Wymagania edukacyjne z geografii dla klasy I gimnazjum
Rozdział Lp. Temat Poziom wymagań
konieczny podstawowy rozszerzający dopełniający wykraczający
I. Podstawy geografii
1. Czym zajmuje się geografia?
Uczeń:
• wyjaśnia znaczenie terminu „geografia”
• wymienia podstawowe dyscypliny nauk
geograficznych
• wymienia sfery Ziemi
• wymienia przykłady źródeł informacji geograficznej
Uczeń:
• wyjaśnia, czym zajmuje się geografia fizyczna i społeczno- -ekonomiczna
• podaje główne cechy kształtu i wymiarów Ziemi
Uczeń:
• wyjaśnia różnice między elipsoidą a geoidą
• omawia współzależności zachodzące między sferami Ziemi
Uczeń:
• zna imiona lub nazwiska uczonych i ich dokonania w poznaniu kształtu Ziemi
• omawia wpływ poszczególnych sfer Ziemi na życie i działalność
gospodarczą człowieka
Uczeń:
• przedstawia
ewolucję poglądów na temat kształtu i wymiarów Ziemi
• omawia wpływ działalności człowieka na funkcjonowanie sfer Ziemi
2. Współrzędne geograficzne
• wyjaśnia znaczenie terminu „siatka geograficzna”
• wskazuje na mapie i globusie południki: 0° i 180° oraz półkule wschodnią i zachodnią
• wskazuje na mapie i globusie równik oraz półkule północną i południową
• wymienia cechy południków i równoleżników
• wskazuje na globusie oraz mapie świata zwrotniki i koła podbiegunowe
• wyjaśnia znaczenie terminów: „długość geograficzna”,
„szerokość geograficzna”
• określa położenie geograficzne punktów i obszarów na mapie
• odczytuje współrzędne geograficzne na globusie
• określa położenie matematyczno-
-geograficzne punktów i obszarów na mapie
• lokalizuje na globusie i na mapie obiekty na podstawie
współrzędnych geograficznych
• ocenia znaczenie umiejętności określania współrzędnych geograficznych w życiu człowieka
• podaje zasady działania oraz przykłady
zastosowania systemu nawigacji satelitarnej GPS
3. Mapa i jej skala • wyjaśnia znaczenie terminów: „mapa”,
„skala mapy”, „siatka kartograficzna”,
„legenda”
• wymienia elementy mapy
• wyjaśnia różnice między siatką geograficzną a siatką kartograficzną
• rozróżnia rodzaje skali mapy
• wskazuje skalę mniejszą i większą
• posługuje się skalą mapy do obliczania odległości w terenie
• wykazuje znaczenie skali mapy w
przedstawianiu różnych informacji
geograficznych na mapie
• przekształca rodzaje skali mapy
• oblicza skalę mapy, znając odległość rzeczywistą i odległość na mapie
• oblicza powierzchnię rzeczywistą, znając skalę mapy i powierzchnię na mapie
4. Rodzaje map.
Generalizacja
• wyjaśnia znaczenie terminu „plan”
• dokonuje podziału map
ze względu na skalę i treść
• wskazuje różnice między mapą a planem
• wymienia i wskazuje przykłady map tematycznych
• dobiera odpowiednią mapę w celu uzyskania określonych informacji geograficznych
• posługuje się w terenie planem
• wyjaśnia, na czym polega generalizacja treści mapy i uzasadnia konieczność
jej stosowania
• wskazuje możliwości praktycznego
wykorzystania planów i różnych rodzajów map
5. Przedstawianie zjawisk na mapach
• wymienia metody prezentacji zjawisk na mapach
• wymienia metody prezentacji rzeźby terenu
na mapach
• wyjaśnia znaczenie terminów: „wysokość względna”, „wysokość bezwzględna”,
„poziomica”
• odczytuje z map informacje przedstawione za pomocą różnych metod kartograficznych, w tym również odczytuje wysokość bezwzględną
• oblicza wysokość względną oraz charakteryzuje rzeźbę terenu na podstawie rysunku poziomicowego i mapy hipsometrycznej
• charakteryzuje wybrane metody prezentacji zjawisk na mapach
• dobiera właściwą metodę do przedstawienia wybranego zjawiska na mapie
• charakteryzuje wybrane metody prezentacji rzeźby terenu na mapach
• rysuje profil terenu, korzystając z rysunku poziomicowego
6. Czytamy mapę • analizuje i interpretuje • identyfikuje położenie • posługuje się w terenie • projektuje i opisuje • wykazuje związek
treści map
ogólnogeograficznych i tematycznych
odpowiadających sobie obiektów geograficznych na fotografiach,
zdjęciach lotniczych oraz mapach topograficznych
mapą topograficzną, turystyczną i
samochodową (m.in.
orientuje mapę oraz identyfikuje obiekty geograficzne na mapie i w terenie)
• lokalizuje na mapach (również konturowych) najważniejsze obiekty geograficzne na świecie i w Polsce (niziny, wyżyny, góry, rzeki, jeziora, wyspy, morza, państwa itp.)
