R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X X , Z. 1, W A R S Z A W A 1969
ST A N IS Ł A W U Z IA K
/
WPŁYW RZEŹBY TERENU NA TYPOLOGICZNE ZRÓŻNICOWANIE
POKRYWY GLEBOWEJ W KARPATACH FLISZOWYCH
K ated ra G leb o zn a w stw a U M CS w L u b lin ie
W STĘP
Rzeźba terenu jest jednym z najistotniejszych czynników, który
w arunkuje erozję wodną, powodującą poważne zm iany w glebach. Ba
dania nad wpływ em erozji wodnej na własności gleby prowadzone są
w naszym k raju od szeregu lat. Największa liczba prac dotyczy gleb
w ytw orzonych z lessów i wapieni, zwłaszcza na Wyżynie Lubelskiej
[1, 2, 3,
6
, 11], znacznie m niejsza natom iast poświęcona jest glebom
z utw orów morenowych [7,
8
] i glebom górskim [4, 5].
W czasie prac kartograficznych, a zwłaszcza późniejszych badań,
poświęconych glebom górskim [9, 10], stwierdzono duże zróżnicowanie
typologiczne, zależne od rzeźby teren u i erozji. Dotyczyło to przede
wszystkim gleb tzw. pseudobielicowych i brunatnych. Nasuwało się rów
nież pytanie, przy jakich spadkach terenu, zależnie od użytkowania, za
chodzi jeszcze proces wym ywania składników i przemieszczania frakcji
ilastej, a na których został on już przerw any. Drugą interesującą kw estią
było, jak zm ieniają się pod wpływem erozji własności gleby w obrębie
tego samego typu.
P raca zajm uje się wymienionymi wyżej zagadnieniami. Terenem ba
dań było Pogórze Ciężkowickie oraz Bieszczady, a więc jednostki fizjo
graficzne silnie różniące się między sobą. Obszar pierwszy odznacza się
w ystępowaniem gleb pseudobielicowych oraz brunatnych wyługowa
nych i kwaśnych, które w ykształciły się z utw orów pokrywowych les-
sowatego zazwyczaj charakteru i dość znacznej miąższości. Dla drugiego
82
S. U ziak
obszaru natom iast typow ym i glebami są b runatne kwaśne, wytworzone
z fliszu karpackiego.
Do badań na Pogórzu w ybrano miejscowość Lubla, w Bieszcza
dach — B erehy Górne. W ykonano tu 3 przekroje niwelacyjno-glefoowe
i zbadano morfologię gleb w różnych elem entach rzeźby terenu. Ze
brany m ateriał opracowano laboratoryjnie i kam eralnie.
Oznaczenia laboratoryjne wykonano następującym i metodami: skład
mechaniczny gleb — metodą aerom etryczną Bouyoucosa w m odyfika
cji Cassagrande i Prószyńskiego, odczyn w In KC1 i w wodzie — elek-
trom etrycznie, próchnicę — m etodą Iszczerkowa-Rołłowa w m odyfika
cji dublańskiej, substancję organiczną — przez żarzenie, łatw o przy
sw ajalny dla roślin fosfor i potas — m etodą Egnera w modyfikacji
Riehm a oraz całkowity Skład chemiczny cząstek ziemistych i frakcji
ilastej — w stopach z ЫагСОз.
O M Ó W IENIE W Y N IK Ó W
P R Z E K R O J E W L U B L I
P r z e k r ó j I (rys. 1) o kierunku N-S w ykonany został na zboczu
południowym. Rozpoczyna się na wysokości ok. 360 m n.p.m. i m a 400 m
długości. Jego górna część, prawie płaska, przebiega przez gleby upraw ne,
R ys. 1. Przekrój n iw e la c y jn o -g le b o w y w L u b li (I)
S o il cro ss-se c tio n at L ubla (I)
W p ły w rzeźb y teren u na p o k r y w ę g leb o w ą w K arp atach
83
dalsza część — przez gleby porośnięte starym lasem mieszanym (jodła,
buk, sosna).
Zbocze jest przeważnie nachylone w granicach 10-15% i tylko dolna
jego część w ykazuje duże spadki (25-40%). Na całej niem al długości prze
kroju w ystępują gleby pseudobielicowe zarówno pod lasem, jak pod pola
mi uprawnym i. Jedynie w miejscu, gdzie woda gruntow a tw orzy wysięki
podpowierzchniowe, spotkać można czarne ziemie (profil
1 0) oraz gleby
brunatne. Na zboczach strom ych (25-40%) nasilenie procesu w ym yw ania
w głąb profilu jest osłabione. W yraża się to, między innymi, słabiej w y
kształconym i mniej zwięzłym poziomem iluwialnym (profile 15a i 16a).
