Przewodniki nie tylko dla turystów

Przewodniki nie tylko dla turystów

Wadoviana : przegląd historyczno-kulturalny 7, 108-111

K rzy sztof K oźbiai

Przewodniki nie tylko dla turystów

Julian Zinkow, W adow ice i okolice

Andrzej Matuszczyk, Beskid M ały

S c h y łe k ro k u 2 0 0 1 p r z y n ió s ł n a ry n k u w y d a w n ic z y m d w ie n o w e p o z y c je ty p u p rz e w o d n ik o w e g o , k tó re b e z w ą tp ie n ia p rz y c z y n ia ją s ię d o w y p e łn ie n ia is tn ie ją c e j w ty m z a k re s ie lu ki. D o te j p o r y b ra k b y ło b o w ie m o p r a c o w a ń a d r e s o w a n y c h d o tu r y s tó w , a le p r z e c ie ż n ie ty lk o d o n ic h , o p is u ją c y c h te t e r e n y w s p o s ó b ta k s z c z e g ó ło w y . P o z a ty m o b ie p o z y c je m a ją te ż je s z c z e je d n ą w a ż n ą z a le tę - ic h p o d r ę c z n y f o r m a t p o z w a la z a b r a ć j e z e s o b ą n a w e e k e n d o w e w ę d r ó w k i i w e ry fik o w a ć n a m ie js c u o p is z rz e c z y w is to ś c ią . P ie rw s z ą z n ic h je s t m o n o g ra fic z n y p rz e w o d ­ n ik a u to rs tw a J u lia n a Z in k o w a „W a d o w ic e i o k o - lic d ' w y d a n y p rz e z „G ra fik o n ” . A u to r u z u p e łn ia w te n s p o s ó b s w ą d łu g o le tn ią p ra c ę , b o w ie m w la ta c h 1 9 9 3 -2 0 0 0 w y d a ł ju ż 5 p o d o b n y c h p rz e ­ w o d n ik ó w p o o k o lic a c h M y ś le n ic , O ś w ię c im ia , T y ń c a , S k a w in y , N ie p o ło m ic a o s ta tn io ta k ż e K a lw a rii i L a n c k o ro n y . R e c e n z ja te g o o s ta tn ie ­ g o u k a z a ła s ię z re s z tą n a ła m a c h „ W a d o v ia n ” n r 5 z 2 0 0 0 ro k u . C a ła s e ria tw o r z y lo g ic z n ie d o p a s o w a n ą c a ło ś ć p o z w a la ją c ą n a g r u n to w ­ n e p o z n a n ie o p is y w a n y c h te re n ó w . W n a jn o w s z e j, r e c e n z o w a n e j w ty m m ie j­ s c u p o z y c ji, a u to r z a ją ł s ię o p is e m w s c h o d n ie j c z ę ś c i p o w ia tu o ś w ię c im s k ie g o (Z a to r i p o b lis k ie m ie js c o w o ś c i), c z ę ś c ią p o w ia tu w a d o w ic k ie g o (W a d o w ic e , A n d ry c h ó w , S p y tk o w ic e , B rz e ź n ic a ) ja k i te ż i s k ra w k ie m p o w ia tu ż y w ie c k ie g o (C z a n ie c w g m in ie P o rą b k a ) n a le ż ą c e g o o b e c n ie d o w o j. ś lą s k ie g o . O g ó łe m m a m y tu d o c z y n ie n ia z o p is e m 3 m ia s t i 4 4 w si. J a k w s p o m n ia n o n ie b y ł to w y b ó r p rz y p a d k o w y g d y ż o p is y w a n e m ie js c o w o ś c i z o ­ s ta ły d o p a s o w a n e d o w y d a n y c h p o p rz e d n io p rz e w o d n ik ó w . P o w tó rz e n ie k ilk u o p i­ s ó w w y n ik a ło p o p ro s tu z u k ła d u tra s tu ry s ty c z n y c h p ro p o n o w a n y c h p rz e z a u to ra .

