e q 't
•L!
TCiealoe/ Pué
p m m s i , W K u m e t » n w a a a w i g k u k s i W LATACH 1 Í7 0 - I9OO
V
/Saf’jaanionia o tru k tu ry 1 dyosuaiidL rozwoju/
Ptoog dolcfcoraka r ^ i l s a n o
V7 Z a k ło d z lo Í Lie t o r i i PoleidL tTowoáytaos^ UL po d JâLoruaîdLm p r o f .d r S iy n a ld y d o o alo w ad
SPIS TiUSCI
ozOz.I-Cayn l k i rozwoju p raenysłu w łókiennicze o w ir ó le s tw le ^ n lsk in w I - ta o h 1870-190'' ,8.1-JU 4.
1* ol o, oaenie przewrotu teehnloanc&o om z lalszc zralatiy too nlozno do ko jca XIs w. ,o .2 - 2 " .
2« o lity k a c ela n pmi »toa ro sy jsk ieg o w la ta c h IS08—19 , r . 2— 20, n. urouoe i rynfcl zhytu,8.29-31.
4 . oz«Aidowa s ie c i dróg kolejowych K rólestw ie P o lfilln 1 s? o s j i w l a t a h 1870-1900,e.51«$4.
3. tęadnlenie pochodzenia kapitałów t s •54-00, 0. l i a robocza,8 . »?-79,
ra y p isy do r o z d z . l , s . 0-104.
o z d z .I I - t n i tu r a i k o n cen trac ja p ra ra y słu wtóf lennieze *o w K ró le st wie Polan ln « w la ta c h 1870-1900,8.1015 -222.
! • o* loííssoaenlo przemysłu włór lo n lezc to, s . 100—1 '4 . 2«8tntf tu r a w ielk o ści «ait ładów w e n lo j t>ran£y#s . 124-1 :î5. 3* tru* tu r a wiol oaei zakładów w posaczcgóln 'eh d zia łac h
1 rodzajach p roduk cji w łó k ie n n ic z e j,s .10 i-t0 8 . 4# hału »nlctwi>,8.103-475.
5.Î o n ceatracJa w przeiayale wIókionnlozyrí*s.175-191. 0* tr u tu ra wlannofa'lown
,v»X*tín
191-299.P rsyplsy do rozda. I I ,8.210-222.
o z d z * III- ynanlka rozwoju p rz mynłu włókienniczego w K rólestw ie Polni.:In w la ta c h 1' 7 0 -1 9 0 0 ,8 .0 ' -»faix 285.
1.C ykliczny rozwój przemysłu «IdîE tonloM go w K rólestw ie Polsfc t o , «. 227-2GB.
2 .Dynamika rozboju p rz e m y tu włókiennicze o w fcró lest ;le P o i n t o w porównaniu z roawołoo włók lenne twa « innyoil k ra ja c h w la ta c h i 70-19 0 #s.2C r-27o.
i’rayniey do rozdz. 111,s . 277-205. B ib lio g ra fio -3.280-397.
yî aa strdtów - s.2 9 8 .
Aneks— taîjo lo dotyczące * tru .ta ry w ielkoócl zakładów w poszcze gólnych d z ia ła c h i rodzajach pro<Ns c j i - t a l i .i - 0 0 .
w S T | P
Jscttoa p o ło w a ,a e a c so n jó ln io o s t a t n i o tr*,’yda i o s t o l e c i o XIX w* c h a ra » ic to ry a u jo s i ę o z y b k in ro c w o ja n p rz e m y słu w K ró le s tw ie P o lsk ia* K o aw ó j t e n b y ł a a s tę p a tw e n z a lo n j a k i e ;a c J io d z iły w s t r u k t u r z e społecsaao-» g o s p o d a rc z e j K ró le stw a po u w ła a z c z o n iu ciiłopów o r a z w w yniku d o k o ap - w u ją c e j s i ę r e w o lu c ji p rzo rjy sło w e j • ^zybid. ro zw ó j s i ł w ytw órczvch# p o s tę p w ro z w o ju k a p i t a l i z m a a v ;o i9a w raz a n i a w z ro s t z n a c z e n ia ry n k u w ew n ętrzn eg o , a n a a tę p n io ry n k u r o s y jsid L o rp , d o p ro w a d z iły do p o - w s ta n ia no^oczonao io p i^ o a y s łu . P r'© o b ra ż e n ia w ielkoprseB iyałow o w ooa- wianym o k r o s lo p r z e b ie g a ły s i c s e ^ l n i c d y n a n ic z n ie w p rzeo y & lo v;16-
IdLennic^ynu
O e ła a ro zp raw y j e s t o p raco w a n ie ro z w o ju b ra n ż y w ió lc ie n n io z o j w 1 K ró le s tw ie P o ls k ln w o s t a t n i a tr z y d z io a to l e c i u XIX w*Tfoleży je d n a k z a z n a c z y ć 92a n i e w s z y s tk ie -a c a d n io n ia zw iązano z ro zw o jo n w łó d o - n a ia & ra w co aw iaay n o k r e s ie z o s t a ł y w p r a c y u w zg lęd n io n a* J a k ju £
n aan aczo n o w ¿ p o d ty tu le a i n i o j s z e j ro zp raw y ,p r o b le o a ty k a z o s t a ł a o -ira n io z o n a do m g B d a i« 6 s t r u k t u r y p r z e o y s łu w łó k ie n n ic z e g o o ra z te a p a je ^ o ro zw o ju u tH e u w z ^ ę d n iło o w p ra c y p ro b len ó w zw iązan y ch z k la so w ą s t r u k t u r ą s p o łe c z e ń s tw a i w alk ą p r o l e t a r i a t u o w ła sn a p r a w a.;'-a g o d n i o n ia t o , ta k b a rd z o v/ażno t z o s ta I y w n i n i e j s z e j ro z p ra w ie z a le d w ie z a s y g n a liz o w a n e ,k a M e b o d s a z n ic h z e wz^Lędu n a b o g a tą b a z ę źró d ło w ą o ra z sz o ro ld l z a k re s tesaafty k i z a s łu g u je a a o d rę b n ą Dono*
t r a f i ę , p r z e r a s t a napew no rcaay j e m e j d y s e r t a c j i *
Z a g a d n ie n ie s i ł y ro b o c z e j z o s ta ło w ięc u w zg lę d n io n e w y łą c z n ie od s tr o n y iio ó c io w o j,ja k o je d e n /o b o k lic z b y zakładów o ra z w a r to ś c i p r o d u k c j i/z w yznaczników ro z w o ju b ra n ż y w łó k ie n n ic z e j. P o n ad to z w r ó c iłm ttwaog a a S o ru iitu rę z a łó g p r z e d a ię b io rs tw w łó k ie n n ic z y c h w g * p łc i i w iek u ,p o n iew a£ rz u to w a ło t o n a k o s z ty p r o d u k c ji,a w zw iązk u z ty n
tak& e i n a z y s k i * t y n k o n te $ ic ie w y k o rz y s ta łe a ró w n ieS a a t e r i a ł y d o ty c z ą c e ł a c ,o b l i c z a j ą c s to p ę z y sk u w n ie k tó r y c h w ie lk ic h z a k ła d a ć w łó k ie n n ic z y c h *
34V3®dniQOla pr'3cobx?aS«ft vf s t r u k i u r s o pdcscaopałtt w łó k ie n n ic z o g o w K rólooteT io ^ ain :riH t 3 ak r& T nica p r a b lc a a ty k ę fconpa ro a w o ju te ^ b ra n dy p r z o .l a t a s t l a a a a t l o rozw odu in n y c h r ja łę z i p r i a y a łu o r a a w po* rfic-m n lu s w Z 6 k ieririiatw i* $003i i nicirfcóryoh k r a .jf r ’ u ro g y aacfaoln& o^
Z o k r o e h r o a o lo ^ lc e a y jcospvmr$ obo.jau^o l a t a 18? 0 - 1 9 'tf)* D ata p o - c a ą kov;a wlą&e o ię s o g ó ln y J, r a la a a ia l a p o ł o - n o - ^ a p o d a r o z y n i w K ró - 1 a t \7i a olsicim * k tó r o n o o tą > iły po u w ła o z c so a iu chłopów w 186& r . P r z y ję c ia « 1870 r * a a c e z u rę « ^ ń o l o a ą vdą&o c i ę a p o c z ą tk i© » d o b re j k o n iu n k tu ry po o k ro a io k ry sy o u l a t 1861—6 5 i d alszo ;} d łan o tT E rała^ do» p r e s j i » p o n a d to w id o ca ae s ą ¿Ju&- cli c i a ź jo o z e z o okrocm o a a k re a c o - o ia itk i u c rła s z c z e n ia / *syra4ae i d e c y d u ją c o a a ry n k u p ra c y 0 l o t a c h o o io o d z i a i ą ty c łi XIX w* L a ta s ie d e r a d s le a lą to t o ta k ż e o s t a t n i e t a p ^ a o o a o J s a p ita llf f ty c c a a J i o d u a t r i o l i s a c j l , aa& sączony z n y c ię a te u p r o - d u k c ji fabryczne* a a p rz o lo ia ic l a t a i a le o d z io s ią try c h i o s ie c u z ic — s i ą t y c h XIX w*
Z k o lo i c e z u r a sa n y a j ą c a p r a c ę w ią ż e s i ę a poaa&nynsi a o ia a a n i J a k i o n a s t ą p i ł y u g o sp o d a rc e K ró le stw a fto lafcle^o a a p o c z ą tk u XX w .
0 początkow y» o k r e ś la ro zk ro ju k a p ita lif jo u no lo ^jo liato rczn an a*
L i t e r a t u r a d o ty c z ą c a d z ie jó w p r a a a y s łu w K ró le s tw ie P o lsk im » b io r ą c pod u a g ę takż© d ro b n o p ra c e » j c 3 t b a rd z o o b f ita * ff aw ią zlia a ty n o rg ran ic s y ł on s i ę d a o o ó w ie ila p ro c ó d i l o ./ią ią c y c ii s i ę a t e — z a ate a on«* p o d a n ia o®61ayoh lei runków b ad a ń a a d u p ra c a y slo w ie n ie sn
z lo n p o ls k ic h .
