21
Copyright 2012 Psychologia Spo ecznaCzy pami!tamy to, co chcemy pami!ta"?
Tendencyjno#" pami!ciowa
o charakterze motywacyjnym
Alicja Leszczy$ska
Instytut Psychologii, Uniwersytet Jagiello!ski
Procesy poznawcze, w tym równie% procesy pami!ciowe, w du%ym stopniu podporz&dkowane s& dzia aniu ró%nych motywów. Osoby cz!sto przypominaj& sobie informacje ich dotycz&ce w taki sposób, aby by y one dla nich korzystniejsze i bardziej zgodne z ich pragnieniami i potrzebami. Cele artyku u to omówie-nie, analiza i uporz&dkowanie bada$ dotycz&cych tendencyjno#ci pami!ciowej o charakterze motywacyj-nym. Wyró%niono rodzaje motywów, które prowadz& do wyst&pienia tendencyjno#ci, bardziej owo omawiaj&c motyw utrzymywania pozytywnego obrazu siebie (self-enhancement). Szczególn& uwag! po#wi!cono analizie form, jakie przyjmuje tendencyjno#" pami!ciowa, oraz tre#ciom, których ona dotyczy. Przedstawiono równie% czynniki, które modyÞkuj& nasilenie motywacyjnych zniekszta ce$ pami!ciowych.
S owa kluczowe: pami!", motywacja, tendencyjno#" pami!ciowa, zniekszta cenia motywacyjne,
klasyÞka-cja motywów
Pami!" polega nie tylko na prostym zapisywaniu i od-czytywaniu zarejestrowanych informacji, jest te% proce-sem aktywnego konstruowania i rekonstruowania prze-sz ych wydarze$ na podstawie dost!pnej wiedzy, posia-danych schematów i oczekiwa$ (Alba i Hasher, 1983; Bartlett, 1932; Koriat, Goldsmith i Pansky, 2000). Taki charakter pami!ci pozwala jednostce na efektywne i eko-nomiczne funkcjonowanie, ale jednocze#nie nara%a j& na ró%nego rodzaju zniekszta cenia czy b !dy. Wi!kszo#" zniekszta ce$ analizowanych przez badaczy ma genez! poznawcz& – mo%na je spostrzega" jako efekt uboczny strategii wykorzystywanych przez system poznawczy podczas przetwarzania informacji. Strategie te – takie jak kodowanie przede wszystkim zgodnych ze schema-tem informacji albo uzupe nianie luk w przypominanych danych na podstawie posiadanej wiedzy – pozwalaj& na ograniczenie, uzupe nienie i zorganizowanie zapami!ty-wanych i przypominanych tre#ci i tym samym efektyw-ne funkcjonowanie w #rodowisku (Haselton i in., 2009). Pojawiaj&ce si! przy okazji (stosunkowo nieliczne) b !dy
s& kosztem, który trzeba ponie#" i który nie wydaje si! zbyt wielki przy osi&ganych korzy#ciach (Nied'wie$ska, 2004). Poz nawczy charakter zniekszta ce$ oznacza, %e pojawiaj& si! one mimo stara$ osoby, %eby przywo ane informacje jak najbardziej odpowiada y rzeczywisto#ci.
Okazuje si! jednak, %e poprawno#" nie zawsze jest nad-rz!dnym celem procesów pami!ciowych. Zwróci a na to uwag! Kunda (1990), stwierdzaj&c, %e oprócz prag nienia sformu owania poprawnych wniosków, celem aktywno-#ci poznawczej mo%e by" sformu owanie takich wnio-sków, które s& w danym momencie dla osoby po%&dane. Oznacza to, %e procesy poznawcze, w tym równie% pro-cesy pami!ciowe, w du%ym stopniu podporz&dkowane s& dzia aniu ró%nych motywów (Alicke i Sedikides, 2009; Greenwald, 1980; Hepper, Gramzow i Sedikides, 2010; Kunda, 1990; Sedikides i Gregg, 2008). Motywy te spra-wiaj&, %e osoba pami!ta przesz o#" nie tyle w sposób mo%liwie trafny i zgodny z tym, co rzeczywi#cie si! zda-rzy o, ile w sposób dla niej kozda-rzystny i pozwalaj&cy na za-spokojenie jej pragnie$ i potrzeb (Nied'wie$ska, 2005). Zak ada si! przy tym, %e taki tendencyjny przebieg proce-sów pami!ciowych ma w du%ej mierze charakter nie#wia-domy, a osoba ulega iluzji, %e do okre#lonych wniosków dosz a w sposób obiektywny (Kunda, 1990).
Alicja Leszczy$ska, Instytut Psychologii, Uniwersytet Jagiel-lo$ski, al. Mickiewicza 3, 31–120 Kraków,
Bada$ nad motywacyjnymi zniekszta ceniami pami!ci przeprowadzono do tej pory znacznie mniej ni% nad znie-kszta ceniami o charakterze poznawczym, a ponadto bra-kuje analiz, które podsumowywa yby dokonania badaczy w tym zakresie (wyj&tek stanowi rozdzia Nied'wie$skiej, 2005). Dzieje si! tak, mimo %e na wp yw motywacji na przebieg procesów pami!ciowych niektórzy auto-rzy zwrócili uwag! ju% kilkadziesi&t lat temu (Glixman, 1949; Hastorf i Cantril, 1954; Johnston, 1967), oprócz tego znaczenie wp ywów motywacyjnych analizowano szczegó owo w wielu dziedzinach bada$ nad poznaniem (Bradley, 1978; Ditto i Lopez, 1992; Pine i Jacobs, 1991; Stevens i Fiske, 1995).
Cele artyku u to omówienie, analiza i uporz&dkowanie bada$ dotycz&cych tendencyjno#ci pami!ciowej o cha-rakterze motywacyjnym. Jest to istotne, gdy% pomimo ro-sn&cego zainteresowania tym zagadnieniem w ostatnich dwudziestu latach (a w ci&gu kilku ostatnich w szczegól-no#ci) brakuje prac zbieraj&cych i porz&dkuj&cych uzyska-ne dotychczas wyniki oraz wskazuj&cych na pojawiaj&ce si! w badaniach problemy interpretacyjne. Jednocze#nie ogólniejsze zagadnienie zniekszta ce$ motywacyjnych w rozumowaniu czy w dziedzinie spostrzegania spo ecz-nego doczeka o si! licznych opracowa$ i analiz (Alicke i Sedikides, 2009; Dunning, 1999; Greenwald, 1980; Hep per i in., 2010; Kossowska, 2006; Kunda, 1990; Kun-da i Sinclair, 1999; Murray, 1999; Sedikides i Gregg, 2008; Stevens i Fiske, 1995).
Niniejszy artyku rozpoczn! od przedstawienia mo-tywów, których wp yw na powstawanie tendencyjno#ci pami!ciowej wykazano empirycznie. Nast!pnie krótko omówi! motyw utrzymywania pozytywnego obrazu sie-bie, któremu po#wi!cono najwi!ksz& liczb! bada$ i które-go wp yw na funkcjonowanie pami!ci uwa%a si! za szcze-gólnie istotny. Najbardziej rozbudowan& cz!#" artyku u b!dzie stanowi" analiza form, jakie przyjmuje tenden-cyjno#" pami!ciowa, i rodzajów tre#ci, których dotyczy. Na koniec zwróc! uwag! na czynniki, które nasilaj& lub os abiaj& pojawianie si! motywacyjnych zniekszta ce$ pami!ci. Poka%!, %e znaczenie maj& zarówno okoliczno-#ci, jak i ró%nice indywidualne.
Motywy prowadz ce
do powstawania zniekszta!ce" pami#ciowych
Liczba motywów, które potencjalnie mog& prowadzi" do tendencyjno#ci pami!ciowej jest bardzo du%a. Motywy, których wp yw na funkcjonowanie pami!ci uda o si! do tej pory wykaza" empirycznie, podzieli am na trzy gru-py: 1) osobiste – zwi&zane z jednostk& i pozwalaj&ce jej na utrzymywanie dobrego samopoczucia i efektywne funkcjonowanie, 2) interpersonalne – dotycz&ce jako#ci
zwi&zków mi!dzyludzkich i kontaktów z innymi osoba-mi oraz 3) ogólne lub ogólnospo eczne, a wi!c zwi&zane z funkcjonowaniem osoby w #wiecie i w spo ecze$stwie.
Do pierwszej grupy mo%na zaliczy" przede wszyst-kim motyw zachowania pozytywnego obrazu siebie. Po#wi!cono mu do tej pory w obszarze pami!ci najwi!-cej publikacji i wi!kszo#" zaprezentowanych tu analiz odnosi si! do bada$ jego dotycz&cych. W dalszej cz!#ci artyku u zostanie on omówiony szczegó owo. Innym mo-tywem z tej grupy jest pragnienie do#wiadczania pozy-tywnych emocji i zachowywania pozytywnego nastroju (McFarland i Buehler, 1997). W serii eksperymentów wykazano, %e znacz&ca liczba osób po wprowadzeniu w negatywny nastrój stara si! radzi" sobie z nim przez selektywne przywo ywanie pozytywnych wspomnie$. Rezultat ten jest interesuj&cy w kontek#cie bada$ nad efektem przypominania zgodnego z nastrojem
(mood--congruency effect), które pokazuj&, %e ludzie maj&
ten-dencj! do wydobywania wspomnie$ o takim samym znaku, jak ich aktualny nastrój (Bower, 1981; Singer i Salovey, 1988). Badania McFarland i Buehlera (1997) wskazuj& zatem na to, %e osoby mog& przezwyci!%y" ten efekt poznawczy i wykaza" si! dzia aniem bardziej przy-stosowawczym, cho" tylko wtedy, gdy potraÞ & przyzna" si! do prze%ywania negatywnego nastroju (zamiast za-przecza" mu) i podj&" aktywne kroki w celu jego popra-wienia. Na funkcjonowanie pami!ci wp ywa te% ogólne pragnienie, aby przytraÞ a y si! nam zdarzenia pozytyw-ne. Ilustruj& to badania pokazuj&ce, %e osoby pami!ta y przebieg rozegranej w laboratorium gry jako bardziej dla nich korzystny ni% by w rzeczywisto#ci (Barber, Gordon i Franklin, 2009).
