Streszczenie pracy doktorskiej mgr Magdaleny Gizińskiej
Jednym z głównych wynvan stojących prze.d polityką rynku pracy jest akĘwizacja zawodowa osób bezrobotrych. Zjawiska bezrobocia mają różny przebieg w różnych częściach kraju, to stwarza potrzebę skupienia się na problemach tych regionów, których dystans
do obszarów dobrze rozwiniętych uległ anriększeniu. Badania prowadzone w skali wojewódawa pozvalają lepiej poznaó i zrozumięó rzeczyitstośó, umożliwiając typ samym odpowiednie jej ksztahowanie poprzez podejmowanie trafniejszych decyzji gospodarczych, poliĘcznych i to zarówno na szczęblu poszczególnych pqdmiotów gospodarczych, rógionów, jak i gospodarki rozumianej jako całości. Potrzeba wypracowania lokalnych i regionalnych
rozwiązan w dziedzinie równoważenia rynku pracy i ograniczenia negatywnych skutków bezrobocia, które staó się moŻę zagroŻeniem dla ronvoju społecznÓ - gospodarczego) uzasadnia wzrost znaczeniabadan rynku pracy prowadzonych w aspekcie wojewódzarya.
Sytuacja społeczno - gospodarcza Województwa Zachodniopomorskiego, w tym szczegóInie sytuacja na rynku pracy' znajduje się w centrum zainteresowania społeczności . i władz regionalnych, a takŻe lokalnych. Jest też przedmiotem zainteresowania analityków, ekonomistów i socjologów. DoĘchczasowe publikacje poruszające temaĘkę rynku pracy województwa zachodniopomorskiego skupiały się na poszczególnych aspektach tego rynku pracy' w tym głównie na poziomie, dynamice i strtrkturze bezrobocia. Brakowało natomiast kompleksowego opracowania ana|injącego sytuację rynlru pracy szerzej, nie tylko od strony podazy zasobów pracy' ale i popytu na pracę' atakżze w przekroju rynków lokalnych. Uznano więc, iż wobec zachodzących zmian społeczno - gospodarczych istnieje koniecznośó głębszego rozpoznania trudnej sytuacji na rynku pracy Województwa Zachodniopomorskiego, Znaczenie nie tylko teoretyczne, ale równieŻ praktyczne takiego opracowania, uzasadnia celowośó podjęcia tego tematu przeprowadzetia badan i sformułowania wniosków co do metod i warunków równoważenia rynku pracy w Województwie Zachodniopomorskim, & W szczegó|ności możliwości i form akĘwizacji zawodowej bezrobotnych.
Na rynku pracy stale dochodzi do kontaktów pomiędzy osobami bezrobotnymi, a pracodawcami i instytucjami rynku pracy' a ich wzajemne oddziĄwania wywierają istotny wpływ na aktywizację bezrobotnych. Jest to podstawowy warunek działania Ęmku pracy. Wszyscy uczesfoiicy rynku powinni ze sobą współpracowaó. A co najwazniejsze,
bezrobofiry nie powinien biemię trwać w sytuacji pozostawania bęz pracy. Aktywne poszukiwanie pracy, podejmowane działania w cęlu zdobycia nowych kwalifikacji przydatrych dla pracodawców oraz mobilnośó zawodowa i przestrzenna zwiększają szansę na zatrudnienie' Poptzez nabywanie praktycznych umiejętności poszukiwania pracy' bezrobotny może rwiększyć swoje szanse na zafrudnieruę, DztaŁania zw.iększające aktywnośó zawodową na rynku pracy leżą głównie po stronie insĘrtucji rynku pracy. Kompleksowe dziaŁania w ramach poprawy dostępu do zatrudniętia oraz wspieranie rozwoju aktywności zawoiiowej w regionie, polegają na ciągĘm monitorowaniu potrzeb osób pozostających bez pracy.