trasy wycieczek na podstawie map turystycznych, samochodowych i topograficznych
między cechami środowiska przyrodniczego a zagospodarowaniem obszaru na podstawie mapy topograficznej
II. Ruchy Ziemi
7. Ruch obiegowy Ziemi
• wymienia planety Układu Słonecznego
• wyjaśnia znaczenie terminów: „orbita”,
„ruch obiegowy Ziemi”,
„równonoc wiosenna”,
„równonoc jesienna”,
„przesilenie zimowe”,
„przesilenie letnie”
• wymienia daty równonocy wiosennej i jesiennej oraz
przesilenia letniego i zimowego
• wymienia planety Układu Słonecznego, zachowując właściwą kolejność
• porównuje planety Układu Słonecznego, korzystając z danych liczbowych
• podaje cechy ruchu obiegowego Ziemi
• podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchu obiegowego Ziemi
• określa wartość kąta nachylenia osi ziemskiej do płaszczyzny orbity
• podaje przyczynę zmiany kąta padania promieni słonecznych na powierzchnię Ziemi w ciągu roku
• wyjaśnia znaczenie terminów: „górowanie”,
„widnokrąg”
• przedstawia
(wykorzystując również własne obserwacje) zmiany w oświetleniu Ziemi oraz w długości trwania dnia i nocy w różnych szerokościach geograficznych i porach roku
• wymienia przyczyny występowania astronomicznych pór roku
• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata obszary, na których występują dni i noce polarne
• wyjaśnia przyczyny występowania zjawiska dnia i nocy polarnej
• dowodzi związku między ruchem obiegowym Ziemi a zmianą długości trwania dnia i nocy w ciągu roku
• dowodzi wpływu nachylenia osi ziemskiej do
płaszczyzny orbity na występowanie astronomicznych pór roku
• przedstawia na ilustracji układ Ziemi, Słońca i Księżyca podczas zaćmienia
• wyjaśnia znaczenie terminów: „galaktyka”,
„Droga Mleczna”,
„planety karłowate”
• omawia wpływ ruchu obiegowego Ziemi na zmiany w przyrodzie i życie człowieka
• oblicza wysokość Słońca nad widnokręgiem
• wymienia strefy oświetlenia Ziemi
• podaje przyczyny występowania zaćmienia Słońca i Księżyca
Słońca i Księżyca
8. Ruch obrotowy Ziemi
• wyjaśnia znaczenie terminów: „ruch obrotowy Ziemi”,
„doba”, „czas słoneczny”, „czas strefowy”, „czas urzędowy”
• podaje cechy ruchu obrotowego Ziemi
• podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchu obrotowego Ziemi
• wyjaśnia przyczynę występowania dnia i nocy
• wyjaśnia, dlaczego zostały wprowadzone strefy czasowe i międzynarodowa linia zmiany daty
• charakteryzuje strefy oświetlenia Ziemi
• wyjaśnia różnice między czasem słonecznym a czasem strefowym i urzędowym
• posługuje się mapą stref czasowych do określania różnicy czasu strefowego i
słonecznego na Ziemi
• wymienia nazwy stref czasowych, w których obrębie położona jest Polska
• posługuje się ze zrozumieniem pojęciami: „ruch obrotowy Ziemi”, „czas słoneczny”, „czas strefowy”
• omawia zastosowanie gnomonu
• wskazuje zależność między ruchem obrotowym Ziemi a rachubą czasu
• oblicza czas miejscowy, znając różnicę długości geograficznej
• uzasadnia konieczność stosowania czasu strefowego i urzędowego
• wymienia skutki działania siły Coriolisa
• wyjaśnia, dlaczego międzynarodowa linia zmiany daty nie pokrywa się dokładnie z południkiem 180°
• omawia wpływ ruchu obrotowego Ziemi na zjawiska przyrodnicze i życie człowieka
III.
