Morze Bałtyckie w rosyjskiej polityce zagranicznej i strategii morskiej

Morze Bałtyckie w rosyjskiej polityce

zagranicznej i strategii morskiej

Rocznik Integracji Europejskiej nr 7, 147-161

2013

PIOTR MICKIEWICZ

Morze

Bałtyckie

w

rosyjskiej polityce

zagranicznej

i

strategii

morskiej

1. Strategia morska i sposóbjejkreowania wrosyjskiejpolitycew XXI wieku Politykaobecności na globalnych akwenachmorskich jeststosowana przezRosję od czasów panowania cara Piotra Wielkiego (Bazylow, Wieczorkiewicz, 2005, s. 131-132). Jednak praktycznie do początków XXwieku koncentrowała się ona na północnej części Pacyfiku oraz akwenach wokół Arktyki (Russian, 2002, s. 1-6). Uznanie aktywności morskiej za wyznacznik mocarstwowościi zasadniczy element oddziaływania międzynarodowegousankcjonowane zostałodopiero na przełomie XIX iXX wieku (Herma, 2007, s. 23-25). Przyjęcietej koncepcji politycznej wynikało z sytuacji geopolitycznej i zagrożeń dla realizacji rosyjskich celów strategicznych, tworzonych przez ówczesnemocarstwamorskie, zwłaszcza Wielką Brytanię (Herma; Bazylow, Wieczorkiewicz). Rosyjskastrategia morska powstała więc nie jako samo­ dzielna koncepcj a oddziaływania międzynarodowego na akwenach morskich, ale jako element strategii państwowej, której podstawy teoretycznezbudował Wienamin Sie­ mionów Tien-Szański (Potulski, 2009,s. 47). Pomimo to wdużej mierze była zbieżna z założeniami anglosaskich twórcówkomplementarnychzałożeń aktywności morskiej mocarstw.Dotyczy to zwłaszcza tez o:

- konieczności uzyskania panowania na morzu, jako warunkuosiągania nie tylko celów polityczno-militarnychale również interesówgospodarczych [handlowych] (Corbett, 1972, s. 141-143; Mahan,2003, s. 25);

- czynnikachdecydującycho statusie morskim państwa orazzezwalających na uzy­ skaniapanowania na morzu (Richmond, 1946,s. IX X; Corbett, 1972, s. 141-143; Mahan,2003, s. 28-29);

- zasadach klasyfikacjipaństwposiadającychinteresy namorzu (Richmond, 1942, s. 3; Hill, s. 41).

Jednak za najważniejszy determinant rosyjskiejstrategii morskiej, który także obecnie kształtuj e rosyj ską politykę zagraniczną, uznać należy - obecnątakże w myśliA.T. Ma- hana- tezę, żestatus mocarstwaglobalnego posiadać będą państwa, które uzyskają możliwość panowania nad trzema zasadniczymi dla morskiej wymiany handlowej akwenami morskimi. Za takowe uznał on morza otaczające Europę [Morze Śród­ ziemne],Daleki Wschód[morza Żółte, Południowo-Chińskie i Wschodnio-Chińskie] oraz Amerykę Środkową [Morze Karaibskie i Zatoka Meksykańska]1(Potulski,2009,

1 Mahan, za akwenytakieuznawał Przesmyk Panamski,Gibraltar, Kanał Angielski (La Manche) oraz Suez.Zob. A. T. Mahan, TheInfluence of Sea PoweruponHistory 1660-1783, Gretna 2003, s.32.

s.47-49). Teza ta jest także obecna wkoncepcjach najwybitniejszego XX-wiecznego rosyjskiego (radzieckiego) stratega morskiego, admirałaSiergieja Gorszkowa (Gorsz-kow, 1979).W swych analizach wykazywał on,żeze względu na położenie geograficz­ ne państwo rosyjskie musiposiadać status globalnego mocarstwa morskiego. Tym samym powinno być zdolne do oddziaływania na globalnych akwenach morskich,któ­ rychznaczenie określał podobnie jak Tień-Szański. Podkreślał jednak, że statusmocar­ stwa morskiego zapewnianie tylekoncepcjaobecności floty wojennej na globalnych akwenachmorskich,co właściwie skonstruowany potencjał morski państwa. Definio­ wał go jako „możliwości właściwej konsumpcji przez państwo faktu obecnościna morzu oraz wykorzystaniaakwenówmorskichdo realizacji własnychcelówpolitycz­ no-gospodarczych” (Gorszkow 1979, s. 17-18).

Przedstawioneskrótowo założeniarosyjskiej strategii w odniesieniu do akwenów morskich są obecne we współczesnych koncepcjach jej aktywności morskiej. Jej założeniaokreślono wprzyjętej 27 czerwca2001 roku Doktrynie Morskiej Federacji Rosyjskiej do2020roku. Za celstrategiczny działalności morskiej uznanousankcjo­ nowanie pozycji mocarstwa morskiego, zagwarantowanie bezpieczeństwa państwa i przynależnych do jego terytorium obszarach morskich,a nade wszystkomożliwość realizacji interesów morskichpaństwaw postaci:

- umożliwienia nieograniczonego stosowania zasady wolności morza otwartegona każ­ dym akwenie posiadającym tenstatus,w tym prawa do swobodnegoukładania sys­ temów przesyłowych [rurociągi i połączeniakablowe] i budowy sztucznych wysp; - zapewnieniapełneji niepodważalnej suwerenności nawodachwewnętrznych i mo­

rzuterytorialnym z uwzględnieniemdna morskiego [eksploatacja zasobów] oraz przestrzeni powietrznej nad nimi;

- utrzymania pełnej jurysdykcjii wyłącznego prawa do stosowania suwerennych praw wwyłącznej strefie ekonomiczneji rosyjskim szelfie kontynentalnym, a zwłaszcza prawa do rozpoznawania zasobów,icheksploracji i eksploatacji oraz doformpodej­ mowanych w tychakwenach przedsięwzięćekologicznych;

- stworzenie warunków zezwalających na wykorzystanie zasobów morskich i jego walorów komunikacyjnych wpolityce gospodarczej Federacji i poszczególnych jej regionów;

- zapewnienia bezpieczeństwa żeglugi i komunikacji oraz stworzenie efektywnego systemu zapobieganiazanieczyszczaniuśrodowiska morskiego(Морская, s. 3-4).

Osiągnięcietak zdefiniowanych celów strategicznychi najistotniejszych interesów morskich możliwe jest tylkoprzy równoczesnym określeniu miejsca realizacji strategii, w postaci wyodrębnionych akwenówmorskich oraz preferowanych form aktywności morskiej.Tenatomiast zostałypodzielone nadziałaniao charakterze uniwersalnym,re­ alizowane w ramach przedsięwzięć kompleksowych i skorelowanych z innymi progra­ mami ogólnokrajowymi oraz działaniaprowadzone na konkretnych akwenach morskich. Uznaneza uniwersalne dziedziny aktywnościmorskiejpaństwa dotyczą trzechzasad­ niczychform wykorzystania morza,czyli transportu morskiego, eksploracji jego zaso­ bów orazdziałalności militarnej (Makowski,2000, s. 14-23). Przypisano im zakres działań, który został skorelowany z innymi państwowymi dokumentamistrategiczny­ mi, zwłaszcza Strategią Rozwoju Transportudo 2020 roku orazStrategią Bezpieczeń­ stwai DoktrynąWojenną(Tabela 1).