Genezą 1 rozwojem p rse o y słu w rólostr?!© Pols k l a aajnow ali s ię Iiia to ry :y i otoao ¿ ¿ c i jufi t? końcu XIX 1 aa pocKątku XX w. ówcsoo* n jc h procach, dooaukując s ię prayosya szybki ogo rc. swoja praenysłu* s s03©f$ólni© włóldLonniotra* caęoto przeceniano r o lę a lc k tó ry e h cay»- Tvfl irfict tono roawoju» R osyjski oitoaonista I* J a n M ł oraz K*lMlss^atourst nim A iń n y c lio d sili a p izec iwstaŁTnycli k o a c e .c ji oetodolooieaaycli » d o s z li ¿jednak do podoboęych k o n k lu z ji, p r z y d a ją c —- *-— ■ - ——— »
x n
z a główmy
czynnik rozwoju
jrz e a y s łu decydującą r o lę r o s y js k ie j p o lity k i c e ln e j oraz dom inujące snaczenie rynków wschodnich?!Tie doceniano wówczas
roli
czynników uerai^trznycłi — ogólnego so w o j a s i ł ^yfcwórcaych w K rólestw ie oraz znaczenia rjn io iwewnętrzne®?. Jako pl®xwszy na aasaO nienle rynku wewaętifesaee» zwró- o i ł W8fję ju ■titj ;30c?.';5",,:;?.ł •.< w»Ł»«yüHtv/íogy jeftnelrże z ^cole l p rz e c e n ił on r o lę teg o rynL» n ie do cen iając znacznej r o l i rynku ro sy jsk ie g o , sz c z e g ó ln ie po 1377r.
Dla badań nad b i e t o rlą przem ysłu w końcu XIX w* w ie le cennego a a te rla ła l »giósznle e ta ty s ty c z n e j w niosły p race ¿^Koszutskie® ».
Jodoakźe autoa? p rsy ja u ją e błędne k r y te r ia w yodrębnienia przedalębio-» rstw tw?/. "obcych** i "krajowych*** w yolbrzyaiał znaczenia k a p ita łu z a g ra n ic z n e g o ,s z c z e c in ie w o d n ie e ie a iu do w łóki ^aaictwa*
n*
p o to e é le n ie a a s łu ^ a ją takfee p racelUla
we@o i Ik lto seg c ,k tó re zaw ierają w iele ciekav>ego a a te r ia łu ćU> zagadnienia p o lity k i c e ln e j pa ntwa ro sy jsk ie g o o re s probleouxytáab.-j
wschodnich.Badania nad d a ie jarai p rzeo y słu w Iró le s tro ie Polskim oraz a s obozerae ‘ezyst& ieh ziem p o lsk ic h # a s szeroką s k s lę rozw inęły s ię d o p iero po U w ojnie ¿wistowej.W o p a rc iu o zało żen ia m etodologiczno m a te ria liz m h istorycznego orez p rzy w ykorzystaniu , udostępnionych bogatych zasobów archiwów fabrycznych oraz władz ed m in istre jy jn y ch , badania t e początkowo sk u p iły s ię nad oprać owys/aalem h i s t o r i i po» szczególnych okręgów prz«ayałow yciuPed wagLędui chronologiczajm , w pderwasya rz ą d z ie p rzy stąp io n o do beda^ nad ^ hmicmh w czeaaokapita* lis ty c s a e j i n d u s tr ia li s e c ji w o k re sie do l a t sied em d ziesiąty ch XIX w*
JTale&y t u t a j p o d k re ślić szczególną ro lę ośrodka naukowe go w lo d zi« w pod ję c iu bedań a sá dziejam i w łókiennictw a* Prace zapoczątko -nas jw zea rT.Gąsiorowtską, a a a stę p a le kontynuowane p rzez G .m sealow ą
doprow adziły do pow stania w ielu p rac ,w pierwszym o k re sie dotycząc-o tli g ó w n ie genezy i rozw oju łódaklego okręca praeoysłowego*
ytycz*-I?
3qco k ie r u n k i b e d a i n a d d s i o j a a i £ sra e a y słu i t l a s y r o b o tn ic a e j n a t e r a n i e łó d z k ie g o o k rę g u p ra a a p a ło a e p p „?Taloóy t u wynioni:*; r e f o r a by p ra e d s to r/io n o p r s e z ??« G gai o ro ń s k ą i G«' tis s a lo w ą n a c j e — M a io H K w ¡la ta w ic a c h w 1953 r*
CX700en p r a c zesp o ło w y ch w o ć r o tk a łó d s lc ln bryło 4 -to n o rj« r/yda- T ra lato o ¿ró d ło w c p t* " n o t a r i a t y do h i s t o r i i m ia s t, jnrni— j i i l ii ±
i k la s y r o b o tn ic z e j o k rę c a łó d a k io a o " , po d r e d a k c ją 1 . G ą a ia rc v ;a k io j - G rab o w sk iej*
I s t o t n o s n a c z o n ie d l a a ls a y o h b a d a ń an d d s i e j a a i o łik i a a a ic tw a w S ró lo s tw io P o ls k in o i o ł r a f e r a t G .Itloa& low ej d o ty c z ą c y p r ^ v r o t u p rs e o y a ło w e fp w fc ro n iy łó k io n n i c a o j, p rso d atcw rlan y a a V H I Z je A d z ie iliatorykó«.? P o lo k ia h w Krakavj4e w 195^ r# A u to rk a w s w o je j p ro c y wy o d r ę b n iła k o le jn e e ta p y p rz e w ro tu p ro o a a y s la ? a (p , o lo r o ó liia re n y c h ro n o lo g ic z n e t o co p ro c o s u o ra z w y a n a c a n ik i z a k o ń c z a n ia s a e a a r o tu prJ3or^s2,oao0o 17» w łó k la o n io tttiriM ttM fc K ró le stw a P o lsk ie :"» *
■ Jlaorona io n io o p ro c badcnjcs^oh G*' lis o a lo w a j nad o k r ^ g le a l ó d s k i a j e s t t r jy to o a m s y n te z a d z io jó w te g o o k rę g u p t* " S ta d i a n a d p o n a t» *
9
n ie n łó d z k ie g o o k rę c a p c a tn y sło w e ff) w l a t a c h 9B K £-4870% W ta e l® p i e r w s z y pośw ięcanym p r z o a y s ła n i »eutoiSco n a p o d s ta a d e b o g a ty c h n a te r ia łó w a rc h iw a ln y c h , p r z e d s ta w iła a a ,ła d n ie n ie ■enosy o ra z ro z w o ju o k re s u łó d a k io c o w a s p e k c io a k o n o s losno-technicznyia.
a&no z n a c z e n ie d l a d a io jó w w łó k ien n icfo T a w p ie r w s z e j f ę ^ i e i n d u s t r i a l i z a c j i w P L ró la sM * P o la k in p o s ia d a ją p ra c e « » K u li .d o ty c z ą c a h i s t o r i i p ra o c y a łu w łó k ie r m ic a e ^ w l o t a c h 1831-1805» o ra z T .io p : ^ow akiego p o św ię co n a u s i o |c o p r s a o y s łu waraaawafcie©D w o k r e s ie do l a t szeć. d z i e s i ą t y c h XIX w*
G asną p ra o ą ,w nooaqcą w io le k o n k re tn y c h u & d ć lo d d o a h jr a a a lo s ll p r a a a i a a to o lin ic a n y o h sr p o sz c z e g ó ln y c h g a łę z ia c h p r a e s y s ł u , j e s t p r a c a J* * u k a 3 ie w ic a a , w k t ó r e j a t o r o ^ ra o o a ł zagadn ienia p rz o w ro tu te c h n io z n e o o w S k a li c a ło n o K ró lestw a *
T
2 Is o la i p ro b la n a ty îa ç p r s e n y s lu w o k r e s ie r o a w in if ta g o k a p lta lia z m o ro a w o k r c i o fcw oreenie s i ę p r a e s ła o e k a a n o p o li o u p o r u s a a ją p ra c o
13 1*
ff.K U ll o r o ś I . P iG tra eto -P w tfta îflic io j . W p ra c y t a j o s t a t n i e j a u t o r -k l p * t* * K ró le stw o ’o l s -k l a w p o c a ą t-k a c h l a p a r i a l i s a u ” , w io lo o l e j ą c a poćw lgcoao p o c a ą tk o a o o n o p o liz o c jl w p r a o a y é le w i6k le n n lc871a K rô - l o c t a n a p o c z ą tk u XX w.
û a le jc a przczsysłu w o k ro sle k a p ita lia o u wolno^oniairency Jno CP w aaJwigkSBjj» oórodka w łókieanicaya* JaldUa b y ła Ł U it poświęcona zo
s t a ł a proca I.lh n a to w lo sa . W pracy t e j a u to r sacaocîôlnio wyekspono wał sag ad n lo aie ro aao ju vftôkleanlotoa w Łodsi* zw rócił tatefci uwais* sa probloay k o n c e n tra c ji k a p ita łu »
P rz o ło o o n w b a d a n ia c h nad, d a l a j e n i p ra o n y o łu a a a ie o ia c h polaldL ch, a w ty n ta k ż e V 7łóld.ennictw a b y ło u tw o rz e n ia w 1965 r . p rz y K o n ite c lo Ttouk U a to ry c z n y c h HIT - K oalam i K o o rd y n a c ji Bod..A n a d I l i a t o r l ą P r a e - rayału po d p r z w odnlctw oa paraf* d r 1« ° l© tra a k —Pow łow aklo j • o k ła d k cim io jl w o se ły © akcje b ra n ż o w a , w tya S a te j a i H o t o r i i P r a e a y s łu ł ó - k io a n lc s o f p n a lio n i a o h p o lo iiic h , k ie ro w a n a przez Prcdf*cb? G .lssa L o w q ,
Z espołow a b a d a n ia d a io jó w p o s z e a e n ó ln jc h b ra n ż p rao o y ało w y c h « prow adzone w s e k c ja c h r o z w ija ły s i ę pcw nynl e ta p a n i* P ie rw o z y a a ta » p o a ty c h z e s p o ła /y c h poczynani b y ła k o n f e r e n c ja naukow a w w arszaw ie a o r g a n iz o o n a w s ty c z n iu 1965 p o ô w içco n a zak łed o ta p ra o o y s ło ^ jB
16
w P o la c a w XIX i XX w» Tîa k o n f e r e n c ji t a j otaówioao d o ty ch czaso w y d o ro b e k w a a k r o s le b ad a ń n a d przed sięb io rstw ® ® » ! o ra s ^ p rz o d s ta rjio n o p o ra ź p ie rw s z y p ro p o z y c jo now ych b ad a ń zespołow ych»
TTaotępoya a ta p e o w ro z w o ju b a d a ń n ad w t6 k l o n a lc tw o o , b y łe z o rg a n izo w an a w 1966 r# w Ł o d ai o o ó ln o p o ls k a k o n f e r e n c ja n a u k o m p o a w ig - eo n a d s lo .jo n p r z o n y s łu w łó k ic n a ic a o o o * ^ c z a s ie t e j k a a f e ia n c j l G . L tls s a lo va p r a o d s ta w iła r e f e r a t p ro ^ ra -ju ^ ą c y b a d o n ia naukowo ¿¿ak c j i W ló k ło n a ic s o j w s k a l i o g ó ln o p o ls k ie j.