Atmosfera i hydrosfera
9. Atmosfera.
Temperatura powietrza
• wyjaśnia znaczenie terminów: „atmosfera”,
„troposfera”, „pogoda”
• podaje nazwy gazów wchodzących w skład powietrza
atmosferycznego
• wymienia nazwy warstw atmosfery, zaczynając od warstwy znajdującej się najbliżej powierzchni Ziemi
• omawia zmiany temperatury powietrza
• charakteryzuje poszczególne warstwy atmosfery
• sporządza klimatogram, korzystając z danych klimatycznych
• oblicza zmiany temperatury powietrza wraz
ze wzrostem wysokości nad poziomem morza
• wyjaśnia na
• wyjaśnia znaczenie terminu „inwersja termiczna”
• omawia wpływ działalności człowieka na zmiany zachodzące w składzie powietrza
• wymienia czynniki klimatotwórcze wpływające
na wartość temperatury powietrza
w atmosferze,
posługując się ilustracją
• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata obszary o najwyższej i najniższej temperaturze powietrza
• wykazuje na przykładach związek między wysokością Słońca a temperaturą powietrza
• oblicza średnią roczną temperaturę powietrza, średnią roczną
amplitudę temperatury powietrza oraz roczną sumę opadów atmosferycznych
przykładach wpływ czynników
klimatotwórczych na wartość temperatury powietrza
atmosferycznego
10. Ciśnienie atmosferyczne i wiatr
• wyjaśnia znaczenie terminów: „ciśnienie atmosferyczne”, „niż baryczny”, „wyż baryczny”, „izobara”
• wymienia jednostki ciśnienia
atmosferycznego
• wymienia przykłady wiatrów stałych i okresowo zmiennych, występujących na kuli ziemskiej
• wyjaśnia przyczynę powstawania wiatru
• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata obszary
występowania pasatów i monsunów
• wyjaśnia zależność między wartością ciśnienia
atmosferycznego a wysokością nad poziomem morza
• sporządza schemat wyżu i niżu barycznego
• charakteryzuje rodzaje wiatrów na podstawie
ilustracji
• wyjaśnia, w jaki sposób powstają cyklony tropikalne i tornada,
charakteryzuje je oraz podaje obszary ich występowania
11. Wilgotność powietrza i opady
atmosferyczne
• wyjaśnia znaczenie terminów: „wilgotność powietrza”, „wilgotność względna”,
„kondensacja”, „resubli- macja”
• wymienia rodzaje opadów i osadów atmosferycznych
• wyjaśnia proces powstawania chmur i opadów
atmosferycznych
• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata obszary o najwyższych i najniższych rocznych sumach opadów atmo- sferycznych
• rozpoznaje rodzaje opadów i osadów atmosferycznych na podstawie fotografii
• podaje przykłady negatywnego wpływu nadmiaru oraz niedoboru opadów atmosferycznych na życie i działalność człowieka
• rozpoznaje rodzaje chmur na podstawie fotografii
• omawia warunki powstawania poszczególnych rodzajów osadów atmosferycznych
• omawia przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia
• omawia sposób powstawania opadów frontalnych,
konwekcyjnych i orograficznych
opadów
atmosferycznych na Ziemi
12. Klimaty kuli ziemskiej
• wyjaśnia znaczenie terminu „klimat”
• wymienia elementy klimatu
• podaje różnicę między klimatem a pogodą
• wymienia główne czynniki klimatotwórcze
• charakteryzuje wpływ głównych czynników klimatotwórczych na klimat
• wymienia strefy klimatyczne na kuli ziemskiej i wskazuje ich zasięg na mapie stref klimatycznych
• wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map temperatury powietrza i opadów
atmosferycznych oraz map stref klimatycznych na Ziemi
• charakteryzuje na podstawie wykresów lub danych liczbowych przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w ciągu roku w wybranych stacjach
meteorologicznych położonych w różnych strefach klimatycznych
• omawia na przykładach wpływ wybranych czynników klimatotwórczych na klimat danego obszaru
• podaje przykłady wpływu klimatu na życie i działalność
gospodarczą człowieka
• podaje na podstawie map tematycznych zależności między strefami oświetlenia Ziemi a strefami klimatycznymi
• charakteryzuje klimat górski
• omawia wpływ klimatu górskiego na występowanie pięter roślinnych
• ocenia wpływ klimatu
na zagospodarowanie wybranych regionów kuli ziemskiej
13. Zasoby wodne Ziemi
• podaje przykłady wód powierzchniowych i podziemnych
• wyjaśnia znaczenie terminów: „morze”,
„zatoka”, „szelf kontynentalny”,
„gejzer”, „wody termalne”, „wody mineralne”
• wskazuje na mapie
• omawia zasoby wodne Ziemi, korzystając z diagramu
• podaje jednostkę zasolenia wód oceanicznych
• omawia zasolenie wód oceanicznych
• wymienia typy mórz i wskazuje ich przykłady na mapie
• omawia przyczyny zróżnicowania zasolenia wód oceanicznych
• podaje przykłady mórz o największym i
najmniejszym zasoleniu wód
• wymienia i wskazuje na mapie
ogólnogeograficznej świata przykłady
• omawia przyczyny występowania falowania i pływów
• podaje przykłady gospodarczego wykorzystania wód podziemnych
• wyjaśnia mechanizm funkcjonowania gejzerów
• wymienia przykłady
• charakteryzuje zjawisko El Niño
ogólnogeograficznej świata oceany i podaje ich nazwy
• wymienia rodzaje ruchów wody morskiej
ogólnogeograficznej świata
• wyjaśnia znaczenie terminów: „ciepły prąd morski”, „zimny prąd morski”
• podaje przykłady ciepłych i zimnych prądów morskich
ciepłych i zimnych prądów morskich
• rozumie znaczenie mórz i oceanów w życiu i gospodarce człowieka
obszarów występowania gejzerów
IV. Wnętrze Ziemi
14. Budowa wnętrza Ziemi
• wymienia metody badania wnętrza Ziemi
• wyjaśnia znaczenie terminów: „minerał”,
„skała”, „prądy cieplne”,
„magma”
• wymienia kolejne warstwy wnętrza Ziemi, zaczynając od warstwy znajdującej się najgłębiej
• wyjaśnia znaczenie badań geofizycznych w poznawaniu budowy wnętrza Ziemi
• wskazuje różnicę między minerałem a skałą
• klasyfikuje skały ze względu na ich genezę
• wyjaśnia różnicę między litosferą a skorupą ziemską
• podaje przykłady kamieni szlachetnych
• wymienia przykłady gospodarczego wykorzystania skał i minerałów
• omawia budowę wnętrza Ziemi, posługując się ilustracją
• podaje zależność między głębokością a temperaturą we wnętrzu Ziemi
• porównuje warstwy wnętrza Ziemi
• rozpoznaje na podstawie okazów skał wybrane skały i określa ich rodzaj ze względu na genezę
• omawia warunki powstawania poszczególnych rodzajów skał na podstawie ilustracji