Wspieraniu takich osób słuzy:
. diagnozowanie potrzeb i oczekiwan w zakresie doskonalenia zawodowego w regionie;
. orgarizowanie szkoleń z zakresu technik aktywnego poszukiwani apracy;
. dziaŁante o charakterze wsparcia psychologiczno - doradczego;
o realizowanie programów akĘwizacji zawodowej;
o zapewnienie wsparcia osobom pragnącym powróció na rynek pracy po przerwie ,mviązanej z urodzeniem i wychowaniem dzieci;
o wspieranie inicjaĘw narzeczpodnoszenia mobilności regionalnej i międzyregionalnej, szczególnie bezrobotrych zamieszkujących obszary wiejskie i pope$eerowskie;
o opracowanie i rozpowszechnianie informacji o ofertach pracy, możłiwościach uczesilrictwa w szkoleniach i staiach oraz innych oferowanych usfugach i instrumentach aktywizacj i zawodowej ;
o promocja i upowszechnianie alternatywnych i elastycznyJh form zatrudnienia oraz metod organizacji pracy.
Głównym celem jaki postawił autor rozprawy, jest:
1. Zbadanie, określenie i ocena metod oraz środków aktywizacji zawodowej na rynku pracy' a takżę postaw i oczekiwań bezrobotnych w Województwie Zachodniopomorskim, w latach 20 I0-20t | .
Tak sformułowany główny celrozprawy' wymaga określenia celów szczegółowych.
Celami szczegółowymi rozprawy, są:
l. Ustalenie zrłiązków rynku pracy zaktywizacją zawodową w ujęciu teoretycznym;
2. ocena regionu pod kątem możliwości zapewnienia pełnego zatrudnienia;
3. Ana|iza regionalnego rynku pracy i aktywności zawodowej;
4. ocena metod ograniczenia bęzrobocia w regionie na tle teorii i działan Unii Europejskiej w tym zakresie;
5. Zbadarie struktury bezrobotrrych według płci, wieku, wykształcenia, miejsca zamieszkania, okresu pozostawan ia bez pracy oraz sytuacji materialnej ;
6. Analizę demograficzno-strukluralną regionalnego ryŃu pracy;
7. Zbadanie postaw, oczekiwań, aspiracji i perspeĘw bezrobotnych w poszukiwaniu zatrudnienia;
8. Analiza aktywnych programów aktywizacji zawodowej otaz ocenę ich roli i efektywności oraz wskazanie rozwiązań skutecznych;
9. Rozpoznanie najwazniejszych obszarów wymagających poprawy w procesie akryvt izacji bezrobotnych w regionie.
Problemy badawcze rczprawy
Do osiągnięcia postawionych celów, przyjęto następujące problemy badawcze:
Główny problem badaw czy :
1. Jak bezrobotni w wojewódfwie zachodniopomorskim oceniają swoją sytuację
materialną po utracie pracy, i jak oceniają pomoc w tym zakresip ze strony instyrucji do tego powołanych.
Pomocnicze problemy badaw cze:
1. Jakie są zlltiązkirynku pracy z akfitzacją zawodową w aspekcie teoretycznym ; - 2. Jak teoria bezrobocia dokonuje oceny funkcjonowania rynku pracy i aktywności
zawodowej; '
3. Jakie są możliwości regionu w zakresie pełniejszego .Ękorzystania
iśtniejących zasobów siły roboczej;
4. Jaka jest struktura bezrobocia w regionie w ujęciu dynamicznyń;
5. Jak funkcjonuje regionalny rynek pracy;
6. Jaka jest skutecznośó stosowanych w regionie metod ograniczania bezrobocia, w świetle koncepcji i regulacji Unii Europejskiej;
7, Jakiej formy pomocy oczekują bezrobotni, aby zna|eżć ponowne zatrudnienie;
8. W jakim stopniu programy aktywizacji zawodowej w regionie przyczyniają się do ograniczenia skali bezrobocia;
9. Jakie są możliwości poprawy aktywizacji bezrobotnych w regionie.
Hipoteza badaw cza rozprawy
Uwzględniając cel rozprawy oraz główne i szczegółowe problemy badawcze przyjęto następujące hipotezy główne:
1. Ptryplszcza się, Że większość problemów bezrobocia w Województwie Zachodniopomorskim wynika z jego sytuacji społeczno-gospodarczej.