71
F.ir«cul«tnl e ta p badań zespołowych n a d I r i i a j a a i w szystkich broná ^rzenysłocrych r.o sta ł pe&suaorranar a a obradach VI S e k c ji X- 2 jaz d a Itafrszechnego Historyków Polskicfa w I-u h iln io w 1969 r * Ha Z je fc d z ie t y a d z i a ł a j ą c * w ramach K o alajl K oordynacji, ekcjo branżow e przo d o tasriL ły w ła sn e r # f o r e t y . B e f e r a t S a t o j i W łó k ie n n ic z e j prs.yigoto.vasy przez G .H issa lo w ą 1 J .T I j a ł k a po¿r?lgco<ny o c o ta l f a z o s 1 dynaaice rozwoju włókiennictw a na z ie nilach p o lsk ic h / « s k a l i !
19
tró ja « b o rc r7 o j / w l a t a c h 1815-1939% P o n a d to
c h c i a ł b y zvw óclS s z c z e g ó ln ą uwasję a a r e f e r a t X .3 1 etrzalB -¿'« alo r/sk l3 po6w igcony i n d u s t r i a l i z a c j i a ta n polatcL eh n a t l e e u r o p * js k ia * A u to r k a c a g & d n le n ie u p rz e a y słO T d e tti* p r s o d e ta w iła v tr z e c h k o le jn y c h f a s a c h - w z o z n o - k a p i t a ł i e ty c z n e j / o d p o c z ą tk u KZX « le k u do 18S0a?^ r o s a f tn lę te g o k a p i t a l i z m 1 p o czątk ó w n o rso p o llziau / d e 19 1 8 r * / *
20 o r a z p ó ta o - k a p lta l is ty c z n ą w o fc rs s ie m l^dítyw ojaonya / 1 9 1 8 -1 9 9 3 /4 5 /, U »i© úczen±aa k i l k u l e t n i c h p r a c a^apołow ych vr Sefcc.’a c h Brangow Oh o r a s w £ o a d a ji K ocrdyna j l b y ła zb io ro w a p u b lik a c je p . t . » O p ra a - a y u ło w ic n ie o le a p o la k i oh * XEK 1 XZ w ." W w vdosm ictw i* ty n e a a * l e s ł y s i ę ta k ż e ¿fcra a y itte ly c zn a a r ty k u ły p o ć trię c o n e h i s t o r i i w łó - k le m ic t& u n a a i e a i c c h p o ls k ic h w l a t a c h 1 8 1 5 -1 9 1 6 1 1 9 1 8 -1 9 3 9 . W praoocii ty ch zvsxócono bzcziecsólną uworsj na zagadnienia s tru k tu ry
udeiú£p¿clt mLany foxsa nfltnsató ciorr^ch oraz koncent r a c ją p rse o y słu w łókienniczejo*
O aaaya arty k u łam i w o a s w la n e j p u b l i k a c j i j e s t r o z p ra wa l* £ L o -tra a k r4 ^ io w a k ie j poświęcona sagadaienioa przew rotu pr*z«rayołotverp, gdzie a u to rk a biorąc pod u^agę rozwój n ie c h s n iz a e ji we w szystkich b raaiao h praanyaloayafe« wyodrębniła t r z y okresy przew rotu te c h — n iczaaao t okres wstępny do połowy TDf a u t okres k u lm in a c ji 1 z a -kończenia przew rotu do połowy l a t osiem dziesiątych XXX w* $ o r a z okres f i n a ln y od 1990 r . do około 1910 r . w k tó ry ś n a s t ą p i ł a 1»»
22 :
VII
O statn io prowadzono oą badania zos, ,-ołowe nad przyfsotowaaioa sonora-afil syntetycznych poszczególnych branż pro«ayvłovyah«l£ię izy innymi trw ają wstępna proco w S e k c ji łóidlejmietwa nad d a le ja a l przouyołu włókienniczego na ziem iach p o lsk ic h od początku XIX w. do okresu P o lsk i Ittiowej w łączn ie.
l’osa wyâej w^nionlonyal prac a o l wykorzystano tak że l i t e r a t u r y dotyczącą d s i jów r ^ p o ¿aros oh ziem polslcich 1 éw ia ta . ,u¿o na— t e r la łf t» , t5Łóv/nly poróv/aawcsegó w niosły praco historyków ra d z le o - k ic h , P.L aszeżonki, P^A.Chrooowa, ¿».G .O truallina o raz L*SSe d e lso a a , dotyczące dzlojów sospoaarczvch Hoaji CarsIdLoj o ras zagadnień kry zys ów 1 c y k li ekanootlcaaych«
W swiązku z zak r.u an m ry to ry c z ay n ro:;x>rawy, do opracowania s tr u k ury 1 teu p a ro swoju p rz jy s łu w łókienniczego, podstewowyal ź ró d la n i były n e to i la ł y Lite tystycana#
A naliza a t e t sty c z n a zacjadaleń s tru k tu ry 1 k o n c e n tra c ji m w łókiennictw ie Królestwa P o l s k i e j o p a rta z o s ta ła na skorowidzach zakładów przemysłowych P.A.Orłowa za l a t a 1879^ 186^ 1 1893 oraz na s p is ie zakładów W«E*ïïarsare za 1900/1901 r* Po.;y£cze ydov>- nlctw a w dotychczasowej l i t e r a t u r z e h ls to ry c z a e j z o s ta ły uznane za n a jb a rd z ie j przydatne do opracowań nawowych spo-ród ro sy js k ic h
____ 2 5
p u b lik a c ji staty sty czn y ch z koáca XIX w* W wydawnictwie Orłowa pofcas p lą sa m y w r o s y js k ie j s ta ty s ty c e urzędowej wyodrębniono a a j -
iiż sz ą grupę zakładów typu rsealeolnioze@ o, w zwią ku z czym w skorowidzach uwzględniono ty lk o t e zakłady, których warfcoćó prod u k cji p rzek raczała 2 tys.xfe* Jednaki© n a jc e n n ie jsz ą z a le tą
skorowidzów rłowa oraz s p is u "arzara j e s t t o , że obok sunaryoeiayct. danych, zaw ierają one także in fo ra a o jo dotyczące każde {30 zakładu z osobna* Ten jednostkowy c h a ra k te r źró d ła pozw olił w n in ie js z e j procy na z a s to c a ;a n ie dodatkowych kryteriów o d d zielen ia z a k ła dów przenysłorych od r '.onlealnlc sycbu
Ponadto p o z w o lił na opsaoowaale różnorodnych u k ła S w t a b e l © t;t;y sty c ® - nych niozbędayoh do sobrazow w ie poszcze^ólaych m y¿ lzú.<sú,
Z I :o lo i do o p r u c o /a n ia s a ^ p d a lo á s t r u k t u r y t/ł a s l o i e i o ;e j w ló JÜ e» - n ic tw a w K r ó l s t w i e i^olokiza, o sc sc r o l n i e cennym źró d ło m o k a s a ł a i ę ¿aco
ro , .’i .2 s p ó łe k a k c y ja /c h w o a j i opracow any p r z e z B.A* JU M & siew a-Jiaa»»
S§
n a /a * ''?yaam iatę*> t o p o s łu ż y ło ta k ft« do o p ro c o v a n ia p r o b le m u iis ia ł u k a p i t a ł a se g ra m io a n e g a we ./łS k io aaiatjF A h s p ó łk a c h a k c y jn y c h w C ró le stw ie P olskim *
Opraco;ani© p ro b le m a ty k i tainpa rozwoju p rao m y słu włókiminicHeno
00-atało dokonane w oparciu o statystykę 00 sp ra w o z ia ń lu b o rn a to ró w ,które b y ły p u b lik o ano w ts w . « O bzorach ** p o s z c z ę ló ln y c h g u b e rn i*
Otea ty p ź r ó d ła s ta ty s ty c z n e g o w l i t e r a t u r s o h i s t o r y c z a a j b y ł jufc a ie ~
2
fjed n o k ro tn ie krytykowany * Sarzuty dotyczyły Głównie a©toa z b ie ra n ia m ateriałów sta ty sty c z n y c h , błędaono o k re ś la n ia p rz ynale&io&ci braafiowej al-k tó x y ch zakładów, ja k równieé z a lic z a a ia w pocaot p rz e d się b io rstw przetayało :/oh drobnych zakładów raemie lniczych* Ponadto po ,©¿nya mea- karaontom * Obzorów ** j e s t t o , ife z a u ie ra ją 000 jedy nie sumaryozaa g a s te - c ie n ia s ta ty s ty c z n e , k tó ro n ie nadają a ię do dalszego oprn ogania« Mino ty c h krytycznych uwag a n in ie js z e j pracy postano dono wykorzystać isa* t e r i a ł y s ta ty s ty c z n a a n Obzorów n, poai imS s ą one jodyny© m ateriałem Iródłor/^o pozwalającym na p rzed staw ien ie dynaoifci ro woju brandy włó k ie n n ic z e j jako dłubie®» tren d u chroaolo?»lczaa&>* Jedaakźo poeta o d o n o odrzucić l i c .by dotyczące i l o c i zakładów p i z ■ -aysi owych, ponieważ ja k ju ¿ zaznaczyłam z re g a ły do jed n ej pęeupy z alicza n o w ie lk ie p rz e d się b io rstw a p^zeuysiow© wraz a w arsstatom i r^etaiaćlainajrai* i’Drównania danych 2 n Obzorów ” z a a to ¿ l a ł an i Orłowa sa l a t a 1879 i 1893 wykazało, ńo p o z a o firo o aą ró w n ic ą w i l o c i z a ja d ó w ró w n ic e w o d n ie s ie n iu do l i c z b y ro b o tn ik ó w i w a rto ó o i p r o d u k c ji s i ę g a j ą n a jw y ż e j k ilk u n a s tu p r o c e n t / po#« ta b « 1 § ro zd z« I I I / •
IX
P o n a d to b io r ą c pod uwafl® f a k t« że raimo aenksramtdt?, n o t c r l a ł y
2 m Obaoróc? " oq j e d n o l i t o t a k po d wzfiLędea n o to u y z b ie r a n ia d a » nycli« jo k i i c h o p raco w a n ia o r a z ,żo & c o lo n p ro c y j o o t u k a z o n io tc q p e w z ro s tu p r o d u k c ji i z a tr u d n ie n ia a l o za& wta&looóol w l i c a - b a c h b o si/z ^ lę d n y c h « p o e ta n » io o o « y k o rz y s ta ó t o a ty p ¿ r ó d la . Oczy w iś c ie b ro n o pod m m g § je d y n io d en wyznać anildL rozw odu b ra n ż y w łó k ie n n ic z e j - w a rto ó d p r o d u k c ji o ro s lic z b ę ro b o tn ik ó w .
