszy Sakrament, Boska Ho stia, Dar, Sakrament, Chleb żywy, Ciało i Krew Wcielonego Słowa, Sakrament Eucharystii, dar Niebieski, Paschalne Misterium, Sakrament życia.... One swoją treścią odnoszą się do Eu charystii chociaż nie są tu brane pod uwagę.
25 Sacra communia / Święta Komunia/, takie określenie zostało zawarta w modlitwie z 11 Nie dzieli Zwykłej:” Boże Nasz Ojcze, Komunia Święta, którą przyjęliśmy, oznacza zjednoczenie wiernych w Tobie, spraw, aby podtrzymywała jedność Twojego Kościoła” .
26 Modlitwa z wtorku 4 tygodnia Wielkanocy: “... aby udział w tajemnicy odkupienia przyniósł nam pomoc w życiu doczesnym i wyjednał nam wieczną radość...”.
UCHARYSTIA JEDNOŚCIĄ KOŚCIOŁA W M ODLITW ACH POK O M U N II MSZAŁU PAWŁA VI
— sakrament jedności / unitatis s a c ra m e n tu m /,27 — jeden chleb / unius p a n is /,28
— chleb niebieski /p a n is caelestis/,29 — chleb żywy /p a n e v iv o /,30
— chleb eucharystyczny /m u n e re caelesti/.31
W kolejnym stw ierdzeniu oddającym m ocno funkcję b u d o w an ia jed n o ści a odzw ierciedlającym jedność jest w yrażenia, które w swej treści o d noszą się do ukazania kom unii w kontekście posilania:
— zostaliśmy posileni świętymi darami /sacro m unere s a tia tis/; ono to najczęściej pojaw ia się w m odlitw ach po - kom unijnych.32
— posileni jednym chlebem /o n o pane sa tia ti/33
— pili z jednego kielicha, przyjmowali Ciało i Krew Pańską /u n o p ane et de u n o calice/ 34
— karmisz w spom ina o tym m odlitw a z 23 niedzieli zwykłej: "Da fide
libus tuis, Domine quos et verbi Tuti et caelesti sacramenti paulo nutris et ita dilecti Filii tui tantis muneribus proficare et eius vitae semper consortes effici mereamur".35
3. Jedność
N a określenie jedności w m szale w interesujących n as m odlitw ach, oprócz pośredn io p o części w ym ienionych po p rzed n io określeń, o d n a leźć m ożna i w yodrębnić kolejne g rupę w yrażeń, które sw oim zakresem treściow ym dotykają b ezp o śred n io istoty jedności i w y p ływ ający ch z tego w artości to:
— jedność / u n io /
27 Unitatis sacramenti - określenie takie znajduje się w modlitwie po komunii z 11 listopada we wspomnienie św. Marcina biskupa.
28 Unitatis panis - zostało to przedstawione w modlitwie z formnlarza mszalnego o wielu mę czennikach w okresie wielkanocnym i oznacza “jeden chleb”.
29 Panae caelesti - zostało wzięte z modlitwy o wielu męczennikach, w tł. polskim oddane jest przez słowo “chleb Eucharystyczny”, co nie oddaje w pełni znaczenia treści słowa caelestii / niebieski, boski i inne/.
30 Z formularza modlitwy, z Mszy wspólnoty o doktorach, formularz 1. 31 Modlitwa z 20 grudnia.
32 Takie określenia odnajdujemy w modlitwie w 2 niedzielę zwykłą. 33 W modlitwach Mszy wspólnej o świętych- formularz 4.
34 Modlitwa z 5 niedzieli zwykłej.
35 “Spraw niech twoi wierni, których karmisz i umacniasz Twoim słowem i sakramentem, tak korzystają z bezcennych darów Twojego umiłowanego Syna, aby mogli uczestniczyć w Jego wiecznym życiu”. - 23 niedziela zwykła.
— zjednoczenie /u n i t a s / — w sp ó ln o ta /c o m m u n io /.
O prócz tych w spom nianych i najczęściej w ystępujących sform uło w ań tekstow ych w m odlitw ach da się zauw aży ć kolejne, które pojaw iają się w połączeniu z innym i określeniam i dając tym sam ym k o ntekst za barw ienia zm ieniony. Chociaż zostały u tw o rzon e z p o d staw o w y ch w y razów to w artość przekazanej głębi treści zm ienia się, w które m ożna się w czytać, tym sam ym ubogaca m isteriu m ro zp atry w an eg o p ro b lem u . O dnajdujem y to w m odlitw ach w takich sform ułow aniach:
— jedn o ść K ościoła /u n ita s ecclesiae/,36
— zjednoczeni z Tobą /B ogiem i C h ry stu se m / /T ibi c o n iu n c ti/.37 Same w yrażenie coniuncti38 oznacza w swojej treści zjednoczenie z Panem p rzez tajemnicę, która sam a w sobie jest jednością. Przybliżając znaczenie tego słow a należy spojrzeć na to co ono oznacza. W tłum acze n iu m ożna je odd ać następującym i w yrazam i: łącznie, razem , w spólnie zw iązani, spójni , pobliski, graniczny, zaprzyjaźniony. P odobnie jak co niuncti tak i co n tin en t /o sią g n ą ć zjed n o czen ie/39, trzym ać razem , łącz nie w yrażają coś podobnego. Zjednoczenie jakie się dokonuje jest w swej w artości specyficzne, w yjątkow e i p ro w ad zi do tego, że ta łączność w y raża się w naszy m zjednoczeniu z C hrystusem w jedno Ciało / i n C h ri sto u n u m corporis effectos/. To w szystko dokonuje się w jednej p o b o ż ności /u n a facias pietata co n co rd es/, która to czyni w spaniała jedność p rzez swoje czyny. Cała głębia pojęcia jedno ciało /u n u m c o r p u s / w C hrystusie należy w idzieć w n aw iązan iu do paw iow ego w y rażenia, że w C hry stu sie w szyscy stan o w im y jedno i że jesteśm y jed nością / Gal 3,28/.C h ry stu s stoi u p o d staw jedności Kościoła i jest jej źródłem i ró w nocześnie tw órcą. Jedność realizuje się z C hrystusem i obejmuje także bu d o w an ie jedności m iędzy ludzkiej. Do jedności z C hrystusem n aw ią zuje kolejne w yrażenie, które odnaleźć m ożna w m odlitw ie po k om unii to "c o n fid im u s". Pochodzi ono od słow a configo, które zn aczy razem zszyw ać, spinać, łączyć, przyw iązy w ać się do kogoś, zw iązyw ać, u tk w ić w zrokiem , nad ać znaczenie, p rzytw ierdzać, zdecydow ać się n a w ybór czegoś. W znaczeniu dotyczącym treści to stw ierdzenie odw ołuje się do szukania jedności osób zainteresow anych w w artościach etycznych,
któ-36 Określenie zawarte w modlitwie ze wspomnienia św. Jozafata z 12 listopada. 37 Z modlitwy z 11 listopada.