• określa twardość minerałów na
podstawie skali Mohsa
15. Płytowa budowa litosfery.
Trzęsienia ziemi
• wymienia procesy wewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni Ziemi
• wyjaśnia znaczenie terminów: „ryft oceaniczny”, „grzbiet śródoceaniczny”,
„hipocentrum”,
„epicentrum”
• podaje główne cechy płytowej budowy litosfery
• podaje przyczynę ruchu płyt litosfery
• podaje przyczynę trzęsień ziemi
• omawia skutki trzęsień ziemi
• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata obszary
wzmożonej aktywności sejsmicznej
• podaje skalę, w której określana jest siła trzęsień ziemi
• wykazuje związek pomiędzy płytową budową litosfery a występowaniem trzęsień ziemi
• omawia sposób powstawania ryftów oceanicznych, grzbietów
śródoceanicznych i rowów oceanicznych
• podaje przykłady działań
podejmowanych przez człowieka w celu zminimalizowania skutków trzęsień ziemi
16. Wulkanizm • wyjaśnia znaczenie terminów: „lawa”,
• omawia budowę wulkanu, posługując się
• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej
• wykazuje związek pomiędzy płytową
• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej
„erupcja”, „wulkan”,
• wymienia produkty erupcji wulkanicznej
ilustracją
• omawia pozytywne i negatywne skutki erupcji wulkanicznych
• wymienia przykłady wulkanów i wskazuje je na mapie
ogólnogeograficznej świata
świata obszary
wzmożonej aktywności wulkanicznej
budową litosfery a występowaniem zjawisk wulkanicznych • wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata przebieg Ognistego Pierścienia Pacyfiku
świata najwyższe wulkany
poszczególnych kontynentów i podaje ich nazwy
17. Powstawanie gór
• wyjaśnia znaczenie terminu „ruchy górotwórcze”
• wymienia nazwy er, zaczynając od najstarszej ery
• wymienia rodzaje gór
• wymienia wielkie formy ukształtowania powierzchni lądów
• podaje we właściwej kolejności nazwy okresów w dziejach Ziemi
• wymienia
najważniejsze orogenezy w dziejach Ziemi
• wymienia wielkie formy ukształtowania dna oceanów
• podaje przykłady gór fałdowych, zrębowych i wulkanicznych
• wskazuje na ogólnogeograficznej mapie świata przykłady wielkich form
ukształtowania powierzchni lądów
• wyjaśnia znaczenie terminu „subdukcja”
• wymienia zjawiska towarzyszące procesowi subdukcji
• podaje przykłady gór wypiętrzonych podczas poszczególnych orogenez
• charakteryzuje na podstawie ilustracji mechanizm powstawania gór fałdowych i zrębowych
• wyjaśnia proces powstawania gór wulkanicznych
• charakteryzuje wielkie formy ukształtowania powierzchni lądów oraz dna oceanów
• wymienia najwyższe szczyty na
kontynentach i podaje ich wysokości
V. Procesy zewnętrzne kształtujące powierzchnię Ziemi
18. Wietrzenie • wymienia procesy zewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni Ziemi
• wyjaśnia znaczenie terminu „wietrzenie”
• wymienia rodzaje
• wyjaśnia proces wietrzenia fizycznego, chemicznego i biologicznego
• wyjaśnia zjawisko wietrzenia mrozowego i łuszczenia się skał
• omawia zależność między warunkami klimatycznymi a rodzajem i przebiegiem wietrzenia
• posługuje się ze zrozumieniem pojęciem „wietrzenie”
• charakteryzuje proces odpadania i formy rzeźby terenu powstałe w jego
• wymienia i
charakteryzuje rodzaje ruchów masowych
• podaje przykłady niebezpieczeństw grożących człowiekowi wskutek wystąpienia
wietrzenia
• podaje nazwę produktu wietrzenia
wyniku ruchów masowych
19. Procesy krasowe
• wyjaśnia znaczenie terminu „krasowienie”
• wymienia nazwy skał ulegających krasowieniu
• wymienia formy krasu powierzchniowego i podziemnego
• omawia procesy krasowe i warunki, w których zachodzą
• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata obszary występowania rzeźby krasowe
• omawia formy krasowe występujące na powierzchni i pod powierzchnią ziemi
• rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku krasowienia
• podaje nazwy i wymiary najdłuższych oraz najgłębszych jaskiń na świecie i w Polsce
20. Rzeźbotwórcza działalność rzek
• wyjaśnia znaczenie terminów: „erozja wgłębna”, „erozja wsteczna”, „erozja boczna”, „akumulacja”
• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata przykłady najdłuższych rzek świata
• wskazuje na ilustracji przedstawiającej dorzecze: źródło, rzekę główną, dopływy, ujście, obszar dorzecza, dział wodny
• wymienia przykłady form powstałych w wyniku niszczącej i budującej działalności rzeki
• wymienia typy ujść rzecznych
