Kuczyński, Stefan Krzysztof
"The Lithuanian Metrica in Moscow and
Warsaw: Reconstructing the archives of
the grand duchy of Lithuania. Including
an annotated edition of the 1887
inventory compiled by Stanisław
Ptaszycki", Particia Kennedy Grimsted
with the collaboration of Irena
Sulkowska-Kurasiowa, Cambridge, (...)
Przegląd Historyczny 76/4, 918-919
1985
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
918 Z A P I S K I
t. IV, trak tu jący o św iadectw ach bizantyńskich, łacińskich i słowiańskich, oraz sta nowiące część analityczną t. V i VI, z których ostatni dopiero stanowić ma w łaści wą, a od dawna przez au to ra zapowiadaną, syntezę problem u początków Rusi. To bardzo szerokie ujęcie, o ile doczeka się realizacji, polskiem u czytelnikow i niew ąt pliwie kojarzyć się będzie per analogiam z m onum entalnym i „Początkami Polski”
prof. H. Ł o w m i a ń s k i e g o .
W sygnalizowanym tom ie w orbicie zainteresow ań autora znalazły się m.in. zabytki praw a i geograficznej literatu ry islandzkiej, a przede w szystkim inskryp cje runiczne. W łaśnie fragm enty pracy poświęcone runom (r. 13—.18, s. 303—463),
wraz z uzupełniającym je bezpośrednio dodatkiem nr 1 (s. 587—660), stanowiącym runiczne who’s who, a dodatkowo zaw ierającym zestawienie inskrypcji, należą bo daj do najw artościow szych części pracy.
Można spodziewać się, że niniejsza praca zapoczątkuje kolejną fazę dyskusji wokół tzw. kw estii norm ańskiej.
W ydaje się, że ustalenia P ritsaka, aczkolwiek inspirujące, w ym agają często do kładnej w eryfikacji. Bez w ątpienia, pozostaje to w związku z faktem , że aczkolwiek autor je st uczonym o światowej sławie, to swoje sukcesy święcił na polu o rien ta- listyki, a szczegóbnie ałtajologii, natom iast jego dorobek „ruski” nie przedstaw ia się zbyt im ponująco (składa się na niego kilka artykułów poświęconych m.in. „Słowu o pułku Igora” (1972), kontaktom rusko-połowiecikim (1981), przybyciu Waregów (1977). W tej sytuacji tak kolosalne przedsięwzięcie m usi budzić obawy co do rów nej eksperiencji au to ra w dziedzinie źródeł np. bizantyńskich, jak w kw estii o rien talnych. Również w obszernej bibliografii można wskazać istotne braki, chociażby w postaci części dorobku H. Łowmiańskiego, studium N. N. 1 1 j i n a (1957), czy świeższych prac E. A. M i e l n i k o w e j . Mimo, że w bibliografii sygnalizuje się publikacje genealogiczne, zabrakło w niej podstawowej pracy J. F o r s s m a n a (1970).
Mimo niem ałej liczby podobnych m ankam entów praca P ritsak a stanow i ważne w ydarzenie naukowe. Niemniej, dla uzyskania globalnej oceny pracy oczekiwać n a leży pełnej realizacji przedsięwzięcia.
H .G .
P atricia K e n n e d y G r i m s t e d w ith the collaboration of Irena S u ł k o w s k a - K u r a s i o w a , T he “Lithuanian M etrica” in Moscow
and Warsaw: Reconstructing the Archives of the Grand Duchy of L it huania. Including an Annotated Edition of the 188T Inventory co m
piled by Stanislaw Ptaszycki. Published jointly w ith the In stitu te of
H istory of the Polish Academy of Sciences, Cambridge, M assachusetts 1984, s. 73+279+109, m apa, ilustr.
W ytraw na badaczka zasobów archiw alnych radzieckich i polskich daje w nikli wą m onografię M etryki Litew skiej, tego podstawowego źródła do dziejów W ielkie go K sięstw a Litewskiego od drugiej połowy XV do końca X VIII wieku. Zaczyna od uściśleń terminologicznych i w yjaśnienia nazwy „M etryka L itew ska”, aby po przez dzieje ak t składających się na ten szczególnego rodzaju zespól, będące kon sekwencją porozbiorowej historii politycznej Rzeczypospolitej, przedstaw ić obecny podział m ateriałów (też efekt „wielkiej polityki”) między C entralne Archiw um P a ń stwowe A kt tlaw n y ch w Moskwie (CGADA) i Archiw um Główne A kt Dawnych w W arszawie (AGAD). Szczegółowo om awia także rodzaje i typy ksiąg w chodzą cych w skład M etryki (księgi wpisów, księgi spraw publicznych, sigillata i sum a- riusze, księgi sądowe, inw entarze i lustracje dóbr, księgi poselskie). Zasadniczą część książki stanow i rep rin t „pp isan ija knig i aktów Litowskoj M etriki” Stanisław a
Z A P I S K I
919
P t a s z y c k i e g o , pracy w ydanej w 1887 r. w P etersburgu (gdzie do tego czasu znajdowała się cala M etryka po jej wywiezieniu w 1795 r. z Warszawy), nadal sta nowiącej podstaw ow ą pomoc archiw alną przy korzystaniu z zespołu. Inw entarz P ta szyckiego został przez P. K e n n e d y G r i m s t e d zaktualizow any przez m arginal ne dopiski i przypisy ze w skazaniem obecnego m iejsca przechowywania poszczegól nych jednostek (z ich sygnaturą), zaznaczeniem ubytków spowodowanych zniszcze niem niektórych ksiąg w czasie II wojny w W arszawie, publikacji części m ateria łów, a także z uzupełnieniam i i korektą ew identnych błędów, zwłaszcza w oznacze niu dat, autora pierw odruku.