W n tn ic jo z o j procy karayatano a m ateriołów archiwalnych ans jo dujących c i f « trz e c h archiwach« Arohiwua Państwowe w Łodzi 9
Araíiiwun Główne Akt Benapob w v /arsam ie oraz Archiwm EuHtołecanego Warozaoy i województwa warazaoaki©00* Jednakże należy zaznaczyć «
żo zo weęlędu a a specyfikę procy / o tru k tu ra i dynaoika włóIdLe»- nictw a u a t o l i Królaatwe Polokiego / źró d ła archiw alne n a jc z ę ś c ie j
jednostkowe ty lk o 17 o d n iesien iu do n iek tó ry ch probloaów noefcy być w yiiorsystsne. W Archiwum Państwowym 9 Łodzi n a jce n n io jo se okazały s i ę o a t e r l ł y z aosjołde? Ktotxfeowekiej Izby ¿¿karbowej« atorozo go Inopektora Febrycznego Ouberni P iotrkoasi dloj oraz Akta i to d o tr a tu cuŁodzi* M ateriały to poaw aliły na opraco onio aaoodnicń sta tik tu ry
a i i y roboczej* »ycifiów przedsi^bioB ek/ włókienniczych oraz problemów cha2u¡.x3ictiva# Z m ateriałów znajdujących s ię w Archiwum G&ó nyn Akt üuwnyo!i w Varaaawio wykorzystano jodynie Bocpół Warszawskiego Rządu Gubornialnopp, g is ic anajdowoły o ię canno m a te ria ły odna iilo p rs o - n yo łu wie ja k ie g o « guberni w arszaw skiej oraz dane dotyczące n a j - większych zakładów w łó k iem lcsy ch w guberni warsaowekiej / konM natu
ż y ra rd a oskiego o raz p rz ę d z a ln i czoaankoiToj w .lorkach / « W Archiwum a*ütaoeozao0o /arszawy i województiva wareaswskiefjo korzystano jody n ie z a k t S tarszego In sp ek to ra Guberni Warosawskiej* gazie zn aj dowały o ię m a te ria ły odnounio io lk o ó c i produkcji« sta n u te c h n ic z nego oraz s tr u k tu ry z a tru d n ie n ia n iek tó ry ch w ielk ich zakładów włó kienniczych na ta r o n ie naborni oraz a*Warozawy*
X
O ennya o a te r ia łe m fcródław ~a o k a z a ła s i ę ró e n lc A ów czesna p r a s a . ¿poi ró d k illo ia n a tu ty tu łó w c z a s o p is n «ytooraystanyoh w n ln lo j o s e j p ra c ;/ n a jw ię c e j I n te r e s u ją c e g o m a te r ia łu s a w lc r a ły t « P ra a g lą d Tech n ic z n y " , ** I k o n o n io ta " , "A ten o u a"* o r a s " D a le n n lk Ł ó lz k i " •
Ifa p o d o ta w io p r a s y u d a ło s i ę opracow ać s y tu a c ję rynkow ą, o r a s w s z e lk ie w ah a n ia k ry zy so u » *
Pona t o w p ro c y w yiaoraystano w io lo In n y c h ź r ó d e ł Iru k o w eay ch jak: k a le n d a r z e , sp ra w iB ia n ia , k tó r e p o z w o liły n a o p ro c o a a lo n i o k tó r c h s z c s e o ó ła /y c h z a g a d n ie ń p o ru sa a n y o h w ro a p ra w ia *
H n l c j s a a p r a c a s k ła d a s i ę e tT 3 e c h ro z d z ia łó w * K o n s tru k c ję o p a r to a a k r y t o r l u a rso c so w o -c iiro o o lo ^ lo isn y a » H o a d z la ł I p . t * " C a y o n lk l r o s - w o ju p r a e n y s łu w łó k ie n n ic z e g o w r ó l e e t n i e ^ lo d L n w l a t a c h 1 8 7 0 - I 9 ^ f** o b c jn u jo s a c a i n io a la d o ty c z ą c a p rz y c z y n s z y b k ie o ro z b o ju p r o d u k c ji w łó k ie a a ic z o j « o o cw ian y a o k r e ś la * C a lo ć ć r o z d z i a łu p o d z ie lo n o a a saa&ó p o d ro a d a lo łó w , w p le rw s a y a a n ic h o a y d o n o z a g a d n ie n ie p rz e w ro tu to c l» - n lc a n e o o o r a s d a ls z ą a e c h a n ia a c ję w łó k ie n n ic tw a do kor«ca XIX w. W d r u - gŁa wpływy p o l i t y k i o a ln o j p a u rtw * r o s y js k ie g o a a s y tu a c ję e p e p o d a rc z ą w K ró le s tw ie . W astii> nle zo*£?daleni<* suroyjców o r a s r/a k ó w ab ? t u , ro zl* * -
dowę s i e c i d ró g k o le jo w y c h n a t e r e n i e P o s j l 1 K ró le stw a P o lsk ie e so , co a k o l e i ęiplyw ało n a d a ls a y ro z w ó j r y n k u * w n astęp n y m p o d r o z d z ia le p o
ru s z o n a a o s t a ł a s p ra n a p o c lio is e n la k a p lta ł& r , zw rócono ta k ż e a a ■Ą
r o l ę k a p i t a ł u z a i^ r a a lc z ie f # o r a s n o filiw o ś e l k r dytow a j a k i e o tw ie r a ły s i ę p rz e d b u rfc u ai ją * W o s t a t n i a p o d r o a I z la la p rz e d s ta w io n o p r o b le a r o - k r u t o d i s i ł y r o b o c z e j, j e j s t r u k t u r y , d łu ^ o ć c i dnia p ra c y o ra z aa^ofc- n lo n la p ła c / p ro b lem y t e je d n a k p rz e d s ta w io n o ty lk o pod k ą t e a I c h w pły wu n a p ro c - s p ro d u k o j l / *
Bozdział d ra g i poświęcony j e s t sa^adnl alce s tru k tu ry p rze a y słu włó- kie&nlcaeoo w K rólestw ie Sodsklat w OBMdaagrah latach * W ro z d z ia le ty a wyodrębniono tak&o sceóó podrossdsiołów* H pierwszym, aa podstaw ie s t a ty s ty k i Orłowa 1 > a rz o ra praedotawiea© ro z a ie sa c z a a le p rse o y słu włókien» n ic s c o w Król otede B olskin w posse
zo
nólnych okr^ipch 1 airodkj;chXI
p Ł Z e n y sła r/c h * W drumla* poddano a n a lis ie s t r u k t u r ę w io lk e ć c l o k ła d ó w
w lo ta c h 1079« 18Bł» 1893 i 19 >0/1901 # w c a ł e j bsan&y* Z k o le i w tr r.o —
o la p o d ro '-działa opracow ano s t r u k t u r ę w ialk o ó el p r z e d s ię b io r s tw w po - OBOsOijólayeh i s i a ł a o h 1 r o d z a ja c h p r o d u k c ji w łó k ln a a io e e j* P odrozdział IV podw ięcono c h a łu p n ic tw u * W p lą ta n a p rz e d s ta w io n o k o n c e n tr a c ję p ro d u k c j i w p r z e ś l e w łó k ie n a lo z y a * zcxé w axóotyn s tr u k tu r y w ła sn o śc io w ą b r n ą cy w łó k ie n n ic z e j zo szczeg ó ln y m u w rę lę d a io a ie a r o l i o k ó łe k akc;?jn7Ch* Ca- ło ó ć z a g a d n ie ń s t r u k t u r y 1 k o n c e n tr a c ji w r o z d z ia ło d r u r i a s ta r a ło © n ię p r z e d s ta w ić n a t l e por>w asw asya* tr s to s u n k u d o R o s ji o r a s n ie k tó r y c h k ro jó w e u r o p e js k ic h / o i l e p o p a l a ł y a a t o p o s ia d a n e n n t n r i o ł y /*
W ro z d z ia ło t r z e c i a opraocwano zapadni onie iy n a iik l ro . ;o ju bru &y e łÓ k lo n a lc ie j w K rólestw ie o ls k la no p r z e s tr z e n i e a łe rp ooawiaaeoo
o k r;su W o p a rciu o coroczne dane odnoánie lic z b y robotników i v?arto6c i pro luko j i przedstaw iono tenpo rozwoju bran£yt z pod .io łe a aa t r :y pod- stawowe d n ia ł? włóklerinletwa / bawełna* wolna 9 1 c3a*juta-koaopio / * uw zględniając wpływ éwiatowych wahań koniunkturalnych* Całość ro a iz io ł u podzielono na dwa podrozdziały* W p lero azy a z n ich opracowano zadud n i oaie dynamiki roer/oju brandy w łókienniczej w o k resie kolejnych c y k li koniunkturalnyeh w la ta c h 1870 — 1900* uwz rzęd n i ono ta n tak&e wpływ po» szczególnych kryzysów okonorsic anych na zoaedj pro .a k c ji w łókienniczej* Hadesy zaznaczyć* fte w ro z d z ia le trzo ciia dońć czy sto z w o łu ję s ię do wyników badaá s tru k tu ry 1 k o n c e n tra c ji w iókionnletaa «r ro z d z ia ła drumla*, poalewaft zalany w s tru k tu rz e przemysłu decydowały o waroćoie te a p e ro z - iToju b ra a ź y w łó k ie n n ic z e j* P o d ro z d z ia ł d r u d. p o św ięco n o w y łą e s n ia p rr© d
-• *•
staw ian iu te a p a wz o stu p ro d u k cji w łókienniczej w K rólestw ie P o łsk ia n a t l o roziToju praeoyełu -/łókicanlczeno w n iek tó ry ch k ro jach T-Uropy zaciiod-
ile j* etanach 3jednoczonych AP* a takfce Ros ji* Z k o le i na • --- »*
\
sol3oâcaoni© roadsiału prscídateolono próbę Qkroâlonia £tœIcc#L u łó -
n u
PXSSSÉS,
votos»
1« a r to tok¿o sorde&ó um gę a a o p in ię p r o f . 1 . P lo tre a k —Pcc.7>ov/GkiGd v k tá r a u s a ^ o u l u 4ysi3aa¿i na X Z^oMsi© Hiatatykúw P olskich w üubliftC n io łu n lte tta & anaĄ yła,£o c s ę s to w nas»®3 l i t e r a t u r z e h is to r y o z a tj
3 0&.08U P o lsk i U idajoj » a łu a sa i nstodpcznio ,łQCzonio badań nad <¿¿Lofjo a l p rzaa y ału i idLaay ro b o tn ic30J ,rowa s i ł o do mrrr^Lnoeowecp traktow an ia carpdnioa okanoaic ^ c l* -Q rosv/o^u b a d c .n a d in d u s tr ia » lin a o ją /sa c a ^ o a io d^oJcusji/ r/tP o a ig tn ik X Fowtiochneno ft^azdu H isto ryków P o lsk ich w L ublinio c>-15 vttt.goíoA 1969 r . , t . I V fG. &*
2#I.JcnjuL£,Przoiaya£ f c h r y c ^ ; u ilrólcctw io Polmfein, Poterobur3 18871
R.l*iI¿X)oatourG, tomód praooysłu w Polsco, orosa -a 1 5 7 .