Do motywów interpersonalnych mo%na zaliczy" po pierwsze potrzeb! przynale%no#ci (need to belong). Zna-czenie tego motywu dla ró%nych sfer funkcjonowania osoby podkre#laj& Baumeister i Leary (1995), a Stevens i Fiske (1995) umie#ci y go w#ród pi!ciu podstawowych motywów decyduj&cych o przebiegu procesów poznania spo ecznego. Badania sugeruj&ce, %e motyw ten wp y-wa równie% na funkcjonoy-wanie pami!ci, przeproy-wadzili Gardner, Pickett i Brewer (2000). W ich eksperymentach okaza o si!, %e osoby, które dozna y odrzucenia spo ecz-nego i u których aktywny sta si! motyw przynale%no#ci spo ecznej, selektywnie przypomina y sobie wi!cej w&t-ków spo ecznych z zaprezentowanego im pó'niej mate-ria u. Innym motywem interpersonalnym, który wydaje si! mie" wp yw na pami!", jest wzmacnianie satysfakcji ze zwi&zku, w którym osoba aktualnie si! znajduje. Na znaczenie tego motywu wskazuj& badania przeprowadzo-ne przez dwa zespo y badawcze (Karprzeprowadzo-ney i Coombs, 2000; Karney i Frye, 2002; Murray, 1999; Murray i Holmes,
1993). Na przyk ad w badaniach Murray i Holmesa osoby przypomina y sobie histori! zwi&zku w taki sposób, aby by a ona zgodna z wcze#niejszymi sugestiami badacza dotycz&cymi tego, jak funkcjonuje udana relacja. W ten sposób osoby mog y zachowa" pozytywny obraz zwi&z-ku. W innych badaniach (Karney i Coombs, 2000) okaza o si!, %e osoby badane pami!ta y w sposób zniekszta -cony zmiany poziomu swojej satysfakcji z ma %e$stwa na przestrzeni lat. Wydawa o im si!, %e cho" w pewnym okresie w przesz o#ci satysfakcja ta by a stosunkowo ni-ska, to w czasie poprzedzaj&cym badania uleg a popra-wie. W rzeczywisto#ci satysfakcja osób badanych nie-przerwanie spada a, ale pami!" pomog a im utrzymywa" wra%enie, %e w ich zwi&zku ostatnio dzieje si! lepiej.
Trzecia grupa motywów dotyczy ogólnego funkcjo-nowania innych ludzi i #wiata. Mo%na powiedzie", %e osobom zale%y na tym, aby spostrzega" #wiat jako miej-sce sprawiedliwe oraz sprzyjaj&ce jego mieszka$com. W szczególno#ci wykazano, %e na przypominanie wp y-wa tak zy-wana wiara w sprawiedliwy #wiat (belief in a just
world) oraz pragnienie jej utrzymywania. Potrzeba ta,
opisana po raz pierwszy przez Lernera (1980), sprawia, %e ludzie przypominaj& sobie informacje dotycz&ce innej osoby jako bardziej dla niej korzystne wtedy, gdy ta osoba jest „dobra” lub przez nich lubiana, a jako mniej dla niej korzystne, gdy osoba ta jest „z a” lub nielubiana. W ten sposób zachowuj& iluzj!, %e osobom dobrym cz!#ciej zda-rzaj& si! rzeczy dobre, a z ym – rzeczy z e. Prawid owo#" tak& uda o si! wykaza" kilku autorom (Barber, Gordon i Franklin, 2009; Callan, Kay, Davidenko i Ellard, 2009; McDonald i Hirt, 1997). Badania wykazuj&, %e na pa-mi!" wp ywa równie% ogólne pragnienie, aby na #wiecie zdarza y si! rzeczy pozytywne. Wskazuj& na to badania Gordon, Franklin i Beck (2005), w których osoby cz!sto b !dnie przypomina y sobie 'ród o pozytywnych przepo-wiedni dotycz&cych ró%nych wydarze$ na #wiecie jako bardziej godne zaufania ni% by o ono w istocie, a 'ród o przepowiedni negatywnych – jako mniej godne zaufania. Pozwala o to im na zachowanie przekonania, %e #wiat jest miejscem, w którym bardziej prawdopodobne jest wyst&-pienie zdarze$ pozytywnych.
Podsumowuj&c rozwa%ania dotycz&ce rodzajów moty-wów, których wp yw ujawnia si! w postaci tendencyjno-#ci pami!ciowej, nale%y zauwa%y", %e omówione przed chwil& przyk ady tendencyjno#ci przyjmuj& dwie ogólne formy: selektywnego przypominania informacji w da-nej sytuacji po%&danych oraz zniekszta cania informacji, polegaj&cego na pojawianiu si! w nich korzystnych dla osoby zmian. O wyst&pieniu selektywno#ci mo%na mówi" w przypadku wspomnianych powy%ej eksperymentów McFarland i Buehlera (1997) dotycz&cych wybiórczego
przywo ywania wspomnie$ pozytywnych oraz bada$ Gardner i jej wspó pracowników (2000), w których wy-kazano, %e spo eczne wykluczenie sprzyja lepszemu za-pami!tywaniu tre#ci spo ecznych zawartych w prezento-wanym materiale. Jako ilustracja zniekszta cania informa-cji s u%y" mog& badania Karneya i Coombsa (2000) nad przypominaniem satysfakcji z ma %e$stwa. Czasami trud-no oceni", czy wykazana tendencyjtrud-no#" w przypominaniu wynika raczej z selektywnego przywo ywania informa-cji, czy z ich zniekszta cania. Na przyk ad w badaniach Murray i Holmesa (1993) wykazane zmiany w opisie hi-storii zwi&zku mog y wynika" zarówno z selektywno#ci w odtwarzaniu wydarze$, jak i ze zniekszta ce$ niektó-rych z nich. W dalszej cz!#ci artyku u bardziej owo omówione zostan& te dwie formy tendencyjno#ci. Zwróc! równie% uwag! na problem ich rozró%nienia.
Tendencyjno$% pami#ciowa s!u& ca utrzymywaniu pozytywnego obrazu siebie
Spo#ród ró%nych motywów prowadz&cych do tenden-cyjno#ci i zniekszta ce$ w pami!ci najwi!ksze znaczenie zdaje si! mie" pragnienie utrzymywania pozytywnego obrazu siebie. Jak zauwa%a Higgins (1996), pragnienie to jest przez wielu badaczy uwa%ane za motyw podstawo-wy – jedn& z elementarnych potrzeb, którymi kieruj& si! ludzie. Ma ono szczególnie wyra'ny wp yw na pami!" i wi!kszo#" bada$ nad motywacyjnymi zniekszta cenia-mi pacenia-mi!ci dotyczy w a#nie tego pragnienia. Tradycyjnie obraz siebie (self-concept) ujmuje si! jako reprezentacj! umys ow& obejmuj&c& przekonania osoby na temat jej samej, a wi!c na temat jej sta ych charakterystyk wyró%-niaj&cych j& z otoczenia (Higgins, 1996). Cho" wi!kszo#" badaczy traktuje go jako struktur! stosunkowo stabiln&, to wiele bada$ pokazuje, %e w pewnych okoliczno#ciach sto-pie$ jego zmienno#ci mo%e by" znaczny (Markus i Kunda, 1986). Wynika z tego, %e otrzymywane przez osob! infor-macje, a przede wszystkim jej interakcje ze #rodowiskiem spo ecznym (Markus i Kunda, 1986), mog& prowadzi" do pewnych zmian w obrazie siebie. Konsekwencj& podat-no#ci obrazu siebie na zmiany jest równie% to, %e tre#" kodowanych, przechowywanych i przypominanych przez osob! informacji mo%e wp ywa" na jego posta".
Badania pokazuj&, %e obraz siebie wi!kszo#ci ludzi jest nierealistycznie pozytywny (Taylor i Brown, 1988) i taki jego charakter zostaje zachowany, mimo %e otrzymywa-ne od otoczenia informacje zwrototrzymywa-ne zawieraj& zarówno elementy pozytywne, jak i negatywne. Nadmiernie po-zytywny obraz w asnej osoby utrzymuje si! mi!dzy in-nymi dlatego, %e ludzie nie odbieraj& i nie przechowuj& uzyskiwanych informacji w ich oryginalnej postaci, ale wykorzystuj& ró%ne strategie po to, aby nada" im form!
bardziej dla siebie korzystn&. Sedikides i Gregg (2008) zwracaj& uwag!, %e motyw podnoszenia w asnej warto-#ci mo%e si! uwidacznia" na dwa sposoby. Osoba mo%e albo d&%y" do podkre#lenia i podniesienia pozytywnego aspektu posiadanych informacji (self-advancing), albo te% skupi" si! na niedopuszczeniu do siebie lub umniejsze-niu znaczenia informacji negatywnych (self-protecting). Ten drugi sposób wydaje si! mie" wi!ksze znaczenie, cho" badania pokazuj&, %e osoby stosuj& obie te strategie (Sedikides i Gregg, 2008). Przy czym warto zauwa%y", %e podczas przetwarzania informacji, które nie s& bez-po#rednio zwi&zane z obrazem siebie osoby, silniejszy wp yw na system poznawczy maj& zwykle informacje ne-gatywne. Ogólnie, to w a#nie tre#ci negatywne s& zazwy-czaj przetwarzane g !biej, wywieraj& na osob! silniejszy wp yw, a tak%e silniej kszta tuj& jej oceny (Baumeister, Bratslavsky, Finkenauer i Vohs, 2001; Rozin i Royzman, 2001). Czynniki motywacyjne mog& najwyra'niej ten efekt znie#" lub odwróci".