38 13 niedzieli zwykłej.
UCHARYSTIA JEDNOŚCIĄ KOŚCIOŁA W M ODLITW ACH POK O M U N II M SZAŁU PAWŁA VI
re pozostaw ione zostały p rzez Boga człow iekow i o d p o w ied zialn em u za b u d o w an ie Kościoła na ziem i w perspektyw ie apokaliptycznej.40
W śród określeń odw ołujących się do zagadnienia jedności w z n a czeniu p o śred n im należy słow o "com ertiu m ”- pojęcie o zab arw ien iu i znaczeniu bardziej h an dlow ym .41 Chociaż w kontekstach m o d litw z n a lazło swoje odzw ierciedlenie. Źródłosłów swój w yw odzi od m erx- towar. W odniesieniu liturgicznym i źródłosłow ie liturgii rzym skiej term in ten w ystępuje w dw óch podstaw o w ych znaczeniach: jako określenie d ziała nia Boga w sto su nk u do człowieka, w ydarzeniach historii świętej oraz przez uobecnienie się ich w obchodach liturgicznych, jako oznaczenie eucharystycznej czynności ofiarniczej, w której zbaw ienie urzeczy w ist nia się p o d osłona chleba i w ina.42 W sensie jedności, w spólnocie m ożna odw ołując się do tego słow a pow iedzieć w sposób d ru g o rzędny.
Do stw ierdzeń m ów iących o w spólnocie, i jedności należy zaliczyć te, które naw iązują sw oim źródłosłow iem do nierozerw alności /n u n q u am s e p a ra ri/.43 Samo słow o separari pochodzi od łac. separo44, co ozn a cza: rozdzielić, oderw ać podzielić, odłączyć, odseparow ać kiedy chodzi o osobę, odgraniczyć. Zastosow ane w treści m odlitew nej zaprzeczenie n u n q u am spo w od o w ało to, że w yraz ten przyjął inne znaczenie i d ał now ą p ersp ek tyw ę przedstaw ianej m odlitw y. W ro zp atry w an y m p rz y p ad k u służy do podkreślenia, że eucharystia, która została przyjęta przez w iernych nie pozw oli odłączyć się od w spólnoty a w ręcz przeciw nie b u dow ać i rozw ijać ę w spólnotę w żyjącym Kościele.
Innym spotykanym w m odlitw ach określeniem i odnoszącym się do w spólnoty jest w yrażenie opisow e i zaw ierająca w sobie istotę jedności, która w y pływ a z niego pośrednio i tw orzy pew na całość to: universo
m undi - co przetłum aczone zostało w stw ierdzeniu do całego św iata.45
40 Tamże, Baise, s. 195; Por. Hbr 6, 6; Ps 118, 120.
41 Tamże, s. 174; S. C z e r w i к , Prefacje o Misteriach Chrystusa w Mszale Rzymskim Pawia
VI, Warszawa, 1984, s. 98-99.
42 Czerwik, jest tu mowa o zastosowaniu tego słowa w modlitwach po komunii w czwartek w oktawie Paschy i powtórzona we wtorek po II i IV niedzieli Paschy i w święto Katedry św. Piotra / 22 luty/.
Modlitwa z 34 niedzieli zwykłej ” Quaesimus omnipotens Deus, ut quos divina tribuis parti cipatione gaudere a te nunquam saparari permittas.- tl. Prosimy Cię Wszechmogący Boże, nie dopuść abyśmy się odłączyli od Ciebie, skoro pozwalasz nam radować się w boskich darach”. 44 Blaise, dz. cyt., s. 753.
43 M. S a 1 e s , Eucharystia źródłem i istotą życia chrześcijańskiego, Kolekcjo Comunnio 1/ 1968/, s. 304n.
Takie sform ułow anie akcentuje fakt, że eucharystia d o p ro w ad za do jed ności "cały św iat", który w swojej stru k tu rze został stw o rzo n y p rzez Boga /p o r. R d z l,ln ; J 1,1-3; Kol 1,15-18/. W głębszym sensie odw ołuje się do dzieła o d k up ienia i ostatecznej przem ian y w szechśw iata. P rzy m iotnik, znajdujący się p rzed tym w yrazem un iversum znaczy całkow i ty, cały, zupełny; w nieco innym znaczeniu w ystępuje jako: ogólny, p o w szechny, w szystek, zasadniczy, pow szechnie gdy chodzi o całość, lub też jako w szyscy razem , łącznie, cały św iat, całe stw orzenie. Sw oim z a barw ieniem treściow ym finalizuje w obrazie eucharystii m y steriu m jed ności, jaka się kryje w niej samej.