L o g ic z n y u k ła d tre ś c i p o z w a la n a ła tw e d o ta rc ie d o in te re s u ją c y c h n a s w ia d o ­ m o ś c i. W c z ę ś c i w s tę p n e j c z y te ln ik m o ż e z a p o z n a ć s ię z p o ło ż e n ie m o p is y w a n e g o o b s z a ru p o d w z g lę d e m g e o g r a fic z n y m , z p rz e s z ło ś c ią ty c h z ie m , je g o fa u n ą i flo rą . S p o rą c z ę ś ć n a r ra c ji a u to r a z a jm u je , c a łk ie m z r e s z tą s łu s z n ie , o p is W a d o w ic

i Z a to ra - s z c z e g ó ln ą u w a g ę z w ra c a w ty m m ie js c u n a h is to rię ty c h m ia s t o ra z lu d z i z n im i z w ią z a n y c h . P ro p o n u je c z y te ln ik o w i, t u r y ś c ie s p a c e r p o o b u o ś r o d k a c h i z a le c a tra s ę z w ie d z a n ia , a b y d o trz e ć d o n a jb a rd z ie j w a rto ś c io w y c h m ie js c i n ie p rz e o c z y ć n ic z e g o w a ż n e g o . N ie z w y k le p o m o c n e s ą p rz y ty m o rie n ta c y jn e m a p k i o b u m ia s t, b e z k tó ry c h w y c ie c z k i b y ły b y z p e w n o ś c ią u tru d n io n e , s z c z e g ó ln ie d la k o g o ś , k to p rz y b y w a w te s tro n p o ra z p ie rw s z y .

J. Z in k o w p o z o s ta je je d n a k n ie s te ty w y r a ź n ie n ie k o n s e k w e n tn y b ra k b o w ie m w y r ó ż n io n e g o o p is u A n d ry c h o w a , k tó ry ta k ż e z n a jd u je s ię w o b s z a rz e je g o z a in te ­ re s o w a ń w ty m ż e o p ra c o w a n iu : C o p ra w d a p is z e o ty m o ś ro d k u p re z e n tu ją c je d n ą z p ro p o z y c ji tra s y , je d n a k n ie w y o d r ę b n ia te g o m ia s ta ja k to u c z y n ił w p rz y p a d k u W a d o w ic i Z a to ra . M o g ło b y to tro c h ę d z iw ić , a le le k tu ra w s tę p u d o p rz e w o d n ik a d a je n a m o d p o w ie d ź n a p y ta n ie d la c z e g o ta k s ię s ta ło . U rz ą d M ia s ta A n d ry c h o w a n ie c h c ia ł u c z e s tn ic z y ć w fin a n s o w a n iu p rz e w o d n ik a , p o d o b n ie z re s z tą ja k w ła d z e s ta r o s tw a w a d o w ic k ie g o . N ie z w a ln ia to je d n a k a u to ra z o b ie k ty w n e g o p o tra k to ­ w a n ia w s z y s tk ic h m ia s t n a o p is y w a n y m p rz e z s ie b ie te r e n ie ! T e g o n ie s te ty n ie u c z y n ił. C a ło ś c i d o p e łn ia b ra k c h o ć b y s c h e m a ty c z n e j m a p k i m ia s ta ja k i p ro p o z y c ji w y c ie c z k i p o n im . Z a s a d n ic z ą c z ę ś ć p rz e w o d n ik a z a jm u je z a p r o p o n o w a n ie c z y te ln ik o w i 13 tra s z w ie d z a n ia te r e n u o k o lic W a d o w ic o ra z ic h s z c z e g ó ło w y o p is . W te n s p o s ó b tu r y ­ s ta m o ż e p o r u s z a ć s ię n a d w iś la ń s k im i k ra jo b ra z a m i (Ł ą c z a n y - S p y tk o w ic e - Z a ­ to r), ru s z y ć z W a d o w ic p rz e z L y s ą G ó rę i P o n ik ie w n a G ro ń J a n a P a w ła II lu b te ż u d a ć s ię z w iz y tą d o d w o rk u Z e g a d ło w ic z a . O p is u je m ija n e p o d ro d z e m ie js c o w o ­ ś c i lu b o b ie k ty g o d n e z o b a c z e n ia , z w r a c a u w a g ę ta k ż e n a w a lo ry , k tó re n ie b y ły d o te j p o ry d o k ła d n ie e k s p o n o w a n e a z p e w n o ś c ią s ą g o d n e p o le c e n ia . U z u p e łn ie n ie s ta n o w ią s c h e m a ty c z n e m a p k i p o z w a la ją c e n a z o rie n to w a n ie s ię w te r e n ie . Z in ­ k o w n ie z a p o m n ia ł ró w n ie ż o w s p o m n ie n iu o m ie js c o w o ś c ia c h , k tó re n ie z n a la z ły s ię n a tra s a c h p rz e z n ie g o z a le c a n y c h .