Kontrowersyjnym zagadnieniem pozostaje to, na ile po-siadanie nadmiernie pozytywnego obrazu siebie jest przy-stosowawcze. W swoim artykule Taylor i Brown (1988) przeciwstawili si! dominuj&cemu wówczas pogl&dowi, %e zdrowiu psychicznemu sprzyja realistyczne spostrzeganie siebie, dowodz&c, %e pozytywne iluzje na swój temat wy-daj& si! pod wieloma wzgl!dami korzystne, a przy tym s& czym# normalnym i charakterystycznym dla wi!kszo-#ci ludzi. Wielu badaczy (Colvin i Block, 1994; Colvin, Block i Funder, 1995; Paulhus, 1998) zakwestionowa o jednak tezy wysuni!te przez Taylor i Browna (1988) oraz przedstawi o wyniki sugeruj&ce, %e posiadanie niereali-stycznie pozytywnego obrazu siebie mo%e wp ywa" ne-gatywnie na ró%ne sfery funkcjonowania. Obecnie debata ta jest nierozstrzygni!ta, cho" znaczenie mo%e mie" na-silenie tego rodzaju tendencji. Jak zauwa%y Baumeister (1989), efektywnemu dzia aniu sprzyja „optymalny mar-gines iluzji”.
Istnieje bardzo wiele przejawów tendencyjno#ci w prze-twarzaniu informacji. Tutaj szczegó owo przeana lizowane zostan& jej formy pami!ciowe, przy czym tendencyjno#" w funkcjonowaniu pami!ci podzielono na dwie szerokie grupy, o których wspomniano ju% wcze#niej: selektyw-ne przypominanie informacji oraz ich zniekszta canie. W obr!bie ka%dej z tych grup przejawy tendencyjno#ci uporz&dkowano ze wzgl!du na to, jak& przyjmuj& posta" i jakich tre#ci dotycz&.
Selektywne przypominanie informacji
Tendencyjna selektywno#" pami!ci polega na tym, %e osoba, odtwarzaj&c dane zawieraj&ce zarówno bardziej, jak i mniej korzystne dla niej informacje, wybiórczo
przypomina sobie wi!cej informacji pierwszego ni% drugiego rodzaju. Zjawisko to dotyczy ró%nego rodzaju tre#ci. W badaniach potwierdzono wyst!powanie tego efektu w przypadku przypominania otrzymywanych in-formacji zwrotnych, wspomnie$ i elementów autobiogra-Þ cznych, a tak%e pewnych maj&cych dla osoby du%e zna-czenie tre#ci przechowywanych w pami!ci semantycznej. Jak zostanie pokazane, efekt ten mo%e dotyczy" równie% informacji odnosz&cych si! do innych ludzi, o ile moj& one zwi&zek z tym, jak osoba spostrzega sam& siebie. Motywacyjne formy selektywno#ci pami!ciowej mo%na uporz&dkowa" równie% pod k&tem tego, na jakim etapie procesu pami!ciowego powstaj&: w fazie kodowania, przechowywania lub odtwarzania. Cz!sto tak dok adne okre#lenie mechanizmu prowadz&cego do selektywno#ci jest jednak trudne i mo%na na ten temat jedynie spekulo-wa".
Rodzaje tre"ci przypominanych selektywnie.
Wybiór-czo#" pojawiaj&c& si! w przypadku odtwarzania otrzymy-wanych na swój temat informacji zwrotnych wykazano w bardzo wielu badaniach, przede wszystkim wykona-nych przez zespó Sedikidesa i Greena (Green i Sedikides, 2004; Green, Sedikides i Gregg, 2007; Green, Sedikides, Pinter i Van Tongeren, 2009; Sedikides i Green, 2000; Sedikides i Green, 2009), cho" tak%e innych autorów (Sanitioso i Wlodarski, 2004). Sedikides i Green wyka-zali, %e ludzie selektywnie zapominaj& negatywne infor-macje, które otrzymali na swój temat. Zjawisko to autorzy nazwali pomijaniem pami!ciowym (mnemonic neglect) i w licznych badaniach analizowali okoliczno#ci, które jego pojawienie si! nasilaj& lub os abiaj&. Innym przy-k adem bada$ wsprzy-kazuj&cych na wybiórcze przypomina-nie informacji zwrotnych w zale%no#ci od ich znaczenia dla Ja, jest eksperyment Sanitioso i Wlodarskiego (2004), w którym osoby przypomina y sobie wi!cej informacji zwrotnych #wiadcz&cych o wysokim poziomie tej cechy osobowo#ci, która wydawa a im si! w danym momencie po%&dana.
Selektywne przypominanie dotyczy równie% elemen-tów wiedzy autobiograÞ cznej. Ross, McFarland i Fletcher (1981) pokazali, %e osoby, które otrzyma y informacje o korzy#ciach wynikaj&cych z cz!stego wykonywania pewnego rodzaju czynno#ci (mycia z!bów i k&pania si!), przypomina y sobie wi!cej przypadków tego rodza-ju zachowa$ w ostatnim czasie ni% osoby, które zosta y przekonane o negatywnym wp ywie cz!stego wykony-wania tych czynno#ci. O selektywnym przypominaniu zdarze$ autobiograÞ cznych #wiadcz& badania Sanitioso, Kundy i Fonga (1990), w których osoby odtwarza y wi!cej wspomnie$ zwi&zanych z zachowaniami albo
introwertywnymi, albo ekstrawertywnymi w zale%no#ci od tego, czy cech& bardziej po%&dan& wydawa a im si! introwersja czy ekstrawersja (spostrzeganiem introwersji i ekstrawersji manipulowano eksperymentalnie).
Osoby przywo uj& selektywnie nie tylko wspomnienia autobiograÞ czne o okre#lonej tre#ci, ale i o okre#lonych w a#ciwo#ciach. W badaniu Brunot i Sanitioso (2004), w którym równie% manipulowano spostrzeganiem intro-wersji i ekstraintro-wersji, osoby przywo ywa y bardziej ogól-ne wspomnienia autobiograÞ czogól-ne (stanowi&ce uogólnie-nie wielu podobnych sytuacji) wi&%&ce si! z t& cech&, któr& uwa%a y za bardziej po%&dan&. W przypadku wspo-mnie$ zwi&zanych z cech& ocenian& jako mniej po%&dana, wspomnienia mia y charakter bardziej specyÞ czny. Jak zauwa%aj& autorzy bada$, bardziej ogólne wspomnienia zwi&zane z dan& cech& w wi!kszym stopniu #wiadcz& o jej cz!stym przejawianiu si! ni% wspomnienia specy-Þ czne. Selektywno#" polegaj&c& na przypominaniu bli%-szych w czasie wspomnie$ korzystnych dla obrazu siebie ni% niekorzystnych wykazali Escobedo i Adolphs (2010). W ich badaniach osoby przywo ywa y z pami!ci wyda-rzenia, które mog y by" ocenione pod k&tem moralnym (np. zwi&zane z udzieleniem komu# pomocy lub wyrz&-dzeniem komu# krzywdy). Okaza o si!, %e wspomnienia dotycz&ce zachowa$ niemoralnych by y zazwyczaj star-sze ni% wspomnienia zwi&zane z wydarzeniami wysoko #wiadcz&cymi o moralno#ci danej osoby. Autorzy, inter-pretuj&c uzyskane wyniki, zauwa%yli, %e wspomnienia „#wie%e” maj& wi!ksze znaczenie dla aktualnego obrazu siebie ni% wspomnienia wydarze$, które mia y miejsce dawno temu. Efekt ten pozwala na spostrzeganie siebie w pozytywniejszym #wietle. Taka interpretacja jest zgod-na z badaniami Wilson i Rossa (2001), którzy wykazali, %e osobom zale%y na spostrzeganiu swojego obecnego Ja w sposób pozytywny, ale motywacja do pozytywne-go oceniania by epozytywne-go Ja jest ju% znacznie s absza. Osobie mo%e nawet zale%e" na stosunkowo negatywnym spo-strzeganiu swoich przesz ych zachowa$ i charakterystyk, tak aby obecne Ja na zasadzie kontrastu wydawa o si! bardziej godne pochwa y (Wilson i Ross, 2001).
Wybiórczo przypominane s& równie% informacje prze-chowywane w pami!ci semantycznej, na co wskazuj& badania Sahdry i Rossa (2007). Osoby badane, które za pomoc& manipulacji eksperymentalnej bardziej identy-Þ kowa y si! ze swoj& grup& i którym w zwi&zku z tym bardziej zale%a o na pozytywnym wizerunku tej grupy, przywo ywa y z pami!ci mniejsz& liczb! faktów histo-rycznych #wiadcz&cych o aktach agresji, jakich ich grupa dopu#ci a si! wobec innych spo eczno#ci. +wiadczy to o tym, %e ludzie s& motywowani nie tylko do tego, by utrzymywa" pozytywny obraz siebie, lecz tak%e grupy,
do której nale%&. Nie jest to zaskakuj&ce w #wietle bada$ pokazuj&cych, %e reprezentacje wa%nych dla osoby grup w &czane s& w obr!b reprezentacji samego siebie (Smith i Henry, 1996).
Na koniec warto zauwa%y", %e motyw utrzymywania po-zytywnego obrazu siebie powoduje, %e selektywnie przy-pominane s& nie tylko informacje o sobie, ale i o innych. W badaniach Ybarry (1999) osoby przypomina y sobie wi!cej negatywnych ni% pozytywnych zachowa$ zapre-zentowanej im osoby. Efekt ten wzmaga si!, gdy wpro-wadzono manipulacj! obni%aj&c& samoocen! jednostki, a znika , kiedy samoocena by a podwy%szana. Ybarra (1999) zauwa%a, %e tego rodzaju selektywno#" pojawia si! dlatego, %e przypominaj&c sobie informacje dotycz&ce innej osoby w sposób nadmiernie negatywny, osoba mo%e dokonywa" korzystnych dla siebie porówna$ spo ecznych i na zasadzie kontrastu widzie" siebie w lepszym #wietle.