Tabela 1

Obszary działalności morskiej FederacjiRosyjskiej i zasadniczeformy aktywności

Obszary działalności

morskiej Przewidywanie formy aktywności

Przewozy morskie - zapewnienie konkurencyjności rosyjskich armatorów na rynku przewozów morskich; - rozwój floty transportowej ze szczególnym uwzględnieniem jednostek do przewo­ zów kontenerowych oraz zdolnych do prowadzenia działalności morskiej na akwe­ nach arktycznych;

- zwiększenie bezpieczeństwa przewozów morskich i środowiska naturalnego na wy­ branych akwenach morskich.

Zagospodarowanie oraz ochrona zasobów oceanu światowego i zasobów własnej stre­ fy wyłączności ekono­ micznej

- zagospodarowanie zasobów energetycznych oceanu światowego;

- stworzenie warunków do poszukiwania i wydobycia zasobów mineralnych z głęboko­ wodnych rejonów oceanicznych (będących poza jurysdykcją państw przybrzeżnych); - wszechstronna eksploatacja geologiczna szelfu kontynentalnego i określenie jego

zasobów mineralnych;

- utrzymanie odpowiednich sił ochrony i osłony wyłącznej strefy ekonomicznej. Prowadzenie morskiej

działalności wojennej

- eksploatowanie i wykorzystanie oceanu światowego do realizacji interesów narodo­ wych i w celu zapewnienia bezpieczeństwa Federacji;

- neutralizowanie zagrożeń bezpieczeństwa na akwenach morskich oraz bieżące zabez­ pieczenie możliwości realizacji interesów narodowych.

Źródło: Морская доктрина Российской Федерации на период до 2020 года, УТВЕРЖДАЮ Президент Рос­

сийской Федерации В. Путин 27 июля 2001 г. Пр-1387,10, s. 5-10, http://www.scrf.gov.ru/documents/34.html (data dostępu 7.08.2013)

Natomiastszczegółowe formyaktywności zostały wyodrębnione osobno dla każ­ dego z istotnych dlainteresów Federacji akwenówmorskich, przy uwzględnieniu lo­ kalnych uwarunkowań fizyczno-geograficznych, gospodarczych, politycznych oraz militarnych. Za najważniejsze dlarosyjskich interesów morskich obszary morskie, któ­ reokreślono jako Kierunki RegionalneNarodowej Polityki Morskiej,uznano wszyst­ kie oceany[Atlantyk,Pacyfik i OceanIndyjski],akweny okalające Arktykęi kontynent europejski oraz Morze Kaspijskie (Морская, s. 10-13,tab. 2). Określonotakże cele obecnościmorskiej na tych wodach oraz zasadniczeformyprowadzonejaktywności.

Tabela 2

Cele działalności morskiej FederacjiRosyjskiej realizowanena akwenach KierunkówRegionalnychNarodowejPolityki Morskiej

Kierunek i jego akweny Celedziałalnościmorskiej na poszczególnych Kierunkach PolitykiMorskiej

1 2

Atlantycki

Atlantyk północny, Morze Śródziemne, Morze Czarne i Azowskie, Morze Bałtyckie

OceanAtlantycki: sukcesywne zwiększanie obecności na akwenie, prowadzenie badań i eksploracja zasobów ożywionych na morzu otwartym, budowa morskich połączeń komunikacyjnych z Rosją.

Morze Śródziemne:dążenie do przekształcenia regionu w strefę stabilności poli­ tycznej2 oraz umożliwienie stacjonowania rosyjskiej floty wojennej naM. Śródziem­ nym, rozbudowa systemu połączeń promowych z portami Morza Czarnego.

2 Faktyczniepojęciem tymokreślonocel strategiczny, jakim jestdoprowadzenie do sytuacji, w której możliwe byłoby ograniczenieamerykańskiegopotencjału morskiego stacjonującego w por­ tach Morza Śródziemnego (VI Flota USA).

Źródło: Морская..., s. 10-13.

1 2

MorzeBałtyckie: zapewnienie możliwości stosowania prawa swobody żeglugi na

akwenie, rozwój infrastruktury portowej i systemów kontroli ruchu, kreowanie pro­ cesów kooperacji gospodarczej, rozwiązanie problemów z wytyczeniem granic szelfu kontynentalnego, zgodnie z rosyjskimi interesami3, zapewnienie bezpieczeń­ stwa ekonomicznego i militarnego Obwodu Kaliningradzkiego i jego pełne wyko­ rzystanie w rosyjskiej polityce transportowej.

Morze Czarnei Azowskie: prawne usankcjonowanie zasad funkcjonowania Floty

Czarnomorskiej i wykorzystywania baz na terenie Ukrainy, rozszerzenie możliwoś­ ci stosowania żeglugi morsko-rzecznej oraz rozbudowa systemu połączeń pasażer­ skich ze szczególnym uwzględnieniem połączeń z Krajem Krasnodarskim.

Arktyczny

Morze Barentsa, Ocean Arktyczny, Morze Wschodniosyberyj skie oraz Północny Szlak Żeglugowy4

Ochrona interesów Federacji w Arktyce, zwłaszcza dotyczących sposobu wyzna­ czania obszarów morskich i szelfu kontynentalnego przez państwa nadbrzeżne Arktyki, ochrona zasobów zlokalizowanych w rosyjskiej strefie wyłączności eko­ nomicznej i szelfie kontynentalnym przy wykorzystaniu floty Północnej oraz floty Atlantyku, zapewnienie możliwości eksploatacji zasobów podmorskich morza otwartego, utrzymanie kontroli nad sposobem wykorzystania Północnego Szlaku Żeglugowego i zapewnienie możliwości prowadzenia badań i wykorzystania Ark­ tyki do rozwoju proeksportowych sektorów gospodarki.

Pacyfiku

północno-wschodni Pacyfik, morza Beringa, Ochockie, Japońskie, Żółte, Wschodniochińskie

Wykorzystanie aktywności morskiej do przyspieszenia rozwoju społeczno-gospo­ darczego na Dalekim Wschodzie, rozwój infrastruktury portowej i floty, zwłaszcza na Płw. Sachalin oraz Wyspach Kurylskich, stworzenie możliwości wykorzystania infrastruktury transportowej do tranzytu towarów z Azji południowo-wschodniej i docelowo z kontynentów amerykańskich, kreowanie współpracy z krajami regio­ nu, zakładającej także eksploatację zasobów podmorskich na obszarach morskich tych państw, ścisła kooperacja z państwami regionu w celu zwalczania przestęp­ czości zorganizowanej w tym aktów piractwa.

Kaspijski Doprowadzenie do korzystnego dla Federacji Rosyjskiej, określenia reżimu praw­ nego Morza Kaspijskiego, zezwalającego na wykorzystania zasobów rybnych, ropy naftowej i gazu. Przeciwdziałanie wykluczaniu z lokalnego rynku przewozów ro­ syjskich firm, stworzenie sieci połączeń morsko-rzecznych, budowa systemów połączeń multimodalnych M. Kaspijskie-M. Śródziemnie oraz M. Kaspij- skie-Bałtyk.

Oceanu Indyjskiego Angażowanie się w procesy stabilizacji sytuacji politycznej w regionie w celu uzy­ skania możliwości czasowej obecności marynarki wojennej Federacji Rosyj skiej na Oceanie Indyjskim, udział w regionalnych działaniach ukierunkowanych na zwal­ czanie zjawiska piractwa, wykorzystanie działań na Kierunku Arktycznym do nawiązania współpracy morskiej z państwami regionu.