• wyjaśnia proces powstawania meandrów i starorzeczy
• omawia warunki sprzyjające
powstawaniu delt i ujść lejkowatych
• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata przykłady ujść deltowych i lejkowatych
• posługuje się ze zrozumieniem pojęciem „erozja”
• przedstawia rzeźbotwórczą rolę wód płynących
• wykazuje związek między spadkiem rzeki a charakterem procesów
rzeźbotwórczych wody płynącej
• rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności rzeki
• oblicza średni spadek rzeki
21. Rzeźbotwórcza działalność lodowców górskich i lądolodów
• wyjaśnia znaczenie terminu „granica wiecznego śniegu”
• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata obszary współcześnie zlodowacone
• wskazuje różnice między lodowcem górskim a lądolodem
• wymienia czynniki warunkujące
powstawanie lodowców górskich i lądolodów
• wymienia formy rzeźby terenu powstałe
• rozpoznaje na ilustracjach i fotografiach formy polodowcowe oraz podaje ich nazwy
• przedstawia rzeźbotwórczą rolę lądolodów i lodowców górskich
• omawia, korzystając z ilustracji,
podobieństwa i różnice w krajobrazie
polodowcowym
• ocenia wpływ zmian klimatycznych na grubość pokrywy lodowej lodowców górskich i lądolodów
w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów
powstałym w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów
• rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów 22. Rzeźbotwórcza
działalność morza
• wyjaśnia znaczenie terminu „abrazja”
• podaje przykłady form powstałych w wyniku rzeźbotwórczej działalności morza
• wymienia typy wybrzeży morskich
• omawia, korzystając z ilustracji, proces cofania się klifu oraz proces powstawania mierzei
• wskazuje na ogólnogeograficznej mapie świata typy wybrzeży morskich
• przedstawia rzeźbotwórczą rolę fal morskich
• wyjaśnia genezę typów wybrzeży morskich
• rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności morza
• podaje przykłady działań mających na celu ochronę wybrzeży klifowych przed abrazją
23. Rzeźbotwórcza działalność wiatru
• wyjaśnia znaczenie terminów: „deflacja”,
„korazja”
• podaje przykłady niszczącej i budującej działalności wiatru na pustyniach
• wymienia rodzaje pustyń ze względu na rodzaj podłoża
• wskazuje na mapie ogólno-geograficznej świata największe pustynie
• wyjaśnia różnice między barchanem a wydmą paraboliczną
• przedstawia rzeźbotwórczą rolę wiatru
• rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności wiatru
• omawia wpływ szaty roślinnej na
rzeźbotwórczą działalność wiatru
VI. Pedosfera i biosfera
24. Gleby i roślinność na Ziemi
• wyjaśnia znaczenie terminu „gleba”
• wyjaśnia, na czym polega proces glebotwórczy
• wymienia czynniki glebotwórcze
• wyjaśnia znaczenie terminu „żyzność gleby”
• wskazuje i nazywa poziomy glebowe na ilustracji
przedstawiającej profil glebowy
• charakteryzuje poziomy glebowe
• charakteryzuje wybrane typy gleb strefowych i astrefowych
• omawia zróżnicowanie
• porównuje profile glebowe różnych typów gleb
• wykazuje zależności zachodzące między czynnikami glebotwórczymi a
• uzasadnia potrzebę racjonalnego gospodarowania glebami
• wykazuje związek pomiędzy
zróżnicowaniem stref
Rozdział Lp. Temat Poziom wymagań
konieczny podstawowy rozszerzający dopełniający wykraczający
Afryka 1. Warunki naturalne
Uczeń:
• wskazuje Afrykę na mapie świata
• wyjaśnia znaczenie terminów: „obszar bezodpływowy”, „rzeka okresowa”, „rzeka epizodyczna”
• wymienia nazwy stref klimatyczno-roślinno- -glebowych Afryki
• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej wybrane elementy linii brzegowej, krainy geograficzne, rzeki i jeziora Afryki oraz podaje ich nazwy
Uczeń:
• określa położenie geograficzne Afryki na kuli ziemskiej
• wymienia czynniki geograficzne kształtujące klimat Afryki
• przyporządkowuje strefom klimatycznym
odpowiednie formacje roślinne i typy gleb
• porównuje linię brzegową Afryki z linią brzegową innych kontynentów
Uczeń:
• określa położenie matematyczno- -geograficzne Afryki
• omawia wpływ wybranych czynników geograficznych na klimat Afryki
• określa cechy ukształtowania powierzchni Afryki
• wyjaśnia występowanie stref klimatyczno- -roślinno-glebowych
• charakteryzuje klimat oraz formacje roślinne Afryki na podstawie mapy
klimatycznej, klimatogramów oraz ilustracji
• charakteryzuje wody powierzchniowe Afryki
Uczeń:
• oblicza rozciągłość południkową
i równoleżnikową Afryki