W yrazisty obraz b ud o w an ia jedności został zaw arty i p rzed sta w io n y w treści m o d litw y p o kom unii w uroczystość A postołów P iotra i P a w ła. W swojej w arto ść odw ołuje się d o zw ięzłego n aśw ietlen ia życia pierw szych gm in chrześcijańskich, które stanow iły jedno serce i jedną duszę. Ich jedność opiera się nie tyle na jednej Eucharystii ale n a trw a n iu w jednej nauce apostołów . W m odlitw ie tej Eucharystia jest uk azan a jako źródło pogłębiające miłość, która to koreluje jako zasad n iczy ele m ent jedności.46
II. ŹRÓ D ŁA JED N O ŚC I
Kościół jest niejako znakiem i narzędziem w ew nętrznego zjednocze nia z Bogiem i jedności całego rodzaju ludzkiego, dzięki m ocy bożej w sposób różny w id zian y w świecie. Ilekroć na ołtarzu Pańskim sp raw o w ana jest ofiara krzyżow a, w której na naszą Paschę ofiarow any został C hrystus /I K o r 5, 7 /, dokonuje się d z ;eło naszego odkupienia. R ów no cześnie w sakram encie chleba Eucharystycznego zaznacza się jedność w iernych, którzy stanow ią jedno ciało. Postaw ę całej jedności Kościoła należy u p atry w ać w zbaw czym dziele Jezusa C hrystusa. O n to zerw an ą przez grzech jedność z Bogiem, ludziom p rzyw raca swoją osobą, niszczy pow stały m u r nieprzyjaźni, p rzez w ylanie swojej krw i godząc niebo z ziem ią. /K o l 1, 2 0 / Tym sam ym przyw raca pokój ludzi z Bogiem. C h ry stus, p rzez sw oją misję na ziem i, łączy rozdzielonych p rzez zło, lu d zi pom ięd zy sobą /J 11, 5 2 /. Po śmierci i odejściu z ziem i misję Jego przej m uje Kościół, który staje się przed łu żen iem całego dzieła zbaw ienia, ja kie zostało zapoczątkow ane p rzez Boskiego M istrza.
UCHARYSTIA JEDNOŚCIĄ KOŚCIOŁA W MODLITW ACH PO K O M U N II M SZAŁU PAWŁA VI
Z asadniczym źródłem jedności jest sam o przyjście Jezusa C h ry stu sa, którego to, gdy nadeszła pełnia czasów posłał Bóg, Syna Swego, sło w o W cielone, nam aszczone D uchem Świętym , aby głosił Ew angelię u b o gim i u zd raw iał skruszonych w sercu, jako lekarza ciała i d u szy oraz p o śred n ika m ięd zy Bogiem a ludźm i. /K L 5 / 47 Ta inicjatyw a Boga jest istotnym i k on stru k ty w n y m elem entem zbaw czego dzieła Jezusa C h ry stusa. Bo Bóg tak um iłow ał świat, że Syna Swego Jednorodzonego dał, aby k ażd y kto w N iego w ierzy nie zginął ale m iał życie w ieczne /J 3, 1 6 /. W konsekw encji spodobało się Bogu w szystko na n ow o zjednoczyć z C h ry stu sem /E f 1, 1 0 /. R zeczyw isty szczyt i sk utek w uw ielb ien iu Boga został osiągnięty przez człow ieczeństw o Jezusa C hrystusa, bo sam człowiek nie był zd olny uw olnić się od zła. Jeśli były czynione jakiekol w iek w ysiłki, w kieru n ku uw olnienia się od tego co d epraw u je człow ie ka, to w artość swoją otrzym ały one w połączeniu z zasługam i C h ry stu sa. Zbaw cze działanie Jezusa C hrystusa, które się dokonało, było d ziała niem całej Trójcy Świętej.
Trójca Święta jest szczególnym źródłem i w zorem w spó ln o ty Ko ścioła. Ecclesia w yrasta z życia Trójcy Świętej, niejako z Wielkiej E ucha rystii, która jest d u szą i najpiękniejszym sym bolem w spólnoty, jaki ist nieje w osobie Trójcy. Jedność jaka tow arzyszy trzem O sobom Boskim ma też tow arzyszyć w spólnocie nierozdzielnie, tw orząc w ten sposób Kościół, takie działanie, które p ro w ad zi do jedności w połącżeniu z m o dlitw ą, po w inn o p ro w ad zić w spólnotę L u d u Bożego do zbaw ienie " d u szy i ciała" czyli całego w szechśw iatu. Szczególnym źródłem w tym w y p ad k u jest przyjęty każdorazow o sakram ent, który p ozw ala tak p o stę pow ać, że całe działanie jest ukieru n ko w an e n ap raw d ę i jej u m o ty w o w anie w życiu Kościoła. Eucharystia jest drogą zbaw ienia po zostaw iona człow iekow i do zaakceptow ania.
