Wpływ rzeźby terenu na typologiczne zróżnicowanie pokrywy glebowej w Karpatach fliszowych

R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X X , Z. 1, W A R S Z A W A 1969

ST A N IS Ł A W U Z IA K

/

WPŁYW RZEŹBY TERENU NA TYPOLOGICZNE ZRÓŻNICOWANIE

POKRYWY GLEBOWEJ W KARPATACH FLISZOWYCH

K ated ra G leb o zn a w stw a U M CS w L u b lin ie

W STĘP

Rzeźba terenu jest jednym z najistotniejszych czynników, który

w arunkuje erozję wodną, powodującą poważne zm iany w glebach. Ba­

dania nad wpływ em erozji wodnej na własności gleby prowadzone są

w naszym k raju od szeregu lat. Największa liczba prac dotyczy gleb

w ytw orzonych z lessów i wapieni, zwłaszcza na Wyżynie Lubelskiej

[1, 2, 3,

6

, 11], znacznie m niejsza natom iast poświęcona jest glebom

z utw orów morenowych [7,

8

] i glebom górskim [4, 5].

W czasie prac kartograficznych, a zwłaszcza późniejszych badań,

poświęconych glebom górskim [9, 10], stwierdzono duże zróżnicowanie

typologiczne, zależne od rzeźby teren u i erozji. Dotyczyło to przede

wszystkim gleb tzw. pseudobielicowych i brunatnych. Nasuwało się rów ­

nież pytanie, przy jakich spadkach terenu, zależnie od użytkowania, za­

chodzi jeszcze proces wym ywania składników i przemieszczania frakcji

ilastej, a na których został on już przerw any. Drugą interesującą kw estią

było, jak zm ieniają się pod wpływem erozji własności gleby w obrębie

tego samego typu.

P raca zajm uje się wymienionymi wyżej zagadnieniami. Terenem ba­

dań było Pogórze Ciężkowickie oraz Bieszczady, a więc jednostki fizjo­

graficzne silnie różniące się między sobą. Obszar pierwszy odznacza się

w ystępowaniem gleb pseudobielicowych oraz brunatnych wyługowa­

nych i kwaśnych, które w ykształciły się z utw orów pokrywowych les-

sowatego zazwyczaj charakteru i dość znacznej miąższości. Dla drugiego

82

S. U ziak

obszaru natom iast typow ym i glebami są b runatne kwaśne, wytworzone

z fliszu karpackiego.

Do badań na Pogórzu w ybrano miejscowość Lubla, w Bieszcza­

dach — B erehy Górne. W ykonano tu 3 przekroje niwelacyjno-glefoowe

i zbadano morfologię gleb w różnych elem entach rzeźby terenu. Ze­

brany m ateriał opracowano laboratoryjnie i kam eralnie.

Oznaczenia laboratoryjne wykonano następującym i metodami: skład

mechaniczny gleb — metodą aerom etryczną Bouyoucosa w m odyfika­

cji Cassagrande i Prószyńskiego, odczyn w In KC1 i w wodzie — elek-

trom etrycznie, próchnicę — m etodą Iszczerkowa-Rołłowa w m odyfika­

cji dublańskiej, substancję organiczną — przez żarzenie, łatw o przy­

sw ajalny dla roślin fosfor i potas — m etodą Egnera w modyfikacji

Riehm a oraz całkowity Skład chemiczny cząstek ziemistych i frakcji

ilastej — w stopach z ЫагСОз.

O M Ó W IENIE W Y N IK Ó W

P R Z E K R O J E W L U B L I

P r z e k r ó j I (rys. 1) o kierunku N-S w ykonany został na zboczu

południowym. Rozpoczyna się na wysokości ok. 360 m n.p.m. i m a 400 m

długości. Jego górna część, prawie płaska, przebiega przez gleby upraw ne,

R ys. 1. Przekrój n iw e la c y jn o -g le b o w y w L u b li (I)

S o il cro ss-se c tio n at L ubla (I)

W p ły w rzeźb y teren u na p o k r y w ę g leb o w ą w K arp atach

83

dalsza część — przez gleby porośnięte starym lasem mieszanym (jodła,

buk, sosna).

Zbocze jest przeważnie nachylone w granicach 10-15% i tylko dolna

jego część w ykazuje duże spadki (25-40%). Na całej niem al długości prze­

kroju w ystępują gleby pseudobielicowe zarówno pod lasem, jak pod pola­

mi uprawnym i. Jedynie w miejscu, gdzie woda gruntow a tw orzy wysięki

podpowierzchniowe, spotkać można czarne ziemie (profil

1 0) oraz gleby

brunatne. Na zboczach strom ych (25-40%) nasilenie procesu w ym yw ania

w głąb profilu jest osłabione. W yraża się to, między innymi, słabiej w y­

kształconym i mniej zwięzłym poziomem iluwialnym (profile 15a i 16a).

P r z e k r ó j II (rys. 2) o kierunku NNO-SSW wykonano również na

zboczu o wystawie południowej. Rozpoczyna się on na wysokości ok. 320 m

R ys. 2. Przekrój n iw ela cy j n o -g le b o w y w L u b li (II)

S o il cro ss-se c tio n at L u b la (II)

n.p.m. i ma 70 m długości. Został on w całości w ykonany na glebach

uprawnych. Jego spadki są dość znaczne i w ahają się od 10 do ok. 25%-.

W górnej części o mniejszym nachyleniu zalegają gleby pseudobielicowe

(profile 1 i 5), w dolnej, gdzie spadki przekraczają już 20%, wykształciły

się w tórne gleby brunatne (profile 7a i

8

a)„ Procesy zmywne, chociaż ha­

mowane przez upraw ę mechaniczną w poprzek stoku, spowodowały tu

bardzo wyraźne zmiany w typologii gleb.

Należy podkreślić, że wybór na Pogórzu odpowiednich miejsc na prze­

kroje niwelacyjno-glebowe nastręczał pewne trudności. W ynika to ze

84

S. U ziak

znacznego zniekształcenia pokryw y glebowej Pogórza, a także z trudności

znalezienia obok siebie gleb różnie użytkowanych i stosunkowo mało

zniszczonych. Należy również podkreślić, że w niniejszej pracy pominięto

zupełnie genezę omawianych gleb, gdyż została ona przedstawiona w osob­

nej rozprawie [9].

Z przeprowadzonych badań wynika, że omawiane gleby wykształciły

się z utw orów w ybitnie pyłowych ilastych i znacznej miąższości (tab.

1).

Daje się również zauważyć zróżnicowanie składu mechanicznego w pro­

filach w skutek przemieszczania cząstek spławialnych i koloidalnych

w głąb. Powoduje to zwiększenie zwięzłości, a tym samym zmniejszenie

przepuszczalności poziomu iluwialnego i jest przyczyną częstego stagno-

wania na nich wody oraz odgórnego oglejenia.

Gleby te zarówno leśne, jak i uprawne, są silnie kwaśne, chociaż

pierwsze w ykazują większe zakwaszenie od uprawnych. Zawartość próch­

nicy w glebach upraw nych jest mała, w leśnych, rzecz zrozumiała, znacznie

większa. Niska jest także zawartość łatwo przyswajalnego P

2O5 i K

2O

(tab. 3).