W ta k o b s z e rn e j p u b lik a c ji lic z ą c e j p o n a d 5 5 0 s tro n , tru d n o b y ło rz e c z ja s n a u s tr z e c s ię k ilk u n ie ś c is ło ś c i, k tó re n ie rz u tu ją je d n a k n a c a ło ś c io w ą , p o z y ty w n ą o c e n ą p rz e w o d n ik a . P rz y o p is ie z a w iłe j h is to r ii ty c h z ie m w s k a z a n e b y ło b y z a ­ m ie s z c z e n ie m a p k i ilu s tru ją c e j z m ia n y g ra n ic m a ją c e m ie js c e n a ty m o b s z a rz e . N ie z w y k le c ie k a w e s ą ró w n ie ż ro z w a ż a n ia a u to ra o „ c z y s to p o ls k im c h a ra k te rz e " m ia s ta W a d o w ic e w X IV w ie k u (str. 4 3 ) k ie d y to ra c z e j n ik o m u n ie ś n iło s ię je s z c z e o p o jm o w a n iu n a ro d o w o ś c i w d z is ie js z y m z n a c z e n iu te g o s ło w a . O d n o s z ą c s ię d o h is to rii te g o ż m ia s ta p rz e s k a k u je n ie s p o d z ie w a n ie z X V w X IX w ie k (str. 4 4 ), c z y ż b y w m ię d z y c z a s ie n ic s ię n ie d z ia ło ? Z n a c z n ie js z ą o s tro ż n o ś ć p o w in ie n w y k a z y w a ć ta k ż e , je ś li c h o d z i o d o k u m e n t z 1 2 2 8 r. d o ty c z ą c y Z a to ra (str. 7 7 ) b o w ie m je s t on u z n a w a n y o d d a w ie n d a w n a z a fa ls y fik a t i tru d n o n a je g o p o d s ta w ie o ja k ie ś g łę b ­ s z e a n a liz y . N ie w ia d o m o ró w n ie ż s k ą d a u to r c z e rp ie in fo rm a c je o p rz y n a le ż n o ś c i K o p y tó w k i d o s ta r o s tw a Z a to rs k ie g o w p o ło w ie X V I s tu le c ia (str. 8 1 ). T ru d n o ta k ż e z g o d z ić s ię z a u to re m z a lic z a ją c y m w y d a w n ic tw o i d ru k a rn ię „G ra fik o n ” d o „ w a ż ­ n ie js z y c h in s ty tu c ji k u ltu r a ln y c h w W a d o w ic a c h ’ (str. 4 0 ), ro z u m ie ć to n a le ż y ra c z e j ja k o u k ło n a u to ra w s tr o n ę s w e g o w y d a w c y . J a k ju ż je d n a k w s p o m n ia łe m n ie s p o s ó b u s trz e c s ię d ro b n y c h u c h y b ie ń p rz y ta k s z e ro k im o p ra c o w a n iu .