2. Podnoszenie kwalifikacji zawodowych i zmiana miejsca zamieszkania przez respondenta zwiększa szansę zna|ezieniapracy.
3. Skutecznośó procesu aĘwizacji zawodowej bezrobotnych za|eŻy od ścisłego powiązania jej metod i form z potencjałem, potrzebami i oczekiwaniami bezrobotnych i pracodawców'
Kwesti e badaw cze r ozpr aw y
W nawiązaniu do hipotezy, sformułowano następujące kwestie badawcze:
1. Na ile niski potencjał'bezrobotnych w regionie utrudnia ich aktywizację zawodbw4.
2. Czy urzędy pracy uwzględniają specyfikę i oczekiwania bezrobotnych
w podejmowanych dziaŁaniachnarzeczich aktywizacji, a jeśli nie, to co o tym decyduje:
a) które formy aktywizacji bezrobotnych są skuteczne, a które mało skuteczne lub nieskuteczne;
b) jakie problemy są najtrudniejsze w procesie aktywizacji zawodowej bezrobotnych.
M eto dy b adaw cze r ozpr aw y
W rea|izacji celu rczpraw przyjęto następujące metody badawcze:
1. Sfudia literatury przedmiotu, pozycji zwartych, a takŻe czasopism pomocnych w tworzeniu części teoretycznej pracy. .i "
2. Ana|iza regulacji prawnych w zakresie rynku pracy oraz efektywności i romti4zń formalno * instytucj onalnych.
3. Ana|izastatystyk doĘczących stanu, strukfury i aynamit<i bezrobocia oraz metod 4. i form aktywizacji bezrobotnych w Województwie Zachodniopomorskim.
5. Badania ankiętowe określające postawy bezrobotnych w procesie ich aktywizacji zawodowej.
6. Wnioskowanie.
Rozprawa został.a przygotowana na podstawie literatury przedmiofu zarówno krajowej, jak i zagranicznej, atakie obszernego materiału empirycznego.
Rozprawa składa się z czterechrczdziałów.
W rozdziale pierwszym przedstawiono najważniejsze teorie rynku pracy. Wyjaśniają one funkcjonowanie rynku pracy' motywy podejmowania decyzji przezjego uczestników
otazprzyczyny występowania nierównowagi na rynku pracy. Wiele uwagi poświęcono takŻe zagadnieniu segmentacji rynku pracy' atakie znaczeniu regionalnych aspektów rynku pracy oruz zagadnieniom związanych z efektywnością akĘwnych instrumentów polityki rynku pracy.
W rozdziale drugim skoncentrowano się na strukturze i dynamice rynku pracy Województwa Zachodniopomorskiego. Przeprowadzono ana|izę ryrrku pracy' akcentując przyczyny i skutki nierównowagi. Zwrócono uwagę na strukturę bezrobocia Z wszczęgólnieniem osób znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy WojewództwaZachodniopomorskiego. W rozdziatlć tym ukazano, dynamikę wzrostu liczby bezrobotnych według wielkich grup zawodów, kIóre występują na rynku pracy badanego województwa. Ponadto, podjęto próbę vkazania perspektywy rozwoju ryrrku pracy Woj ewó dztw a Zachodni opomorski e go.
w rozdzia|ę tzecim scharakteryzowano metody aktywizacjL zawodowej bezrobobrych w Województwie Zachodniopomorskim, na tle regulacji działan Unii Europejskiej. Uwzględniono takie zagadnienia, jak: Europejska Strąt egia Zatrudnienia a praktyka na rynku pracy Województwa Zachodniopomorskiego, elastyczność rynku pracy Województwa Zachodniopomorskiego w kontekście działń lJnii Europejskiej, Krajowa Strategia Zatrudnienia na |ata 2007 - 2013 wdraiana na rynku pracy Województwa Zachodniopomorskiego, a takie zwrócono uwagę na metody i środki przeciwdziałaria bezrobociu w Województwie Zachodniopomorskim.