Mechanizmy odpowiedzialne za selektywne przypomi-nanie informacji. Przywo ane powy%ej przyk ady
selek-tywnego przypominania informacji korzystnych zosta y pogrupowane ze wzgl!du na rodzaj tre#ci, których doty-cz&. Mo%na jednak przyjrze" si! tego rodzaju wybiórczo#-ci równie% pod k&tem mechanizmów, które s& za tre#wybiórczo#-ci te odpowiedzialne. Selektywno#" w odtwarzaniu informacji mo%e wynika" z procesów zachodz&cych w fazie ich ko-dowania, przechowywania i odtwarzania (Nied'wie$ska, 2005). Podczas etapu kodowania niektóre dane mog& by" bardziej, a inne mniej dok adnie opracowywane, co ma wp yw na ich pó'niejsze przypominanie. Tego rodzaju mechanizm wydaje si! odpowiedzialny za tendencyjno#" w badaniach Sedikidesa i Greena (2000), w których oso-by po#wi!ca y mniej czasu na przetwarzanie informacji negatywnych ni% pozytywnych, a nast!pnie y sobie mniejsz& liczb! tre#ci pierwszego rodzaju.
Etap przechowywania móg by prowadzi" do selektyw-no#ci podczas pó'niejszego przypominania, gdyby infor-macje pozytywne by y cz!#ciej powtarzane (np. poprzez mówienie lub my#lenie o nich) ni% inne rodzaje informacji (Nied'wie$ska, 2005). Powtarzane informacje stawa yby si! wtedy bardziej dost!pne podczas etapu przeszukiwa-nia pami!ci. Pewnych wskazówek co do s uszno#ci tego rodzaju rozumowania dostarczaj& badania D’Argembeau i Van der Linden (2008), w których badano w a#ciwo#ci (m.in. aspekty sensoryczne, ilo#" szczegó ów i poczucie ponownego prze%ywania) wspomnie$ dotycz&cych wy-darze$ wzbudzaj&cych dum! i wstyd. Okaza o si!, %e te dwa rodzaje wspomnie$ ró%ni& si! nie tylko pod wzgl!-dem wielu charakterystyk, ale te% s& przywo ywane z ró%-n& cz!sto#ci&. Wspomnienia wi&%&ce si! z prze%ywaniem dumy, a wi!c korzystne dla Ja, osoby odtwarza y cz!#ciej
(my#l&c lub opowiadaj&c o nich) ni% niepochlebne dla obrazu siebie wspomnienia dotycz&ce uczucia wstydu. W badaniach tych wykazano jednak zwi&zek cz!sto#ci odtwarzania nie tyle z selektywnym przypominaniem, ile ze zniekszta caniem wspomnie$ pozytywnych i nega-tywnych.
Za wybiórcze przypominanie mog& by" odpowie-dzialne równie% mechanizmy pojawiaj&ce si! w fazie odtwarzania. Potwierdza to przywo ywany ju% ekspery-ment Sanitioso i jego wspó pracowników (Sanitioso i in., 1990), w którym wspomnienia autobiograÞ czne, potwier-dzaj&ce po%&dany w danym momencie obraz siebie oso-by, by y bardziej dost!pne. O ich wi!kszej dost!pno#ci #wiadczy zarówno krótszy czas ich przypominania, jak i wi!ksza ilo#" wygenerowanych tre#ci. Wydaje si!, %e w fazie przypominania bardzo wiele zale%y od wskazó-wek, którymi pos uguje si! osoba, przeszukuj&c baz! dos-t!pnych wspomnie$. Je#li wskazówk& do przypominania jest pozytywny obraz siebie, to wspomnienia przywo y-wane b!d& w sposób tendencyjny (Nied'wie$ska, 2005).
Zniekszta!canie informacji
Wp yw pragnienia posiadania pozytywnego obrazu siebie powoduje nie tylko selektywne odtwarzanie formacji z pami!ci, lecz równie% zniekszta cenia tych in-formacji. Warto na pocz&tku zauwa%y", %e czasami mo%e by" trudno oceni", który z tych procesów spowodowa tendencyjne przypominanie, zw aszcza w przypadku ba-da$, w których osoby s& proszone o uogólnione anie jakiego# rodzaju tre#ci. Na przyk ad w badaniach Rhodewalta i Eddings (2002) m!%czy'ni przypominali sobie swoje przesz e relacje z kobietami jako bardziej udane, je#li wcze#niej zostali przez kobiet! odrzuceni po rozmowie telefonicznej, w porównaniu do sytuacji, gdy kobieta wyrazi a ch!" spotkania z nimi (cho" mia o to miejsce jedynie w przypadku osób o wysokim pozio-mie narcyzmu). Ocena przesz ych zwi&zków polega a na oznaczeniu na skali odpowiedzi na pytania w rodzaju: „Jak cz!sto kobieta zgadza si! z Tob& umówi", gdy j& o to poprosisz?” czy „Kto pierwszy zazwyczaj ko$czy zwi&-zek?”. Tendencyjne odpowiedzi na takie pytania mog& wynika" zarówno z tego, %e osoby selektywnie uj& z pami!ci okre#lone wspomnienia (na przyk ad sytu-acje, gdy to m!%czyzna zdecydowa o ko$cu zwi&zku), jak i z tego, %e wspomnienia s& zniekszta cane, na przyk ad sytuacje, w których trudno jednoznacznie okre#li", kto zako$czy zwi&zek, mog& by" interpretowane na korzy#" osoby badanej. Te dwa rodzaje tendencyjno#ci w pami!-ci mog& te% prawdopodobnie cz!sto wyst!powa" &cznie. Niemniej jednak w okre#lonych warunkach rozró%nienie mi!dzy tymi dwoma mechanizmami mo%e by" mo%liwe.
Ma to miejsce wówczas, gdy przypominane s& bardziej konkretne informacje, a w szczególno#ci gdy informacje do zapami!tania podawane s& przez eksperymentatora, który jest w stanie porówna" ich tre#" z tym, co osoba sobie przypomnia a.
Rodzaje tre"ci podatnych na zniekszta cenia.
Znie-kszta cenia dotycz& zwykle zawarto#ci posiadanych in-formacji, a wi!c zmiany pojawiaj& si! w tre#ci tego, co zostaje przypomniane. Przeprowadzone do tej pory bada-nia zniekszta ce$ tre#ci informacji dotyczy y: przypomi-nania wydarze$, w których osoby bra y udzia , przywo y-wania swoich przesz ych charakterystyk, a tak%e pami!ci uzyskiwanych przez siebie wyników (najcz!#ciej ocen). Istniej& równie% badania, które pokazuj&, %e osoby w spo-sób zniekszta cony mog& przypomina" sobie 'ród o, z którego pochodz& pozytywne i negatywne informacje. Zniekszta cenia obejmuj& jednak nie tylko to, co jest pa-mi!tane, ale i to, jak jest pami!tane (Wilson i Ross, 2003). Oznacza to, %e wp ywom o charakterze motywacyjnym mog& podlega" ró%ne charakterystyki wspomnie$, takie jak poczucie ich oddalenia czy perspektywa, z której s& odtwarzane. Poni%ej zostan& przeanalizowane zarówno zniekszta cenia tre#ci, jak i charakterystyk odtwarzanych informacji.
Jednym z pierwszych bada$ obrazuj&cych motywacyj-ne zniekszta cenia wydarze$ w pami!ci jest analiza tego, w jaki sposób studenci dwóch uniwersytetów pami!taj& mecz pi ki no%nej, który ich dru%yny rozegra y mi!dzy sob& (Hastorf i Cantril, 1954). W badaniach tych osobom badanym zale%a o na utrzymaniu pozytywnego wizerun-ku nie tyle samych siebie, ile grupy, do której nale%a y. Przedstawiciele ka%dego z uniwersytetów przypominali sobie znacznie wi!cej aktów agresji dru%yny przeciw-nej ni% w asnego zespo u, a tak%e oceniali akty agresji przeciwnika jako powa%niejsze. W badaniach tych mia o najprawdopodobniej miejsce zarówno selektywne przy-pominanie, jak i zniekszta canie obejrzanych wydarze$, jednak charakter analizy nie pozwala na ocen!, jakie by o znaczenie ka%dego z tych mechanizmów. Ogólne znie-kszta cenia wydarze$, w których si! uczestniczy o, obra-zuj& równie% dobrze znane badania Neissera (1981), któ-ry przeanalizowa zeznania Johna Deana dotycz&ce afektó-ry Watergate i porówna je z faktycznym przebiegiem wyda-rze$ zarejestrowanym na znalezionych pó'niej ta#mach. W swoich zeznaniach Dean, b!d&cy doradc& prezydenta Nixona, wielokrotnie zniekszta ca szczegó y, a czasami równie% ogólny sens poszczególnych wydarze$, podkre#-laj&c swoj& centraln& rol! w opisywanych zdarzeniach.
Sposobem utrzymywania pozytywnego obrazu siebie mo%e by" równie% zniekszta canie swoich przesz ych
charakterystyk po to, aby obecne Ja wypada o – na za-sadzie kontrastu – korzystniej. Mo%na przywo a" tu danie Conwaya i Rossa (1984), w którym uczestnicy ba-da$ ocenili swoje umiej!tno#ci studiowania, a nast!pnie brali udzia w kursie maj&cym na celu ich rozwini!cie. Po kursie osoby ponownie oceni y poziom tych umiej!t-no#ci oraz przypomnia y sobie swoje oceny postawione przed kursem. Okaza o si!, %e osoby, które uczestniczy y w kursie, przypomina y sobie swoje umiej!tno#ci przed udzia em w nim jako ni%sze ni% by y w rzeczywisto#ci. Conway i Ross (1984) uznali, %e zniekszta cenia te maj& genez! poznawcz& i wynikaj& z posiadania nietrafnej teorii w asnego rozwoju (czyli nieprawdziwego przeko-nania, %e okre#lone charakterystyki z czasem wzros y). Mo%na jednak sobie wyobrazi", %e znaczenie mog a mie" tu równie% motywacja osób do tego, %eby kurs spostrze-ga" jako efektywny, a swoje umiej!tno#ci po jego zako$-czeniu jako wy%sze ni% na pocz&tku. Argumentów za tym, %e tego rodzaju oceny rzeczywi#cie wynikaj& z czynni-ków motywacyjnych, dostarczaj& badania Wilson i Rossa (2001). Osoby ocenia y w nich zarówno siebie, jak i in-nego znajomego studenta na pocz&tku semestru, a dwa miesi&ce pó'niej poproszono je o powtórn& ocen! oraz o przywo anie swoich ocen z pocz&tku roku akademic-kiego. Okaza o si!, %e osoby zawy%a y ró%nic! mi!dzy obecnymi a przesz ymi charakterystykami u siebie, ale nie u innych studentów.