3 Spór dotyczy granicszelfu pomiędzyRosją a Łotwą i jest wynikiem odkryciana jego granicy złóż ropy naftowej.

4 Określany także jako Północna Droga Morska to szlak prowadzący z Morza Północnegoprzez Ocean Arktyczny na Daleki Wschód. Trasata pozwala na skrócenie czasu dostaw ładunków z północ­ nej Europy doAzj i ookoło 14 dni. Obecnie sezon żeglugowy trwa tuod początków lipca do końca lis­ topada, ale w 99% niezbędnajest asystarosyjskich lodołamaczy.

Oceniając zapisy rosyjskiej doktryny morskiej uznać należy, że w dużej mierze jest ona oparta na myśliklasyków strategii morskiej oraz rosyjskiej szkoły geopolityki. W stosunku do teorii Tień-Szańskiego i poglądówgłoszonych przez Gorszkowa do wskazanych przez nich obszarów o strategicznym znaczeniu dołączonoArktykę wraz z otaczającymi ją akwenami iMorzeKaspijskie oraz Morze Czarne, wskazano na inne

niż Gorszkow [pozamilitarne] elementyskładowe potencjału morskiego oraz inaczej wyakcentowanorolę instrumentarium pozwalającego osiągać zamierzonecele strate­ giczne. Ma on służyć nietyle douzyskania pełnejkontroli wybranych akwenówmor­ skich przy pomocy floty wojennej, ale zapewnić:

- możliwość prowadzeniaswobodnych i pełnych badań na akwenachmorskich i po­ wszechne wykorzystanie ich wyników do pełnej eksploatacji bogactw morskich i podmorskich;

- utrzymywanie stanu floty handlowej i rybackiej pozwalającej na pełnezaspokojenie potrzebkraju;

- posiadanie floty wojennej będącejw stanie zapewnićwłaściwy poziom bezpieczeń­ stwa państwa i pełnego stosowaniaprzewidywanych wdoktrynie form wykorzysta­ niaakwenówmorskich(Морская, s. 2-4).

Skonstruowana wten sposób doktryna morska została uznana za j edenz elementów pakietu przedsięwzięć zakładających usankcjonowanie mocarstwowej pozycji Rosji wskali globalnej. Dlatego też zakłada ona prowadzenie skoordynowanych działań orga­ nów państwa, zwłaszcza Prezydenta Federacji, Ministerstwa Spraw Zagranicznych, rządu ipozostałych ministerstw, RadyBezpieczeństwa orazwybranych federalnych organów centralnych5. Priorytetową formę oddziaływania stanowią instrumenty poli- tyczno-dyplomatyczne iekonomiczne, ale zakładające możliwość wykorzystaniapo­ tencjału militarnego. Celem morskiej działalności wojskowej jest więc prowadzenie działań mających na celu niwelowanie zagrożeń bezpieczeństwa,postrzeganych jako międzypaństwowe sprzeczności co do istotywykorzystania akwenów morskich. Za najistotniejsze z tych sprzeczności uznano różniące się koncepcje państw w kwestii wykorzystywaniaobszarów „o szczególnym statusie” i „strategicznymznaczeniu”, a zadaniem i rolą floty wojennej j est wymuszanie swobodyprowadzeniaprzezpaństwo rosyjskie działań gospodarczych na akwenach otwartych.Podkreślić również należy, że badanie, eksploatacja i wykorzystanie światowych akwenówmorskich uznawane jest za jeden z najważniejszych priorytetów państwa,co pokreślono także w Strategii Bezpieczeństwa FederacjiRosyjskiej (Стратегия, s. 2-4)iwynikających zniej doku­ mentach wykonawczych,w tym wDoktrynieWojennej. Spośródczterech, określonych jako główne, zadańrosyjskich sił zbrojnych w doktrynie tej obowiązek ochrony intere­ sów gospodarczychipolitycznych państwa wymieniono na drugiej pozycji (ОВоенной,

punkt 17).Zadanietoma być realizowane przy wykorzystaniu potencjałumilitarnego angażowanego do:

5 Instytucje tezostały wymienione w kolejności ich umieszczenia wparagrafie IV. 1. doktryny morskiej.Zob. Морская доктрина РоссийскойФедерации на периоддо 2020 года, УТВЕРЖ­ ДАЮ Президент Российской Федерации В. Путин 27 июля 2001 г. Пр-1387, 10, s. 13-14, http://www.scrf.gov.ru/documents/34.html (data dostępu 7.08.2013).

- współkreowania bezpiecznego środowiskamiędzynarodowego w obszarachprowa­ dzenia działalnościgospodarczej i w regionacho żywotnym znaczeniu dlagospodar­ czychipolitycznych interesów Rosji;

- ochrony narodowychinteresówFederacji Rosyjskiej na wodachterytorialnych,szelfu kontynentalnego iwyłącznej strefy ekonomicznej FederacjiRosyjskiej, j akrównieżna morzuotwartym, definiowanym zgodniez artykułem86 konwencjio prawie morza;

- ochrony prowadzonej przez struktury państwa oraz rosyjskie przedsiębiorstwa dzia­ łalności gospodarczej.

2.Morze Bałtyckiewstrategiimorskiej Federacji Rosyjskiej

Zaprezentowane zapisy doktryny morskiej i komplementarne wobec niej sfor­ mułowania zawarte w strategii bezpieczeństwa i doktrynie wojennej znalazły także swoje odzwierciedlenie wrosyjskiej polityce bałtyckiej. Rosja już wswoich koncep­ cjach politycznychzlat 90. XXwieku akwenten traktowała bardziej w kategoriach ob­ szaru kooperacji gospodarczo-politycznej niż miejsca konfrontacji militarnej. Zaś instrumentem wykorzystywanym do osiągania oczekiwanego poziomu bezpieczeń­ stwa była nie siłamilitarna Floty Bałtyckiej, ale skuteczne oddziaływaniena kształt przeobrażeń polityczno-gospodarczych w sąsiadujących zFederacjąpaństwach regio­ nu (Mickiewicz, 2003, s. 88-89). Polityki tej zasadniczo nie zmieniono nawet po wstąpieniu państw regionu do NATO i Unii Europejskiej. Przekształcenie Bałtyku wmorze wewnętrzne Unii Europejskiej zostało wręcz wykorzystane przez Rosjan do uzyskaniaśrodków niezbędnych do usankcjonowaniawpływuna kształtregionalnych procesów gospodarczych iuwzględnieniaczęścirosyjskich interesóww, kierowanych do państw regionu, programachrozwojowychUnii Europejskiej (Mickiewicz, 2012, s. 150-157). Podkreślić jednak należy, że istotnym determinantem takiegokształtu ro­ syjskiej aktywnościw zlewisku MorzaBałtyckiego był i jest problem samodzielności polityczno-ekonomicznej Obwodu Kaliningradzkiego orazmożliwościwykorzystania jego położenia geograficznego do osiągania celów polityczno-gospodarczych w wy­ miarze regionalnymi globalnym. Najważniejszerosyjskie porty [Wyborg, Primorsk, Sankt Petersburg, Ust-Ługa6] rozmieszczone sąbowiem w Zatoce Fińskiej, czyli akwe­ nach podatnych na czasowe zamarzanie. Natomiast portyo całorocznej dostępności rozmieszczone są właśniew Obwodzie, czylienklawie oddzielonej odmetropolii gra­ nicami lądowymiz państwami członkowskimi UE i posiadającąbezpośredniąłączność wyłączniedrogąmorską.