Całkowity skład chemiczny gleb i stosunki molar ne wskazują również

na zróżnicowanie w składzie chemicznym cząstek ziemistych i ilastych

w profilu gleby leśnej (nr 5), wytworzonej na zboczu o mniejszym nachyle­

niu. W glebach na strom ej części stoku (profile 15a i 16a) przemieszczanie

zaznacza się słabiej, co jest potwierdzeniem obserwacji terenowych. Na

podkreślenie zasługuje także m ała zawartość fosforu, wapnia i magnezu

w cząstkach ziemistych oraz bardzo m ała w apnia we frak cji ilastej.

Reasumując w yniki badań terenowych i laboratoryjnych należy stw ier­

dzić, że w pływ rzeźby terenu i erozji wodnej na gleby Pogórza K arpackie­

go zaznacza się przede wszystkim w glebach upraw nych. W glebach tych

na zboczach o nachyleniu powyżej

2 0

% zachodzą istotne zmiany w m orfo­

logii i składzie chemicznym, prowadzące do zróżnicowania typologicznego.

Gleby pseudobielicowe przechodzą we w tórne gleby brunatne kwaśne lub

wyługowane. Z uwagi na wieloletnią upraw ę większość gleb brunatnych

na Pogórzu K arpackim powstała w ten właśnie sposób.

W glebach leśnych proces bielicowania (bądź pseudobielicowy) zacho­

dzi niezależnie od stopnia nachylenia zboczy, choć przebiega on w słab­

szym stopniu na stokach stromych. Podobne obserwacje poczyniono w gle­

bach górskich Turyngii, gdzie na zboczach o nachylenia powyżej 20%

w ystępują ładnie wykształcone gleby bielicowe, choć na mniej zwięzłym

m ateriale (piaski gliniaste wytworzone ze zwietrzenia piaskowców).

Stw ierdzenia te pozwalają bardziej krytycznie ustosunkować się do

genezy gleb brunatnych kwaśnych w Beskidach. Ja k bowiem wiadomo,

rzeźba terenu uważana jest za jeden z ważniejszych czynników

przeciw-W p ły w rzeźby teren u na p o k r y w ę g leb o w ą w K arp atach

85

S k ła d m ech a n iczn y g le b - p r z e k r o je w L u b li /F o g ó r z e K a r p a c k ie /

M e c h a n ic a l c o m p o s it io n o f s o i l s - c r o s s - s e c t i o n L u b ia /C a r p a t h ia n subm ontane r e g i o n / R odzaj u ż y tk u Nr p ro ­ f i l u g łę b o k o ś ćP o z io m f Ś r e d n ic a c z ą s t e k z i e m is t y c h w mm w % D ia m e te r o f p a r t i c l e s , mm, % S o i l u t i l i s a t i o n P ro ­ f i l e Ko. H o r iz o n , d ep th cm

Z

> 1 ma 1-0 , 1 0 , 1-0 ,1-0 5 0 , 0 5 -0 ,-0 2 0 , 0 2 -0 ,-0 -0 6 0 , 0 0 6 -0 ,-0 -0 2 < 0 ,0 0 2

Z

<^0 , 0 2 mm P r z e k r ó j I C r o s s - s e c t i o n I (& eba uprawna C u l t iv a t e d s o i l 1 Ax 5 -1 5 A2 2 5 -5 5 В 5 0 -6 0 0 0 0 2 5 3 19 16 15 40 37 3 4 23 23 22 4 6 7 12 13 19 39 42 48 L as F o r e s t 5 Ax 2 - 5 A2 1 0 -2 5 B1 5 0 -6 0 B2 1 0 0 -1 1 0 0 0 0 0 1 1 1 1 35 19 16 13 30 4 1 36 3 4 17 21 22 23 3 6 7 7 14 12 18 22 3 4 39 47 52 L as F o r e s t 9 Ax 2 - 1 2 A2 #1 5 -2 5 В '5 0 - 6 0 0 0 0 1 1 23 19 15 38 37 37 21 23 20 5 5 8 12 1 4 19 3 8 42 47 ' L as F o r e s t 1 5 a Ax 2 - 7 A2 1 5 -2 5 В 5 0 -6 0 С 1 1 0 -1 5 0 0 0 0 0 1 1 1 1 3 6 18 15 17 30 39 38 35 16 25 22 2 4 3 4 5 7 1 4 13 19 16 , 33 42 46 47 L as F o r e s t 1 6 a A-l 2 - 5 A2 1 0 -2 0 В 4 0 - 5 0 С 1 2 0 -1 3 0 0 0 0 0 1 1 2 1 37 19 20 22 28 38 39 33 22 17 20 4. 6 5 6 13 1 4 17 18 3 4 42 39 4 4 P r z e k r ó j I I C r o s s - s e ć t i o n I I G leb a uprawna . C u l t i v a t e d s o i l 1 A1 . 5 - 1 5 A2 2 5 -4 0 \ 5 5 -6 5 b2 9 0 -1 0 0 0 0 0 0 ł 2 2 2 2 14 15 14 19 45 43 38 33 23 23 22 18 7 6 6 5 9 11 18 23 39 40 46 46 G leb a uprawna C u l t iv a t e d s o i l 5 Ax 5 - 1 5 A2 2 0 - 3 0 В 4 0 - 5 0 0 0 0 2 2 2 16 18 17 40 42 35 20 22 21 7 3 5 15 13 20 42 38 46 G leb a uprawna C u l t iv a t e d s o i l 7 a a ł 5 - 1 5 В 3 0 -4 0 CG 1 0 0 -1 1 0 0 0 0 2 2 4 15 16 18 38 36 33 25 22 20 6 4 6 14 20 19 45 46 45 G leb a uprawna C u l t iv a t e d s o i l 8 a Ад_ 5 - 1 5 Bx 4 0 - 5 0 В2 9 0 -1 0 0 0 0 0 2 2 4 18 15 18 35 38 35 24 25 22 5 6 5 16 14 16 45 45 43

T a b e l a 2

oo

₀₅ Skład m echaniczny g le b - p rzek rój I I I w Bérehach Górnych /B ie s z c z a d y /

Mechanical co m p o sitio n o f s o i l s - c r o s s - s e c t io n I I I a t Berehy Górne /B ie s z c z a d y r a n g e/

Rodzaj) użytku ■Soil u t i l i s a t i o n Nr pro­ f i l u Pro­ f i l e No. Poziom, głębokość H orizon, depth cm ś r e d n ic a c z ą ste k z ie m isty c h w mm w % Diam eter o f p a r t i c l e s , mm, % £ . > i i * 1 H o 0 , 1 -0 , -0 5 0 ,0 5 -0 ,-0 2 0 ,0 2 -0 ,-0 -0 6 0 ,0 0 6 -0 ,-0 -0 2 < 0 , 0 0 2 Z < 0 ,0 2 P astw isko /h a ln e / l a 0 -1 0 5 30 35 20 6 2 7 15 Hlgh-mountain p a stu re _{/В/С 15-25 - 5 0 33 25 29 5 3 •5 13} Pastw isko /h a ln e / 3a 5-15 0 9 25 44 10 1 11 22 Hi^h-mountain p a stu re _{/ B j / 20-30 i 9 15} 24 22 19 11 52 /в 2/ 3 5 -5 0 i 12 11 20 25 21 11 57 Pastw isko /h a ln e / 11 5-1 5 i 8 29 37 10 7 9 26 High-mountain p astu re _{/ в / 25-4 0} 2 12 16 20 20 18 1^. 52 P astw isko /h a ln e / 15 / в / 15-25 1 12 20 34 i 15 11 8 3 4 Hlgh-m ountain p astu re