• wykazuje symetryczność stref klimatyczno- -roślinno-glebowych Afryki
• wyjaśnia zależności między rozmieszczeniem stref klimatycznych, roślinnych i glebowych
Uczeń:
• wykazuje związki między budową geologiczną a ukształtowaniem pionowym Afryki
• wyjaśnia mechanizm powstawania systemu rowów tektonicznych w Afryce
• dowodzi związku między warunkami klimatycznymi, ukształtowaniem
pionowym a gęstością i układem sieci rzecznej
2. Ludność i urbanizacja
• wyjaśnia znaczenie terminu „gęstość zaludnienia”
• wyjaśnia znaczenie terminów: „eksplozja demograficzna”, „przyrost
• ocenia wpływ warunków naturalnych na
rozmieszczenie ludności
• oblicza współczynnik przyrostu naturalnego
• wyjaśnia przyczyny
• uzasadnia twierdzenie, że Afryka jest kontynentem ludzi młodych
• wymienia strefy roślinne
na Ziemi
• podaje przykłady gleb strefowych i
astrefowych
• omawia znaczenie gleb w przyrodzie i
gospodarce człowieka
• wskazuje strefy roślinne na mapie ogólnogeograficznej świata
stref roślinnych na Ziemi typem genetycznym gleby
• wykazuje wpływ klimatu na zróżnicowanie roślinności i gleb na Ziemi
roślinnych na Ziemi a działalnością
gospodarczą człowieka
• podaje liczbę ludności Afryki
• wymienia nazwy odmian ludzkich zamieszkujących Afrykę
• wymienia nazwy obszarów najgęściej i najsłabiej zaludnionych w Afryce
• wymienia problemy mieszkańców Afryki
naturalny”, „urbanizacja”
• omawia zróżnicowanie ludności Afryki
• omawia przyczyny eksplozji demograficznej w Afryce
• wyjaśnia przyczyny niskiego poziomu urbanizacji w Afryce
• wskazuje na mapie oraz wymienia nazwy
największych miast Afryki
• opisuje problemy mieszkańców Afryki
• wyjaśnia znaczenie terminu „produkt krajowy brutto”
• omawia wskaźnik HDI w wybranych krajach
na podstawie mapy tematycznej
• omawia problemy związane z epidemią AIDS na kontynencie
afrykańskim
• wymienia przyczyny i skutki głodu oraz konfliktów zbrojnych toczących się na terenie Afryki
i skutki wysokiego przyrostu naturalnego
• analizuje przyczyny i skutki głodu w Afryce
• ocenia skutki wybranych konfliktów zbrojnych
• określa związki pomiędzy problemami wyżywienia, występowaniem chorób a poziomem życia w krajach Afryki położonych na południe od Sahary
• proponuje działania mające na celu ograniczenie problemów mieszkańców Afryki
3. Gospodarka, Egipt, Republika Południowej Afryki
• opisuje poziom rozwoju gospodarczego Afryki
• wymienia czynniki warunkujące rozwój rolnictwa w Afryce
• wymienia nazwy najważniejszych roślin żywieniowych i eksportowych uprawianych w Afryce
• wymienia główne cechy środowiska Egiptu i Republiki Południowej Afryki
• wyjaśnia, dlaczego Afryka nazywana jest
kontynentem rolniczym
• wyjaśnia przyczyny niskiego poziomu rozwoju przemysłu w Afryce
• opisuje pasterstwo koczownicze
• opisuje poziom rozwoju usług w Afryce
• opisuje potencjał gospodarczy Egiptu i RPA
• omawia uwarunkowania rozwoju gospodarczego Afryki
• analizuje gospodarowanie w strefie Sahelu
• wyjaśnia przyczyny i skutki pustynnienia
• analizuje przyczyny i skutki nadmiernej działalności rolniczej
• uzasadnia konieczność sztucznego nawadniania pól uprawnych w Egipcie
• ocenia warunki środowiska
przyrodniczego Afryki pod kątem rozwoju rolnictwa
• analizuje mapy gospodarcze Afryki i formułuje wnioski
• porównuje cechy społeczno-gospodarcze na przykładzie Egiptu i RPA
• określa związki pomiędzy problemami wyżywienia, występowaniem chorób a poziomem życia w krajach Afryki położonych na południe od Sahary
• dowodzi wpływu kolonializmu na aktualne problemy gospodarcze Afryki
• wykazuje zróżnicowanie poziomu rozwoju
społeczno-gospodarczego państw afrykańskich
Ameryka Północna i Południowa
4. Warunki naturalne
• wskazuje Amerykę na mapie świata
• wyjaśnia znaczenie terminów: „Ameryka
• określa położenie geograficzne Ameryki na kuli ziemskiej
• wskazuje na mapie i
• określa położenie matematyczno- -geograficzne Ameryki
• opisuje cechy klimatu
• oblicza rozciągłość południkową
i równoleżnikową Ameryki
• porównuje rozwinięcie
• wykazuje związki między budową geologiczną
a ukształtowaniem pionowym Ameryki
Łacińska”, „Ameryka Środkowa”
• wskazuje elementy linii brzegowej Ameryki na mapie oraz wymienia ich nazwy
• wymienia czynniki geograficzne kształtujące klimat Ameryki
• wskazuje na mapie i wymienia nazwy najważniejszych krain geograficznych, rzek
i jezior w Ameryce Północnej i Południowej