Tajemnica eucharystyczna objaw iono przez C hrystusa odsłania coś z m isterium samej Trójcy Świętej, gdzie znakiem - obrazem Trójcy Święte jest Syn Boży - Słowo Boże.48 Jest w N im antyczne i słow ne oznaczenie Ojca i zaw iera go. Syn jest odblaskiem Jego chw ały i odbiciem Jego isto ty /H e b r. 1, 3 / a jednocześnie Ja i Ojciec jedna jesteśm y /J 10, 3 0 /. O so by pozostają m iędzy sobą w e w zajem nych relaq'ach. Bóg Ojciec m iłuje Syna, Syn odw zajem nia się m iłością w zględem Ojca. U osobieniem tej miłości jest D uch Święty istotow a miłość. W tej w zajemnej miłości Ko
47 R. R а к , Chrześcijanin w życiu Kościoła, Warszawa 1984, s. 69 - 70. 4к T. W i 1 s к i , Trójca Święta: w Katolicyzm, s. 376.
ściół znajduje swoje źródło i ostateczny w zór. U kazyw anie p rzez Jezusa tajem nicy o Trójcy Świętej m iało nas zapoznać z bogactw em jego w e w n ętrznego życia. Pism o św. w spom ina o Ojcu, Synu i D uchu św. p rz y n aro d zen iu C hrystusa, p rzy chrzcie n ad Jordanem .49 Przez całą d ziałal ność ziem ską, C h ry stu s m ów ił: o Bogu Ojcu i D uchu św. Po sw oim zm artw y ch w stan iu tak zw raca się d o A postołów "dan a m i jest w szelka w ład ze na niebie i ziem i. Idźcie w ięc i nauczajcie w szy stk ie n a ro d y udzielając im chrztu w im ię Ojca, Syna i D ucha Świętego /M t 18, 8 / . W listach apostolskich często pow tarza się słow o o w ierze w Trójcę P rze najśw iętszą.50
M ówiąc o Trójcy jako praźró dle jedności, m ożna pow iedzieć, że Ko ściół jest dziełem i darem tej Trójcy i pochodzi on z miłości Ojca /K D K 4 0 /, który na skutek najzupełniej w olnego i tajem niczego zam ysłu sw o jej m ąd rości stw o rzy ł cały św iat. Z baw czą w olę Ojca w y p ełn ił Jezus C hrystus, jedyny i p raw d ziw y p o średn ik m iędzy Bogiem a człow iekiem /D K 3 /. O n daje początek K rólestw u N iebieskiem u na ziem i, objawia tajemnicę Ojca i sw ym posłuszeństw em dokonuje naszego o d ku p ien ia /K K 3 /. Z bo k u um ierającego Zbaw iciela n a k rzy żu rodzi się Kościół /K L 5 / , który to dalej p rzez w ieki będzie realizow ać p lan zbaw ienia, czyli dzieło w ew nętrznego jednoczenia lu d zi z Bogiem i m ięd zy sobą" /K L 1 /, a p rzez to o dnow i i p ro w ad zi do przem ian y całego św iat. G dy Syn Boży w y p ełn ił dzieło zlecone M u p rzez Ojca n a Z iem i /K K 4 / , w ów czas dał Kościołowi D ucha Św., k tó ry go ustaw icznie jed n o czy i uśw ięca, p ro w ad ząc do doskonałości zam ierzonej p rzez Ojca. Społecz ność Kościoła nie tylko pow stała z m iłości Boga w Trójcy jedynego, ale w Niej znajduje w zór. U kazał to C hrystus gd y p rzed m ęką, m odlił się, aby w szyscy ludzie stanow ili jedno tak jak Ojciec w N im , a O n w Ojcu.
O takiej form ie zjednoczenia w miłości jest m ow a w m o dlitw ie po kom unii w d n iu pośw ięconym w spom nieniu św. Tadeusza i Judy: "Pre-
ceptis, Domine, secramentis, supplices in Spirituo Sancto deprecamur, ut, qtae pro apostolorum Simonis et Judae veneranda germinus passioane, nos in dilec tione conservent" :51
49 Por. Mt 3, 13 - 17; Lk 1, 32n.
50 Por. 2 Kor 3, 13; IP 1, 2n; 1J 5, 7n. i inne.
51 Modlitwa z 28 października- “ Przyjąwszy Najświętszy Sakrament, zjednoczeni w Duchu Świętym, pokornir Cię błagamy, aby ofiara złożona dla uczczenia męczeństwa apostołów Szy mona i Judy Tadeusza, utwierdziły nas w Twojej miłości”.