Lac - F o r est 18a /В/С 10г 25 - 5 0 10 16 20 22 17 15 54

Las - F o r est 22

_A

1 0 -5 ~ 5 12 29 27 12 8 12 32

/В д / 5-1 5 *v20 13 19 2 4 ’ 19 13 12 44

/В 2/ 3 0 -4 0 „ 1 0 15 13 18 21 19 14 54

P astw isko /d aw niej uprawna/ 47 _A1 2 -1 0 1 6 36 17 16 13 12 ! 41

P a stu re / o l d c u lt iv a t e d s o i l / _{/В х/ 15-25 1 7 10} 16 25 23 19 67

/В 2/ 50-60 ~ 5 5 12 14 24 20 25 69

P a stw isk o /d aw niej uprawna/ 55 _A1 2-1 2 1 6 29 18 19 15 13 47

P a stu re / o l d c u lt iv a t e d s o i l / _{/В х/ 15-30} * i—_i o ₆ 8 16 23 22 25 70

/В 2/ 50-60 1 6 10 19 24 17 24 65

Las - F o r e st 56 _А1 0 -2 г го о 29 27 15 12 8 9 29

/в /с 1 0-20 ~ 50 24_ 14 16 4 15 14 46

P astw isko /d aw niej uprawna/ 67 _А1 5-15 1 7 15 16 22 15 25 62

P a stu re / o l d c u lt iv a t e d s o i l / _{/ В /} 20-50 ^ 5 5 7 16 23 21 28 72 /В / с 4 0 -5 0 .

•

^ 5 0 7 6 15 21. 16 35 72

1.

U

z

ia

k

W p ływ rzeźby teren u na p o k ry w ę gleb o w ą w K arpatach

87

T a b e l a 3

O dczyn o r a z z a w a r to ść p r ó c h n ic y i ła t w o p r z y s w a j a ln y c h s k ła d n ik ó w w g le b a c h - p r z e k r o j e w L u b li /P o g ó r z e K a r p a c k ie / R e a c t io n and c o n t e n t o f humus and a v a i l a b l e e le m e n t s i n s o i l s

c r o s s - s e c t i o n a t L u b la /C a r p a t h ia n subm ontane r e g i o n / R odzaj u ż y tk u S o i l u t i l i s a t i o n Nr p r o ­ f i l u P r o ­ f i l e No. P o z io m , g łę b o k o ś ć H o r iz o n d e p th cm pH P r ó ch ­ m g/100 g g le b y o f s o i l Z a so b n o ść w Abundance i n w l n i n IN KCl ^ 0 n i c a Humus % _{P2 ° 5} K20 p 20 5 k2o P r z e k r ó j I - C r o s s - s e c t i o n I G leb a uprawna C u l t iv a t e d s o i l 1 5 - 1 5 A2 2 5 -3 5 В 5 0 - 6 0 4 . 4 4 . 4 4 . 4 5 . 2 5 . 3 5 , 5 2 ,3 8 3 , 6 1 1 ,7 9 , 4 4 , 5 5 , 7 8 , 9 ś r e d n i a - mean d o b r a - good d o b ra - good z ł a - bad z ł a - bad z ł a - bad L as F o r e s t 5 AX 2 - 5 A2 1 0 - 2 5 B1 5 0 - 6 0 B2 1 0 0 -1 1 0 3 , 4 3 , 9 4 , 6 5 , 8 4 , 0 4 . 4 5 . 5 6 , 4 1 1 ,8 2 6 , 3 0 , 4 0 , 5 0 , 4 1 0 ,9 2 . 5 7 . 5 7 , 0 -L as F o r e s t 9 Ax 2 - 1 2 a2 1 5 - 2 5 В 5 0 - 6 0 4 , 6 5 , 3 5 , 5 5 . 2 6 , 0 6 . 3 6 , 2 6 1 , 4 0 , 0 0 , 0 6 , 7 3 . 3 8 . 4 -— L as F o r e s t , 1 5 a Ax 2 - 7 A2 1 5 - 2 5 В 5 0 - 6 0 С 1 1 0 -1 3 0 3 , 2 3 , 8 3 , 7 4 , 1 4 . 2 4 . 2 4 , 6 5 . 1 , 9 , 6 8 3 , 4 0 , 0 0 , 0 5 , 0 1 1 ,9 3 , 8 6 . 7 9 . 7 - -L as F o r e s t 1 6 a Ax 2 - 5 A2 1 0 - 2 0 В 4 0 - 5 0 С 1 2 0 -1 3 0 3 . 6 3 . 6 3 , 8 6 , 0 4 . 4 4 , 1 4 , 9 6 . 5 7 , 1 2 4 , 5 0 , 0 3 , 2 8 , 9 9 , 2 3 , 0 6 . 7 6 . 7 -P r z e k r ó j I I - C r o s s - s e c t i o n I I G leb a uprawna C u l t iv a t e d s o i l .1 Ax 5 - 1 5 A2 2 5 -4 0 B-L 5 5 -6 5 B2 9 0 -1 0 0 4 . 2 4 . 3 4 , 2 3 , 8 5 . 3 5 . 4 5 , 3 4 , 9 * 1 ,5 8 0 , 5 0 , 0 0 , 0 1 , 9 5 , 1 2 , 9 5 , 6 9 , 0 z ł a - bad z ł a - bad z ł a - bad z ł a - bad z ł a - bad z ł a - bad z ł a - had z ł a - bad G leb a uprawna C u l t iv a t e d s o i l • 5 Ax 5 - 1 5 A2 2 0 - 3 0 В 4 0 - 5 0 4 . 3 4 . 4 4 , 0 5 . 3 5 . 4 5 , 0 2 ,0 0 3 , 0 0 , 0 1 , 2 1 1 ,7 4 . 1 8 . 2 ś r e d n i a - mean z ł a - bad z ł a - bad ś r e d n ia — mean • z ł a - bad z ł a - bad G leb a uprawna C u l t iv a t e d s o i l 7 a Ax 5 - 1 5 В 3 0 - 4 0 CG 1 0 0 -1 1 0 4 . 2 4 . 2 4 . 2 5 . 2 5 .2 5 , 5 1 ,6 8 1 , 7 0 , 8 5 , 5 7 . 4 7 . 4 9 . 5 z ł a - bad z ł a - bad d o b r a - good z ł a - bad z ł a - bad z ł a - bad G leb a upravma C u l t iv a t e d s o i l 8 a a-l 5 - 1 5 B1 4 0 - 5 0 в2 9 0 -1 0 0 4 , 1 4 , 3 5 , 0 5 , 1 5 , 3 6 , 0 1 , 7 4 1 , 7 0 , 5 0 ,0 7 , 4 4 , 6 4 , 1 z ł a - bad z ł a - bad z ł a - bad z ł a - bad z ł a - bad z ł a - bad

88

S. U ziak

działających tw orzeniu się gleb bielicowych w tym terenie. W świetle

przytoczonych faktów można mieć wątpliwości co do słuszności takich po­

glądów, na co wskazałem już we wcześniejszej pracy [1 0

].