3«L. Jan o aicz, Zoryo rozwodu p raa a ^ a łu w P o la c o ,’©rszawa 190?.
j.K o o zu tak i,P o stó j p rsaayo łu ’TiaUstogo w k r ó lo o t io r-olakia, Btamaesra
1901|to n ñ o #PosK7Ó^ ©koaoaiczay K rólootaa Folskiocjo w o s ta tn ia trs ^ d a ie o to lo o iu /i; 70-1900/ ,Pcroz«i?a 19051 ten ń e, Hasz przoayol w io lk i a a po czątk u XX s to le c i a , 17 * r* M m 1903»
5«!2*Ł a3y,£ycle c k o n o o ic c a o K ró le stw a P o la k i* f p , o « . X i I I ,v arssc& ra 1 9 1 5 - 19 2 11 •• o s o , i o l k i p rs o n y o l K ró le stw a P o ls k ie g o p rz a d w o ^ n ^ -p rsy c sy » n k i do tz w . " t o o r l i ranków v jsc h o d a ic h ", Pozm A 1 9 1 8 .
G.n.Gąoiaroe/i ka,£ało& onia oetodoiogiazn* badań sad początkani d. ie;Jów p rzon^słu k a p ita lia t^ c z a o *> i k lasy robotnica©á aa te r e n ie Łodzi i okręgu w :U1820-1864,"PraogSUja ttauk ilistorycanr/ch i Społocanpch",
t»5,*«&*śSc 19551G«• U sso law a,3 taa i p ro b lo o rt^ to badali w zak rosio k szta łto w a n ia s ię okłada k a p ita listy c z n e g o oraz klaczy robotnicso^ vr przeay&la włókionr&cz;yn okrycu ltó » k i* s o , wPrzar*lQd ??auk ü is to ry » can^cli i Społoc znęrah’", t . 5,* «ódá 1955» •
7*Toa t r z e c i tono tnydacmistwe potoięoany 200t a l sagadnionin p rze n y słu - ¿ró l a do i d s t o r i i przougrału w łókiennienogfc w okresu łó d z k io , opr.
,T aad u rk a,.'. '|»łodsio3czak, Trola fa rsz o w a 1966.
Q .íV Ü oaal wa,Prr,owrót przaaysłooy w p rzeo rało wlóídUnnieEtfn Królestwa Polskiego ,w tP a r-d ę tn lk V III Powszechnego Ajeada Histor^^Sw P olskich w Krekowlo 14-17 jrz a i c á 1958 r . R eferaty ,C3. I I,h a r o n a tq 1958* 3*Gr.i2.ssal wa, s tu d ia a a d pow stoaiaa łódzkiego okręgu przecęrałouogo
1 1 5-d.B70, t . I-P rsoaysł,Ł ód ź 1 364§t.Xl-KlaQa ro b o tiiio s a ,fc ó d 4 1<)6 7»
t.m
-a u rñ u a s íJ a « a d r a k a .7 «Jyd.&ódnl: x u1 0 . . T u la ,P rso :x y cł o ł6 k io n a ic c y vt K rólastevi© P o ls k in 1 0 3 ^ 1 ^ 6 5 * ft'>r’ ;c ¿ rta - I n i k i l i s t o r5»csnyn , t .63,19 56, a r 4 - 5 .
11* ? * I* ^ a * 7 0 k i# 'iK®i.x?Qk wmmmsildL u pvogai epofel k a p l ta l is tr ^ c s n o j, Waraaa •© I960»
1 2 . J.¿ukaaiourlO B * RsM KDót to c Ł u iic sn y w p raasay tile H ró la a fc ra P o la k ie o o lB 5fe-1886»W ir— tm 1 9 6 3 .
IJ^.B cda^I& atalfcow cnio alg ii& jjita lita u w Polaoev 'axaza.TO 195$.
I ^ .I .i^ io tr s c u ^ * ło.7ai£f.,ajcólof3t\?o P o la ld o p o o a ą tsta c h lrajparlA llssao* ?ra ra siE « i 1955«
1 5 .Z . Z3mato>7d c s « P r 8 c a y s ł ł ó d ^ d p ' )00t .? so o ła » 9 'a sa sv .m 9Krafcóor 196%
1 6 . N akłady pTBcrayaicRTO w ^ o ls o e XXK 1 XX w . s tu d i o 1 r J a t o i l a ł y 9r « a . I.llo 1 ^ n l> ^ P o n ł(X rtic a t PoiSEUtói 1 9 6 7 .
1 7 .U la bron& y « ló ł& a n n ic s a j ro ¡f ..rat* pxof3P o m ,jąoy d a l s s e b a a n ic p rsed-* ofcarriła G* ’i3aal< y;raf typy »aJdtadi^r 1 p r a c s tę M o r s $ v w prseiny& le w łók ie n n ie a y a okręęn ld d a k lo r p 99f£o& a< fy gr&Ks&nŁom a p . c i t . #a.B 4—97 1 0 . G. J ie o a la 7 a 9 ¿y tg can a do b o d a^ n a d h l a t o r l ą M U o B i e f e s a a a e i o a i a -
d i p o la iJ .c h 9 ^ o o a a l k & 6dskl” , t.X H § c a ę ś ć X II to o u H o csn lk a o b e jz m ją m a to r la ly sre p o a n in o iJ k o n fo ie n c 3 1 9a«9-128*
1 5 . Ci.: tia a o lo w a * J . P i j a ł a k * ! a s y 1 d y n aadlai ro a e ro ju poraenyołu « łd k le a f iie s e i go n a a ie o ia o h p o lo k lo li w 1*1^15-1939*»* P a a l ^ ta l k X Potiraaecbnefp ? ja rx łu ilia to ry łtó w P o ls k ic h w Z ttb iin ie 1 7 -2 1 1968t ^ © rsa a ą ł'_)G89 5 o f o r a ty c s * I .
PO. X. P i oftx^,ak-ra\7łwraka* lipreai^ołow loido sieja p o lsk ic h na t l e e u ro p e j- o-dla ,w»Paaifrtsoik X Pw tójaB du ilistorykfc? Polaliich l u b lin ie 17-21 wrsieeie/i 19G8t v aroaaoa 1368 9Raf e ra ty o s . I .
2 1 . >. lioeolo^TQ 1 sseapółs J . F i j a ł e l ^ B . P e łk a 9W* P u j 9P r s a a y s ł w łó k ie n n ie s y , v/iU prsm uT słow leal® a lo a p o ls k ic h sr XIX i XX w .9r © d .I .P l o t r s a k ~emlo ępsisa 9?’r o o lag>4Tnraimr«i FrnteV< 1970.
2 2 * I* i’la tr B a k «¿>»rit0sW h>|l!B >lij>6t p ra ftp y sło o y 1 r/o ru a k l I s a p lta lla t^ c c n ^ i n d u s t r i a l ! 3ae j i aa c ie s le e h p o lsk ic h do 19&feb ,
17
» Jprseayołcwiorii© o p . c i t .23.poŁ ł.b ib lio (5 S ? a fla . &K p o r .b i b l i j .tr a f ia .
2 i> * p o r* I* Ih aato w ica 9 J . fiu k a a lsw le s 9l" ą p e to sie b c u a d a ta ty s ty c c n y c h n ad - i e t o r l ą p v so o y sk u n a s ie n ia c h polaidL ch9w t% :^ e £ ^ y 8 ło c d e n le 9o p « G it« f a*2 7 -4 112 . f tia f a tła , P oeeątS ei k a p i t a ł u aono. to X isty c sn c fp o p rz e m y śle i» tn ic a o -« a talo ^v y a K ró le a ta m P o ia k ie n o /1 8 G 2 -1 9 0 0 /, a r s s a * 1 9 6 8 t a . 121*
2 6 * p a r.b lb lio o v a£ ia .
ROZDZIAŁ I .