W wielu badaniach analizowano zniekszta cenia wy-ników otrzymywanych przez osoby, przy czym najcz!#-ciej by y to oceny lub punkty z egzaminów uzyskiwane w szkole lub na studiach (Bahrick, Hall i Berger, 1996; Bahrick, Hall i Da Costa, 2008; Gramzow, Elliot, Asher i McGregor, 2003; Gramzow i Willard, 2006; Mayer i in., 2007; Willard i Gramzow, 2008), a czasami punkty otrzymywane z testu wykonanego na polecenie badacza (Willard i Gramzow, 2008). Oceny wydaj& si! u%ytecz-nym rodzajem tre#ci do badania zniekszta ce$ pami!ci, jako %e s& materia em konkretnym i obiektywnym, a ich faktyczn& warto#" badacz mo%e zweryÞ kowa" (Gramzow i in., 2003). Oprócz tego ich wysoko#" dla wi!kszo-#ci uczniów i studentów ma du%e znaczenie, poniewa% #wiadcz& one o posiadanej wiedzy i umiej!tno#ciach, a dodatkowo decyduj& o perspektywach edukacyjnych i zawodowych (Gramzow i in., 2003). W zwi&zku z tym oceny s& materia em, który mo%e mie" du%e znaczenie dla Ja. Wszystkie przywo ane badania (Bahrick i in., 1996; Bahrick i in., 2008; Gramzow i in., 2003; Gramzow i Willard, 2006; Mayer i in., 2007; Willard i Gramzow, 2008) #wiadcz& o tym, %e osoby przypomina y sobie w asne wyniki jako wy%sze ni% by y w istocie, niezale%-nie od tego, czy by y to punkty uzyskiwane z egzaminu
ko$cz&cego szko ! #redni&, uzyskana na studiach #red-nia ocen, poszczególne oceny ze studiów czy te% punkty otrzymane w te#cie wykonanym na polecenie badacza. ZidentyÞ kowano równie% czynniki maj&ce wp yw na na-silenie zniekszta ce$. Na przyk ad okaza o si!, %e studen-ci otrzymuj&cy ogólnie lepsze lub gorsze oceny ró%ni& si! nat!%eniem tendencyjno#ci w przypominaniu (Bahrick i in., 2008; Mayer i in., 2007), a tak%e, %e w miar! up ywu czasu od poznania ocen zniekszta cenia mog& si! nasila" (Gramzow i Willard, 2006; Mayer i in., 2007).
Tendencyjno"# w przypominaniu $ród a informacji.
Znie kszta cenia dotycz& równie% przypominania a tre#ci po%&danych i niepo%&danych. Wed ug teorii monitorowania 'ród a (Johnson, Hashtroudi i Lindsay, 1993; Johnson i Raye, 1981), wspomnienia nie zawiera-j& bezpo#rednich danych o 'ródle, z którego pochodz&. Osoba wnioskuje o nim raczej na podstawie tre#ci i w a#-ciwo#ci samego wspomnienia, liczby zwi&zanych z nim szczegó ów percepcyjnych itp. Dwa badania, w których w sposób eksperymentalny wykazano tendencyjno#" w przypominaniu 'ród a informacji, nie by y zwi&zane z motywem pozytywnego spostrzegania siebie, ale raczej ze wspomnian& ju% motywacj&, aby samej osobie lub te% innym ludziom zdarza y si! rzeczy pozytywne (Barber i in., 2009; Gordon i in., 2005). W obu eksperymentach wykazano, %e osoby badane mia y tendencj! do przypisy-wania informacjom po%&danym 'ród a bardziej godnego zaufania, a informacjom niepo%&danym – mniej godne-go zaufania (cho" w przypadku obu rodzajów informacji po owa danych pochodzi a ze 'ród a bardziej, a po owa – mniej wiarygodnego). Pewn& przes ank& przemawiaj&-c& za tym, %e do tendencyjno#ci w przypominaniu 'ród a mo%e prowadzi" równie% motyw zachowania pozytywne-go obrazu siebie, s& badania nad przypominaniem g oso-wania w wyborach (Silver i in., 1986). Okaza o si!, %e znacznie wi!cej osób przypomina sobie, i% w wyborach zag osowa o ni% w istocie to zrobi o. Przyczyn& mo%e by" ch!" pokazania si! w pozytywnym #wietle (g osowanie jest przez wielu spostrzegane jako obywatelski obowi&-zek) i #wiadomie wprowadzaj& w b &d eksperymentato-ra. Przeciw takiej interpretacji #wiadczy jednak fakt, %e obecno#" osób trzecich w trakcie odpowiadania na pyta-nie pyta-nie wp yn! a na nasilepyta-nie zawy%ania (cho" spodzie-wali si! tego badacze). Okaza o si! natomiast, %e osoby, które przypomina y sobie, %e zag osowa y, cho" tego nie zrobi y, najcz!#ciej zg asza y, %e podczas wyborów my-#la y o tym, by zag osowa" czy te% mia y taki zamiar. Mo%liwe jest zatem, %e osoby te, próbuj&c przypomnie" sobie, czy ostatecznie posz y na wybory, b !dnie y wspomnienie zwi&zane z my#leniem o zag osowaniu
za faktyczne wykonanie tego dzia ania. Na mo%liwo#" pomylenia czynno#ci rozwa%anych czy wyobra%onych z wykonanymi wskazuj& liczne badania (Johnson i in., 1993). By" mo%e czynniki motywacyjne mog& w pew-nych warunkach nasila" wyst!powanie tego rodzaju zniekszta ce$. Nale%y jednak wspomnie", %e jest to tylko jedna z interpretacji wyników uzyskanych przez Silvera i jego zespó (1986).
Tendencyjne przypominanie charakterystyk wspomnie!.
Omówione dotychczas zniekszta cenia dotycz& tre#-ci lub 'ród a pami!tanych informacji. Istniej& badania, które wskazuj&, %e zniekszta cenia mog& dotyczy" rów-nie% sposobu, w jaki co# jest pami!tane, a wi!c ró%nych charakterystyk wspomnie$ (Wilson i Ross, 2003). Dos-kona & ilustracj! takiej prawid owo#ci stanowi& badania D’Argembeau i Van der Lindena (2008), w których au-torzy sprawdzali, czy wspomnienia dotycz&ce wydarze$ zwi&zanych z odczuwaniem dumy i wstydu, a wi!c emo-cji bardzo silnie powi&zanych z obrazem siebie, ró%ni& si! jakimi# fenomenologicznymi w a#ciwo#ciami. Okaza o si!, %e ró%nice by y znacz&ce. Wspomnienia wydarze$ wzbudzaj&cych dum! zawiera y wi!cej szczegó ów sen-sorycznych i innych danych dotycz&cych zaistnia ego wydarzenia, wydawa y si! prawdziwsze, bardziej spójne, wa%niejsze, a podczas ich przypominania osoby mia y sil-niejsze wra%enie powtórnego prze%ywania ca ej sytuacji. Dzi!ki temu wspomnienia korzystne dla osoby mog y mie" wi!kszy wp yw na jej obraz siebie ni% wspomnienia #wiadcz&ce o niej niekorzystnie.
Mo%na wskaza" równie% na efekty innego rodzaju. Jak pokazuj& omawiane ju% badania Rossa i wspó pra-cowników (Conway i Ross, 1984; Wilson i Ross, 2001), ludziom zale%y na spostrzeganiu aktualnego Ja mo%liwie pozytywnie, natomiast przesz e Ja jest oceniane znacznie bardziej negatywnie, a jego w a#ciwo#ci bywaj& zani%a-ne w celu uzyskania z udzenia pozytywzani%a-nej zmiany. Ross i Wilson (2002) wykazali, %e ludzie oceniaj& subiektywny dystans od ró%nego rodzaju zdarze$ jako mniejszy, je#li zdarzenia te maj& pozytywne skutki dla obrazu siebie, a jako wi!kszy – gdy zdarzenia te stawiaj& ich w nieko-rzystnym #wietle. Dzieje si! tak, mimo %e obiektywny czas zdarzenia jest ten sam.
Zdarzenia zgodne z pozytywnym obrazem siebie s& po-nadto przypominane z innej perspektywy ni% zdarzenia dla Ja niekorzystne (Libby i Eibach, 2002). Przypominaj&c sobie zdarzenia zgodne z obecnym obrazem siebie, oso-by przyjmuj& perspektyw! pierwszoosobow&, to znaczy odtwarzaj& wspomnienia tak, jakby patrzy y na wyda-rzenia w asnymi oczami, natomiast podczas przypomi-nania zdarze$ niezgodnych z Ja przyjmuj& perspektyw!
trzecioosobow&, a wi!c patrz& na wydarzenia oczami zewn!trznego obserwatora. Wspomnienia odtwarzane z perspektywy trzecioosobowej wydaj& si! ludziom star-sze i mniej %ywe (Nigro i Neisser, 1983), dlatego mo%na przypuszcza", %e maj& mniejsze znaczenie dla obecnego obrazu siebie.