6 Ust-Ługa jestportem położonym 110 kmna zachód od St. Petersburga.

To właśnieuwarunkowanie i szeroki zakres kooperacji gospodarczej ipolitycznej państw bałtyckich spowodowały, że wrosyjskiej polityce zlewisko MorzaBałtyckiego uznawanejest za klasyczny morski region polityczno-strategiczny (Haliżak, 2006, s. 44-45).Przyjęcietego założenia pozwoliło na stworzenie koncepcji oddziaływania regionalnego, niwelującego największe ograniczenia dlarosyjskiej polityki.Jej zasad­ niczym założeniem stała się teoriaJohna Roberta VictoraPrescotta, zakładająca w ta­ kiej sytuacji dążenie do osiągania własnych celówna akwenach morskich poprzez aktywne uczestnictwo w regionalnym systemie politycznym i ekonomicznym (Pre- scott, 1985, s. 33).Zaowocowało to włączeniem się Rosji we wszelkie formy koopera­ cji bałtyckiej i sukcesywnym osiąganiemwłasnych interesów. Przykładem sukcesutej polityki jestskalainwestycji współfinansowanych w ramachinicjatyw regionalnych

z funduszyUniiEuropejskiej na obszarze Obwodu Kaliningradzkiego, prowadzących do zwiększenia jego samowystarczalności gospodarczej.

Równie istotnym powodem aktywnego włączeniasiępaństwa rosyjskiego wko­ operacjębałtycką byłotakżeosiągnięciecelu o charakterze globalnym. Jestnim uzy­ skanie swobodnego przejścia żeglugowego na akweny oceaniczne oraz możliwość osiągania celów strategicznych na Atlantyckim i Arktycznym RegionalnychKierun- kachNarodowej Polityki Morskiej (Морская, s. 10-14). W odniesieniu dopierwszego zkierunków, Bałtyk jest istotnym elementem siecitransportowej, pozwalającym na prowadzenie wymiany handlowej z państwami UE oraz pozaeuropejskimi partnerami handlowymi [USA, Brazylia] przy ograniczeniu zagrożeńwynikających z konieczności stosowania przewozów tranzytem.Natomiastdlakierunku arktycznegoniezaprzeczal­ nymwalorem jest możliwośćoddziaływania polityczno-gospodarczego na państwaza­ angażowanewprzedsięwzięciaskierowanewobec zmiany statusu Arktyki i jej szelfu kontynentalnego,czylikrajenordyckie oraz Wielką Brytanię. Czynniktenpowoduje to, że rosyj ska strategia morskaw odniesieniu doMorza Bałtyckiegoobejmujeszerszy niż wyłącznie regionalny i ekonomiczny kontekst prowadzonych działań. W tym założeniu bałtyckimi partneramigospodarczymi dlaRosji, poza krajami regionu, są również zachodnioeuropejskie morskie mocarstwa regionalne [Francja i Wielka Bryta­ nia],państwa posiadające możliwość wpływu na skalęrosyjskiegoeksporturopy naf­ towej i gazu ziemnego [Norwegia i Wielka Brytania] oraz najważniejsi partnerzy handlowi [Francja, Holandia, WielkaBrytania, Włochy]. Tak zwane długookresowe szczegółowe celenarodowej politykimorskiej w odniesieniu do Morza Bałtyckiego obejmują więc działaniaocharakterze:

- polityczno-gospodarczym, zmierzającedoukształtowania zgodnie zrosyjskim inte­ resem bałtyckiego systemutransportowego;

- strictepolitycznym, w postacido usankcjonowania pozycji regionalnego mocarstwa morskiego i nieskrępowanego stosowaniazasady wolnościmorzaotwartego; - polityczno-militarnym, sprowadzającym się do utrzymania potencjału pozwala­

jącegonazagwarantowanie możliwości realizacji celów strategicznychna kierun­ kachAtlantyckim [zwalczanie nielegalnego obrotu towarowego i bezpieczeństwo żeglugi]i Arktycznym [przeciwdziałanie próbom zmiany statusu prawnegoArktyki i jej szelfu kontynentalnego] (Tabela 3).

Osobne miejscewrosyjskiej strategii morskiej w odniesieniu doMorzaBałtyckie­ go przypisano Republice Federalnej Niemiec. Wykorzystując pozycję państwa nie­ mieckiego j ako najważniej szego partnerahandlowego, podj ęto z nim ścisłąwspółpracę gospodarczą, której celem jest stworzenie, łączącego te kraje zintegrowanego bałtyc­ kiegosystemu transportowego (Обутверждении, s. 22 i 29). Portyniemieckie, uzna­ ne zostały za hubyprzeładunkowe dlarosyjskiej wymiany handlowej, co wymagało także podjęcia inwestycji przez państwo niemieckie. Temu celowi między innymi służą inwestycje w system komunikacyjny, przewidujące modernizację liniikolejo­ wychLubeka-Rostok i Stralsund-Sassnitz(VDE1), Berlin-Rostok oraz Berlin-Pase-walk-Stralsund. Poza połączeniami szynowymi rozbudowana jest także autostrada A 20 umożliwiająca połączenie portu Stralsund z Lubeką oraz modernizację systemu kolejowego w porcieRostock. Równie ważnym elementemtej współpracy jest wdra­ żaniewrosyjskich portach obowiązujących w RFN[zbieżnych z rozwiązaniami stoso­

wanymi w portach państwczłonkowskich UE] rozwiązańprawnych{Обутверждении, s. 29).

Tabela 3

Szczegółowe cele rosyjskiej politykibałtyckiej wynikającez założeń doktryny morskiej, strategii transportowej istrategii bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej

Obszaraktywności

państwa Formypodejmowanychdziałań

Działania politycz­ no-gospodarcze

- budowa stałych połączeń morskich z najważniejszymi partnerami europejskimi; - odbudowa floty handlowej i rozbudowa rzeczno-morskiej floty transportowej, pozwa­

lającej na prowadzenie transportu multimodalnego z wykorzystaniem bałtyckich por­ tów;

- rozwój infrastruktury brzegowo-portowej i pełne ich włączenie w wewnątrzrosyjską sieć transportową;

- podjęcie stabilnej współpracy gospodarczej z państwami regionu ze szczególnym uwzględnieniem wspólnej eksploatacji zasobów naturalnych i eksportu surowców. Działania

polityczne

- usankcjonowanie pozycji mocarstwa morskiego, zdolnego do niwelowania negatyw­ nych skutków decyzji podejmowanych przez międzynarodowe organizacje regionalne (Rada Morza Bałtyckiego, HELCOM, IMO);

- rozwiązanie problemów rozgraniczenia obszarów morskich i szelfu kontynentalnego z sąsiadami (Estonia, Łotwa, Łotwa);

- rozwijanie morskiego systemu transportowego ukierunkowanego na uzyskanie stałych połączeń z Obwodem Kaliningradzkim.

Działania politycz­ no-militarne

- zapewnienie odpowiednich warunków bazowania wszystkim elementom składowym potencjału morskiego służącym obronie suwerenności, integralności terytorialnej i praw Federacji Rosyjskiej na akwenie bałtyckim oraz kierunkach Atlantyckim i Ark-

tycznym;

- zapewnienie bezpieczeństwa ekonomicznego i militarnego Obwodu Kaliningradz­ kiego.