P R Z E K R Ó J W B E R E H A C H G Ó R N Y C H

P r z e k r ó j III (rys. 3) został wykonany w terenie o dużych deniwe­

lacjach (od ok. 800 do ponad 1200 m n.p.m.). Biegnie on w kierunku N-S

(zbocze południowe) zaczynając się na wysokości 1248 m, a kończąc na

864 m n.p.m. Górną część zbocza (powyżej 1000 m) o dość zróżnicowanych

spadkach porasta roślinność halna. Część środkowa o największym n a­

chyleniu (30-60%) znajduje się pod lasem bukowym. Część dolna o m a­

łym nachyleniu (do ok. 15%) była dawniej upraw iana, obecnie jest za-

darniona.

Gleby omawianego obszaru należą do brunatnych kwaśnych. Ich miąż­

szość jest zróżnicowana zależnie od nachylenia stoku, a mianowicie: zwykle

większa w dolnej części zbocza (profile 47, 53, 67), nieco mniejsza i z w ięk­

szą ilością szkieletu (profile 18a,

2 2

, 31, 56) na stokach stromych. Bardzo

wyraźnie zaznacza się tu ochronny wpływ okryw y leśnej, bez której przy

tak dużych spadkach gleby uległyby całkowitemu zniszczeniu.

Powyżej 1000 m gleby m ają charakter halnych (profile За,

1 1, 15).

Typologicznie można by je zaliczyć do brunatnych kwaśnych mimo dość

w yraźnych różnic. Odznaczają się dużą ilością substancji organicznej

w całym profilu, a zwłaszcza w poziomie darniowym; jest ona również do

pewnego stopnia zmurszała. W miejscach wychodni skał pojawiają się

również gleby o bardzo słabo wykształconym profilu (nr la).

Pod względem składu mechanicznego (tab.

2

) omawiane gleby należą

do różnych grup, a mianowicie: utw orów pyłowych, glin i iłów ze zmien­

ną ilością szkieletu. Mają one bardzo kwaśny odczyn, dużą ilość substancji

organicznej oraz w ykazują m ałą zawartość łatwo przyswajalnego fosforu,

większą natom iast potasu (tab. 4).

W całkowitym składzie chemicznym gleb halnych (tab. 5 i

6

) zwraca

uwagę znaczna zawartość fosforu i bardzo m ała wapnia. Na podstawie

stosunków m olarnych (tab. 7 i

8

) daje się zauważyć pewne przemieszcze­

nie tlenków we frakcji ilastej.

Z przeprowadzonych badań wynika, że w skutek zróżnicowania rzeźby

i erozji wodnej nie zachodzą w glebach brunatnych kwaśnych zmiany

w ich typologii, jeśli znajdują się one pod okrywą roślinności ochronnej.

Gleby te zarówno pod lasem, jak i darnią w zasadzie nie zmieniają swojej

budowy profilowej naw et na bardzo stromych zboczach (do 60%). Zmiany

przejaw iają się jedynie w pewnym zmniejszeniu miąższości gleby przy

równoczesnym zwiększeniu zawartości szkieletu w masie glebowej.

Rys. 3. Frzekrój n iw c la c y jn o -g le b o w y w B creh a ch G órnych (III) — S o il c ro ss-sectio n at B ereh y G órne (III)

W

p

ły

w

rze

źb

y

te

re

n

u

na

p

o

k

r

y

w

ę

g

le

b

o

w

ą

w

K

a

r

p

a

ta

c

h

s o

S. U ziak

Odczyn o r a z z a w a r to ść p r ó c h n ic y i ła t w o p r z y s w a ja ln y c h s k ła d n ik ó w w g le b a c h - p r z e k r ó j I I I w B ereh a ch Górnych / B i e s z c z a d y /

R e a c t io n and c o n t e n t o f humus and r e a d i l y a v a i l a b l e e le m e n t s i n s o i l s - c r o s s - s e c t i o n I I I a t B ereh y Górr.e /B i e s z c z a d y r a n g e / R odzaj p r o f i ­Nr P o z io m , Pî P r ó c h n ic a lu b sub ­ s t a n c j a o r g a n ic z . Humus o r o r g a n ie m a tte r % m g/100 g g le b y m g/100 g o f s o i l Z a so b n o ść w u ż y tk u S o i l l u P ro ­ g łę b o k o ś ć H o r iz o n , w I n i n LN KCl w - i n Abundance i n u t i l i s a t i o n f i l e N o. d e p th cm IU0 r 2 o 5 к2о _{P2 ° 5} к2о P a s tw is k o / h a l n e / H igh­ m ou ntain p a s t u r e l a A1 /В /С 0 - 1 0 1 5 -2 5 4 , 1 3 , 7 4 , 6 4 , 5 / 1 0 , 7 5 / 9 ,2 6 4 , 4 2 , 1 1 7 .7 1 0 .8 ś r e d n ia mean z ł a - bad ś r e d n ia mean ś r e d n ia mean P a s t w is k o / h a l n e / H ig h -m ou ntain p a s t u r e 3 a Ao A1 /В д / /В 2/ 0 - 5 5 - 1 5 2 0 - 3 0 3 5 - 5 0 3 , 3 3 , 8 4 . 1 4 . 2 3 . 8 4 , 4 4 . 8 4 . 9 / 4 3 , 9 5 / / 2 0 , 9 4 / 5 ,8 2 1 2 ,3 2 , 0 0 , 0 0 , 0 6 6 ,2 2 0 ,5 5 . 1 4 . 1 z ł a - bad z ł a - bad z ł a - bad d obra good z ł a -• b ad z ł a - bad P a s t w is k o / h a l n e / 11 _A1 5 - 1 5 4 , 0 4 , 4 / 1 5 , 2 2 / 2 , 3 1 4 ,8 z ł a - bad ś r e d n ia mean H ig h -m ou ntain p a s t u r e / в / 2 5 - 4 0 4 , 2 4 , 6 4 , 3 2 0 , 3 4 , 9 z ł a - bad z ł a - bad P a s tw is k o / h a l n e / 15 Ao+1 0 - 1 0 3 , 7 4 , 2 / 1 7 , 2 0 / 5 , 7 1 1 ,9 d obra good ś r e d n i a mean H ig h -m ou n ta in p a s t u r e / в / 1 5 - 2 5 4 , 1 4 , 3 5 , 9 6 0 , 0 6 , 9 z ł a - bad zła - - b ad L as 1 8 a Ao+1. 0 - 5 3 , 9 4 , 5 / 1 9 , 6 5 / 2 , 8 2 5 ,9 - -F o r e s t _{/ в / с} 1 0 -2 5 4 , 1 4 , 5 4 , 8 5 0 , 0 8 , 2 - -L as 22 _A1 0 - 5 3 , 8 4 , 5 / 1 8 , 1 3 / 6 , 9 2 1 ,3