W rozdzia|e cnłvarĘm określono uwarunkowania i kierilnki rozwoju WÓjewództwa Zachodniopomorskiego poprzez aktywizację zawodową bezrobotnych w ich percepcji, na podstawie przeprowadzonych badan statystycznych i teorii problemu.
W zakończeniu określono na ile potwierdziła się hipoteza badawcza rozprary, oceniono stan i skutecznośó procesu aktywizacji zawodowej bezrobotnych w Województwie Zachodniopomorskim, w aspekcie powiązania jej metod i form z potencjałem or7 potrzebami i oczekiwaniami bezrobotnych. Sformułowano odpowiednie wnioski i rekomendacje w tym zakresie.
Zaprzestarie administrowania gospodarką ptzęz państwo oraz dokonanię przekształceń własnościowych, zapoczątkowało w Polsce napoczątku lat dziewięódziesiątych proces wprowadzania zasad gospodarki rynkowej w miejsce gospodarki sterowanej centralnie. Głęboka recesja, która była skutkiem tych gwałtownych zmian w szczególny sposób dotknęła Województwo Zachodniopomorskie. Konkurencyjnośó produktów na otwaĘm dla towarów zagranicznych rynku znacznie spadla, a bariery w postaci spadku popytu, wynikające ze znacznego pogorszenia warunków materialnych zycia ludności
zamieszkujących badany obszar, zmian w strukturze zgł.aszanego popytu oraz ograrliczenia eksportu prryczyniły się do znacznego pogorszenia sytuacji ekonomiczno-finansowej przedsiębiorstw. Efektem tych przemian było zmuszenie wielu przedsiębiorstw do
zaprzestanta swojej działalności, a w innych, ograniczano produkcję, dokonując masowych zwolnień pracowników. Znacznemu spadkowi produkcji przemysłowej i rolnej towarzyszył, relatywnie jeszcze większy spadek nakładów inwestycyjnych wynikający z wysokiej stopy procentow ej or az niskiej rentowno ści prodŃcj i.
Skutki przemian społeczno-gospodarczych zna|azły swoje odzwierciedlenie w sytuacji na rynkach pracy Województwa Zachodnioprimorskiego. Dynamicznemu wzrostowi wielkości potencjalnych zasobów pracy na tym obszarze, towarzyszył proces dezaktywacji zawodowej ludności, polegający na spadku |iczby pracujących oraz wzroście |iczby bezrobotnych, emerytów, rencistów i osób nie posiadających jawnychźródełutrąrmania.
Bezrobocie, które w Województwie Zachodniopomorskim przęz okres objęty badaniem na|eżzało do najwyższych w Polsce, miało nie Ęlko charakter koniunkturalny, wynikający z obniŻeniapopytu, d,ę takŻe strukturalny, wynikajęcy z niedopasowania podazy pracy do popytu na pracę. Do grup najbudziej dotkniętych bezrobociem za|iczono ludzi młodych, kobiety, osoby bez lub z niskim poziomern wykształcenia oraz posiadające kwalifikacje, na które nie ma zapotrzebowania, a takie mieszkańców wsi. Zaniepokojenie wzbudza wysoki odsetek osób pozostających bez pracy przez okres powyżej dwunastu miesięcy, bowiem w miarę wydłużania się okresu bezczytńości zawodowej, negatywne skutki materialne i psychospołęczne pozostawaniabęzpracy ulegają nasileniu.
Ronvażania podjęte i przeprowadzone w rozprawie, z punkfu widzenia załoionych celów (głównego otaz szczęgółowych) upowazniły zatem..do sfofunułowania szeregu ocen i postulatów, a mianowicie:
sytuacja bezrobotnych w Województwie Zachodniopomorskim jest dość trudna.