UCHARYSTIA JED N O ŚCIĄ KOŚCIOŁA W MODLITW ACH POKOM UN II M SZAŁU PAWŁA VI
Źródłem jedności w Kościele jest sakrament Eucharystii. Modlitw po komunii z 11-stej niedzieli zwykłej i inne przypominają, że Euchary stia oznacza jedność i równocześnie dokonuje w kościele dzieła zjedno czenia: "Haec tua, sumpta saacra communio, sicut fidelium in te unionem
praesignat, sic in Ecclesia tua unitatis operetur effectum".52
Rolę Eucharystii jako znaku i wzoru jedności dostrzegali już Ojco wie Kościoła nazywając ją Mistycznym Ciałem Chrystusa. Nie był to tyl ko symbol, ale chciano tu wyrazić prawdę, że rzeczywiste Ciało Chry stusa obecne w eucharystii jest typem i symbolem jedności Kościoła. Tak jak ciało fizyczne Chrystusa stanowiło jedno, tak Kościół musiał być je den, chociaż złożony z wielu, o czym wspomina następująca modlitwa:
"Quaesimus, omnipotens Deus, ut inter eis membra semper numeremur, cuius Corpori communicamus et Sangvini".53
Papież Leon XIII w swej Encyklice Mirae Caritatis podkreśla, że z Eucharystii Kościół czerpie całą swoją siłę, chwałę, całe swoje nadprzy rodzone wyposażenie. Dlatego też złączenie wiernych z Chrystusem w Eucharystii sprawia ich łączność, więź wzajemną.54
Modlitwa po komunii we wspomnienie św. Piotra i Pawła Aposto łów mówi o jedności tych, którzy trwali na łamaniu chleba i nauce Apo stołów tymi słowami: "Da nobis, Domine, hoc sacramento refecitis ita in
Ecclesia conversari, concede queesimus, ut perseverantes in factionis panis Apostolorumque doctrina, cor unum et anima una, tua caritate firm ati" . 55
Wspólny posiłek, o którym wspomina ta modlitwa, od najdawniej szych czasów była symbolem jedności, miłości między ludźmi i zgody. Uła twia wzajemne zbliżenie, wyraża miłość i przyjaźń. Dlatego tak ogólnoludz ka treść zawartą w symbolice uczty nadawała się szczególnie do wyrażenia miłości i nadprzyrodzonej więzi tworzonej i umocnionej wśród chrześcijan przez eucharystię. Stało się również wyrazem miłości i zbliżenia do Chry stusa, będącego właściwym celem ustanowienia tego sakramentu. Ofiara i uczta eucharystyczna z ustanowienia samego Jezusa Chrystusa stanowi
jed-52 Por. Modlitwa z 9 niedzieli zwykłej-“ Boże nasz Ojcze, Komunia Święta, którą przyjelis'my oznacza zjednoczenie wiernych w Tobie, spraw aby podtrzymywała jednos'ć Twojego Kościoła”. 53 Modlitwa z 5 niedzieli postu - “ Wszechmogący Boże prosimy Ciebie, abyśmy zawsze byli
żywymi członkami Chrystusa, którego Ciało i Krew przyjmujemy”.
54 Praca zbiorowa pod redakcją H. B o g a c k i i S. M o j s a , K ościół w św ietle Soboru, s. 386; Por. Leon XIII, Mirae caritatis, AAS / 1901-1902/, s. 644.
33 “Boże Ty nas pokrzepiłeś Najświętszym Sakramentem, spraw, abyśmy żyli w Kościele jako pierwsi chrześcijanie, trwając w łamaniu chleba i nauce apostołów, a utwierdzeni w miłości stanowili jedno serce i jednego ducha”.
ność nierozerwalną. Dzięki niej dokonuje się zjednoczenie z Bogiem. O tym w spom ina m odlitw a z 5 niedzieli zwykłej, gdzie jest m ow a, że Eucharystia, jest źródłem wszelkiej jedności i odnowieniem przym ierza z Bogiem. "Deus,
qui nos de uno pane et uno calice participes esse voluisti, da nobis, qusesumus, ita vivere et, unum in Christo effecti, fructum sfferams pro mundi salute gaudentes".
M odlitwa /z 5 niedzieli zwykłej/ w spom ina o zjednoczeniu w jedno z C hry stusem. O dtąd w ofierze eucharystycznej, jaką jest każda Msza, św. ciągle uobecnia się i trwa, nasze zbawienie, a zarazem dokonuje się rzeczywiste zjednoczenie z Chrystusem i bliźnimi.5 6 G dy w czasie łam ania chleba, eu charystycznego m am y rzeczywisty udział w Ciele Pańskim, dostępujem y zaszczyt zjednoczenia z N im / Chrystusem / i m iędzy sobą. Poniew aż ist niej tylko jeden chleb, więc i m y wszyscy tw orzym y jedno ciało, bo wszyscy m am y udział w tym jednym chlebie.57 Tę myśl da się zauw ażyć w m odli twie po komunii z 7 niedzieli Wielkanocy, że całe ciało Kościoła zjednoczy się z Chrystusem swoją Głową: "Exaudi nos, Deus, salutaris noster, ut per hec
sacrosancta mysteria in totius Eccleciae confidamus corpore faciendum, quod eius praecessit, in capite".5 8 W ciele tym rozlewa się życie, Chrystusa na w ierzą
cych, którzy przez sakram enty jednoczą się z całym C hrystusem . Przez chrzest bowiem upodabniam y się do Chrystusa, o czym w spom ina m odli tw a po komunii: "Exaudi nos omnipotens Deus, et familiae tuae corda, cui per
fectam baptiamstis gratiam contulisti, ad promerendam beatitudinem aptes aeter nam".59 Albowiem w jednym duchu wszyscy zostaliśmy ochrzczeni w jed
no ciało /1 Kor 12, 13 / . Poprzez taki układ i włączenie każdego w ciało C hrystusowe poprzez chrzest. W takim działaniu dokonuje się nasze zespo lenie ze śmiercią i zm artw ychw staniem .6'·
Eucharystia jest realizacją odw iecznego słow a p la n u jed n an ia czło w ieka z Bogiem p o p rzez Jezusa C hrystusa, który p rzez S akram ent zo sta w ił m ożliw ość naw iązania jedność m iędzy sobą. Eucharystia stanow iąc p raw d ziw ą jedność w sobie, pragnie d oprow adzić ludzkość do p ra w d z i wej jedności, której odbiciem jest jedna O w czarnia, i jeden Pasterz, który p ro w ad zi ją do obranego celu.
56 J. C h a r y t a ń s k i / praca zbiorowa, Pascha nostrum, Poznań 1966, s. 186. 57 Por. KK 7.
58 “Wysłuchaj nas, Boże Zbawicielu nasz i przez udział w Eucharystii umocnij naszą ufność, że cały Kościół zjednoczył się w chwale z Chrystusem swoją głową”.