_

_

F o r e s t _{/ в х/} /В 2/ 5 - 1 5 3 0 - 4 0 3 , 9 4 , 1 4 . 4 4 . 5 5 ,0 6 1 , 4 0 , 8 5 . 7 4 . 7 -P a s t w is k o /d a w n ie j 47 A1 2 - 1 0 4 , 0 4 , 5 5 ,4 9 0 , 6 1 3 ,6 z ł a - bad ś r e d n ia mean u p ra w n e/ P a s t u r e / o l d c u l ­ t i v a t e d s o i l / /В х/ /В 2/ 1 5 - 2 5 5 0 - 6 0 4 . 1 4 . 1 4 . 6 4 . 7 2 , 2 0 0 , 0 0 , 0 4 , 1 4 , 6 z ł a - bad z ł a - bad z ł a - bad z ł a - bad P a s tw is k o /d a w n ie j 53 A1 2 - 1 2 3 , 9 4 , 5 4 ,3 6 1 , 0 1 5 ,9 z ł a - bad ś r e d n ia mean upraw na/ P a s t u r e / o l d c u l ­ t i v a t e d s o i l / /В х/ /В 2/ 1 5 -3 0 5 0 - 6 0 4 . 0 4 . 1 4 , 5 4 , 7 1 ,7 8 0 , 0 0 , 0 1 1 ,5 7 , 3 z ł a - bad z ł a - bad ś r e d n ia mean z ł a - bad L as F o r e s t 56 _А1 / в / с 0 - 2 1 0 -2 0 3 . 8 3 . 8 4 , 5 4 , 3 6 ,7 6 3 ,8 0 5 , 6 0 , 3 1 5 ,7 6 , 6 ś r e d n ia mean z ł a - bad ś r e d n ia mean z ł a - bad P a s tw is k o /d a w n ie j 67 А1 5 -1 5 3 , 9 4 , 7 3 ,9 4 2 , 2 1 3 ,2 z ł a - bad ś r e d n ia mean upravm a/ P a s t u r e / o l d c u l ­ t i v a t e d s o i l / / в / / 3 / с 2 0 - 3 0 4 0 - 5 0 4 . 1 4 . 1 5 . 0 5 . 1 1 ,6 9 0 , 0 0 , 0 5 , 3 1 0 ,2 z ł a - bad z ł a - bad z ł a - bad ś r e d n ia mean

W p ły w rzeźb y teren u na p ok ryw ę g leb o w ą w K arpatach

91

- a b с i a p

C a łk o w ity s k ła d ch em iczn y c z ą s t e k z i e m is t y c h / o ś r e d r .ic y < 1 mir:/ T o t a l c h e m ic a l c o m p o s it io n o f p a r t i c l e s 1 I.'JU R odzaj u ż y tk u S o i l u t i l i s a t i o n Nr p ro ­ f i l u P r o ­ f i l e No. P o zio m , g łę b o k o ś ć H o r iz o n , d ep th cm OJ о (Л F e2 °3 А12°з Р2о 5 СаО MgO к 2о °0 P r z e k r ó j I / L u b la / C r o s s - s e c t i o n I /L u b la / G leb a uprawna C u l t iv a t e d s o i l . 1 5 - 1 5 a2 2 5 -3 5 В 5 0 -6 0 8 1 ,8 3 8 3 ,1 6 7 8 ,5 ^ 1 ,7 9 2 , 1 4 3 ,6 5 1 0 ,0 4 ю , 3 7 1 2 ,2 6 0 ,0 5 0 ,0 8 0 , 0 6 0 , 4 6 0 ,4 9 0 , 5 4 0 ,6 2 0 , 5 4 0 ,9 5 1 ,8 2 1 ,9 5 2 ,0 8 L as - F o r e s t 5 A-l 2 - 5 A2 1 0 -2 5 B± 5 0 -6 0 B2 1 0 0 -1 1 0 7 2 ,2 8 8 5 ,5 2 8 0 ,1 2 7 6 ,9 7 1 .5 7 1 ,7 9 3 .5 7 3 , 3 6 6 , 6 4 8 ,0 0 1 0 ,5 2 8 ,8 5 0 , 0 4 0 ,0 1 о , о з о , о з 0 ,4 6 0 ,3 2 0 ,7 1 0 ,6 5 0 ,3 7 0 ,5 3 0 ,7 9 0 ,7 9 1 ,5 8 1 ,8 2 2 , 3 0 1 ,8 6 L as - F o r e s t 1 5 a Ад_ 2 -7 A2 1 5 - 2 5 В 5 0 - 6 0 С 1 1 0 -1 3 0 7 2 ,4 1 8 3 ,6 5 8 0 ,4 3 7 9 ,0 8 1 ,5 7 1 ,7 9 3 .0 7 3 .0 7 7 ,5 5 8 , 9 0 1 1 ,8 9 1 2 ,7 8 0 , 0 4 0 ,0 1 0 ,0 2 0 ,0 2 0 ,3 8 0 ,3 5 0 ,4 1 0 ,5 7 0 ,4 3 0 ,4 9 0 ,7 5 0 ,8 1 1 ,5 8 1 , 8 4 1 ,9 7 2 ,0 8 L as - F o r e s t 1 6 a Ax 2 - 5 A2 1 0 -2 0 В 4 0 - 5 0 С 1 2 0 -1 3 0 7 4 ,4 8 8 2 ,8 7 7 8 ,6 4 7 8 ,5 0 1 ,9 3 2 , 1 4 3 ,2 2 2 ,8 6 6 ,7 1 8 ,5 2 9 ,5 6 1 0 ,4 2 0 ,0 2 0 ,0 1 0 , 0 4 0 , 0 6 0 , 5 4 0 ,4 1 0 , 4 4 0 ,7 3 0 ,3 7 0 ,6 3 0 ,7 6 0 , 9 4 1 , 7 0 1 ,8 8 2 ,0 2 2 ,1 0 P r z e k r ó j I I /L u b l a / C r o s s - s e c t i o n I I / L u b la / G leb a uprawna C u l t iv a t e d s o i l 5 a-l 5 - 1 5 A2 2 0 - 5 0 В 4-0-50 8 0 ,6 2 8 4 ,3 3 7 8 ,0 0 ' 2 , 1 4 1 ,5 0 3 , 1 5 9 ,7 9 1 0 ,2 8 1 5 ,2 5 0 ,0 2 0 ,0 1 0 ,0 2 0 ,3 8 0 ,3 8 0 , 4 4 0 , 5 2 0 , 5 4 0 ,7 6 1 ,8 7 1 , 7 9 2 , 0 0 P r z e k r ó j I I I /B e r e h y Górne C r o s s - s e c t i o n I I I /B e r e h y G ó rn e/ P a s t w i sko / h a l n e / H ig h -m o u n ta in p a s t u r e 3 a A-l 5 - 1 5 / В ±/ 2 0 -3 0 /В 2 / 3 5 -5 0 5 1 ,3 3 6 0 ,4 1 6 1 ,9 6 4 , 7 9 5 .3 6 5 . 3 6 1 2 ,6 8 1 5 ,3 4 1 6 ,6 3 0 ,3 5 0 ,2 2 0 ,2 1 0 ,3 2 0 ,2 2 0 ,1 6 0 ,9 0 1 ,2 5 1 ,2 4 1 ,7 4 2 ,2 0 2 ,3 0

92

_{S. U zia k}

T a b e l a 6 C a łk o w ity s k ł a d c h e m iczn y f r a k c j i i l a s t e j c z ą s t e k / o ś r e d n i c y <C 0 ,0 0 1 mm/ T o t a l c h e m ic a l c o m p o s it io n o f c l a y f r a c t i o n / p a r t i c l e s o f 0 .0 0 1 mm i n d i a n e t e r / R odzaj u ż y tk u S o i l u t i l i z a t i o n W г p r o f i ­ l u f î î s Ko. P o z io c i, g łę b o k o ś ć H o r iz o n ,d e p th cm S i 0 2