Bezrobocie to jest na jednym z najwyizszych poziomów w kraju, przy jednoczesnym najniższym poziomie podejmowania aktyvmości zawodowej. W samym województwie istnieje duin ńŻnica w poziomie bezrobocia: największe jest w rejonach południowych i wschodnich województwa, zaś najmniejsze w części zachodniej województwa. Ponadto, moŻna mówió o istnieniu zjawiska tzw. sezonowego bezrobocia, które polega na znaczn;rm spadku bezrobocia w okresie wiosny i |ata, oraz jego zalwaŻa|nym wzroście w okresie zimy. Spadek bezrobocia wynika z faktl: podejmowania przez osoby bezrobotne robót publicznych, prac interwencyjnych, lub tzw. ,,pracy na czarno,', bądź tez skutek decyzji wyjazdu za gtarticę,
Urząd Pracy w Województwie Zachodniopomorskim w walce ze zjawiskiem bezrobocia stosuje przede wszystkim aktywne narzędzia, takie jak: ofeĘ pracy (głównie sezonowej), czy teŻ szkolęnia. Stosunek osób bezrobotnych to tychże aktywów jest jednak bardzo sceptyczny , ze wzg|ędu na małą- według nich - ich skutecznośó.
Główną przyczynąutraĘ pracy jest zakończenie się umowy o pracę naczas określony oraz likwidacja zal<ładu pracy. Pozostałe przyczyny zjawiska bezrobocia to: zwolnienia, odejście pracowników na własną prośbę, czy teŻ nieodpowiednie warulnki pracy. Inną, również istotną przyczyną istnienia bezrobocia jest niski poziom kwalifikacji pracowników, bądź' tęŻ nie pokrywanie się potrzeb pracodawców z potrzebami pracowników w aspekcie zatrudnienia, Przyczynę bezrobocia na|eŻy upatrywać także w oferowaniu pracy mającej charakter jedynie sezonowy (w okresie wiosny i lata).
oczekiwania osób bezrobotnych zarrięszkujących tereny miejskie i wiejskie, to oczekiwania związanę z tworzeniem p,,., państwo nowych miejsc pracy, otaz wprowadzenia ulg dla pracodawców zatrudniających bezrobotnych. Nalomiast, oczekiwania bezrobotnych zamieszkujących tereny popegeerowskie związape są z nowymi programami pomocowymi oraz wyŻszymi zasiłkami. oczekiwania te, jak mozna zauwaĘć, mają charakter nieco roszczeniowy, i wiązą się bardziej z biernymi narzędziami walki z bezrobociem.
Zjawisko bezrobocia bardziej dotyka kobiety, anizeli męŻczyzn, i jest to bezrobocie o charakterze długotrwałym. Fakt ten, wskazuje na brak odpowiednich rozwiązafi d|a
poprawy istniejącej sytuacji. .l -
Bezrobocie doświadcza przede wszystkim .osoby z wyksztaŁceniem policealnym i średnim zawodowym, średnim ogólnokształcącym, a nawet wykształcehiem wyiszym.Przy Crym, najwyzsza dynamika wzrostu bezrobocia jest widoczna w grupie osób z vtykształceniem wyżzszym i średnim ogólnokształcącym. Na drugim biegunie są osoby z vtyksztahceniem gimnazjalnym, i poniżej oraz zasadniczym zawodowym' których udziaŁ wśród bezrobotnych spada.
Bezrobocie w przypadku wieku, najbardziej wzrasta w grupie 25+34 oraz grupie wiekowej przed emeryturą w wieku 55+64. W przypadku młodszych grup wiekowych, przewaŻa bezrobocie szczegó|nie wśród kobiet, natomiast po przeciwnej stronie w grupie starszej, przew uŻają męŻczyźni.
Główną grupę bezrobotnych stanowią osoby z brakiem stażu pracy, lub niskim stazem pracy (do 5 lat pracy).
Pomimo istnienia bezrobocia, nadal są zawody deficytowe, fla które nie ma pop1'tu, ze strony pracowników. Wskazuje to na możliwośó poprawy sytuacji
zawodowej mieszkańców WojewództwaZachodniopomorskiego. odpowiednia edukacja oraz możliwość przekwalifikowania sięprzez osoby będące juŻnaryrrku pracy' mogłaby przynieść pozytywne zmiany i wypełnienie luk.