Źródło: Морская..., s. 3-15, Стратегия национальной безопасности Российской Федерации до 2020 года,

УТВЕРЖДЕНА Указом Президента Российской Федерации от 12 мая 2009 г. № 537, s. 2-4, http://www.scrf.gov.rii/documents/99.html (data dostępu 8.08.2013); Об утверждении Транспортной стра­

тегии Российской Федерации на период до 2020 года, ПРИКАЗ 12 мая 2005 года, Москва, № 45, s. 22-29, http://www.complexdoc.ru/ntdtext/539418/! (data dostępu 7.08.2013).

3.Sposóbrealizacjistrategiimorskiej w zlewisku MorzaBałtyckiego

ijego akwenie

Bałtyk wrosyjskich założeniachpolityczno-gospodarczych jest traktowany przede wszystkim jako zasadnicza arteria transportowa dla wymiany towarowej z krajami Unii Europejskiej. Natomiast samo jego zlewisko jako region o istotnym potencjale po­ lityczno-gospodarczym, pozwalającym w dodatkunarozwój gospodarczy Obwodu Kaliningradzkiego iwykorzystanie jego położenia dorealizacji celów strategii mor­ skiej. Zewzględu nacharakter powiązań gospodarczych, najważniejsze z punktu widzeniarosyjskiej strategii szlaki transportowe mają układ równoleżnikowy. Są wy­ korzystywane doprowadzenia wymiany towarowej znajwiększym europejskimpart­ nerem, jakim jest Republika Federalna Niemiec oraz ważnymi partnerami w regionie, za jakich uchodzą Polskai w mniejszym stopniu Finlandia(Tabela 4).

Tabela 4

Zasadnicze sieci powiązańbałtyckiej wymiany handlowej z punktuwidzeniainteresów FederacjiRosyjskiej

Partnerzyhandlowi w re­

gionie bałtyckim

Główni Istotni Uczestniczący Marginalni RFN, Finlandia,

Polska Dania,Szwecja Estonia Litwa,Łotwa Państwa prowadzenia wymianytowarowej w poszczególnych grupach towarowych

Zasadniczekierunki Kierunki istotne

Ładunki drobnicowe Rosja-R N Rosja-Polska

Ładunki masowe Rosja-RFN Rosja-Polska

Ładunki kontenerowe i ro-ro Rosja-RFN Rosja-Polska

Źródło: Rocznik Statystyczny Gospodarki Morskiej 2012, Główny Urząd Statystyczny i Urząd Statystyczny

w Szczecinie, Szczecin, s. 144-154, 373-285.

Dodatkowotenukład połączeń morskichsankcjonuje poziom wymianyhandlowej zpaństwamiUnii Europejskiej orazpozaeuropejskimi partnerami handlowymi. Nie­ zmiennie od kilku lat pozostająnimi Stany Zjednoczone,Brazylia, Kanada, Chiny,Ho­ landia, Włochy,Francja oraz Wielka Brytania(Rocznik, s. 147-154, tab. 5). Obecnie wymiana handlowa zNiemcami,Holandią,Francjąi Wielką Brytaniąoraz Włochami stanowi równowartość 30% całości rosyjskich obrotów wynoszących 71,129 min USD. Podstawą eksportu są nośnikienergii, a importu głównie maszyny i urządzenia techniczne, wyroby chemiczne i metalurgiczne, tekstylia oraz drewno. Tym samym wiodącąrolę odgrywatransportkołowy zwykorzystaniemprzewozów morskich [sys­ tem multimodalnyz wykorzystaniem jednostek typuro-ro].

Tabela 5

ObrotyhandloweFederacji Rosyjskiej z uwzględnieniemtranzytu przez region bałtycki

w latach 2008-20097

7 Federalny urządstatystycznynieopublikowałcałościowych danych za rok 2010.Oficjalnie po-daje jedynie, żeeksport do Holandii wyniósł 13,6% całości rosyjskiego eksportu,do Włoch 6,9%, Polski- 3,8%, Francji i Finlandii po 3,1%,a do Wielkiej Brytanii - 2,9%.

Państwo

docelowe

Procentowyudział wymiany handlowej z Rosjąw obrotach poszczególnych państw

ijej wartośćwmin USD

eksport import

2008 2009 2008 2009

% wartość % wartość % wartość % wartość

1 2 3 4 5 6 7 8 9 Niemcy 7,1 26 346 6,2 33 164 12,8 34 115 12,7 21 229 Holandia 12,2 42 879 12,0 56 973 1,8 4 817 2,1 3 589 Wielka Brytania 3,3 11 030 3,0 14 884 2,9 7 616 2,1 3 544 Francja 2,6 8 684 2,9 12 201 3,7 7 766 5,0 10 015 Finlandia 3,4 10 751 3,0 15 741 2,5 5 026 2,4 6 639 Polska 4,3 13 298 4,1 20 194 2,6 7 060 2,5 4 214 Dania 0,4 1 083 0,45 1 852 1,0 1 829 0,6 1 373 Norwegia 0,17 608 0,3 1 183 0,7 1 185 0,5 1 120

Źródło: Distribution of export and import of the Russian Federation by some foreign countries, Federal State Sta­

tistic Service, Russian Federation, www.http://www.gks.ru/bgd/regVbl0_12/isswww.exe/stg/d02/26-07.htm (data dostępu 8.08.2013).

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Szwecja 1,0 3 009 1,0 4 123 1,8 3 112 2,0 4 533

Włochy 9,0 27 530 8,3 41 999 4,1 11 002 4,7 7 891

Powiązanie rosyjskiej gospodarki ze skalą wymiany handlowej zkrajami Europy Zachodniej powoduje, że stabilność dostaw staje się istotnym zagadnieniemprogra­ mów rozwojowych. Za jedno z rozwiązań ją zapewniających uznano ograniczenie transportu o charakterze tranzytowym,co wpowiązaniu z sieciąwymiany handlowej, którejcentralnym ogniwem są Niemcy, określiłorolęakwenuMorzaBałtyckiego. Za najważniejszy cel rosyjskiej strategii transportowej w odniesieniu do Europy uznano budowę zintegrowanego systemu transportowego łączącego rosyjskie i niemieckie porty bałtyckie. Jego podstawąsą obecnieportyw Rostocku orazSassnitz-Mukran, które posiadają stałe połączeniez rosyjskimiportamiUst-Ługa, Baltijskoraz Sankt Pe­ tersburg. Pierwszyznich obsługuje około 70%, szacowanej na około 7 min toncałości wymianytowaroweji specjalizujesięw przeładunku zarówno towarów skonteneryzo-wanych, jaki przewozachpromowych. Natomiast,dysponujący największą w RFN bazą promową dostosowaną do przeładunku wagonów szerokotorowych, port Sas­ snitz-Mukran koncentruje się na obsłudze promów samochodowych i kolejowo-samo-chodowych. Dysponuje bowiem nabrzeżem pozwalającym najednoczesny załadunek na prom 80 wagonów.Rozwiązanie to pozwalanaosiągniecie najważniejszegozregio­ nalnych [bałtyckich] celów strategicznych, jakim jest maksymalne ograniczenie tran­ zytu. Dla państw regionu, zwłaszcza Finlandii, Litwy, Łotwy i Estonii, niesie to określone konsekwencje ekonomiczne, gdyż tylko fińskie porty w 1 dekadzie XXI wie­ kuobsługiwały około 6 min ton towarów kierowanych do i z Rosji, a porty Litwy, Łotwy i Estonii obsługiwały w sumie 47 min ton rocznie. W dodatku rozwiązanieto umożliwia także zdominowanie przez rosyj skie porty całości przewozów wokółZatoki Fińskiej,a tym samym stworzy możliwość przejęcia ruchu towarowego prowadzonego z Finlandii, Estonii i Łotwy i jego docelowe prowadzenieprzez rosyjskie porty do RFN. Pośredniopozwala także nazwiązanie gospodarcze byłych republik radzieckich z rosyjską polityką gospodarczą w odniesieniu doregionu bałtyckiego. Funkcjonujące już zespoły portów Kaliningrad-Kłajpeda oraz Windawa-Ryga-Tallin-Sankt Peters­ burg i Ust-Ługa stanowią istotny element systemów przeładunkowychi pośrednio zmuszająbyłe republikiradzieckie dotonowaniazdecydowanie antyrosyjskiej polityki.