Aneksy opracow ane przy współudziale I. S u ł k o w s k i e j - K u r a s i o w e j za w ierają: 1. w ykaz 15 ksiąg poselskich M etryki przekazanych do CGADA z A rchi wum MSZ w Moskwie, gdzie znajdow ały się w czasach Ptaszyckiego i nie zostały przez niego uwzględnione; 2. wykaz ksiąg M etryki znajdujących się w zbiorach W arszawy (łącznie ze zniszczonymi w 1944 r.), K rakow a i Wilna; 3. wykaz inw en tarzy M etryki i innych pomocy archiw alnych począwszy od XVII w.; 4, 5 i 6. kon-
kordancje aktualnych sygnatur ksiąg M etryki w CGADA i AGAD z ich oznacze niam i w daw nych inw entarzach i odniesieniam i do sum ariuszy i kopii (w układzie sygnatur od obecnych do dawnych i od daw nych do obecnych); 7. wykaz ksiąg tzw. M etryki W ołyńskiej i kcitkordancję z ich dawinymi sygnaturam i; 8. w ykaz ksiąg dekretów sądowych z XVI w. z terenu Podlasia, przed przyłączeniem go do Koro ny.
P raca spełnia rolę inw entarza idealnego M etryki Litewskiej i stanowi udaną próbę rekonstrukcji całego archiw um Wielkiego K sięstw a Litewskiego. Będzie nie odzownym już instrum entem w badaniach dokum entacji aktow ej Wielkiego K sięst wa, przydatnym zwłaszcza wobec podjętych prac nad polsko-radzieckim w ydaw nic twem ksiąg M etryki Litewskiej.
S.K JC W iesław W y d r a , Wojciech Ryszard R z e p k a , Chrestomatia sta
ropolska. T eksty do roku. 1543, Zakład Narodowy im. Ossolińskich —
W ydawnictwo, W rocław -W arszaw a-K raków -G dańsk-Łódż 1985, s. 431, ilustr.
Publikacja jest najobszerniejszym z dotychczasowych wyborem zabytków sta- ropolszczyzny adresow anym zarówlno do filologów jak i do szerszego kręgu osób zainteresow anych przeszłością naszego języka i literatu ry . Przeznaczeniu odpow ia da zasada druku w dwu równoległych kolum nach tekstu w tran sliteracji i tran s krypcji — co ułatw ia niespecjalistom jego recepcję przy czym nierzadko fragm ent transkrybow any jest nieco dłuższy. Autorzy dążąc do możliwie najliczniejszego ze staw u zabytków uwzględnili obok tekstów o charakterze literackim piśmiennictwo użytkowe. Kładąc nacisk na zabytki ostatnio odnalezione dodali oni w oparciu o własne kw erendy kilka nowych i dotychczas niepublikowanych.
Książka składa się z dwu części. Pierw szy zaw iera 156 tekstów rękopiśm ien nych. Dla pokazania zróżnicowania stylistycznego i funkcjonalnego ówczesnej polsz czyzny zastosowano układ rzeczowy. Uwzględniono: bullę 1136 r., różnorodne m o dlitwy, modlitewniki, przekłady Starego i Nowego Testam entu, kazania, prozę ha- giograficzną, litera tu rę apokryficzną, prozę refleksyjną i m oralistyczną, reguły i statu ty zakonne, najdaw niejsze zdania polskie, teksty prawnicze, ustawodawcze i aktowe, roty sądowe, form uły przysiąg, glosy, recepty lekarsikie, słowniczki, listy, świecką prozę powieściową i nowelistyczną, pieśni religijne, poezję hagiograficzną, religijno-dydaktyczną, społeczno-obyczajową, okolicznościową, religijno-polem iczną, miłosną, w iersze mnemoteczniczne, eksplicity. Większość zabytków została na nowo