P r z e k r ó j II (rys. 2) o kierunku NNO-SSW wykonano również na
zboczu o wystawie południowej. Rozpoczyna się on na wysokości ok. 320 m
R ys. 2. Przekrój n iw ela cy j n o -g le b o w y w L u b li (II)
S o il cro ss-se c tio n at L u b la (II)
n.p.m. i ma 70 m długości. Został on w całości w ykonany na glebach
uprawnych. Jego spadki są dość znaczne i w ahają się od 10 do ok. 25%-.
W górnej części o mniejszym nachyleniu zalegają gleby pseudobielicowe
(profile 1 i 5), w dolnej, gdzie spadki przekraczają już 20%, wykształciły
się w tórne gleby brunatne (profile 7a i
8
a)„ Procesy zmywne, chociaż ha
mowane przez upraw ę mechaniczną w poprzek stoku, spowodowały tu
bardzo wyraźne zmiany w typologii gleb.
Należy podkreślić, że wybór na Pogórzu odpowiednich miejsc na prze
kroje niwelacyjno-glebowe nastręczał pewne trudności. W ynika to ze
84
S. U ziak
znacznego zniekształcenia pokryw y glebowej Pogórza, a także z trudności
znalezienia obok siebie gleb różnie użytkowanych i stosunkowo mało
zniszczonych. Należy również podkreślić, że w niniejszej pracy pominięto
zupełnie genezę omawianych gleb, gdyż została ona przedstawiona w osob
nej rozprawie [9].
Z przeprowadzonych badań wynika, że omawiane gleby wykształciły
się z utw orów w ybitnie pyłowych ilastych i znacznej miąższości (tab.
1).
Daje się również zauważyć zróżnicowanie składu mechanicznego w pro
filach w skutek przemieszczania cząstek spławialnych i koloidalnych
w głąb. Powoduje to zwiększenie zwięzłości, a tym samym zmniejszenie
przepuszczalności poziomu iluwialnego i jest przyczyną częstego stagno-
wania na nich wody oraz odgórnego oglejenia.
Gleby te zarówno leśne, jak i uprawne, są silnie kwaśne, chociaż
pierwsze w ykazują większe zakwaszenie od uprawnych. Zawartość próch
nicy w glebach upraw nych jest mała, w leśnych, rzecz zrozumiała, znacznie
większa. Niska jest także zawartość łatwo przyswajalnego P
2O5 i K
2O
(tab. 3).
Całkowity skład chemiczny gleb i stosunki molar ne wskazują również
na zróżnicowanie w składzie chemicznym cząstek ziemistych i ilastych
w profilu gleby leśnej (nr 5), wytworzonej na zboczu o mniejszym nachyle
niu. W glebach na strom ej części stoku (profile 15a i 16a) przemieszczanie
zaznacza się słabiej, co jest potwierdzeniem obserwacji terenowych. Na
podkreślenie zasługuje także m ała zawartość fosforu, wapnia i magnezu
w cząstkach ziemistych oraz bardzo m ała w apnia we frak cji ilastej.
Reasumując w yniki badań terenowych i laboratoryjnych należy stw ier
dzić, że w pływ rzeźby terenu i erozji wodnej na gleby Pogórza K arpackie
go zaznacza się przede wszystkim w glebach upraw nych. W glebach tych
na zboczach o nachyleniu powyżej
2 0
% zachodzą istotne zmiany w m orfo
logii i składzie chemicznym, prowadzące do zróżnicowania typologicznego.
Gleby pseudobielicowe przechodzą we w tórne gleby brunatne kwaśne lub
wyługowane. Z uwagi na wieloletnią upraw ę większość gleb brunatnych
na Pogórzu K arpackim powstała w ten właśnie sposób.
W glebach leśnych proces bielicowania (bądź pseudobielicowy) zacho
dzi niezależnie od stopnia nachylenia zboczy, choć przebiega on w słab
szym stopniu na stokach stromych. Podobne obserwacje poczyniono w gle
bach górskich Turyngii, gdzie na zboczach o nachylenia powyżej 20%
w ystępują ładnie wykształcone gleby bielicowe, choć na mniej zwięzłym
m ateriale (piaski gliniaste wytworzone ze zwietrzenia piaskowców).