Polityka ta nietylko sankcjonuje pozycję Rosji jako regionalnego mocarstwa mor­ skiego, które może narzucać rozwiązania dotyczące sposobu wykorzystania zasady swobody żeglugi na tymakwenie.Pozwala również na osiągnięciedrugiego ze strate­ gicznych celów rosyjskiej polityki morskiej w odniesieniu do Bałtyku, którym jest uczynienie zniegonajważniejszego szlakutransporturopy naftowej8. Założenia strate­

8 Budowa gazociąguNord Stream niewynika zzałożeń strategii morskiej. W opinii autora za­ sadniczym powodem budowy tego gazociągubyłozwiększenie dostaw doEuropy Północno-Zachod­ niej, jako reakcja na zapowiedzizmniejszenia wydobyciagazu przez Norwegię oraz ograniczenie skali zależności eksportu gazu do UE od krajów tranzytu.

gii energetycznej zakładają, że przez Bałtyk ma byćdocelowo (do 2030 roku) prze­ wożone do 40% całości dostaw ropy dostarczanej na obszarUnii Europejskiej. Zaś miejscem przeładunkuaż 95%surowcamają byćportyPrimorsk oraz Ust-Ługa (Энер­ гетическая,s. 32, 51 i 73.) W tym celu obydwa porty zostałypołączone ze specjalnie wybudowanymBałtyckim Systemem Rurociągowym (BTS 2), a ich nabrzeżadostoso­ wane do planóweksportowych. Port w Primorsku sukcesywnie osiąga docelową moc przeładunkową, wynoszącą120 minton. Jego terminal paliwowyposiada cztery na­ brzeża przeładunkowezapewniające obsługę zbiornikowców o największej możliwej naBałtyku ładowności - 150 tys.ton. Natomiast, posiadający bezpośrednie połączenie z rurociągiemPrzyjaźń, portwUst-Łudze został przystosowany doobsługi mniejszych zbiornikowców -do 100 tys. tonwyporności. Jednocześnie został wyposażony w do­ datkowe,przewyższające jego potrzeby przeładunkowe, zbiorniki.Tym samym jako całośćmożebyć wykorzystywany jako dodatkowy magazyn pozwalający na przecho­ wywanie zapasów ropyw przypadku przerwaniadostaw.

Wykorzystanie Morza Bałtyckiego jako szlaku przewozu ładunków niebezpiecz­ nych napoziomie 240 min ton rocznie jest sprzeczne z ideą wykorzystywania tego akwenu przez państwa regionu. Zrzeszone wRadzie Państw Morza Bałtyckiego i Ko­ misjiHelsińskiej (HELCOM)9 kraje bałtyckiedoprowadziły bowiem douznaniatego akwenu za tzw. Szczególnie Wrażliwy Obszar Morski10 11. Decydującym argumentem przy podjęciu tej decyzjibyły właśnie konsekwencje zanieczyszczeń olejowych i che­ micznych dla ekosystemu tego akwenu11. Jednak, dzięki statusowi mocarstwa mor­ skiego, zaprezentowanemu powyżejzwiązaniu gospodarczemu portówLitwy, Łotwy i Estoniioraz poziomowipowiązań gospodarczych z ważnym drugim graczem poli­ tycznymw regionie,jakim są Niemcy, Federacji Rosyjskiej udało sięzniwelować za­ kres proponowanych przez HELCOM ograniczeń przewozu surowców olejowych. Ważną rolę odegrał tutaj również czynnik ekonomiczny w postaci wykorzystania powiązań gospodarczychpaństw nordyckich z Chinami. Podjęta, w celu uzyskania przez rosyjskieporty statusu Hubów przeładunkowych dla chińskiej wymiany towaro­ wej zpaństwami Europy północnej,współpracaprzyodtworzeniu sieci połączeń kole­ jowychChiny-Azja Centralna-Rosja stała siętakże ważnym instrumentem w polityce bałtyckiej.Dla państw nordyckich wymiana handlowa z krajami Dalekiego Wschodu stanowi prawię 50% ogółu,szacowanychna około 600tys. sztuk rocznie, przewozów kontenerowych(Saurama, Sarkijaryi, 2010; Rocznik, s. 147-154).Zaś możliwość

skró-9 Rada Państw Morza Bałtyckiego tonajważniejsze instytucjonalne forum kooperacjipaństw re­ gionu, zaś Komisja Helsińska,czyli Komisja Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku, jest organem wykonawczym Konwencji o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego.

10 Formalniedecyzję taką 2 kwietnia 2004r.podjął KomitetOchrony Środowiska Morskiego Międzynarodowej Organizacji Morskiej. Status takimają międzyinnymi akweny okalająceWielką RafęKoralową archipelagSabana-Camguey,Galapagosi WyspyKanaryjskie.

11 Przy wymienialności, szacowanej na aż 25 lat,wodyw Bałtyku, będące konsekwencją kata­ strofalnego rozlewu zanieczyszczeniaolejoweprowadząwprost do zanikufauny i flory na znacznym obszarzetego akwenu. Jest toistotne zagrożenie, gdyż już obecnie aż 10% akwenu stanowią jałowe pustynie.Zob. K.Korzeniowski, Ochrona środowiskamorskiego, Gdańsk1998 orazKomunikat Ko­ misji Mapa drogowa narzecz planowania przestrzennego obszarówmorskich: Opracowanie wspólnych zasad w UE, Bruksela, dnia 25.11.2008 KOM(2008)791.

cenią o 1/3 (około 14dni)czasu transportudostaw wstosunku do przewozów drogą morską przez Ocean Indyjski i Morze Śródziemne, stanowiło istotnyargument.