55 “Wysłuchaj nas Wszechmogący Boże i przygotuj do wiecznego szczęścia serca Twoich wier nych, którym udzieliłeś wielkiej łaski chrztu świętego”- modlitwa z wtorek w oktawie wiel kanocnej.
UCHARYSTIA JED N O ŚCIĄ KOŚCIOŁA W MODLITWACH POKOM UNII M SZAŁU PAWŁA VI
III. TREŚĆ JEDNOŚCI
Mówiąc o jedności trzeba zagłębić się w jej treść. Da się zauważyć, że modlitwy po komunii często na określenie jedności posługują się w y rażeniami: o podobnym brzmieniu jak: jedność, zjednoczenie, jeden. Do przymiotnika jeden dodawane jest często określenie następujących treści np. jeden chleb, jedno ciało, jedno wino, które stało się krwią Pańską.
Określenie jedność przypisywana jest Eucharystii, jako mysterium sakra mentu wyrażającego ją. W takim to ujęciu ujawnia się wielka miłość Chrystu sa w ustanowieniu i sprawowaniu Eucharystii, która to sama w sobie jest do skonałą jednością. Ona to zespala nas w jedną wielką wspólnotę, tworząc coś w rodzaju rodziny żyjącej prawem odpowiedzialnym za budowanie społecz ności. Wprawdzie do tego uzdalnia nas w pewnym sensie chrzest, który po zwala nam przynależeć do wspólnoty, to jednak uczestnictwo w eucharystii jeszcze bardzie uzmysławia nam to, czym jest wspólnota czyli Kościół, w któ rym to odbija się prawda o jedności. Tu ukazuje się w pełni ta myśl, że wspól nota jest zebrana pod jedną Głową, która to przewodzi i prowadzi Kościół do Boga. Chleb eucharystyczny jest wyrazem i symbolem jedności.
O tej jedności która zawiera się w symbolu Eucharystii, daje świadec two wielu Ojców Kościoła. Sw. Cyprian w jednym ze swoich listów tak po wiada "Same ofiary pańskie wyrażają jak mocna i zwarta jest jedność chrze ścijan, kiedy podaje obrazowo jak powstaje chleb czy wino: Gdy bowiem Pan Ciałem swoim nazywa chleb zrobiony z mnóstwa ziaren razem złączo nych, wyraża przez to dokonujące się w nim zjednoczenie całego ludu chrześcijańskiego, który w sobie zawiera. Gdy zaś krew swoją nazywa wi nem, która z wielu jagód stało się jednym napojem, znaczy to że trzoda któ ra, my jesteśmy, powstała z mnóstwa sprowadzonego do jedności. Myśl tę podtrzymuje Sw. Augustyn, który powiada, że: Słuchamy Apostoła, który o tym sakramencie powiedział, wielu z nas jednym ciałem i jednym chlebom jest....Jeden chleb. A cóż jest tym jednym chlebem. To jedno ciało uczynio ne z wielu. Pomyślcie tylko; nie robi się chleba z jednego tylko ziarenka, ale z ich wielkiej ilości....A co do kielicha bracia moi, to przypomnijcie sobie ... jak robi się wino. Wiele jagód wisi u jednego grona. Ale wypływający z nie go sok łączy się w jedno. Pan chce byśmy tak do niego należeli. Przeto po święci! na swoim ołtarzu tę tajemnicę naszego pokoju i jedności. Św. Jan Damasceński streszczając przekonanie całej tradycji greckiej powiada o jed noczącej mocy eucharystii. Sakrament jest zjednoczeniem z Chrystusem i zarazem zjednoczeniem jednych z drugimi, to darzy On nas na każdy spo sób jednością z tymi, którzy go tak jak my otrzymujemy. Tę myśl można
odnaleźć u św. Jana Chryzostom. Bardzo jasno zagadnienie jedności, i w pły w u jej na budow ę w spólnoty rozwija w swoim kom entarzu do Ewangelii św. Jana Cyryl Aleksandryjski: Jednorodzony Syn Boży znalazł cudow ny sposób stopienia nas w jedno i pom iędzy nam i wzajemnie, m im o że każdy z nas pozostaje odrębną osobą... W szyscy złączeni z jednym Chrystusem przez w łasne Jego Ciało, otrzymując w Go w naszych ciałach jednego i nie podzielnego, jesteśmy członkami Jego jedynego Ciała. On zaś jest w ięzią naszej jedności. Wszyscy m y z natury jesteśmy zamknięci w naszej jednost- kowości... zarazem jednak w Chrystusie jesteśmy jakby stopieni w jedno cia ło żywiące się tym sam ym pokarm em Jeden Duch naznacza nas piętnem jedności i jak Chrystus jest jeden i niepodzielny - tak i m y w nim stanow im y jedno. 0 tym m ów i on do Ojca Niebieskiego prosząc Aby wszyscy byli jed no, jak Ty Ojcze w e mnie, a ja w Tobie. W tej w ypow iedzi m ożna zauw ażyć, że chodzi tu o jedność w sensie ekumenicznym. Kościół staje się najbardziej jeden, gdy karmi się tym sam ym chlebem i otrzymuje tego samego Ducha, gdy zgrom adzony wokół ołtarzy okazu jednomyślność swoich członków ze wszystkimi chrześcijanami świata, którzy żyją Paschą Chrystusa aktualizo w aną sakram entalne w spraw ow aniu Eucharystii. Dzięki M szy Św. jedność pom iędzy członkami Chrystusa osiąga najwyższy stopień, poniew aż w szy scy jednoczą się w jednej zasadzie życia duchowego, pożywając to samo Ciało i pijąc ten sam kielich.61
M ów iąc o treści jedności w m odlitw ach p o kom unii trzeba jeszcze zastano w ić się n ad problem em , k tó ry został z aw arty w słow nictw ie u m u m in C hristi - jedno w C hrystusie albo z C hrystusem , o czy dość często w spom inają m odlitw y po kom unii.62 To zagadnienie w dużej m ie rze spotkać m ożna w listach św. Paw ła i stanow i ono niem al całą teolo gię tegoż autora. M ów iąc ogólnie w tym u n u m in C hristi została z a w a r ta m yśl, że człow iek jest zw iązany z C hrystusem począw szy od sam ego chrztu aż do śm ierci.63 To m a stanow ić p rzeżyw anie głębokiej ducho w e