wymienia nazwy obszarów aktywnych sejsmicznie i wulkanicznie
• opisuje linię brzegową Ameryki
• przyporządkowuje strefom klimatycznym
odpowiednie zbiorowiska roślinne
Ameryki Północnej i Południowej na podstawie klimatogramów i mapy klimatycznej
• wyjaśnia przyczyny wulkanizmu i trzęsień ziemi w Ameryce
• wykazuje wpływ wybranych czynników przyrodniczych na klimat Ameryki
linii brzegowej i ukształtowanie powierzchni Ameryki z innymi kontynentami
• omawia skutki południkowego układu form rzeźby terenu w Ameryce Północnej i Południowej
• wykazuje wpływ klimatu na rozmieszczenie zbiorowisk roślinnych w Ameryce
• wykazuje związki między warunkami
klimatycznymi, ukształtowaniem pionowym a gęstością i układem sieci rzecznej
• omawia aktywność sejsmiczną uskoku San Andreas
5. Ludność i urbanizacja
• wymienia nazwy przedstawicieli odmian ludzkich oraz odmian mieszanych
• wyjaśnia przyczyny zróżnicowania ludności Ameryki
• wskazuje na mapie obszary gęsto i słabo zaludnione w Ameryce oraz nazywa je
• wymienia nazwy i wskazuje na mapie największe miasta Ameryki
• opisuje wielkie migracje w dziejach Ameryki
• wymienia przyczyny dużego zróżnicowania etnicznego i kulturowego ludności Ameryki
• opisuje, korzystając z mapy, rozmieszczenie ludności Ameryki Północnej i Południowej
• porównuje liczbę ludności w wybranych krajach Ameryki na podstawie dostępnych źródeł
• wymienia przyczyny migracji do wielkich miast
• wyjaśnia wpływ migracji na zróżnicowanie etniczne ludności Ameryki
• wykazuje zależności między warunkami naturalnymi a
rozmieszczeniem ludności w Ameryce
• wyjaśnia przyczyny wysokiego poziomu urbanizacji w Ameryce Północnej i Południowej
• wyróżnia główne cechy i przyczyny zróżnicowania kulturowego i etnicznego ludności Ameryki
• analizuje przyczyny wzrostu liczby ludności Ameryki oraz prognozuje dalsze jej zmiany
• oblicza współczynnik przyrostu rzeczywistego w wybranych krajach Ameryki
• analizuje zmiany wskaźnika urbanizacji w Ameryce
• opisuje warunki życia i pracy ludzi
zamieszkujących wielkie miasta Ameryki
• analizuje skutki gwałtownego wzrostu liczby ludności w wielkich miastach Ameryki
6. Gospodarka • wymienia cechy państw wysoko rozwiniętych gospodarczo
• wskazuje na mapie i
• wskazuje na mapie obszary o największej koncentracji przemysłu w Ameryce i nazywa je
• opisuje cechy gospodarki bogatej północy i biednego południa Ameryki
• wyjaśnia różnice między
• analizuje przyczyny zróżnicowania
gospodarczego bogatej północy i biednego
• ocenia warunki środowiska
przyrodniczego Ameryki pod kątem rozwoju
wymienia nazwy krajów Ameryki najlepiej i najsłabiej rozwiniętych gospodarczo
gospodarką krajów wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo
południa Ameryki
• opisuje związki między warunkami
przyrodniczymi a rozmieszczeniem przemysłu w Ameryce
rolnictwa
7. Stany
Zjednoczone
• wskazuje na mapie świata Stany Zjednoczone, podaje nazwę stolicy tego kraju i nazwy państw z nim sąsiadujących
• wskazuje na mapie i wymienia nazwy wybranych krain geograficznych, najważniejszych rzek i jezior USA
• wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego USA
• wyjaśnia znaczenie terminów:
„megalopolis”,
„technopolia”
• wymienia najważniejsze cechy gospodarki USA
• wymienia nazwy głównych roślin uprawianych na terenie USA
• określa położenie geograficzne USA
• omawia cechy ukształtowania powierzchni USA
• opisuje zróżnicowanie ludności USA
• wyjaśnia zależność między warunkami przyrodniczymi a rozmieszczeniem ludności w USA
• wyjaśnia uwarunkowania wysokiego rozwoju gospodarczego USA
• wskazuje na mapie i wymienia nazwy obszarów o dużej koncentracji przemysłu
• uzasadnia, że Amerykanie są narodem imigrantów
• udowadnia, że Stany Zjednoczone krajem wysoko rozwiniętym gospodarczo
• opisuje znaczenie Doliny Krzemowej w rozwoju gospodarczym USA
• charakteryzuje regiony rolnicze w USA
• analizuje strukturę użytkowania ziemi
• określa rolę Stanów Zjednoczonych w gospodarce światowej
• analizuje uwarunkowania rozwoju przemysłu nowoczesnych technologii
• wykazuje związki między gospodarką a warunkami środowiska w
najważniejszych regionach gospodarczych Stanów Zjednoczonych
• wykazuje zależność między wysokim poziomem gospodarki a poziomem rozwoju transportu
• wyjaśnia znaczenie terminu „produkt światowy brutto”
• udowadnia, ze Stany Zjednoczone są potęgą gospodarczą świata
8. Brazylia • wskazuje na mapie świata Brazylię i podaje nazwę stolicy tego kraju