Ważnym obszarem oddziaływania rosyjskich działań na Bałtyku jest Obwód Kali­ ningradzki. Jego potencjałgospodarczy, awłaściwie brak możliwości funkcjonowania bez wsparcia metropolii stanowiistotneograniczenie rosyjskiej strategii i powoduje konieczność uwzględniania wrosyjskichplanach politycznych interesów pozostałych państw regionu. Wymiernym przykłademtakiego podejścia jesttraktowanie regionu bałtyckiego jako integralnej części Unii Europejskiej i odrzucenie stosowania wobec państw jego wschodniej części terminu bliska zagranica12. Stanowisko to wynika właśniez konieczności uczestnictwaw kreowaniuregionalnej polityki gospodarczej, której beneficjentem jest także ObwódKaliningradzki. Zapewnia to sukcesywne zwię­ kszenie poziomu jego samodzielności gospodarczej, a rozbudowa znajdującej się na jego obszarze infrastrukturyportowej pozwala także Rosji na szerszewykorzystanie Morza Bałtyckiego jako szlaku transportowego. W założeniach strategii morskiej Obwód wykorzystywany jest w działaniach polityczno-gospodarczych w odniesieniu do regionu bałtyckiego i w wymiarze globalnym orazw działaniach o charakterze ekonomicznym, ukierunkowanych głównie na obszarFederacji.W wymiarze regio­ nalnym zadaniem portów Obwodujest obsługa morskich linii komunikacyjnych, zwłaszczaArhus-Kilonia-Kaliningrad-Tallin, SanktPetersburg-Kaliningrad-Kilonia, Ust-Ługa-Bałtijsk-Mukran oraz Bałtijsk-Karlshamn-Ronneby-Karlskrona. Ponadto Kaliningrad ma wtych założeniach staćsię głównym bałtyckimportemprzeładunko­ wymdla ładunków z krajóweuropejskich, które po przeładunku na szynowe systemy transportowedostarczanemająbyć do dalekowschodnich portówNachodka i Wostocz-nyj,anastępnie doJaponii oraz Korei Południowej, a przezMorzeKaspijskie- w kie­ runku Oceanu Indyjskiego. Natomiastw układziewewnątrzrosyjskim porty Obwodu majązapewnićkomunikację na linii Sankt PetersburgiUst-Ługa-Kaliningrad.Doty­ czy to zarówno ładunków wojskowych, co pozwolina uniknięcie konieczności ich tranzytu przez państwa członkowskie NATO, j ak i cywilnych.Pozwoli tona uniknięcie ewentualnych zatorów przeładunkowychpo zwiększeniu skali obrotów towarowych w portach Zatoki Fińskiej. W strategii morskiejzałożono,że Bałtijsk będzie pełnił dwie funkcje. Zasadniczym zadaniem tegoportu będzie utrzymanie przewozów wewnątrz -rosyjskich,skoncentrowanychna linii Ust-Ługa-Bałtijsk. Obecne plany przewidują, żena tej linii ma pływać sześć promów o wyporności 40tys. ton, które mająprzewozić 5,5min tonładunków rocznie. Zaśzauboczną formęjego działalnościuznano prowa­ dzeniemiędzynarodowej wymianytowarowej, ograniczając ją główniedoproduktów olejowychipłynnychładunków chemicznych. Natomiast port wKaliningradziezostał uznanyza trzeci po Primorsku i Wyborguport przystosowany do eksportu ropy nafto­ wej oraz ładunków ro-ro i suchych ładunków masowych, głównie zboża. Jegomoce przeładunkowe zwiększatakże możliwość wykorzystania nabrzeży rybackich, które są przystosowane do obsługi innychładunków, w tym kontenerowych, drobnicowych, płynnychi sypkich. Założenia strategii morskiej przewidują, że od2016 roku wielkość

12 Zwrotten jest używany przezrosyjskich polityków wodniesieniudo krajów związkowych Związku Radzieckiego, rzadziej wobec krajów satelickich(byłych członków RadyWzajemnej Po­ mocy Gospodarczej i UkładuWarszawskiego).

przeładunków w portach Obwodu Kaliningradzkiego ma osiągnąć 40-45 min ton, atranzytpłynący przez Obwód50-60 minton.

Podsumowanie

Pierwszoplanowym celem strategicznym rosyjskiej aktywności na akwenie Morza Bałtyckiego i jegozlewiskujest zapewnienie możliwości prowadzenia przez tennie­ skrępowanej wymiany handlowej z najważniejszymi partnerami gospodarczymiEuro­ py i kontynentówamerykańskich. Jego osiągnięciejest jednak uzależnioneodpoziomu akceptacji przez państwa regionu rosyjskich planów rozwoju zarówno bałtyckiej sieci transportowej, jak wielkościprzewożonychprzez ten akwenładunków niebezpiecz­ nych, zwłaszczaropynaftowej. Drugim, wdużej mierze zbieżnym z koncepcjąbudo­ wy europejskiej sieci przewozów morskich i mniej akcentowanym, determinantem bałtyckiej aktywności morskiej Rosjijest uzyskanie nieskrępowanego przejściana akweny Oceanu Atlantyckiego, co pozwolić ma na ewentualnewykorzystanie, rozlo­ kowanego naBałtyku potencjału morskiego dowsparcia działań na akwenach arktycz- nych.Takskonstruowane cele globalnego oddziaływania Federacji na dwóch z pięciu zasadniczych Kierunków Regionalnych Narodowej Polityki Morskiej określają także sposób prowadzeniaregionalnej polityki bałtyckiej. Koncentruje się ona na wzajem­ nympowiązaniu gospodarczym państw regionu oraz pozabałtyckich graczy państwo­ wych, posiadających ulokowane w tym regionie interesy polityczno-gospodarcze. Uznać wręcz można, że w rosyjskiejpolityce bałtyckiejzapaństwa tego regionu uznaje się nie kraje leżące w zlewiskutego akwenu, aleposiadającemożliwości wpływania na kształt sytuacji gospodarczej i politycznej w regionie. Stądteż poza Norwegią do „bałtyckich” aktorówpaństwowych Rosjanie zaliczają Wielką Brytanię, Holandię oraz Francję.

Poziom powiązań gospodarczychstanowi ważny element rosyjskiej polityki wobec państwnordyckich. Jest on wykorzystywany nie tylkodo uzyskaniaakceptacjirosyj­ skich planów wykorzystania Bałtykujako zasadniczego szlaku żeglugowego. Jest także uznawany za potencjalny instrument pozwalający naprzeciwstawienie się dzia­ łaniom mającym nacelu zmianępodziałuarktycznego szelfu kontynentalnego.

Kolejnymmającym już charakter stricte regionalny, celem bałtyckiej aktywności morskiej jest dążenie do minimalizacjinegatywnychcech położeniageograficznego państwa rosyjskiego nad Bałtykiem.Wykorzystanie największychrosyjskich portów bałtyckich warunkowane j est stanem zalodzenia tego akwenu, więc jedynym rozwiąza­ niem jest budowaalternatywnych,czy też rezerwowych portów w enklawie, jaką jest Obwód Kaliningradzki. Jednakże jego potencjałnie zawsze zapewniający samowys­ tarczalność gospodarczą powoduje, że stabilność przewozów morskich z wykorzysta­ niem rosyjskich portów uzależniona jest zarówno od czynnika fizycznego (poziom zalodzeniaZatokiFińskiej igrubość pokrywy lodowej), jak i politycznego wpostaci stabilnej sytuacji polityczno-gospodarczej w regioniebałtyckim.