Czynniki wp!ywaj ce na nasilenie tendencyjno$ci pami#ciowej o charakterze motywacyjnym
Cho" tendencyjno#" w przebiegu procesów pami!cio-wych obserwuje si! podczas bada$ populacji ogólnej i wy-daje si! ona zjawiskiem powszechnym, to mo%na wska-za" czynniki, które wp ywaj& na jej nasilenie. Czynniki te mog& by" ró%ne w przypadku zniekszta ce$ zwi&zanych z wp ywem odmiennych motywów, dlatego skupi! si! na tych, które dotycz& tendencyjno#ci pami!ciowej wy-wo anej pragnieniem pozytywnego spostrzegania siebie. Nale%y przy tym zauwa%y", %e wy &cznie w stosunku do tego motywu dysponujemy obecnie wystarczaj&c& licz-b& danych, aby móc dokona" jakiegokolwiek przegl&du. Czynniki, które modyÞ kuj& wyst!powanie tendencyjno-#ci pami!ciowej, podzieli am na dwie grupy: osobowo-#ciowe i sytuacyjne.
Badania wykaza y istnienie kilku cech, które nasilaj& tendencyjno#" pami!ciow& o charakterze motywacyj-nym. Jako pierwsz& z nich mo%na wymieni" narcyzm. Osoby narcystyczne przejawiaj& przesadnie wysokie poczucie w asnej warto#ci, a tak%e cechuje je dyspozy-cja do przeceniania w asnych umiej!tno#ci i osi&gni!" (Car son, Butcher i Mineka, 2006), nie powinno wi!c dziwi", %e zniekszta cenia pami!ciowe uwidaczniaj& si! u nich szczególnie silnie (Rhodewalt i Eddings, 2002). Tendencyjno#" pami!ciowa jest nasilona równie% u osób, które niekoniecznie wykazuj& wyra'ne cechy narcystycz-ne, cho" maj& ogóln& tendencj! do spostrzegania siebie w przesadnie pozytywnym #wietle (Gramzow i Willard, 2006). Z przypominaniem informacji w sposób tenden-cyjny jest równie% zwi&zana wysoka potrzeba osi&gni!", na co wskazuj& badania Gramzowa i wspó pracowników (2003).
Wydaje si! prawdopodobne, %e pewne cechy b!d& mo-dyÞ kowa" nasilenie zniekszta ce$ tylko w niektórych sy-tuacjach. Ilustruj& to badania Cody i Teachman (2010), w których pokazano, %e wysoki poziom l!ku spo ecznego znosi tendencj! do przypominania sobie swojego wyst&-pienia publicznego w sposób nadmiernie dla siebie pozy-tywny (podczas gdy taka tendencja pojawia a si! u osób o niskim l!ku spo ecznym). Mo%na jednak s&dzi", %e wysokie nat!%enie l!ku spo ecznego nie musi zmniejsza" tendencyjno#ci pami!ciowej, gdy przypominane informa-cje nie s& powi&zane z informacjami wywo uj&cymi l!k.
Mo%na równie% przypuszcza", %e u osób o okre#lonych cechach pewne formy tendencyjno#ci pami!ciowej b!d& wyst!powa" cz!#ciej. Na przyk ad niektóre osoby mog& w wi!kszym stopniu stara" si! nie dopu#ci" do siebie in-formacji negatywnych (self-protecting), podczas gdy dla innych bardziej typowa mo%e by" strategia podwy%sza-nia pozytywnych aspektów informacji (self-advancing). W przypadku zniekszta ce$ pami!ciowych nie podej-mowano dotychczas bada$ dotycz&cych tego zagadnie-nia, ale analizy Hepper i jej wspó pracowników (2010) #wiadcz& o tym, %e istniej& ró%nice preferencji w stoso-waniu okre#lonych rodzajów strategii poprawiaj&cych ob-raz siebie. Autorzy ci na podstawie opracowanego przez siebie kwestionariusza wyodr!bnili cztery grupy strategii (ró%ni&ce si! nastawieniem na ochron! lub poprawianie obrazu siebie oraz zakresem sytuacji, w których je wy-korzystywano) i pokazali, %e tendencja do pos ugiwania si! dan& grup& by a zwi&zana z poziomem samooceny i narcyzmu.
Badania wskazuj& równie% na kilka czynników sy-tuacyjnych wp ywaj&cych na stopie$ nasilenia tenden-cyjno#ci pami!ciowej. Po pierwsze, tendencja do przy-pominania informacji w sposób nadmiernie pozytywny zmniejsza si!, gdy dzia ania s& wykonywane publicznie (Baumeister i Cairns, 1992; Djikic, Chan i Peterson, 2007). Taki efekt uzyskano zarówno wtedy, gdy osoba mia a #wiadomo#", %e kto# inny b!dzie mia dost!p do jej odpowiedzi, jak i wówczas, gdy na sali znajdowa a si! w &czona kamera. Po drugie, badania pokazuj&, %e ten-dencyjno#" pami!ciowa jest szczególnie wyra'na po do-#wiadczeniu zagro%enia samooceny, na przyk ad po otrzy-maniu negatywnej informacji zwrotnej (Ybarra, 1999) lub odrzuceniu przez inn& osob! (Rhodewalt i Eddings, 2002), natomiast s abnie lub zanika w sytuacji chwilowe-go podwy%szenia samooceny, na przyk ad po otrzymaniu pozytywnej informacji zwrotnej (Ybarra, 1999). Okazuje si! równie%, %e tendencja do selektywnego kodowania informacji korzystnych zanika, gdy u osoby zaktywizo-wano wcze#niej motyw samodoskonalenia (Green i in., 2009). Green i jego wspó pracownicy (2009) interpretuj& ten wynik jako argument #wiadcz&cy o tym, %e procesy zmierzaj&ce do obrony w asnego Ja s& w du%ym stopniu elastyczne i poddaj& si! pewnej kontroli.
Na koniec chcia abym podkre#li", %e nasilenie ten-dencyjno#ci pami!ciowej jest zale%ne od tego, jak du%e znaczenie dla obrazu siebie maj& dane informacje. Znie-kszta cenia motywacyjne nie pojawiaj& si!, gdy zapami!-tywanie albo przypominanie dotyczy tre#ci oboj!tnych dla osoby (takich jak liczby czy fakty niemaj&ce zwi&zku z osob&). Nawet je#li w takim przypadku wyst&pi& ja-kie# zniekszta cenia, mo%na przyj&", %e maj& one natur!
poznawcz& i wyst!puj& mimo stara$ osoby, aby przypomi-nanie by o trafne. Jednak nawet informacje bezpo#rednio zwi&zane z osob& nie musz& by" przypominane w sposób tendencyjny, je#li ich znaczenie dla obrazu siebie jest dru-gorz!dne. Do takich wniosków prowadz& badania Greena i wspó pracowników (Green, Pinter i Sedikides, 2005), a tak%e Sedikidesa i Greena (2000), w których wykazano, %e selektywne przypominanie dotyczy tylko tych infor-macji, które maj& dla Ja centralne znaczenie. Informacje o znaczeniu pobocznym nie by y przypominane w sposób tendencyjny.
Podsumowanie i wnioski
Celem artyku u by o omówienie, analiza i uporz&dko-wanie bada$ dotycz&cych tendencyjno#ci pami!ciowej o charakterze motywacyjnym. W szczególno#ci zale%a o mi na wyró%nieniu motywów prowadz&cych do pojawia-nia si! selektywno#ci i zniekszta ce$ w pami!ci oraz na przedstawieniu i uporz&dkowaniu przejawów tendencyj-no#ci pami!ciowej. Chcia am równie% podkre#li" najwa%-niejsze trudno#ci i kontrowersje interpretacyjne, ponie-wa% to one b!d& wyznacza" kierunki dalszych bada$.
Wi!kszo#" dotychczasowych bada$ nad tendencyjno#-ci& pami!ciow& o charakterze motywacyjnym a motywu utrzymywania pozytywnego obrazu siebie. Znaczenie tego motywu dla przebiegu procesów pami!-ciowych wykazano w przypadku wielu rodzajów tre#ci. Znacznie mniej uwagi badacze po#wi!cili wp ywowi, jaki na pami!" wywieraj& inne motywy. Dysproporcj! tak& mo%na uzna" za niekorzystn& i warto by oby zweryÞ ko-wa", czy efekty wykazane w badaniach nad tendencyjno-#ci& zwi&zan& z pragnieniem utrzymywania pozytywnego obrazu siebie ujawni& si! równie% w badaniach dotycz&-cych innych motywów.
Chcia abym w tym miejscu krótko podsumowa" naj-wa%niejsze problemy metodologiczne i interpretacyj-ne, które zosta y wspomniane w artykule. Po pierwsze, wyzwaniem dla badaczy jest identyÞ kacja faz procesu pami!ciowego, w których uwidacznia si! wp yw czyn-ników motywacyjnych. Badania zdaj& si! #wiadczy" o tym, %e efekty motywacyjne mog& by" skutkiem cesów zachodz&cych na wszystkich trzech etapach pro-cesu pami!ciowego: kodowania, przechowywania i od-twarzania (Nied'wie$ska, 2005). Jednak eksperymenty, w których po o%ono nacisk na wykazanie, w której fazie uwidoczni y si! mechanizmy motywacyjne, s& nieliczne. Drugim wspomnianym w artykule problemem s& poja-wiaj&ce si! w niektórych badaniach trudno#ci w okre#le-niu, czy tendencyjno#" w przypominaniu informacji jest spowodowana raczej selektywnym odtwarzaniem, czy zniekszta caniem przywo ywanych tre#ci. W zwi&zku
z tym korzystne by oby, aby w badaniach – w których okre#lenie szczegó owego mechanizmu zniekszta ce$ ma znaczenie – osoby przypomina y sobie informacje, które wcze#niej zosta y im zaprezentowane przez ekspe-rymentatora. W takiej sytuacji badacz móg by porówna" kszta t tego, co osoba sobie przypomnia a z oryginalnymi danymi. Po trzecie, kontrowersyjnym zagadnieniem jest to, do jakiego stopnia za wykazane w badaniach formy tendencyjno#ci w przypominaniu informacji s& odpo-wiedzialne mechaniz my motywacyjne i mechanizmy poznawcze. Okre#lenie, który z tych dwóch mechani-zmów le%y u podstaw tendencyjno#ci w przebiegu pro-cesów pami!ciowych, mo%e by" trudne, jako %e niekie-dy te same wyniki mo%na interpretowa" za pomoc& obu z nich (Kunda, 1990). W przypadku w&tpliwo#ci co do rodzaju mechanizmów le%&cych u pod o%a otrzymanych wyników, warto zdecydowa" si! na wprowadzenie dodat-kowych warunków czy zmiennych, które pozwoli yby na bardziej jednoznaczne okre#lenie ich charakteru. Mo%na na przyk ad sprawdzi", czy zniekszta cenia wyst!puj& za-równo w przypadku przypominania informacji odnosz&-cych si! do samego siebie, jak i do innej osoby (Green i in., 2005) lub porówna" nasilenie zniekszta ce$ u osób z wysok& i nisk& tendencj& do zawy%ania w asnej warto-#ci (Gramzow i Willard, 2006).