1
CZTMIKI BO ZWOJU PRZEMYSŁU WŁOKIMNICZJ3GO W KRÓLESTWIE POLSKIM W LATACH 1870 - 1900
Rozwój przemysłu włókienniczego w K rólestw ie Polskim w o s ta tnim tr z y d z ie s to le c iu KIK wieku zależny był od w ielu czynników« Ha pierwszym m iejscu należy wymienić zakończenie przew rotu prze aysłowego oraz d alsze zmiany w tec h n ic e i te c h n o lo g ii p rodu kcji w łókienniczej do końca KIK stu le c ia * Następny czynnik to zagad n ie n ie surowca i rynków zbytu / jeden s czynników decydująeyeh o w zroście p ro d u k cji / • Z K olei w warunkach K rólestw a Polskiego z powyższymi czynnikami w iązała s i f p o lity k a gospodarcza państm ro sy jsk ieg o / głównie p o lity k a celn a / oraz walka konkurencyjna s ro sy jsk im i przemysłem tekstylnym . Ważnym czynnikiem d o ty czą, cym głównie możliwości zbytu towarów był tak że rozwój k o le j nictwa* D alsza sprawa to zagadnienie pochodzenia kapitałów , a więc problem k redytu bankowego, akum ulacji w p ro c e sie produk c j i o raz r o l i k a p ita łu zagranicznego* Wreszcie s i ł a ro b o c z a ,je j ź ró d ła r e k r u ta c ji oraz stru k tu ra *
Poza wyżej zasygnalizowanymi czynnikami, k tó re wynikały ze s p e c y fik i gospodarczej K rólestw a P o lsk ieg o , należy zwrócić
uwag* na bardzo ważny element jakim b y ł wpływ światowych c y k li koniunkturalnych na rozwój gospodarczy poszczególnych krajów* R osja, a wraz z n ią 1 Królestwo P o lsk ie już od połowy KIK wieku odczuwały wpływ cyklicznych wahań koniunktury gospodarczej a a świacie* Jednakże reg u larn y u d z ia ł państwa ro sy jsk ieg o w zmia - nach fa z światowych c y k li gospodarczych rozpoczął s ię dopiero w o k re sie wzmożonej i n d u s t r i a l i z a c j i po
uw łaszczeniu chłopów w la ta c h sz e ść d z ie sią ty c h XIX *• V tym o k rasi* dodatkową formą w ivzl ekonomicznej K osji s k & p ita li- zaea uropy Zachodniej był im port k a p ita łu faflMssee. 1 związku s ty a w la ta c h następnych w szelki« wahania aa rynkach świst© wych o d b ija ły s ię ta k ie aa rozwoju gospodarczy* państwa roag] S z la g o .1' # la ta c h 1870 - 1900 a a gospodarkę Cesarstwa o s y j- £ ¿lego o ras Królestwa Polskiego szczeg ó ln ie s i l a l e oddziały* wały M a to w o krysysy goi; podaroze l a t 1872 * 1876, 1882-1886* 1890-1893.2 /
1. Zakończanie przew rotu przemysłowego o raz dalaso zai a y techn iczne w prze y ślo włóklen n lczy a Królestwa P olskis go do końca XIX w.
Jednym s głównych czynników p rzyśpieszających rozwój przemysłu « kaftdya k ra ju był tzw . przew rót przemysłowy, zwa ny t e ś rew olucją p rse a y o ło w ą .^ Ha proces t e a złożyły s l f p rssd e wszystkim przemiany w te c h n ice 1 te c h n o lo g ii produk c j i przem ysłowej, nalany systemu ekonomicznego i o r an iz a - cyjaego p ro d u k cji o r a s przemiany społeczne / k ształto w an ie s ię nowych k ls s społecznych / .
Przewrót przemysłowy m isi swój klaeyczny p rzeb ieg w An g l i i . Tea władnie z ro d z iły s i ę pierwsze wynalazki te c h n ic z n e , k tó re zapoczątkowały proces przew rotu. Przew rót te c h - nlczny rozpoczął s ię w przemyśle w łóklennlczya poprzez s a - stosow anie w p ro d u k cji ae chanlc sny oh warsztatów p rz ę d z a ln i czych i tk ac k ich / od la ta ją c e g o czółenka / f l y - s h u t t l s / Johna Kaya - 1733 r . , p rzęd z ark i / j a s n y / Hargrsawesa -1 770r., do autom atycznej p rz ę d z a rk i Cromptona / s e l f a c t o r / - 1779 r* o ra s krosna mechanicznego Ja rtw rlg h ta - 1785 r . / ' ^ Jednakie
3
zastopowani« maszyn narzvdziot*ych było jedynie WM l w
yj-t^fC’
śoiOKym przew rotu t« c h n ic z n a o . Przełomem « tę za s to • aowani« jako « iły napadowej wynalezionej w la ta e h 1769*1784 prz« s J.W stta maszyny perow ej, a n a s t p n i e a il a ik a parowego67. Z astąp ien i« dawniej a to owanych źró d eł « a e r g ii /w iatru,w ody, s i ł y lu d z k ie j / p rs« s s i ł f pary doprowadziło n a s t jmi« do pOAstania «echaaisnów transm isyjnych i zespołów maszyn*
V konsekwencji prowadziło to do szybkiego wzro t u p ro d u k cji przemysłowej / głównie w przemyśle c if ik iB 1 włókienniczym/•
Zmiany tec h n iczn e , jak już wspomniano pociągały za sobą głębokie przeo b rażania ekonomiezno—społa czne. 1 Angl i i t«m złożony proc«s„r«w olucjl przemysłowej** p rz e b ie g a ł w la ta c h 1 7 6 0 - 1 8 3 0 V najnow szej l i t e r a t u r a « w o k reśl« ty « wyróż n ia s ię jesz c z e tzw* ok res wstępny / wdrażani« p io n ie rs k ic h wynalazków / k tó ry w A n g lii Miałby trwać w la ta c h sześć d zie s ią ty c h i siedem dziesiątych XVIII w. o raz tzw* ok res w
łaś-8/
ciwy przew rotu p rza y sło w « Ło przypadający ns l s t s 1780-1830 * W innych k rajach ¿>uropy Zachodniej, ta k ic h ja k F ran cja 1 B olgią proc«s przewrotu przemysłowego p rs e b le g s ł nieco k ró c e j, « mianowicie okres w stvpny trw ał od początku XIX s tu l e c i e do 181$ r« 9 a właściwy przew rót przemysłowy przypadał
9 /
aa l a t a 1815-1848 * la le ż y pam iętać, t e ta k w A nglii ja k 1 w« F ra n c ji czy B « lg il proc«» prz«wrotu prz«nysłow«go przy padał na ok res ro zw ijsjący ch s i ę stosunków k ap italisty czn y ch * V k ra ja c h tych i s t n i a ł y j u t ro zw in ięte sto su n k i towarowo * p ie n i ,żne oraz wolnomsjeaaa s i ł a robocza* Poza ty«» głównie w A a g lil oraz w« F ra n c ji oprócz kapitałów powstających w wy niku akum ulacji pierw otnej ważaą r o l v odgrywała e k sp lo a ta c ja k o lo n ii. Taka s y tu a c ja spowodowała szybki proces wczezno ka p ita li s ty c z n e j l n d u s t r l s l i z a c j l ty ch krajów.
H
B a io a ia s t w k r a j a c h europy árodfcow «j 1 * e c h o d n i« j » g łó w n i« w R o s ji i &ft s i« n le c h p o i « ic h p ro c« « p rz e w ro tu p r z « - a ^ sło w ą o rozpoczął s ię o wiolo pó n ie j» m niej w i^coj około połowy XIX w. i trw ał przynajm niej do koáca l a t o o lo sd a lo - s i ą t y c h tegoż s t t t l e o i a21^T»k dużo o p ó ln ie n le p ro co m przew rotu przemysłowego w stosunku do krajów ¿uropy zachodniej w y n ik a ło głó w n i* s rożne*50 s to p n ia ro z w o ju s p o łe c z n o e enom icznego«
V k ra ja c h uropy órod owej i wschodni« j /Rooj a i Królestwo P o l-
8;ci«/ przewi ny techniczne i organizacyjne w przemyśle s o s ta ły sapoczątko»an« jeszcze w okr e l e .s ta le n ia stosunków feu d a l - nych / Rosjs / , albo w początkowym o k resie rosn oju stosunków k a p ita lis ty c z n y c h / Królestwo Polaki« / . 1 p ierw szej połowie XIX w» na ty ch obszarach przew eżeła zacofana» p ó łfeu d aln a go spodarka rolna* Aa wsi w dalszy* ciąg u gospoosrka o p a rta Igrła na wyzys*u pańszczyźnianej s i ł y roboczej* l a ziem iach p o lsk ic h
zacofanie społeczno-ekonomiczno z o sta ło pogłębiono przez podzia ły p o lity c z n e « o k re sie rozbiorów» a n astę p n ie w wyniku Kongreei tiedcńsdLego« Wprowadzenie przez państwa zaborcze b a r ie r c e l nych w la ta c h 1817 i 18^6 doprowadziło do rozerw ania j»dno11
-12/
tego poprzednio orę&nizmu gospodarczejo. Kastą: i ł zanik w ale l i o g óln o p o lsk iej rynku wewnętrznego* co s k o le i spowodowało upadek niaktCyyeh ośrodków przemysłowych ro zw ijający ch s ię je szcze w o k rasi« K zoczypospolitej wXVIIl wieku» np* okręgu su kiei niczego w V ie lk o p o ls c e .^
Królestwo P o lsk ie n a le ia ło do krajów , gd sie w wyniku d e - minugącej feu d a ln ej s tru k tu ry gospodarczej w o k ra sie tsw .konstj tucyjnya do 18JO r . rzą d poprzez p o lity k ę p ro tek cy jn ą próbował
14/
przyśpieszyć, proces uprzemysłowienia. ' Jednakie p o lity k a t a w wyniku zmian polityczny ch / k ly sk s pow stania listopadowego /
-f
tyamu doprowadził w konsekwencji do wyprzedaży saicładów
'5 /
państwowych •
Przemiany techniczne oraz organ izaoyjno-etionoaxaane procesu p ro d u k cji w przemyśle Królestwa Polsiciego przebiega ły bardzo pow oli. Kajneweza l i t e r a t u r a h isto ry c z n a wyróżnia trz y okrasy praaw rota technicznego w K róleatw le Polskim^ Okres pierwszy - w stvpny trw ał a n ie j w ięcej od 181$ r . do zakończenia budowy pierwszych l i n i i k o la ll parowych c a y li do połowy XIX wieku* C harakterystyczną cechą tago okrasa było stonowani« głó *nia n atu raln y ch a i ł napędowych / w ia tr , woda, s il« koni / oraa zapoczątkowania Innow acji te c h n icz n y ^ t j . atosowania maszyn narzędziowych i pooa<*tki aas oso- wanla maszyny parowaj jako a lł y napvdowaj,7 /
Okree d rugi zwany okreaan kulm inacji i zwyci^atwa p rz e - a ro tu te c b n lo a s g o trw ał do kodca l a t oaiem dziesiątych XIX w* Szczegółowa cezury tago okresu wyznaczył J.Lukaaiew ic* na l a t a 1852 do 1 8 8 6 .^ ^ W ty« C2a a ia upowszechnis a i f z a sto so - tranie maszyny parow aj, w h u tn ic tw ie dominującym s t a j a s i ę pa liwo m ineralna, dokonujr a ię przew rót techniczny w tra n s p o r cie.«? o k re śla 0© połorwy l a t osiem d ziesiąty ch w głównych d z ia łac h i ro dzajach p r z ^ y s ł u w K rólestw ie Polaslm n a s t p u j e swyc-., Btwo p rodukcji f£bj^yc.uej nad rvczną oraa pow staje przemysł produkujący maszyny*1^
Okras t r z a c i zwany fin a ln y » zacz ął a i v po roku 1890 i trw a ł do 1910 r . w o k re sie ty» wyróżnia s i* dwa tra n d y t
a / akatanaywny t j . ro z sz e rz a n ia i n d u s t r i a l i z a c j i a a obszary zacofana / wschodnia gubernia Królestwa P olskiego /
b/ intensywny c a y li d a ls z a m odernizacja tech n iczn a p rzem y sł« ?^ Ważnym zjawiakleai w omawianym o k reaie j e s t zasto owanie nowych /ró d e ł e n e rg ii — silników elektrycznych , gazowych ,
c
o raa spalinowych aaa tśP ijący o h s i l n i k i parowe.