F e 2 °3 A12 °3 P2° 5 CaO KgO k2o

% P r z e k r ó j X /L u b 1 а / C r o s s - s e c t i o n I /L u b l a / L as - F o r e s t 5 _A1 2 - 5 3 8 ,1 0 4 ,4 3 1 9 ,1 0 o ,3 3 0 ,2 7 1 ,2 9 1 ,7 2 A2 1 0 -2 5 4 4 ,0 9 7 , 4 4 2 3 ,1 2 0 ,2 9 0 , 4 4 1 ,4 7 2 ,1 2 b i 5 0 - 6 0 4 8 ,1 2 1 0 ,7 2 2 7 ,6 6 0 ,1 7 0 , 2 1 1 ,8 9 2 ,5 2 B2 1 0 0 -1 1 0 4 7 ,8 7 ‘ 1 0 ,8 7 2 1 ,0 2 0 ,2 0 0 ,2 7 2 ,0 0 1 2 . 2 8 1 L as - F o r e s t 15 a A1 2 -7 3 6 ,7 .1 7 , 0 0 1 8 ,1 1 0 ,2 8 0 ,3 2 1 ,2 2 1 , 6 4 Ao 1 5 -2 5 4 7 ,3 2 1 0 ,4 4 2 4 ,1 2 0 ,1 2 0 ,2 1 1 ,6 7 2 ,0 0 3 5 0 -6 0 4 7 ,9 5 1 1 ,5 8 1 9 ,7 2 0 ,1 3 0 ,2 ? 1 ,7 4 2 ,2 8 С 1 1 0 -1 3 0 4 8 ,7 4 1 0 ,1 5 2 0 ,1 8 0 ,2 3 0 ,2 7 1 ,8 5 2 ,5 6 P r z e k r ó j I I /L u b la / C r o s s - s e c t i o n I I / L u b la / G leb a uprawna 5 _A1 5 -1 5 4 4 ,2 3 8 ,2 9 2 0 ,1 1 0 , 4 0 0 ,2 7 1 ,6 6 2 ,1 2 C u l t i v a t e l s o i l _A2 2 0 -3 0 4 5 ,7 3 8 ,8 7 2 2 ,6 3 0 ,1 5 0 ,3 2 1 ,7 3 2 ,1 6 В 4 0 -5 0 4 7 ,9 9 1 0 ,4 4 2 0 ,5 6 0 ,1 6 0 ,2 1 1 ,8 5 2 , 4 4 P r z e k r ó j I I I /B e r e h y G órn e/ C r o s s - s e c t i o n I I I /B e r e h y G ó rn e/ P a s tw is k o 3 a _A1 5 - 1 5 2 7 ,6 9 7,'4 4 1 5 ,1 4 0 ,7 8 0 ,2 1 1 ,5 2 2 ,1 6 / h a l n e / H ip h -m o u n ta in / В , / 2 0 -3 0 3 8 ,0 9 1 0 ,4 4 2 5 ,3 9 0 ,6 9 0 ,4 4 1 ,9 5 2 , 9 6 p a s t u r e / 3 2 / 3 5 -5 0 3 6 ,1 0 1 2 ,4 4 2 5 ,3 4 0 ,6 2 0 ,2 7 2 .2 6 3 ,0 8

W N IO SK I OG ÓLNE

1

. Rzeźba terenu i związana z nią erozja wodna na Pogórzu K arpackim

powodują zm iany typologiczne przede wszystkim w glebach upraw nych,

w glebach leśnych natom iast się nie zaznaczają.

2. Zm iany w typologii zachodzą głównie w glebach pseudobielicowych.

które przechodzą we w tórne gleby brunatne (kwaśne lub wyługowane).

3. Gleby pseudobielicowe orne zachowują swoje cechy morfologiczne

na zboczach o nachyleniu do

2 0%.

Y /s p ó łc z y n n ik i G o e rin g a d l a c z ą s t e k z i e m is t y c h / < 1 mm/ G o e r in g ’ s c o e f f i c i e n t s f o r p a r t i c l e s / < 1 mm/ T a b e l a 7 Nr p r o f i l u P r o f i l e P o zio m , S t o s u n k i m oralne M olar c o n d it io n s S i 0 2 S i 0 2 S i 0 2 A12 °5 R odzaj u ż y tk u ß o i l u t i l i z a t i o n g łę b o k o ś ć T"T _{n АП П} 3?e2 ° 5 H o r iz o n ,

S i0 ~ SiOp SiOp _{A120 ^5} 2 5 2 5

2 5 LTo . d e p th cm : В i A2 : ; : / £ , / i AX В lu b

:

/Ъ ?У * 2 ° 3 P e 2 ° 3 A l2 ° 5 F e2 ° 5 A1 A1 P r z e k r ó j I / L u b la / C r o s s - s e c t i o n I /L u b la / G leb a uprav.na C u l t iv a t e d s o i l 1 _Ai A2 В 5 - 1 5 2 5 - 3 5 5 0 -6 0 1 2 ,4 2 1 2 ,0 2 9 ,1 3 1 2 1 ,6 4 1 0 3 ,5 2 5 7 ,2 2 1 3 ,8 3 1 3 ,6 1 1 0 ,8 7 8 ,7 9 7 , 5 9 5 , 2 6 1 ,5 6 1 ,3 1 1 ,8 0 1 ,2 7 1 ,2 5 1 ,0 7 1 ,4 4 Lac - T o ree t 5 _A1 2 - 5 1 6 ,0 5 1 2 2 ,4 2 1 8 ,4 7 6 ,6 2 1 ,5 1 2 ,0 5 1 ,4 2 1 ,4 5 1 0 -2 5 1 5 ,8 7 1 2 7 ,1 5 1 8 ,1 4 ' 7 , 0 0 1 ,4 9 2 ,1 5 1 ,5 9 1 ,5 1 5 0 -6 0 1 0 ,6 2 5 9 ,6 8 1 2 ,9 2 4 , 6 1 B2 1 0 0 -1 1 0 1 1 ,8 8 6 0 ,9 0 1 4 ,7 6 4 ,1 2 L a s - F o r e s t 1 5a _{^ 1} 2 - 7 1 4 ,3 7 1 2 2 ,6 4 1 6 ,2 7 7 ,5 5 1 ,4 5 1 ,7 6 1 ,4 1 1 ,2 4 a2 1 5 - 2 5 1 4 ,0 2 1 1 6 ,0 5 1 5 ,9 5 7 ,2 7 1 ,4 1 1 ,6 6 1 ,3 8 1 ,1 9 Б 5 0 -6 0 9 ,8 9 6 9 ,6 7 1 1 ,4 8 6 ,0 6 С 1 1 0 -1 5 0 9 ,1 0 6 8 ,5 0 1 0 ,5 0 6 ,5 2 L a s - F o r e s t 16a A1 2 - 5 1 5 ,9 1 1 0 2 ,6 4 1 8 ,8 5 5 ,4 4 1 ,5 8 1 ,5 8 1 ,5 4 1 ,1 6 A2 1 0 -2 0 1 4 ,2 2 1 0 2 ,9 6 1 6 ,5 0 6 ,2 5 1 ,2 5 1 ,5 8 1 ,1 8 1 ,5 5 в 4 0 -5 0 1 1 ,4 9 6 4 ,9 4 1 5 ,9 6 4 ,6 5 с 1 2 0 -1 5 0 1 0 ,8 8 7 2 ,9 7 1 2 ,7 8 5 ,7 0 P r z e k r ó j I I /L u b la / - C r o s s - s e c t i o n I I /L u b la / G ie b a uprav.na C u l t iv a t e d s o i l 5 A1_A2 в 5 - 1 5 2 0 -5 0 4 0 - 5 0 1 2 ,2 6 1 2 ,7 3 7 ,6 7 1 0 0 ,1 7 1 4 9 ,5 2 6 5 ,8 5 1 5 ,9 7 1 5 ,9 2 8 ,6 8 7 , 1 6 1 0 ,7 5 7 ,5 8 1 ,5 9 1 ,6 8 1 ,5 2 2 ,2 7 1>60 1 ,6 0 0 ,9 4 1 ,4 1 P r z e k r ó j I I I /B e r e h y G órne/ - C r o s s - s e c t i o n I I I /B e r e h y G ó rn e/ P a s t w is k o / h a l n e / Iligh -m ou n t a in p a s t u r e 5 a A1 5 - 1 5 / B j / 2 0 -5 0 5 ,5 3 5 ,^ 6 2 8 ,4 9 2 9 ,9 7 6 ,8 7 7 ,0 5 4 , 1 4 4 ,4 8 1 ,0 1 1 ,0 5 0 ,9 5 0 ,9 5 0 ,9 8 1 ,0 8 0 ,9 2 0 ,8 5 / В 2/ 5 5 -5 0 5 ,2 4 5 0 ,7 3 6 ,5 2 4 , 8 6