61 Pascha, dz. cyt., s. 187-189.
62 Jako jeden z pierwszych zajął się opracowaniem i sensem ‘in Christo”- A. Deissmann. W oparciu o material źródłowy z zakresu literatury hellenistycznej przeprowadził on analizie po równawczą tego wyrażenia i wnioskuje, że to wyrażenie w sensie lokalnym znaczy: być w Chrystusie, przebywać w jakiejś “chrystosferze” ; z innych ujęć - mistyczno - moralnych- być w Chrystusie to żyć według ducha chrześcijańskiego; lub żyć jak Chrystus, na sposób Chry stusa. Por. S t ę p i e ń , dz. cyt. , s. 124n.
63 Oprócz wyrażenia / in Christo/- w Chrystusie, św. Paweł w swoich listach posługuje się / syn Christo/ - z Chrystusem; /dia Christou/ - zwrot z genetiwem Chrystus oznacza- miłość Chry stusa, cierpliwość- a wszystko to dla zaakcentowania potrzeby i znaczenia więzi. S t ę p i e ń , dz. cyt. 298.
UCHARYSTIA JED N O ŚCIĄ KOŚCIOŁA W MODLITW ACH POKOM UN II M SZAŁU PAWŁA VI
łączności z Bogiem i stanowi najpełniejszy sprawdzian pełni życia chrześcijańskiego. Żyję już nie ja, żyje we mnie Chrystus /Gał 12, 20/.64 Jest to formuła, którą ponad 200 razy spotykamy w listach św. Pawła. Ten przyimek en, sin, może oznaczać każdy związek ze stojącym obok niego imieniem. W każdym bądź razie wyrażenie w Chrystusie oznacza jakiś związek zachodzący między daną osobą a Chrystusem. Formuła ta tylko czasami oznacza zwykłą łączność z Chrystusem jako sprawcą lub pośrednikiem jakiegoś dzieła, lub gdy bierze się Chrystusa na świadka, albo kiedy używa się tego określenia w nadaniu nazwy - na określenie chrześcijan. Sformułowanie to ma także i głębszy sens, określa nim św. Paweł życie chrześcijan zjednoczonych z Chrystusem przez wiarę i chrzest, o czym mówi w jednym z listów, że wszyscy bowiem jesteśm y Synami Bożymi przez wiarę w Jezusa Chrystusa... Bo wszyscy, którzy zostali ochrzczeni w Chrystusie przyoblekli się w Chrystusa., wszyscy wy jedno jesteście w Chrystusie. Przyoblec się w Chrystusa. - to nasze zjednoczenie z nim, to nasze wszczepienie w jego śmierć, pogrzeb i zmartwychwstanie. /Rz 9, 1; 3, 7. 9/ To zjednoczenie winno się dokonać na podobieństwo Jezusa Chrystusa z Bogiem. W następstwie tego zjed noczenia z Chrystusem człowiek staje się nowym stworzeniem gdzie miesz ka Duch Boży i cała Trójca święta, sprawująca dzieło uświęcenia. Można przeto powiedzieć, że sformułowanie, które spotykamy w modlitwach po komunii unum In Christi, czerpie swoje źródło z myśli pawiowych i ozna cza w istocie swoje życie człowieka w stanie łaski habitualnej.65
Nie można jednak nie zauważyć tego, że owa zjednoczenie z Chry stusem przez wiarę i chrzest zależne jest zarówno od samej łaski jak i współpracy człowieka z nią. Jest to zależność nie statyczna lecz dyna miczna. Oprócz sensu formalnego - w Chrystusie- jest tu też sens m i styczny. Ten problem w listach pawiowych jest trudny do zauważenia, gdyż Apostoł zastępuje mistykę eschatologią, o czym wspomina Cer- faux, że tę eschatologię widać szczególnie w listach do Tesaloniczan.66 Abyśmy żywi czy umarli żyli wespół z Chrystusem /Tes. 5, 10/. Autor mówi o tym życiu w kontekście paruzji, która to wraz ze zmartwych wstaniem jest przedłużeniem naszego życia z Chrystusem rozpoczętego tu na ziemi i jest przejściem do obcowania z Chrystusem i zjednoczenia
64 To wyrażenie traktować należy nie tylko jako wyznanie, ale jako zachętę do naśladowania. Por. L. C e r f a u x , i e Chrétiem dans la théologie Paulinienne, Paris 1962, s. 330n. 65 S t ę p i e ń , ûfe- cyt., s. 257.