Tak vrivc zaiCoAozenie przewrotu p n u g r ilo w « ^ w p rz e - myśl« Królestwa Polskiego przypadło mi o s ta tn ia d z ie s ię o io - l a e ia XIi w. W okrwaie tym produkcja zakładów snechanizown • nych z ra ż a ła zdecydowaną przewagę mad produkcją zaczną. Boa- w inąl s ię p rs^ o y ał maszynowy produkujący Środki p r o d u k c j i . ^ Zaszły decydująco eniany o rganizacyjne w przemyśl« o raz zmia- Ay ^ s tru k tu rz e zawodowo—opoł«osn«j ogółu lu dności kraju«
Proces przewrotu przemysłowego p rz e e ie g a ł w ró in y a cza s ie nie ty lk o w z a le żn o śc i od warunków w poszczególnych kra*
2 3 / ja c h , ale tak&e w za le ż n o śc i od d z ia łu i ro d za ju p ro d u k c ji. ^ przengr.-.lo uiłó ienniczym K rólestw a Polstcie^o przew rót techniczny n in ł n a jb a rd z ie j klasyczny p rze b ieg . Jednakże i t u t a j n ech sn isao ja p o s t (po«ało nierównomierni« w poszcze gólnych d z i e l « * p ro d u k cji w ł ó k i e n n i c z e j .Z a s t o s o w a n i e pUrwszych »«szyn n&rscdsiowych, ja k równie* m«azyay parowej m iało stiejoc« juk w la ta c h dwudziestych i trz y d z ie s ty c h XIX % w p rze a y śle wełnianym.2^ Jednaki« były to wypadki «porady c a - »«* kt6r« po upadku p rzen y słn wełnianego po 18J1 r . , s ta ły s ię ty lk o pewnego rodzaj« ewenement««.
P w ^ jś c ie na n sero są sk a lę do p ro d u k cji naazynow«j do— konało s ię najw cześniej w p rseay ale bawełniany«, główni« w prz»dzalaictw ia« W tjm d z ia le p rodukcji w łókienniczej p?s*łoa l a t trz y d z ie s ty c h i c z te rd z ie s ty c h TtiX w« przyjm uje »i* z« początek przew rotu prseaysłow ego.26/ N a sile n ie a«cha- tiJ z« ej i w p rsfd z a ln ic tw i« baw«łny przypadło aa początok l a t
p i.¿ d z ie s ią ty c h XIX w# t pow stają wtedy ca łk o « ici« zmechani zowana p rzę d zaln ie w Lodzi i okręgu łódzkim /S c h ltta a er - Ozorków, Z achert - Z f ie r z , 5 o h « ib l« rt Geyer i Grohnamn -LódtA Wyraźne postępy w n eo h an izao ji przemysłu włókienniczego w
po-'*
łowię XIX w* związana b y ły , z jed n ej ¡ trony ze zniesieniem zakazu wywozu maszyn z A nglii w 1842 r * , z d ru g ie j za6 s tro n y , proces te n z o s ta ł przyśpieszony przez z n ie s ie n ie granicy cel* n e j między Królestwem Polskim ą Cesarstwem Hosyjskim w 1851 r* « związku z czym otworzył s l c d la włókiennictwa polskiego chłoń
28
ny rynek z by tu .
\
Należy zaznaczyć, że przędzalnictw o bawełiiy w K rólestw ie 29 Polskim zile p rzechodziło wogóle procesu rę c z n e j produkcji*
Stosunkowo wcześnie p rz e sz ły na produkcję zmechanizowaną d z ia ły wykańczalnictwa, wg* G*w*iasalow«j w la ta c h siodeiadzie s ią ty c h XIX w* t ta k f s r b i a m l e jak i wy kańc ż a ln i e były w wi. k
-30 sz ó śc i zmechanizowane*
P ó ź n ie j, co stanow iło prawidłowość rozw oju, przew rót te c h niczny zwyciężył w tkactw ie bawełny* Tylko n ie lic z n e zakłady w ko icu l a t sz e ść d z ie sią ty c h XIX w* p o siadały zmechanizowane tk a ln ie / Geyer, Krusche, K indler i ¿ c h e ib le r /* Wyraźny postęp w m echanizacji tego d z ia łu p ro dukcji zaznaczył s i ę dopiero
w la ta c h siedem dziesiątych XIX w* W 1879 r* tkactwo mechaniczne sku p iało s ię główni« w zakładach w ie lk ic h , trz y najw iększe f a b ry k i K .S ch eiblera , I*K* Poznańskiego 1 Tow* Ako* „Zawiercie" p o siad ały prawie 90 % ogólnej lic z b y warsztatów mechanicznych
31 zainstalow anych w przemyśle bawełnianym Królestwa Polskiego*
N ajb ard ziej zacofanym działem p ro d u k cji w łókienniczej był przeiaysł w ełniany, a przede wszystkim tkactwo w«łny* W d z ia ł« tym dopiero pod konioe l a t siedem dziesiątych XIX w* zw yciężyła produkcja maszynowa* Należy zaznaczyć, że w całym przemyśle włókienniczym tkactwo w odróżnieniu od przędzalnictw a było z a- późnione w p ro ce sie m echanizacji produkcji* Nawet po zwycięstwie
przew rotu techniczne o« ta k w tk actw ie wełnianym, ja k i baweł nianym produkcja ręczna utrzym ała s i ę bardzo długo « form ie nakładu«
Okresem wzmożonej m echanizacji w tk actw ie były l a t a 1865-
1879* V tym c z a s ie lic z b a k ro sien mechanicznych * tk actw ie 1*1* nym w zrosła ozterok o t n i e , wełnianym dw udziestopi^oiotcrotnis , » bawełnianym c z te rd z ie s to k ro tn i s . V całym przetnyils tkackim dw udziestokrotnie* Produkcja maazynowa « tk actw ie bawełnianym zwyciężyła o s ta te c z n ie wg* J.hukasiew icsm w la ta c h 1877-1878, wełnianym w la ta c h 1879-1880, lnianym 1881-1882* Miernikiem prze wian technicznych w c a łe j bran ty w łókienniczej w la ta c h 1805-1879 j e s t w zrost s i ł y mechanicznej asszyn i siln ik ó w paro wych s 900 XV do 9000 KM*"
V końou l a t siedem dziesiątych i me początku o s ie a d z ie s ią - tych XIX w* « p rse n y ile włókienniczym Królestwa Polskiego pro
ces p r z e w r tu technicznego t y ł z&kończony, w ielk ie zakłady typu fabrycznego d o sta rcz a ły 2 /3 c a łe j p ro d u k cji t e j branży p rze - sysło w ej. N astąpiły ta k ie sa ssd a icze zmiany sp o łeczn e, wras s powstanie» w ielkiego przemysłu fabrycznego pow stał nowy typ ro b o tn ik a wielkoprzemysłowego. Tsk więc p ro ces przew rotu p r s e -nysłowego we w łókiennictw ie K rólestw a Polskiego z o s ta ł
zakoń-35 ozony.