N ie z w y k le w a ż n e je s t n a to m ia s t, iż a u to r z a m ie s z c z a n a k o ń c u o p r a c o w a n ia o b s z e rn ą lite ra tu rę , z a ró w n o p o z y c je k s ią ż k o w e ja k i a rty k u ły o ra z p ra s ę , k tó ra b y ła m u p o m o c n a w n a p is a n iu p rz e w o d n ik a . S p o rz ą d z ił ta k ż e in d e k s m ie js c o w o ­ ś c i i n a z w fiz jo g ra fic z n y c h , k tó ry z n a c z n ie u ła tw ia c z y te ln ik o w i s z y b k ie d o ta rc ie do p o s z u k iw a n y c h in fo rm a c ji na te m a t k o n k re tn e j o s a d y b ą d ź ja k ie g o ś o b ie k tu (g ó ry, s ta w u , d ro g i itd .). P rz e w o d n ik z a m y k a ją z d ję c ia , z a ró w n o k ra jo b r a z o w e ja k i k o n ­ k re tn y c h o b ie k tó w , s ta n o w ią c e s w e g o ro d z a ju p o d s u m o w a n ie i ilu s tra c ję o p is y w a ­ n y c h tra s . Ich ro lą te ż je s t p rz e c ie ż z a c h ę c e n ie d o u p r a w ia n ia tu ry s ty k i.

J e d n y m s ło w e m o p r a c o w a n ie J u lia n a Z in k o w a je s t b e z w ą tp ie n ia w a ż n ą p o z y ­ c ją p rz y c z y n ia ją c a s ię p o p u la r y z a c ji W a d o w ic i s z e ro k o ro z u m ia n y c h o k o lic z n y c h m ie js c o w o ś c i. J e s t n a jb a rd z ie j o b s z e rn y m z p r z e w o d n ik ó w o p is u ją c y c h d o ty c h ­ c z a s te te r e n y i p o w in ie n s ta ć s ię n ie z b ę d n ą p o z y c ją w w y p o s a ż e n iu tu r y s ty o d w ie ­ d z a ją c e g o te s tro n y . Z d ru g ie j s tro n y p o z y c ja ta z a in te re s u je ta k ż e k a ż d e g o kto in te re s u je s ię d z ie ja m i W a d o w ic , A n d ry c h o w a , Z a to ra i in n y c h o p is y w a n y c h m ie j­ s c o w o ś c i i m o ż e u z u p e łn ić ic h w ie d z ę n a te m a t ro ż n y c h o b ie k tó w o p is y w a n y c h w p rz e w o d n ik u .

D ru g ą g o d n ą p o le c e n ia p o z y c ją je s t p rz e w o d n ik A n d rz e ja M a tu s z c z y k a „ B e ­ s k id M a ł / , k tó r y u k a z a ł s ię n a k ła d e m w y d a w n ic tw a „G ra fik o n " i O d d z ia łu P T T K „Z ie m i W a d o w ic k ie j". D o le k tu ry z a c h ę c a ju ż s a m a s y lw e tk a a u to ra , k tó ry w y d a ł d o te j p o r y p ra w ie 5 0 p rz e w o d n ik ó w p o B e s k i­ d a c h i 2 5 m a p tu r y s ty c z n y c h . B e s k id e m M a ­ ły m z a ją ł s ię , ja k s a m p is z e , p o ra z c z w a rty .