Ze wzgl!du na to, %e w artykule zaprezentowano za-równo badania przeprowadzone kilkadziesi&t lat temu, jak i najnowsze, warto wskaza", jakim problemom bada-cze po#wi!caj& obecnie najwi!cej uwagi. Cho" badania opublikowane w ostatnich latach dotycz& wielu ró%nych zagadnie$ z zakresu tendencyjno#ci pami!ciowej, mo%-na zauwa%y" dwa ogólne kierunki. Po pierwsze, pojawia si! coraz wi!cej bada$, w których analizie poddano ten-dencyjno#" polegaj&c& na selektywnym przypominaniu wspomnie$ o okre#lonych charakterystykach (Brunot i Sanitioso, 2004; Escobedo i Adolphs, 2010) lub ten-dencyjno#" obejmuj&c& zniekszta cenia charakterystyk przywo ywanych wspomnie$ (D’Argembeau i Van der Linden, 2008; Libby i Eibach, 2002; Ross i Wilson, 2002). Po drugie, w ci&gu ostatnich lat badacze zajmowali si! poszukiwaniem czynników modyÞ kuj&cych nasilenie tendencyjno#ci pami!ciowej o charakterze motywacyj-nym. Dotyczy to zarówno czynników osobowo#ciowych (Cody i Teachman, 2010), jak i sytuacyjnych (Djikic i in., 2007; Green i in., 2009).
Na koniec chcia abym zwróci" uwag! na to, %e bada-nia nad tendencyjnymi formami przetwarzabada-nia informacji o charakterze motywacyjnym by y prowadzone przede wszystkim w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych, a wi!c krajach indywidualistycznych. Kontrowersyjne jest to, na ile wnioski wysuni!te na ich podstawie mo%na
przenosi" na kraje o innej kulturze (Neckar, 2009). Taka mo%liwo#" jest o tyle w&tpliwa, %e tendencyjno#" o cha-rakterze motywacyjnym uwidacznia si! zwykle w s u%bie Ja, a konstrukt ten wykazuje bardzo du%& zmienno#" mi!-dzykulturow& (Heine, 2001; Markus i Kitayama, 1991; Triandis, 1989). Badania rzeczywi# cie wskazuj& na ist-nienie ró%nic w tym obszarze, ich dok adny charakter jest jednak spraw& sporn& (Heine, 2003; Sedikides, Gaertner i Toguchi, 2003) i wymaga dalszej empirycznej weryÞ ka-cji. Brakuje polskich bada$ dotycz&cych motywacyjnych zniekszta ce$ pami!ci. Mo%na by za o%y", %e wyniki uzy-skane w Europie Zachodniej i Ameryce Pó nocnej mog& zosta" uogólnione na populacj! polsk&, jednak jest to o tyle ryzykowne, %e Polska jest krajem w mniejszym stopniu in-dywidualistycznym ni% Stany Zjednoczone i wiele krajów Europy Zachodniej (Oyserman, Coon i Kemmelmeier, 2002), a wymiar indywidualizm–kolektywizm ma du%y wp yw na sposób wyra%ania si! motywacyjnych form ten-dencyjno#ci pami!ciowej.
LITERATURA CYTOWANA
Alba, J. W., Hasher, L. (1983). Is memory schematic? Psycho-logical Bulletin, 93, 203–231.
Alicke, M. D., Sedikides, C. (2009). Self-enhancement and self--protection: What they are and what they do. European Review of Social Psychology, 20, 1–48.
Bahrick, H. P., Hall, L. K., Berger, S. A. (1996). Accuracy and distortion in memory for high school grades. Psychological Science, 7, 265–271.
Bahrick, H. P., Hall, L. K., Da Costa, L. A. (2008). Fifty years of memory of college grades: Accuracy and distortions. Emotion, 8, 13–22.
Barber, S., Gordon, R., Franklin, N. (2009). Self-relevance and wishful thinking: Facilitation and distortion in source monitoring. Memory & Cognition, 37, 434–446.
Bartlett, F. C. (1932). Remembering: A study in experimental and social psychology. Cambridge: Cambridge University Press. Baumeister, R. F. (1989). The optimal margin of illusion.
Journal of Social and Clinical Psychology, 8, 176–189. Baumeister, R. F., Bratslavsky, E., Finkenauer, C., Vohs, K. D.
(2001). Bad is stronger than good. Review of General Psychology, 5, 323–370.
Baumeister, R. F., Cairns, K. J. (1992). Repression and self-presentation: When audiences interfere with self-deceptive strategies. Journal of Personality and Social Psychology, 62, 851–862.
Baumeister, R. F., Leary, M. R. (1995). The need to belong: Desire for interpersonal attachments as a fundamental human motivation. Psychological Bulletin, 117, 497–529.
Bower, G. H. (1981). Mood and memory. American Psychologist, 36, 129–148.
Bradley, G. W. (1978). Self-serving biases in the attribution process: A reexamination of the fact or Þ ction question. Journal of Personality and Social Psychology, 36, 56–71.
Brunot, S., Sanitioso, R. B. (2004). Motivational inß uence on the quality of memories: Recall of general autobiographical memories related to desired attributes. European Journal of Social Psychology, 34, 627–635.
Callan, M. J., Kay, A. C., Davidenko, N., Ellard, J. H. (2009). The effects of justice motivation on memory for self- and other-relevant events. Journal of Experimental Social Psycho-logy, 45, 614–623.
Carson, R. C., Butcher, J. N., Mineka, S. (2006). Psychologia zaburze!. Gda$sk: Gda$skie Wydawnictwo Psychologiczne. Cody, M. W., Teachman, B. A. (2010). Post-event processing
and memory bias for performance feedback in social anxiety. Journal of Anxiety Disorders, 24, 468–479.
Colvin, C. R., Block, J. (1994). Do positive illusions foster mental health? An examination of the Taylor and Brown formulation. Psychological Bulletin, 116, 3–20.
Colvin, C. R., Block, J., Funder, D. C. (1995). Overly positive self-evaluations and personality: Negative implications for mental health. Journal of Personality and Social Psychology, 68, 1152–1162.
Conway, M., Ross, M. (1984). Getting what you want by revising what you had. Journal of Personality and Social Psychology, 47, 738–748.
D’Argembeau, A., Van der Linden, M. (2008). Remembering pride and shame: Self enhancement and the phenomenology of autobiographical memory. Memory, 16, 538–547.
Ditto, P. H., Lopez, D. F. (1992). Motivated skepticism: Use of differential decision criteria for preferred and nonpreferred conclusions. Journal of Clinical Psychology, 63, 568–584. Djikic, M., Chan, I., Peterson, J. B. (2007). Reducing memory
distortions in egoistic self enhancers: Effects of indirect social facilitation. Personality and Individual Differences, 42, 723– 731.
Dunning, D. (1999). A newer look: Motivated social cognition and the schematic representation of social concepts. Psycho-logical Inquiry, 10, 1–11.
Escobedo, J., Adolphs, R. (2010). Becoming a better person: Temporal remoteness biases autobiographical memories for moral events. Emotion, 10, 511–518.
Gardner, W. L., Pickett, C. L., Brewer, M. B. (2000). Social exclusion and selective memory: How the need to belong inß uences memory for social events. Personality and Social Psychology Bulletin, 26, 486–496.
Glixman, A. F. (1949). Recall of completed and uncompleted activities under varying degrees of stress. Journal of Expe ri-mental Psychology, 39, 281–295.
Gordon, R., Franklin, N., Beck J. (2005). Wishful thinking and source monitoring. Memory & Cognition, 33, 418–429. Gramzow, R. H., Elliot, A. J., Asher, E., McGregor, H. A. (2003).
Self-evaluation bias and academic performance: Some ways and some reasons why. Journal of Research in Personality, 37, 41–61.
Gramzow, R. H., Willard, G. (2006). Exaggerating current and past performance: Motivated selfenhancement versus re -constructive memory. Personality and Social Psychology Bulletin, 32, 1114–1125.
Green, J. D., Pinter, B., Sedikides, C. (2005). Mnemic neglect and self-threat: Trait modiÞ ability moderates self-protection. European Journal of Social Psychology, 35, 225–235. Green, J. D., Sedikides, C. (2004). Retrieval selectivity in the
processing of self-referent information: Testing the boundaries of self-protection. Self and Identity, 3, 69–80.
Green, J. D., Sedikides, C., Gregg, A. P. (2007). Forgotten but not gone: The recall and recognition of self-threatening memories. Journal of Experimental Social Psychology, 44, 547–561.
Green, J. D., Sedikides, C., Pinter, B., Van Tongeren, D. R. (2009). Two sides to self protection: Self-improvement striv-ings and feedback from close relationships eliminate mnemic neglect. Self and Identity, 8, 233–250.