2
D alsze zmiany techn iczn e w przemyśle włókienniczym Kr - lestw a P olsk isgo w ls ta c h o siem d ziesiątych i d zie w ięćd z iesią ty ch XIX w* należy z alicz y ć do trz e c ie g o tsw* fin aln eg o okresu przew rotu technicznego / wg k la s y f ik a c ji I.F ietrzak-P aw łow akiejf V o k re sie tym ważnym nowua było zastosow anie w prze y ńle włó kienniczym e n e r g ii e le k try c z n e j. Trzeba jednak pam iętać, i e a i
do 1090 rw zaatocowanle piądu elektrycznego do celów p rze mysłowych jako źró d ła e n e rg ii było aiAlBalao* Główno z a sto sowanie e le k try c z n o śc i w ty n o k reaie aa całya żwieolo ogra n ic z a ło s ig do o św ie tle n ia.^ 6 Moina więc aówló ty lk o o popra wi* warunków pracy, głównie w nocy« n i* zaś o stosow aniu n o - wogo źró d ła e n e r g ii a a większą sk a l« « / p a tr s p rzy p is 21 / ,
Pierw sze elektrowni© fabryczne w p rse y ś lo w łókiennicza* Królestwa Polskiego powstały dość wszodnle, bo już a s początln l a t o s l« a d s l* sią ty c h XIX «• Pierw szą elektrow ni« z s ło ż y ł Hsa— ryk D lo te l w ła ś c ic ie l zakładów wełnianych w Sosnowca w 1882 a n s s trp o ą saA wybudowała firm a a n g ie lsk a „Brlggs 1 P o sso lt* « Karkach k/Wsrszaary w 1883 r. 57 Ogółea do 1900 r* we włóki«* a ic tw ie K rólestw a Polskiego 21 p rzedsiyb iorętw p o siad ało w łss a s fabryczne «U ktrow alo*^8 Z pośród 26 elektrow ni zakładowy*
22 powstały w o k re a ie 1090-1900 r . l a p o d sta sio powyższych danych nożaa wnioskować, t e l a t a d z le a if ó d z le a lą te XIX w* by ły okres*« wsaożonej a o d e rn iz a c ji te c h n icz n e j p rz e a y sła włó kienniczego « K rólestw ie Polskia* Jednak ja k j u t wspoaniano elektrow nie zakładowe, a* do końca XIX w* słu ż y ły głównie do wytwarzania prądu elektrycznago d la o św ie tla n iu h a l fabrycz n y c h * ^
Zastosowani* silnikó w elektry czn y ch do poruszania « w ny i w łókienniczych n a s tą p iło pora* pi*rw ssy w roku 1895* Miało to a ie js o e o zakładach H le llo 1 D ie tric h a w Żyrardowie. P ro je k t i n s t a l a c j i e le k try c z n e j z o s ta ł opracowany przez in ż y n ie ra J a » Procnera* Doświadczenia rozpoczęto w 1893 r * v a już w 1895 r . po r a z pierwszy w B lic h a rn i zakładów żyrardowakioh zastosow ań s i l n i k i e le k try c z n e do napydu aaszya* Całość p ro je k tu in ż .J* Procnera a o s ta ła zrealizow ana d z ię k i sprowadzenia a Niemiec s p e c ja ln e j dynaaonaszyny z f ir n y b e r l iń s k i e j fllaasn* 1 H el- ske* o raz o lb rzy aic h kotłów parowych z m M «4i teinm U ller*
w Gumersbach. Poprzez zaatoeowanie napędu elektrycznego v zakładach żyrardowskich zaoszczędzono 43 % dotychczas
zużywaneg o węgla?*
Następnym zakładem g d zie do napadu aaaąjra zaatoaowano s i l n i k i e le k tjc s n e było p rzedsiębiorątw o I n w t e 1 Zadora w P ab ian icach .P raca nad instalow aniem siln ików elektrycznych rozpocz ¿to ta n w 1896 r . f o k re sie do 1900 r . w z ak ład ała Kruschs 1 E u tsra zlikwidowano 1» naazyn* parowyefc 1 z a in s ta
lowano 52 s i l n i k i elektryczno.P ierw aze próby były ponyżlne i w ciągu n a jb liż a z y c h l a t po 1900 r .s a k ła d m iał s i ę p rz e - staw ić całkow ici« na nsp?d e le k try c z n y .Ja k p i s a ł i n ż .J .P r o c - n a r s i l n i k i e lek try c z n e zastopowane w p rs« d s iv>biorstw ia
Krueche i Enderm były bardzo opłacalna,poniew aż zużywały o ponad 50£ m niej w -gla od naazyn parowych?1
Tak więc dopiaro koniec XIX w. J e s t początki«« stosowa n ia e n e rg ii e le k try c z n e j do pom azania maszyn w p rsa a y ś la włókienniczym Króle a twa Polski«* o . Ponadto w omawiany« okroa iokroa w niew ielkim sto p n iu zokroaczęto stonowokroać tokroa k i« s i l n i k i g okroa
-42
sowo. Jednaki« a i do koáoa XIX w* wa w łókiennictw ie Kró lestw a Pola kiego głównym źródła« e n e rg ii były a i l n i k i parowo*
u z ro s t a iły mechanicznej lic z o n e j w KU maszyn i s i l n i ków parowych zainstalow anych w prsem yále włókienniczy«
Kró-AO
l e s twa Polskiego przedstaw ia! e i f n astęp u jącoí*
L ata Moc silników %
1875 4220 KM 1 0 0 ,0
1885 20500 KM 485,7
1890 26772 KM 634,4
1893 36082 KM «55.0
Jak widać a powyższego zestaw ien ia w o k re śla o s ta tn ic h 25 l a t XIX wieku w zrost s i ł y mechanicznej wa w łókiennictw ie t y ł ponad dwudziestokrotny«Hajasybsze te;:po m echanizacji przemysłu włó kiennie ze*.o przypadło na l a t a 1875-1885» kiedy w zrost s i ł y me chanicznej był prawie 5-cio~ kro tny. Był to Jak w iad o o o s t a t n i e ta p przew rotu technicznego, a tą d ta * p rz y ro s t s i ł y mecha n ic z n e j b y ł szybszy n i* w la ta c h następnych, a* do końca XXX w.
8astvpnyv okresem wzmożonej m echanizacji przemysłu włókien - niczego w k ró lestw ie Kolskim były l a t a d z ie w ię ć d z ie sią ta XIX w«, kiedy n a s tą p ił ponad 3-y -k ro tn y w zrost s i ł y m echanicznej.
« o k resie tym gwałtownie w zrasta i lo ś ć kotłów parowych w ca* łym przemyśle Królestwa Polskiego z 2528 w 1892 r* do 4076
44 w roku 1900, t j * o 75*1% •
Wzrost i l o ś c i s ił y mechanicznej zaimst a l o a n e j w poszcze gólnych d z ia ła c h produkcji w łókienniczej p rze d sta w iał s iy n a - • t f p a j ą o t r A l Łata Bawełna KM % WełnaKM % Łam i ju ta KM % 1875 1767 100 ,0 1216 1 0 0 ,0 1000 1 0 0 ,0 1893 20208 1143,6 13230 1 0 8 9 ,6 2650 265,0 1900 50836 2876,8 26848 2208,0 7792 779*2
Na podstaw ia powyższych danych można s tw ie rd z ić , *e n a j szybszy w zrost i l o ś c i s i ł y mechanicznej n a s tą p ił w przemyśle bawełnianym - ponad 28-krotngr, nieco mniej w przemyśle w ełnia nym 22—krotny i w przemyśla lniano-jutowym ty lk o 8-k ro tn y .
P rzeay sł bawełniany na p rz e s trz e n i całego okresu od 1875 ~ 1900 sk u p ia ł najw ięcej s i ł y m echanicznej. Procentowo u d z ia ł te n przedstaw ia s ię następująco» w 1875 r . 4 1 ,8 % / 1767 KM * 4220 KU / , w r.1 8 9 3 56 % / 20208 KM * 56082 KB / , w 1*00 r . 56*9 % / 50836 EM t 89239 KM /o g ó ln e j s iły mechanicznej zain
stalow anej w p rz e m y śle w łó k ien n iczy m k r ó le a tw a lo ltk le g o * tf a to n io a t p rz o ia y a ł w e łn ia n y w omawiany e j o k r e s ie s k u p ia ł o d
2 8 ,8 % - 3 6 ,6 % o g ó ln e j a i ł y m e c h a n ic z n e j o r a z p rz e m y sł ln ia n o -ju to w i--k o n o p n y od 7#0 % — 2 3 ,2 %•
0 tempie « e c h a n iz a c ji przemysłu włókienniczego w Kró le s tw ie P o lsk i* świadczy porównanie ogólnej i l o ś c i s i ł y me chanicznej branży w łókienniczej s ogólną i l o ś c i ą s ił y mecha n ic z n e j sain stalo w an ej w całym przem yśle Królestw« Po lw ie g o / ta b e la 1 / •
lftb.1 U dział p rz myciu w łókienniezet o w ogóln ej i l o ś c i s i t y m echanicznej w przem yśle Królestwa Polskiego
s a > m » Lat« s a n n « s n s « K :a a s s 3 a s a a P rse a y s ł Król*Pol* op.óIsm ... ____ 1 »S**....*:-*«® s»S*a*3*r:«St Przemysł włókien niczy ... ■ n « s s m Udział w % SB — --- «¿Zmmw n »» w w 99 — —* «eatarmc MMI •*?• — *»—KM —» _«r—» ą T?S-y satM%*aar 1875 SE% 3ft3X SRS S 3 Z «*«•*•! 14.567 4220 28,9 1890 5 1 .8 0 0 26772 51,6 1893 81 328 36 082 44,3 1900 200 000 89 239 49»1
Tab*oprać*na podstaw iei 8*K oszutski, Hozwój przemysłu w iel kiego w K rólestw ie P o la k i« , Warszawa 1901, s tr* 57 i 58 | M.Lewy, Życie ekonomiczne Królestw« P o lsk ieg o , t . I I , War- esawa 1921, s*85| W* ‘u s ió s k i, Hozwój gospodarczy ziem p o l s k ic h , Warszaw« 1963» a*3^9*
Jak wskazują dane s ta b l* 1 przemysł w łókienniczy pod- wzi1 „dem i l o ś c i s i ł y mechanicznej sejmował w K rólestw ie Pol sk i« pierwsze miejsce* Mlvdąy innymi w roku 1893 « y p rse d ssł
47 przemysł górniczo-hutniczy o ponad 50 %•
Ąb
Te»po a e c h a n ia a c ji w p n o g i i l * w łókitnnleąya Królestwa Polskiego n a jl e p ie j i l u s t r u j « p r z e c i t n a i lo ś ć s i ł j »•cha* a l e s a t j /w KM/ przypadająca »» 1 ro b o tn ik a /ta b * 2 /«
Tab.2 P rz e c ię tn a ilo ś ć a i ł y mechanicznej /w W / przypadająca n a i ro b o tn ik a « przaayfcle
włókienniczym Królestwa P o lak i ago v 1.1875-190 •
Lata Liczba robotników S i t a mach*
ogółes S i ł a »ech* n a 1 robot*
1075
30
529 4220 0 ,1 31805 62 261 20 500 0 ,3 2
1090 52 104 26 772 0,51
1893 70 175 36 002 0 ,4 0
1900 115 034 09 239 0 ,77
Tab. oprać* a a podstaw iet& *X essutskit Roswój prsem ysłu w ielkiego w K rólestw ie Polaki»« W araaawa 1901,a . 57 ;
J . Luk aa lew ic as, Przewrót techniczny w przem yśle Królestwa Polskiego v 1*1852-1886,faraaaw a 1963•»•2*9 ;m*Losy,Życia akoao icz n e K rólestw a Polakiago ,t*U ,W arezaw a 1921,a*85; Obzory 10 g u b e n l i Królestwa Polakiago aa 1,1890 i 1895*
Tak w ięc a ia o i i w lic z b a c h b e z w z g l, dnych w p ro s t s i ł y m e c h a n ic z n e j w p rz e m y śle w łó k ie n n icz y m K ró le stw a w l a t a c h 1875-1900 b y ł ponad 2 0 -k ro ta y t o je d n a k w p r z e l ic z a n iu n a je d n e g o r o b o tn ik a w sr s t ta n b y ł ty lk o 6 -k ro tn y * ftz r o s t s i ły m e ch an icza s j w p r z e l ic z e n iu aa je d n e g o r o b o tn ik a b y ł n i e - r ó * n o a ie rn y w p o sz c z e g ó ln y c h d z ia ła c h p r o d u k c ji w łó k ie n n i c z e j* V p rz e m y śle b a w e łn i nym w om awianych l a t a c h n a s t ą p i ł p ra w ie 1 0 -k ro tn y w z ro s t p r z c i ę t n e j s i ł y m e c h a n ic z n e j w KM w p r z e l ic z a n iu n a je d n e g o r o b o tn ik a / z 0 ,1 1 KU w 1875 r* do
1 ,0 4 KM w 1900 r . / * * - » « t o a i a s t w p rz e m y śle w e łn ia n y » w ty » sa a y * c z a s ie w z ro s t t e » b y ł ty lk o > k r o tn y / z 0 ,2 0 KM
!["O istocie pisarstwa technicznego", Jan Trzynadlowski, "Litteraria" XI, Prace Wr. Tow. Nauk. S.A., Nr 208, Wrocław 1979 : [recenzja]]()