Podejmowanę działania w walce z bezrobociem, w oparciuo realizację wytycznych różmym poziomie, Europejskiej Strategii Zatrudnienia są realizowane na
i z róimym skutkiem. Mianowicie :
o pierwsry obszarrw postaci rozwoju i promowaniu aktywnej polityki zatrudnienia, mówiący o promowaniu zatrudnięnia osób wykluczonych z rynku ptacy, głównie osób młodych, kobiet oraz inwalidów _ ivymaga jeszcze dużego wkładu pracy.
Rosnące chociazby bezrobocię wśród młodych kobiet wyraźnie pokazuje, Że działania te nie są wystarczajqce;
o drugi obszaro mówiący o równym dostępie do rynku pracy dla wszystkich - jest realizowany na dobrym poziomie. Malejące bęzrobocie długotrwałe, jest tutaj dobrym wskaźnikiem, nad którym j ednakŻe trzeba nadal pracować ;
o trzeci obszar, zajmujący się promowaniem i poprawą szkoleń, edukacji i doradztwa - wymaga wprowadzenia wielu zmian, które pozwolą na jego lepszą rca|izację. Niechętna postawa większości bezrobotnych, i nadal niska aktywność zawodowa, powinna skłaniać do refleksji i motywowaó do poszukiwania nowych- metod dotarcia, do osób bezrobotnych. Równiez' same szkolenia oraz kursy powinny być dopasowane do wymogów rynku, u tym samym umożliwiaó
' i "
otrzymanie pracy;
o cnvartY obszar, skupiający się na promocji wysoko wykwalifikowanej sile roboczej oraz podejmowanych innowacyjnycĘ rońiązariach wymaga największej pracy. Zatrudnienie w regionie, w dużym stopniu opiera się na sezonowych usługach, budownictwie i rolnictwię. Ten fakt, wskazuje na potrzebę rozwijania nowoczesnych, innowacyjnych rozwiązań w tym zakresie, a takie rozwoju firmy. Dużo do zrobięnia w Ęm zakresie matakłŻe szkolnictwo.
Rozwiązując problem bezrobocia w Województwie Zachodniopomorskim, na|eĘ patrzeć szerzej ptzez pryzmat rozwoju całego regionu. Przeprowadzona ana|iza techniką SwoT pokazaŁa mocne i słabe strony województwa, atakze szanse izagroienia. Mocnymi stronami, które naleŻy wykorzystaó i promowaó są: bliskie położenie do największego partnera handlowego Polski, jakim są Niemicy oraz korzystne połączęnia ze Skandynawią.
Taki układ pozwala firmom powstałym w danym regionie, prowadzić interesy nie tylko w kraju, ale również zazagranicą. Ponadto, rejon ten, ze względu na długą linię brzegową,
a takŻe dużą ilośó pojezierzy, jest interesujący turystycznie. Dodatkowo linia brzegowa i rozwinięte porty mogę korzystnie również wpływać na międzynarodowy transport. Powstałe strefy ekonomiczne' są elementem, który pozwa|a na prowadzenie w regionie dużych inwestycji, a tym samym zmniejszanie bezrobocia.
DuŻą szartsą dla regionu jest dalszy rozwój sektÓra furystyki i handlu morskiego, w których wiele osób mogłoby podjąó pracę' Równie istotnyn elementem jest duia ilość mĄch i średnich firm, co wskazuje na przedsiębiorczość i operatyv*nośó mieszkańców.
DuŻą szansą na walkę z bęzrobociem jest takie uczestniczenie regionu w Programie Pofudniowy Bałtyk, który ma na celu wzmacniania zróvtnoważonego rozwoju przęz umocnienie j ego potencj afu konkurencyjności.
Słabymi stronami województwa, jest brak przecńodzęnia duiej ilości firm w ich innowacyjny charakter (działa|ność), co wyma$a szczególnej uwagi i troski. Wiele do Ęczenia pozostawia również sieć dróg lądowych wtaz z położeniem na skraju kraju. Nadal niska aktywność zawodowa ludności i nierównomierne rozmięszczenie mieszkańców na terenie województwa wyruźnie wskazuje na potrzebę podejmowania dalszych intensywnych
działń.