Uwarunkowania te powodują, że rosyjskapolitykabałtycka zakładaprymat czynnika ekonomicznegonad działaniami politycznymi. Świadczy o tym postrzeganie regionu nie jako tak zwanej„bliskiej zagranicy”, ale jako integralnego obszaru UniiEuropej-

skiejoraz stosunkowo wywarzony (w odróżnieniuna przykład odreakcji na obecność sił NATO naMorzu Czarnym) stosunek do bałtyckiej aktywności Paktu Północno­ atlantyckiego. Określa ona także charakter zadań stawianych regionalnemu kompo­ nentowi sił morskich. Celem działalności wojskowej na Bałtyku jest ochrona tworzonego systemu transportu towarów i przesyłu nośników energiiprzeddziałania­ mi państwowych i pozapaństwowych uczestników stosunków międzynarodowych. Wdrugiej kolejnościsiły morskie mają realizować zadaniazapewniające podtrzyma­ nie stabilności polityczno-gospodarczej na akwenach bałtyckich, ochronę praw w poszczególnychobszarach morskich,w tym zwalczanie przestępczości zorganizo­ wanej i ewentualnych aktów piractwa oraz posiadać potencjał zdolny do odparcia ewentualnego ataku na terytorium Federacji.

Bibliografia

Bazylow L., Wieczorkiewicz P. P. (2005), HistoriaRosji, Ossolineum, Wrocław.

CorbettJ. S. (1972), SomePrinciplesof Maritime Strategy, Naval InstitutePress,Annapolis.

Стратегия национальной безопасностиРоссийской Федерации до 2020 года(2001), УТВЕРЖ­ ДЕНА Указом Президента Российской Федерации от 12 мая 2009 г. № 537, http://www.scrf.gov.ru/ documents/99.html (data dostępu8.08.2013).

Энергетическая стратегия России на период до 2030 года (2009), УТВЕРЖДЕНАраспо­ ряжением Правительства РоссийскойФедерации от 13ноября 2009г. № 1715,http://mi- nenergo.gov.ru/aboutminen/energostrategy/ (data dostępu 7.08.2013).

GorszkowS. (1979),Potęga morska współczesnegopaństwa, Wyd. MON,Warszawa.

Haliżak E. (2006),Regionalizmw stosunkach międzynarodowych,w: E. Haliżak, R.Kuźniar, Stosunki Międzynarodowe. Geneza, struktura, dynamika, Wyd. UW,Warszawa.

Herma M. (2007), Programy rozbudowyrosyjskiej Cesarskiej Marynarki Wojennej w latach 1906-1914,

„Przegląd Historyczno-Wojskowy”, nr 4.

Hill J. R. (1986),Maritime Strategy for MediumPower, CroomeHeim, London. Korzeniowski K. (1998),Ochronaśrodowiska morskiego,Wyd. UG,Gdańsk.

Komunikat Komisji Mapa drogowa na rzecz planowania przestrzennego obszarów morskich: Opra­ cowanie wspólnychzasad w UE(2008),Bruksela, dnia 25.11.2008, KOM(2008) 791. Mahan T.A. ( 2003), The Influence of Sea Power upon History 1660-1783,Gretna.

MakowskiA. (2000),Siłymorskiewspółczesnego państwa,Wyd. Impuls Plus Consulting, Gdynia. MickiewiczP. (2003), Strategiczne znaczenie Morza Bałtyckiego po 1990roku.Siły morskie państw

bałtyckichi perspektywy ich rozwoju, Wyd. A. Marszałek,Toruń.

Mickiewicz P. (2012),Morze Bałtyckie w strategii bezpieczeństwamorskiego,Wyd.DSW, Wrocław

Морская доктринаРоссийской Федерации на периоддо2020 года (2001), УТВЕРЖДАЮ Пре­ зидент Российской Федерации В. Путин 27 июля 2001 г. Пр-1387,10, http://www.scrf.gov.ru/ documents/34.html (data dostępu 7.08.2013).

Об утверждении Транспортной стратегииРоссийской Федерации на период до 2020года

(2005), ПРИКАЗ 12 мая 2005 года, Москва, № 45, http://www.complexdoc.ru/ntdtext/ 539418/1 (datadostępu 7.08.2013).

ОВоенной доктрине РоссийскойФедерации(2010), УказПрезидента Российской Федерации от5 февраля 2010 г. N 146, http://www.kremlin.ru/ref_notes/461(datadostępu7.08.2013).

Potulski J. (2009), Wienamin Siemionów Tien-Szańskijako twórca rosyjskiej szkołygeopolityki,

„Przegląd Geopolityczny”, nr1, s. 47-54.

Prescott J. R. V. (1985), The Maritime PoliticalBoundaries ofthe Third Word,Methuen,London. Richmond H.(1946), Statesmanand Seapower, Oxford University Press,Oxford.

Richmond H.(1942),The Naval Role InModernWarfare, Oxford Pamphlets onWord Affairs, Oxford No. 60.

Rocznik StatystycznyGospodarki Morskiej 2012 (2012), Główny Urząd Statystyczny i UrządStatys­ tyczny w Szczecinie, Szczecin.

Russian MarineExpeditionaryInvestigations Of The World Ocean (2002), WorldData Center for Oceanography,SilverSpringInternational Ocean Atlas and Information Series, Vol.5. Saurama A., Sarkijarvi J. (2010),Baltic MaritimeTransport2009-2010,„Baltic Transport Jumal”,

nr 1,s. 17.

Streszczenie

W artykule zaprezentowano koncepcjęwykorzystania akwenuMorza Bałtyckiegoi subre­ gionubałtyckiegow rosyjskiejstrategii morskiej. Dziękiposiadanemu potencjałowi morskiemu stanowi ona ważnyelement oddziaływania międzynarodowego FederacjiRosyjskiej oraz po­ szerzania wpływówpolitycznych i gospodarczych. Morze Bałtyckiepostrzegane jest w jej założeniach,jako najważniejszy szlak wymiany handlowejz państwami europejskimi, który po­ zwoli ograniczać poziom zagrożeńwynikających z konieczności wykorzystywania połączeń tranzytowych. Natomiast subregionbałtyckiuznawanyjestza obszar kooperacji polityczno-go­ spodarczej, którama zezwolić na osiągnięciedwóch zasadniczych celów. Pierwszym jest uzy­ skanie samodzielności gospodarczej Obwodu Kaliningradzkiego, pozwalającejnajego pełne wykorzystanie wrosyjskich projektachbudowy sieci transportowych do EuropyZachodniej, przy wykorzystaniuregionalnychprogramówrozwojowych. Drugim zaś powiązanie politycz­ no-gospodarcze państw bałtyckichwtaki sposób,by niwelować możliwości ograniczania zakre­ su rosyjskich planówwykorzystaniaBałtyku, jako ważnej magistrali towarowej, zwłaszcza transportu ropynaftowej.

Summary

The Baltic Sea in Russian foreign and security policy

The paperpresents theconcept of how the Baltic Sea andsub-Baltic region can be used in Russian marine strategy.Owing toitsmarinepotential thisstrategy is a significant element of the Russian Federation’s international impact and expanding itspolitical and economic influence. Russianstrategy perceives the Baltic Seaas themostimportant exchange route of commodities withEuropean states, that allowsthe Russian Federation to mitigatethe level ofthreatsrelated to the requirement to use transit traffic. The sub-Baltic region is treated as an area of polit­ ico-economic cooperationleading to two primary outcomes. The firstone concerns the inde­ pendence of the Kaliningrad Oblast, which willlet itbefully included inRussianprojects to constructtransportationnetworksto Western Europewithinthe framework of regional develop­ ment programs.Thesecond outcomeinvolves the development of such politico-economic con­ nections between the Baltic states that will preventthe curbing of Russian plans to use the Baltic as asignificant commercial route, primarilywith respect tothe transport ofoil.