w pełni. Co zatem idzie zjednoczenie w iernych z C hrystusem , które jest pierw szy m i zasadniczym obow iązkiem chrześcijan, stanow i p o d staw ę jedności w iernych m iędzy sobą i jest b azą w spólnoty - jedności Kościoła. Jedność w iernych - w spólnota z C hrystusem - jest w ed łu g św. P aw ła n a tu raln y m następ stw em ich zjednoczenia z Panem . To co łączy k ażdego chrześcijanina z C hrystusem , łączyć też p o w in no w iernych m ięd zy sobą i to zjednoczenie m usi się w yrażać w zjednoczeniu ich m ięd zy sobą.67
Jest sp raw ą oczyw istą, że owoce Eucharystii stają się p o d sta w ą b u d o w an ia jedności Kościoła. To ju ż oficjalnie stw ierd ził d o k u m e n t Ko ścielny d ato w an y od Soboru Florenckiego /D e n z 698/, że p o d staw o w ą funkcją sak ram en tu Eucharystii jest jednoczenia człow ieka z C hrystusem - "d u n atio hom inis ad C hristu m ". Funkcja ta p o siad a jed n ak biblijne uzasadnienie w słow ach sam ego C hrystusa: Kto p oży w a moje ciało i pije m oją krew, w e m nie m ieszka a ja w nim /J 6, 5 7 /, czy też w stw ierd ze n iu św. Paw ła przypom inający K oryntianom , że kielich bło g o sław ień stw a jest uczestnictw em w e K rwi C hrystusa, jak rów nież chleb łam any jest uczestnictw em w Ciele Pańskim /1 Kor 10,16/.
Zjednoczenie z Panem najczęściej zaznaczone jest w treści m odlitw p o średnio· implicite. Przykładem takich pośrednich określeń w m odlitw ach na zjednoczenie z Chrystusem są w zm ianki o wzroście i postępie - um oc nieniu w cnotach teologicznych wiary, nadziei i miłości. Stwierdzenie to nie dziw i skoro uśw iadom im y sobie, że zamieszkanie Chrystusa przez w iarę i miłość /E f 3,17/ prow adzi do uświęcenia i budow ania Kościoła.
Sumując należy pow iedzieć, że Eucharystia jest źródłem jedności Ko ścioła, że ją ustaw icznie buduje i żywi. Treść m odlitw p o kom unii ukazuje dynam iczny obraz jedności tak w w ym iarze w erdykałnym jak i ho ry zo n talnym . D uch Święty poprzez urzeczyw istnianie dzieła Zbaw ienia Jezusa, który zburzył m u r wrogości, który w szystko pojednał p rzez krew krzyża /K o l 1, 2 0 /, udostępnia ciągle na now o źródło i przyczynę jedności. O n też jest spraw cą przez karm ienie ciałem krw ią Chrystusa. C hrystusow e dzieło jedności stw orzyło jedność nie tylko m iędzy ludźm i a Bogiem, ale także m iędzy sobą, czyniąc ich braćmi. Po kom unie ukazują dzieło C hry stusa, ten wielki sakram ent jedności, jako indicativ, a rów nocześnie jako ustaw iczne zad an ie tow arzyszące n ieustannie istocie stw orzonej p rzez Stwórcę. Obejmuje ono p rzed e w szystkim rzeczywistość ludzka, ale rów nież cała rzeczywistość stw orzenia /u n iv e rsu m m u n d u m /.
UCHARYSTIA JEDNOŚCIĄ KOŚCIOŁA W M ODLITW ACH POK O M U N II M SZAŁU PAWŁA VI
T w orzenie jedności Kościoła jest finalnym sk u tk iem E ucharystii. N iem niej działan ie E ucharystii przejaw ia się w innych ow ocach, jak m ożna zauw ażyć p ro w adząc kolejne rozw ażania w zależności od kon tekstów jakie n arzuca d u ch epok i p rą d y teologiczne, gd y ż skarbnica ow oców Eucharystii jaka została zam knięta w m odlitw ach po kom unii każdej O fiary Pańskiej jest nie w yczerpana, w konsekw encji dotyczy ca łego człowieka w p erspektyw ie jego staw ania p rzed Bogiem i trw an ia w urzeczyw istnianiu tego w e w szechświecie.
DIE EINHEIT ALS DIE FRUCHT DER EUCHARISTIE
IN DEN NACHKOMMUNIONSGEBETEN, DIE SICH
IM MEßBUCH VON PAUL VI BEFINDEN
In diesem A rtikel haben w ir vorgezeigt, w ie m an das P roblem der Einheit in den N achkom m unionsgebeten im M eßbuch v on Paul VI. able sen kann. Dem b esonderen A u sdru ck dieser Einheit u n d , gleichzeitig, am tiefgründigsten u n d am effektivsten Symbol ist die Eucharistie. Sie enthielt ganzes G eheim nis des Einschließen d er M enschlichkeit im mi- stischen C hristusleben. Die Eucharistie vereinigt sich m it C hristus.
Hier geht es nicht u m die abstrakte Einheit, sonder um unaufhörliches Dynamismus, d.h. um die Vereinigung u nd Bildung der Gemeinschaft. Das w aren die Tätigkeiten, die Christus gemacht hatte. Jede K om m union u nd jede Messe kann m an für die A ktualität des blutigen Opfers halten. Sie ve reinigen die Kirche u n d sie sind die Quelle unserer Heiligkeit u n d effekti ves Zeichen unserer Vereinigung m it Christus und der Dreifaltigkeit. Die Frucht der Eucharistie, die m an m it den Wörtern "um um In Chrystii" Z e
ichen kann, w iederspiegelt ganzes M ysterium , welches C hristus m it der Kirche und, indirekt, m it jedem Mensch enthalten w urde.
In diesem A rtikel m ü chten w ir diesen Problem näh ern . Die A nalyse beginnen w ir von dem W ortschatz, der für die N achkom m unionsgebe ten, die über der Eincheit sprechen, gilt. Der Inhalt d er einzelnen W örter erlaub den Problem des Einheitbauen erg rü n d en u n d die Folgen d er Ein heit, die aus der Eucharistie herausfließen, zeigen.