W c z ę ś c i o g ó ln e j a u to r c h a ra k te ry z u je p o ­ ło ż e n ie o m a w ia n e g o o b s z a ru p o d k re ś la ją c po ra z ko le jn y, ż e B e s k id M a ły n ie k o ń c z y s ię w c a ­ le, ja k w ie lu b łę d n ie u w a ż a , n a S k a w ie a le d o m a s y w u te g o n a le ż y ró w n ie ż J a ro s z o w ic k a G ó ra . D a ls z a le k tu ra p o z w a la n a z a p o z n a n ie s ię b u d o w ą g e o lo g ic z n ą , s ie c ią w o d n ą , klim a ­ te m fa u n ą i flo rą o ra z k ró tk im ry s e m h is to ry c z ­ n y m B e s k id u M a łe g o i g r a n ic z ą c y c h z n im o s a d . C z ę ś ć s z c z e g ó ło w a p o ś w ię c o n a je s t d o ­ k ła d n ie js z e m u o p is o w i p o s z c z e g ó ln y c h p a r­ tii B e s k id u M a łe g o , tz n . re jo n o w i L e s k o w c a i G ro n ia J a n a P a w ła II, p rz e d g ó rz u (W a d o w i­ c e ), G ru p ie Ł a m a n e j S k a ły , M a g u rc e W ilk o - w ic k ie j, H ro b a c z e j Ł ą c e ja k i z a p o ro m p rz e ło ­ m u S oły. Z ra c ji w y b u d o w a n ia n a G ro n iu J a n a P a w ła II k a p lic y n a le ż y c h y b a u z n a ć , iż to te n re jo n B e s k id u M a łe g o je s t c h y b a n a jc z ę ś c ie j u c z ę s z c z a n y m p rz e z tu r y ­ s tó w . O p is c z y ta s ię p ły n n ie g d y ż n ie je d n o k ro tn ie je s t o n u b a rw ia n y ró ż n o ra k im i o p o w ia s tk a m i i c ie k a w o s tk a m i. P rz y k ła d e m m o ż e b y ć h is to r y jk a o g ru p ie , k tó ra m a ją c z a re z e rw o w a n e m ie js c a w a n d ry c h o w s k im h o te lu „ L e s k o w ie c ” tra fiła o m y ł­ k o w o p o d w ła ś c iw y L e s k o w ie c (str. 6 0 ). A u to r o p r a c o w a n ia c z ę s to p o w o łu je s ię n a K a z im ie rz a S o s n k o w s k ie g o , k tó ry ju ż w 1 9 2 4 r. n a ła m a c h ro c z n ik a „W ie rc h y ” b y ł

je d n y m z p ie rw s z y c h o p is u ją c y c h w a lo ry B e s k id u M a łe g o . Z n a jd u je m y tu ró w n ie ż s p o ro w ia d o m o ś c i o w a d o w ic k im o d d z ia le P T T K ja k te ż o d z ie ja c h tu ry s ty c z n e g o z a g o s p o d a r o w a n ia te j c z ę ś c i B e s k id ó w .