W

p

ły

w

rz

eź

b

y

te

re

nu

na

p

o

k

r

y

w

ę

g

le

b

o

w

ą

w

K

a

r

p

a

ta

c

h

T a b e l a 8

W : j ó ł с ", г. :. i ï. i 4Ï<.eri:i;ja f r a k c j i i l a s t e j / c z ą s t e k <C 0 ,0 0 1 nun/ - G u e r iü g 'ü c o e f f i c i e n t s f o r c l a y f r a c t i o n / < 0 . 0 0 1 ljk p a r t i c l e s /

R odzaj u ży tk u S o i l u t i l i z a t i o n Kr p r o f i l u P r o f i l e No. Foziora, g łę b o k o ś ć H o r iz o n , d e p th cm S t o s u n k i m o ralne M olar c o n d i t i o n s S i 0 2 S i 0 o S iü 2 _A1Ą R2 ° 3 F e 20 3 a i ą F c2 °5 S i 0 2 S i 0 2 S i 0 2 A 1 Ą A1 ! B i A , : / В , / , A2 : В lu b i A-j : /B ^ / R2 ° 3 f e 2 ° 3 A 1 Ą F e2 ° 5 P r z e k r ó j I /L u b la / - C r o s s - s e c t i o n I /L u b la / Laü - F o r e s t 5 _A1 2 - 5 2 , 9 4 2\L, 86 3 ,3 8 6 ,7 5 . 1 , 2 4 1 ,9 1 1 ,1 4 1 ,0 7 A2 1 0 - 2 5 2 ,6 8 1 5 ,7 5 3 ,2 3 4 ,6 8 1 ,1 5 1 ,3 2 1 ,0 9 1 ,2 0 B1 5 0 - 6 0 2 ,3 6 1 1 ,9 3 2 , 9 5 4 , 0 4 B2 1 0 0 - 1 1 0 2 ,8 8 1 1 ,7 0 3 ,8 3 3 ,0 5 L as - F o r e s t 1 5 a _A1 2 - 7 2 ,7 5 1 3 ,9 4 3 , 4 4 4 ,0 5 0 , 9 1 1 ,2 6 0 ,8 3 1 ,5 2 a2 1 5 - 2 5 2 , 6 0 1 2 ,0 4 3 , 3 2 3 ,6 1 0 , 8 6 1 ,0 9 0 ,7 8 1 ,3 5 В 5 0 - 6 0 3 , 0 0 1 1 ,0 0 4 , 1 2 2 , 6 6 С 1 1 0 - 1 3 0 3 , 1 0 1 2 ,7 6 4 , 0 9 3 ,1 1 P r z e k r ó j I I / L u b la / - C r o ss-- s e c t i o n I I /L u b la / G leb a uprawna 5 _A1 5 - 1 5 2 ,9 5 1 4 ,1 8 3 ,7 3 3 , 8 0 0 , 9 8 1 ,1 6 0 ,9 4 1 ,2 3 C u l t iv a t e d s o i l a2 2 0 - 3 0 2 , 7 4 1 3 ,7 0 3 ,4 2 3 ,9 9 0 , 9 1 1 ,1 2 0 ,8 6 1 , 2 9 в 4 0 - 5 0 2 , 9 9 1 2 ,2 2 3 , 9 6 3 , 0 8 P r z e k r ó j I I I /B e r e h y G ó rn e/ C r o s s - s e c t i o n I I I /B e r e h y G ó rn e / P a s tw is k o / h a l n e / З а _A1 5 - 1 5 ’ 2 ,3 6 9 ,8 9 3 , 1 0 3 , 1 8 1 ,1 7 1 ,0 2 1 ,2 2 0 , 8 4 H ig h -m o u n ta in p a s t u r e / в х/ 2 0 - 3 0 2 ,0 1 9 , 6 9 2 , 5 4 3 , 8 0 1 , 2 8 1 ,2 8 1 ,2 8 0 , 9 9 / в 2/ 3 5 - 5 0 1 ,8 4 7 , 7 1 2 , 4 1 3 ,1 9

W p ły w rzeźb y teren u na p o k ry w ę g leb o w ą w K arp atach

95

4. W glebach leśnych proces wym ywania zachodzi również na zbo­

czach o dużych spadkach 25-40%). Nasilenie tych procesów jest jednakże

osłabione.

5. Silne zróżnicowanie terenu i erozja wodna w obszarze Bieszczadów,

odznaczających się przeważnie glebami brunatnym i kwaśnymi, nie powo­

duje w zasadzie zmian w ich typologii.

6

. W glebach brunatnych kw aśnych erozja powoduje spłycenie profilu

i zwiększenie udziału szkieletu w masie glebowej.

*

Miło mi podziękować Dr J. Pomianowi za pomoc w badaniach tereno­

wych i Mgr J. Melke za pomoc w pracach laboratoryjnych.

LIT ER A TU R A

[1] D o b r z a ń s k i B., Z b y s ł a w B.: W p ły w erozji na e w o lu c ję cza rn o zie-

m ów . R oczn. N au k roln., ser. F, t. 71, z. 1, 1955.

[2] D o b r z a ń s k i B.: Z badań w p ły w u erozji w o d n ej na e w o lu c ję g leb w P o l­

sce. W iad. I-nst. M el. i U żyt. ziel., t. 1, I960, z. 4.

[3] D o b r z a ń s k i B.: Z ależn ość w y stę p o w a n ia ręd zin na W y ży n ie L u b elsk iej

od d ziałan ia erozji w o d n ej. A n n a les U M CS, sec. E, v o l. 19, 1965.