Greenwald, A. G. (1980). The totalitarian ego. Fabrication and re -vision of personal history. American Psychologist, 35, 603–618. Haselton, M. G., Bryant, G. A., Wilke, A., Frederick, D. A., Gal-perin, A., Frankenhuis, W. E., Moore, T. (2009). Adaptive rationality: An evolutionary perspective on cognitive bias. Social Cognition, 27, 733–763.
Hastorf, A., Cantril, H. (1954). They saw a game: A case study. Journal of Abnormal and Social Psychology, 49, 129–134. Heine, S. J. (2001). Self as cultural product: An examination
of East Asian and North American Selves. Journal of Per-sonality, 69, 881–906.
Heine, S. J. (2003). Where is the evidence for pancultural self-enhancement? A reply to Sedikides, Gaertner, and Toguchi. Journal of Personality and Social Psychology, 89, 531–538. Hepper, E. G., Gramzow, R. H., Sedikides, C. (2010). Individual
differences in self-enhancement and self-protection strategies: An integrative analysis. Journal of Personality, 78, 781–814. Higgins, E. T. (1996). The “self digest”: Self knowledge serving
self-regulatory functions. Journal of Personality and Social Psychology, 71, 1062–1083.
Johnson, M. K., Hashtroudi, S., Lindsay, D. S. (1993). Source monitoring. Psychological Bulletin, 114, 3–28.
Johnson, M. K., Raye, C. L. (1981). Reality monitoring. Psycho-logical Review, 88, 67–85.
Johnston, W. A. (1967). Individual performance and self-evalua-tion in a simulated team. Organizaself-evalua-tional Behavior and Human Performance, 2, 309–328.
Karney, B. R., Coombs, R. H. (2000). Memory bias in long-term close relationships: Consistency or improvement? Personality and Social Psychology Bulletin, 26, 959–970.
Karney, B. R., Frye, N. E. (2002). But we’ve been getting better lately: Comparing prospective and retrospective views of relationship development. Journal of Personality and Social Psychology, 83, 222–238.
Koriat, A., Goldsmith, M., Pansky, A. (2000). Toward a psy-chology of memory accuracy. Annual Review of Psycho logy, 51, 481–537.
Kossowska, M. (2006). O motywach sprzyjaj&cych vs. prze-ciw dzia aj&cych powstawaniu uprzedze$. Psychologia eczna, 2, 101–110.
Kunda, Z. (1990). The case for motivated reasoning. Psycho-logical Bulletin, 108, 480–498.
Kunda, Z., Sinclair, L. (1999). Motivated reasoning with stere-otypes: Activation, application, and inhibition. Psycholo gical Inquiry, 10, 12–22.
Lerner, M. J. (1980). The belief in a just world a fundamental delusion. New York: Plenum Press.
Libby, L. K., Eibach, R. P. (2002). Looking back in time: Self-concept change and visual perspective in autobiographical memory. Journal of Personality and Social Psychology, 82, 167–179.
Markus, H. R., Kitayama, S. (1991). Culture and the self: Implications for cognition, emotion and motivation. Psy cho-logical Review, 98, 224–253.
Markus, H., Kunda, Z. (1986). Stability and malleability of the self-concept. Journal of Personality and Social Psychology, 51, 858–866.
Mayer, R. E., Stull, A., Campbell, J., Almeroth, K., Bimber, B., Chun, D., Knight, A. (2007). Overestimation bias in self-reported SAT scores. Educational Psychology Review, 19, 443–454.
McDonald, H. E., Hirt, E. R. (1997). When expectancy meets desire: Motivational effects in reconstructive memory. Journal of Personality and Social Psychology, 72, 5–23.
McFarland, C., Buehler, R. (1997). Negative affective states and the motivated retrieval of positive life events: The role of affect acknowledgment. Journal of Personality and Social Psychology, 73, 200–214.
Murray, S. L. (1999). The quest for conviction: Motivated cog-nition in romantic relationships. Psychological Inquiry, 10, 23–34.
Murray, S. L., Holmes, J. G. (1993). Seeing virtues in faults: Negativity and the transformation of interpersonal narratives in close relationships. Journal of Personality and Social Psychology, 65, 707–722.
Neckar, J. (2009). Lepszy od innych, a mo%e wci&% taki sam. Tendencyjno#" w budowaniu samowiedzy. W: A. Nied'-wie$ska, J. Neckar (red.), Poznaj samego siebie czyli o ach samowiedzy (s. 194–212). Warszawa: Wydawnictwo SWPS Aca demica.
Neisser, U. (1981). John Dean’s memory: A case study. Cog-nition, 9, 1–22.
Nied'wie$ska, A. (2004). Poznawcze mechanizmy w pami%ci zda-rze!. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiello$ skiego. Nied'wie$ska, A. (2005). Cieniu, odejd' w cie$. O rzeczach,
o których nie chcemy pami!ta". W: A. Ga dowa (red.), Psy-chologiczne i egzystencjalne problemy cz owieka doros ego (s. 113–127). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiello$-skiego.
Nigro, G., Neisser, U. (1983). Point of view in personal memories. Cognitive Psychology, 15, 467–482.
Oyserman, D., Coon, H. M., Kemmelmeier, M. (2002). Rethinking individualism and collectivism: Evaluation of the oretical assumption and meta-analyses. Psychological Bul-letin, 128, 3–72.
Paulhus, D. L. (1998). Interpersonal and intrapsychic adap-tiveness of trait self-enhancement: A mixed blessing? Journal of Personality and Social Psychology, 74, 1197–1208.
Pine, C., Jacobs, A. (1991). The acceptability of behavioral and emotional feedback on reception in personal growth groups. Journal of Clinical Psychology, 47, 115–122.
Rhodewalt, F., Eddings, S. K. (2002). Narcissus reß ects: Memory distortion in response to ego relevant feedback in high and low narcissistic men. Journal of Research in Per-sonality, 36, 97–116.
Ross, M., McFarland, C., Fletcher, G. (1981). The effect of attitude on the recall of personal histories. Journal of Perso-nality and Social Psychology, 40, 627–634.
Ross, M., Wilson, A. E. (2002). It feels like yesterday: Self--esteem, valence of personal past experiences, and judgments of subjective distance. Journal of Personality and Social Psychology, 82, 792–803.
Rozin, P., Royzman, E. (2001). Negativity bias, negativity dominance, and contagion. Personality and Social Psychology Review, 5, 296–320.
Sahdra, B., Ross, M. (2007). Group identiÞ cation and historical memory. Personality and Social Psychology Bulletin, 33, 384–395.
Sanitioso, R., Kunda, Z., Fong, G. T. (1990). Motivated recall of autobiographical memories. Journal of Personality and Social Psychology, 59, 229–241.
Sanitioso, R. B., Wlodarski, R. (2004). In search of information that conÞ rms a desired self perception: Motivated processing of social feedback and choice of social interactions. Per-sonality and Social Psychology Bulletin, 40, 412–422. Sedikides, C., Gaertner, L., Toguchi, Y. (2003). Pancultural
self-enhancement. Journal of Personality and Social Psychology, 84, 60–70.
Sedikides, C., Green, J. D. (2000). On the self-protective nature of inconsistency/negativity management: Using the person memory paradigm to examine self-referent memory. Journal of Personality and Social Psychology, 79, 906–922.
Sedikides, C., Green, J. D. (2009). Memory as a self-protective mechanism. Social and Personality Psychology Compass, 3, 1055–1068.
Sedikides, C., Gregg, A. P. (2008). Self-enhancement: Food for thought. Perspectives on Psychological Science, 3, 102–116. Silver, B. D., Abramson, P. R., Anderson, B. A. (1986). The
presence of others and overreporting of voting in American national elections. Public Opinion Quarterly, 50, 228–239. Singer, J. A., Salovey, P. (1988). Mood and memory: Evaluating
the network theory of affect. Clinical Psychological Review, 8, 211–251.
Smith, E. R., Henry, S. (1996). An in-group becomes part of the self: Response time evidence. Personality and Social Psy-chology Bulletin, 22, 635–642.
Stevens, L. E., Fiske, S. T. (1995). Motivation and cognition in social life: A social survival perspective. Social Cognition, 13, 189–214.
Taylor, S. E., Brown, J. D. (1988). Illusion and well-being: A social psychological perspective on mental health. Psycho-logical Bulletin, 103, 193–210.
Triandis, H. C. (1989). The self and social behavior in differing cultural contexts. Psychological Review, 96, 508–520.
Willard, G., Gramzow, R. H. (2008). Exaggeration in memory: Systematic distortion of self evaluative information under reduced accessibility. Journal of Experimental Social Psy-chology, 44, 246–259.
Wilson, A. E., Ross, M. (2001). From chump to champ: People’s appraisals of their earlier and present selves. Journal of Personality and Social Psychology, 80, 572–584.
Wilson, A. E., Ross, M. (2003). The identity function of auto-biographical memory: Time is on our side. Memory, 11, 137– 149.
Ybarra, O. (1999). Misanthropic person memory when the need to self-enhance is absent. Personality and Social Psycho logy Bulletin, 25, 261–269.
Do we remember what we want to remember?
Motivational memory bias
Alicja Leszczy$ska
Institute of Psychology, Jagiellonian University
Abstract
Cognitive processes, and among them memory processes, are inßuenced by various motives. People often remember information which concerns them in an overly positive way and in agreement with their various needs and desires. The aim of the article is to describe, analyze and classify research on motivational bias in memory. The motives which lead to memory bias were speciÞed and the self-enhancement motive was described in more detail. Attention was paid to the analysis of the forms of motivational bias in memory and types of information that are susceptible to it. The factors which modify the intensity of bias were also characterized.
Key words: memory, motivation, memory bias, motivational distortions, classiÞcation of motives
Z o%ono do druku: 24.02.2011
Z o%ono poprawiony tekst: 22.11.2011 Zaakceptowano do druku: 02.02.2012