N a p o n a d 2 0 0 s tro n a c h o p is u tru d n o b y ło u s trz e c s ię k ilk u m a n k a m e n tó w . M ię ­ d z y b a jk i m o ż n a b o w ie m w ło ż y ć le g e n d ę o p o w s ta n iu p a ra fii m u c h a rs k ie j z a c z a ­ s ó w św . W o jc ie c h a , k tó ry m ia ł tu rz e k o m o p rz e b y w a ć w d ro d z e d o K ra k o w a (str. 2 3 ). Z u p e łn y m b łę d e m je s t d a to w a n ie p o w s ta n ia K s ię s tw a Z a to rs k ie g o n a p o c z ą ­ te k X IV s tu le c ia (str. 2 3 ) g d y ż ja k w ia d o m o o w o k s ię s tw o p o w s ta ło d o p ie ro w 1 4 4 5 ro k u . T a k ż e w y k u p K s ię s tw a O ś w ię c im s k ie g o p rz e z k ró la p o ls k ie g o m ia ł m ie js c e n ie ja k p o d a je a u to r w 1 4 6 7 a le w 1 4 5 7 ro k u (str. 2 4 ). G e n e ra ln ie ry s h is to ry c z n y z a w a r ty w p rz e w o d n ik u n a le ż y u z n a ć z a z b y t p o w ie r z c h o w n y i z a w ie ra ją c y s p o ro n ie ś c is ło ś c i, je s t to n a js ła b s z e o g n iw o c a łe g o o p r a c o w a n ia . A u to r z a n a d to s k u p ił s ię n a o p is y w a n iu z b ó jn ic tw a i c h ło p s k ic h b u n tó w p rz e c iw p a ń s z c z y ź n ie c o m ia ło n a c e lu b y ć m o ż e p o d n ie s ie n ie a tr a k c y jn o ś c i o p is u a le z p e w n o ś c ią n ie d o k o ń c a o d p o w ia d a h is to ry c z n e j p ra w d z ie . Te n ie w ie lk ie w s u m ie u c h y b ie n ia n ie w p ły w a ją je d n a k z n a c z ą c o n a p o z y ty w n ą o c e n ę c a ło ś c i, w s z a k o m a w ia n a tu p o z y c ja n ie je s t p rz e c ie ż o p r a c o w a n ie m h is to r y c z n y m . N a k o ń c u p rz e w o d n ik a z n a jd u je m y s k o ro w id z n a z w , n a z w is k i o b ie k tó w c o je s t n ie z w y k le c e n n e d la k o g o ś kto c h c e w m ia rę s z y b k o d o trz e ć d o k o n k re tn e j w ia d o ­ m o ś c i. Z n a k o m itą ilu s tra c ją w y d a n e j p o z y c ji s ą z d ję c ia p o tw ie rd z a ją c e s łu s z n o ś ć te zy, iż w a rto z w ie d z a ć , c o p ra w d a n ie w y s o k ie , a le ja k ż e u ro c z e g rz b ie ty B e s k id u M a łe g o , a u to re m w ię k s z o ś c i z n ic h je s t D a w id Z a ją c . A n d rz e j M a tu s z c z y k z a m ie s z ­ c z a ta k ż e lite ra tu rę , k tó ra b y ła b e z w ą tp ie n ia n ie z b ę d n a d o te g o a b y m ó g ł p o w s ta ć je g o p rz e w o d n ik .

S z c z e g ó ln ie c ie k a w y m p o m y s łe m w y d a je s ię z a łą c z o n a d o p u b lik a c ji m a p a p rz e g lą d o w a . N a tle m a p y S ta n is ła w a P o r ę b s k ie g o z 1 5 6 3 ro k u p rz e d s ta w io n o b o w ie m s z la k i tu r y s ty c z n e p o p ro w a d z o n e n a o m a w ia n y m o b s z a rz e . Z a z n a c z o n o ró w n ie ż c z a s p rz e jś c ia p o s z c z e g ó ln y c h o d c in k ó w , p o d o b n ie p o s tą p io n o z re s z tą w p rz e w o d n ik u . W te n s p o s ó b a u to r z n a k o m ic ie z ilu s tro w a ł s w ó j p rz e w o d n ik . W y d a n ie o m a w ia n e g o p rz e w o d n ik a ta k ż e p o w in n o p r z y c z y n ić s ię d o w y p e ł­ n ie n ia is tn ie ją c e j n a ry n k u k s ię g a rs k im p u s tk i w ty m z a k re s ie . W s z a k u d a ją c s ię w B e s k id M a ły w a rto n ie ty lk o p o d z iw ia ć a tr a k c y jn e k ra jo b ra z y a le ró w n ie ż n a le ż a ­ ło b y d o w ie d z ie ć s ię c z e g o ś n o w e g o o ty m te re n ie , o m ija n y c h p o d ro d z e o b ie k ta c h a ta k ż e o lu d z ia c h , k tó rz y tw o rz y li h is to rię i w p ły w a li n a te r a ź n ie js z o ś ć ty c h z ie m . J e d n y m s ło w e m w a rto p o p ie ra ć in ic ja ty w y w y d a w n ic z e p rz y c z y n ia ją c e s ię d o ro z ­ p ro p a g o w a n ia w ie d z y o o k re ś lo n y c h te r e n a c h a ta k ą fu n k c ję s p e łn ia b e z w ą tp ie ­ n ia o p r a c o w a n ie A . M a tu s z c z y k a .