[4] D o b r z a ń s k i

B.,

U z i a k

S.:

D iffe r e n c ja c ja

k isły c h

b u rych leśn y ch

p o czw K a rp atsk ow o F lisza pod w lija n ije m w od n oj erozji. G eograf. S b o rn ik ,

Izd. L w o w sk o w o U n iw ie r site ta (w druku).

[5] P o m i a n

J.:

W p ływ rzeźb y teren u na w y stę p o w a n ie ręd zin flisz o w y c h .

A n n a les UM CS, sec. B, v o l. 18, 1965.

[6] T u r s k i R.:

W p ły w ero zji na n iek tó re w ła sn o śc i ręd zin k red o w y ch L u ­

b elszczy zn y . Cz. I. A n n a les U M CS, sec. E, v o l. 12, I960.

[7] U g g l a H.: U w a g i o p rzeb iegu ero zji g leb na te r e n ie P ojezierza M azur­

sk iego. Zesz. P rob lem . P ost. N au k roln., z. 8, 1957.

[8] U g g l a H. , M i r o w s k i Z.: W pływ’ erozji w o d n ej na m o r fo lo g ię i n ie ­

k tó re w ła sn o śc i ch em iczn e gleb na k ilk u w zgórzach m o ren o w y ch P o jezierza

M azurskiego. R oczn. N auk roln., ser. F, t. 74, 1961.

[9] U z i a k S.: Z a g a d n ien ie ty p o lo g ii n iek tó ry ch g leb p y ło w y c h Pogórza K a r­

p a ck ieg o . A n n a les UM CS, sec. B, v ol. 17, 1964.

[10] U z i a k S.: G leb y b ru n a tn e g ó rsk ie na p rzy k ła d zie g leb B ie sz c z a d ó w Z a­

chodnich. A n n a les UM CS, sec. E, vol. 18, 1964.

[11] Z i e m n i c k i S., M a z u r S.: P rzek rój zbocza jako o d z w ie r c ie d le n ie ero ­

zji gleb. A n n a les UM CS, sec. E, vol. 10, 1955.

96

S. U ziak

С. У З Я К

ВЛ И Я Н И Е РЕ Л Ь Е Ф А Н А ТИПОЛО ГИЧЕСКУЮ Д И Ф Ф Е РЕ Н Ц И А Ц И Ю

ПОЧВЕННОГО П О К Р О В А ВО Ф Л И Ш Е В Ы Х К А Р П А Т А Х

К а ф е д р а П о ч в о в е д е н и я У н и в е р с и т е т а и м . М . К ю р и -С к л о д о в с к о й в г. Л ю б л и н

Р е з ю м е

И сследов ан и я бы ли п ров еден ы на территории К арпатского П редгорья и п о д ­

ли н н ы х гор т.е. в Б еск и де. В области п ол евы х работ сделаны 3 н и в ел и р овн о-п оч -

вен ны е р а зр езы (рис. 1, 2, 3). Р езул ьт аты хи м и ч еск и х оп ределений, составляю щ их

доп ол н ен и е п ол ев ы х исследован ий, пом ещ ены в таб. 1-8. На основании п ров е­

д ен н ы х и сследован ий могут быть сдел ан ы сл едую щ и е вы воды :

1. Р е л ь е ф территории и сопутствую щ ая ем у водная эрози я на К арпатском

П редгорьи вы зы ваю т изм ен ен и я в типологии п р е ж д е всего п ахот н ы х почв, на

л есн ы х п оч в ах они н е отраж аю тся.

2. И зм ен ен и я в типологии п р ои сходя т в главном в п сев доп одзол и ст ы х п оч ­

в ах, и з которы х ф орм и рую тся вторичны е бур ы е почвы (кислы е или вы щ елочен ­

ные).

3. П сев доп одзол и сты е п ахотн ы е почвы сохраняю т свои м ор ф ологи ч еск и е ч ер ­

ты (признаки) на ск л он ах с уклоном до 20%.

4. В л есн ы х почв ах процесс вы щ елачи вания им еет место лиш ь на ск лон ах

с больш ими уклонам и (25-40%); однако интенсивность эт и х процессов см ягча­

ется.

5. Сильная д и ф ф ер ен ц и р ов ан н ость р е л ь е ф а и водн ая эрози я в р ай он е Б е с -

кида, где залегаю т п р еим ущ ествен но к и сл ы е бур ы е почвы, в общ ем н е вы зы ваю т

и зм ен ений в типологии почв.

6. В к и сл ы х бур ы х п оч в ах водн ая эр ози я ум ен ьш ает мощ ность п р оф и л я

а увелич ивает уч асти е скелетной ф р ак ц и и в почвенной м ассе.

S . U Z IA K

IN F L U E N C E OF R ELIE F U PO N T Y PO LO G IC A L D IF FE R E N T IA T IO N OF SO IL

COVER IN F L Y SH C A R PA T H IA N S

D e p a r t m e n t o f S o il S c ie n c e , M . C u r ie -S k ło d o w s k a U n i v e r s i t y i n L u b lin

S u m m a r y

T he r e sp e c tiv e in v e s tig a tio n s h a v e b een carried out on th e area of th e C ar­

p ath ian su b m on tan e reg io n and of th e proper m o u n ta in s, i.e. in th e B esk id y .

W ithin th e fra m es of th e area in v e s tig a tio n s 3 so il c r o ss-se c tio n s (Figs 1, 2 and

3) h a v e b een carried out. T he lab oratory d eterm in a tio n s, c o n stitu tin g a co m p le­

m en ta tio n of the area in v e stig a tio n s, are p u t to g eth er in T ab les 1-8. On th e basis

of th e carried out in v e stig a tio n s th e fo llo w in g g en era l co n clu sio n s can b e draw n:

1.

T he area top ograp h y and th e w a te r erosion on th e C arpathian su b m on tan e

region , co n n ected w ith th e top ograp h y, cau se ty p o lo g ic a l ch an ges, fir st of a ll, in

th e c u ltiv a te d so ils, w h ile in th e fo r e st so ils th e y do not occur.

W p ły w rzeźb y teren u na p o k r y w ę g leb o w ą w K arpatach

97

2. T he ty p o lo g ica l ch an ges are ob served m a in ly in p seu d op od zolic so ils, tr a n s­

fo rm in g in to seco n d a ry b row n so ils (acid and lea ch ed ones).

3. T he acid p seu d op od zolic so ils p reserv e th eir m o rp h o lo g ica l fea tu res on th e

slop es w ith th e in c lin a tio n to 20%.

4. In th e fo r e s t so ils th e le a c h in g p rocess occurs also on th e slo p es w ith

g reater in clin a tio n s

(25-40%). The

in te n sity

of th e se p ro cesses

is, h o w ev er,

w e a k one.

5. A stron g area v a r ia b ility and w a ter erosion on th e B e sk id y ra n g e area,

w ith m o stly acid b row n so ils, do not cause, as a ru le, an y ch a n g es in th eir t y ­

p ology.

6. In acid b row n so ils th ere occurs u n d er th e erosion in flu e n c e a s h a llo w in g

of th e so il p r o file as w e ll as an in crea se o f sk eleto n p a r tic le p e r cen ta g e in th e

so il b u lk.

W płynęło do redakcji w kw ietniu 1968 r.