• wskazuje na mapie i wymienia nazwy wybranych krain geograficznych oraz najważniejszych rzek Brazylii
• wskazuje na mapie i wymienia nazwy największych miast Brazylii
• wymienia najważniejsze cechy gospodarki Brazylii
• wymienia nazwy głównych roślin żywieniowych
uprawianych w Brazylii
• określa położenie geograficzne Brazylii
• opisuje klimat Brazylii
• charakteryzuje
rozmieszczenie ludności w Brazylii
• opisuje poziom urbanizacji Brazylii
• wyjaśnia znaczenie terminu „fawele”
• omawia uwarunkowania rozwoju przemysłu i rolnictwa Brazylii
• wskazuje na mapie obszary silnie
uprzemysłowione oraz obszary rolnicze
• opisuje konflikt interesów pomiędzy ekologicznymi skutkami wylesiania Amazonii a jej gospodarczym wykorzystaniem
• wykazuje wpływ czynników geograficznych na klimat Brazylii
• opisuje warunki życia w wielkich miastach
• określa cechy rozwoju i problemy wielkich miast
• analizuje naturalne i antropogeniczne
zagrożenia dla amazońskiej selwy
• analizuje udział i miejsce Brazylii w światowych zbiorach wybranych roślin uprawnych korzystając z dostępnych źródeł
• porównuje poziom rozwoju gospodarczego Brazylii z poziomem rozwoju innych państw Ameryki
Obszary około- biegunowe
9. Arktyka i Antarktyka
• wskazuje na mapie świata Arktykę i Antarktykę
• wymienia główne cechy i przyczyny zmian w środowisku obszarów okołobiegunowych
• wyjaśnia znaczenie terminów: „góra lodowa”, „pak lodowy”,
„nunatak”, „lodowiec szelfowy”
• wymienia cechy klimatu
• przedstawia cechy położenia Arktyki i Antarktyki na podstawie mapy
• opisuje cechy środowiska obszarów
okołobiegunowych
• charakteryzuje klimat Antarktydy na podstawie klimatogramów
• wyjaśnia przyczyny zmian w środowisku obszarów okołobiegunowych
• opisuje czynniki warunkujące klimat obszarów
okołobiegunowych
• charakteryzuje klimat obszarów
okołobiegunowych
• analizuje uwarunkowania powstania pokrywy lodowej w Antarktyce
• omawia status prawny Antarktydy
• ocenia celowość badań prowadzonych przez naukowców na obszarach okołobiegunowych
• analizuje przyczyny i skutki powstania dziury ozonowej nad Antarktydą
Arktyki i Antarktyki Australia 10. Charakterystyka
Australii i Oceanii
• wskazuje na mapie świata Australię i Oceanię
• wymienia nazwy osobliwości
przyrodniczych Australii
• wyjaśnia znaczenie terminu „endemity”
• wskazuje na mapie i wymienia nazwy wybranych krain geograficznych, rzek i jezior Australii
• wskazuje na mapie obszary o największej gęstości zaludnienia oraz obszary niezamieszkane w Australii
• charakteryzuje zróżnicowanie ludności Australii
• wymienia główne cechy gospodarki Australii
• określa położenie geograficzne Australii i Oceanii na kuli ziemskiej
• opisuje, korzystając z mapy, linię brzegową i ukształtowanie pionowe Australii
• wymienia regiony geograficzne Oceanii
• charakteryzuje cechy środowiska przyrodniczego Australii i Oceanii ze szczególnym
uwzględnieniem cech klimatu oraz specyfiki świata roślin i zwierząt
• analizuje strukturę użytkowania gruntów w Australii
• ocenia znaczenie wód artezyjskich dla gospodarki Australii
• analizuje uwarunkowania rozmieszczenia ludności Australii i Oceanii
• opisuje przyczyny małej gęstości zaludnienia oraz niskiego poziomu urbanizacji Oceanii
• wykazuje wpływ migracji na zróżnicowanie
australijskiego społeczeństwa
• omawia wybrane zagadnienia gospodarcze Australii ze szczególnym uwzględnieniem roli górnictwa, rolnictwa i turystyki
• przedstawia na podstawie map tematycznych główne cechy gospodarki Australii na tle warunków
naturalnych
• oblicza rozciągłość południkową i
równoleżnikową Australii
• analizuje zależności między warunkami klimatycznymi a występowaniem wód
powierzchniowych
• ocenia warunki środowiska przyrodniczego Australii i Oceanii pod kątem warunków życia ludzi i rozwoju gospodarki
• wyjaśnia zależności między warunkami środowiska przyrodniczego a
sposobami gospodarowania w rolnictwie Australii
• wskazuje regiony geograficzne Oceanii na mapie ogólnogeograficznej oraz opisuje rolę turystyki w tych regionach
• porównuje, korzystając z map, środowisko
przyrodnicze Australii oraz Oceanii ze środowiskiem innych kontynentów
• opisuje budowę niecki artezyjskiej
i uwarunkowania występowania źródeł artezyjskich
• wykazuje zależność miedzy symetrycznym położeniem Australii
po obu stronach zwrotnika Koziorożca
a uwarunkowaniami klimatycznymi