Stw ierdzenia te pozwalają bardziej krytycznie ustosunkować się do
genezy gleb brunatnych kwaśnych w Beskidach. Ja k bowiem wiadomo,
rzeźba terenu uważana jest za jeden z ważniejszych czynników
przeciw-W p ły w rzeźby teren u na p o k r y w ę g leb o w ą w K arp atach
85
S k ła d m ech a n iczn y g le b - p r z e k r o je w L u b li /F o g ó r z e K a r p a c k ie /
M e c h a n ic a l c o m p o s it io n o f s o i l s - c r o s s - s e c t i o n L u b ia /C a r p a t h ia n subm ontane r e g i o n / R odzaj u ż y tk u Nr p ro f i l u g łę b o k o ś ćP o z io m f Ś r e d n ic a c z ą s t e k z i e m is t y c h w mm w % D ia m e te r o f p a r t i c l e s , mm, % S o i l u t i l i s a t i o n P ro f i l e Ko. H o r iz o n , d ep th cm
Z
> 1 ma 1-0 , 1 0 , 1-0 ,1-0 5 0 , 0 5 -0 ,-0 2 0 , 0 2 -0 ,-0 -0 6 0 , 0 0 6 -0 ,-0 -0 2 < 0 ,0 0 2Z
<^0 , 0 2 mm P r z e k r ó j I C r o s s - s e c t i o n I (& eba uprawna C u l t iv a t e d s o i l 1 Ax 5 -1 5 A2 2 5 -5 5 В 5 0 -6 0 0 0 0 2 5 3 19 16 15 40 37 3 4 23 23 22 4 6 7 12 13 19 39 42 48 L as F o r e s t 5 Ax 2 - 5 A2 1 0 -2 5 B1 5 0 -6 0 B2 1 0 0 -1 1 0 0 0 0 0 1 1 1 1 35 19 16 13 30 4 1 36 3 4 17 21 22 23 3 6 7 7 14 12 18 22 3 4 39 47 52 L as F o r e s t 9 Ax 2 - 1 2 A2 #1 5 -2 5 В '5 0 - 6 0 0 0 0 1 1 23 19 15 38 37 37 21 23 20 5 5 8 12 1 4 19 3 8 42 47 ' L as F o r e s t 1 5 a Ax 2 - 7 A2 1 5 -2 5 В 5 0 -6 0 С 1 1 0 -1 5 0 0 0 0 0 1 1 1 1 3 6 18 15 17 30 39 38 35 16 25 22 2 4 3 4 5 7 1 4 13 19 16 , 33 42 46 47 L as F o r e s t 1 6 a A-l 2 - 5 A2 1 0 -2 0 В 4 0 - 5 0 С 1 2 0 -1 3 0 0 0 0 0 1 1 2 1 37 19 20 22 28 38 39 33 22 17 20 4. 6 5 6 13 1 4 17 18 3 4 42 39 4 4 P r z e k r ó j I I C r o s s - s e ć t i o n I I G leb a uprawna . C u l t i v a t e d s o i l 1 A1 . 5 - 1 5 A2 2 5 -4 0 \ 5 5 -6 5 b2 9 0 -1 0 0 0 0 0 0 ł 2 2 2 2 14 15 14 19 45 43 38 33 23 23 22 18 7 6 6 5 9 11 18 23 39 40 46 46 G leb a uprawna C u l t iv a t e d s o i l 5 Ax 5 - 1 5 A2 2 0 - 3 0 В 4 0 - 5 0 0 0 0 2 2 2 16 18 17 40 42 35 20 22 21 7 3 5 15 13 20 42 38 46 G leb a uprawna C u l t iv a t e d s o i l 7 a a ł 5 - 1 5 В 3 0 -4 0 CG 1 0 0 -1 1 0 0 0 0 2 2 4 15 16 18 38 36 33 25 22 20 6 4 6 14 20 19 45 46 45 G leb a uprawna C u l t iv a t e d s o i l 8 a Ад_ 5 - 1 5 Bx 4 0 - 5 0 В2 9 0 -1 0 0 0 0 0 2 2 4 18 15 18 35 38 35 24 25 22 5 6 5 16 14 16 45 45 43T a b e l a 2
oo
05 Skład m echaniczny g le b - p rzek rój I I I w Bérehach Górnych /B ie s z c z a d y /Mechanical co m p o sitio n o f s o i l s - c r o s s - s e c t io n I I I a t Berehy Górne /B ie s z c z a d y r a n g e/
Rodzaj) użytku ■Soil u t i l i s a t i o n Nr pro f i l u Pro f i l e No. Poziom, głębokość H orizon, depth cm ś r e d n ic a c z ą ste k z ie m isty c h w mm w % Diam eter o f p a r t i c l e s , mm, % £ . > i i * 1 H o 0 , 1 -0 , -0 5 0 ,0 5 -0 ,-0 2 0 ,0 2 -0 ,-0 -0 6 0 ,0 0 6 -0 ,-0 -0 2 < 0 , 0 0 2 Z < 0 ,0 2 P astw isko /h a ln e / l a 0 -1 0 5 30 35 20 6 2 7 15 Hlgh-mountain p a stu re /В/С 15-25 - 5 0 33 25 29 5 3 •5 13 Pastw isko /h a ln e / 3a 5-15 0 9 25 44 10 1 11 22 Hi^h-mountain p a stu re / B j / 20-30 i 9 15 24 22 19 11 52 /в 2/ 3 5 -5 0 i 12 11 20 25 21 11 57 Pastw isko /h a ln e / 11 5-1 5 i 8 29 37 10 7 9 26 High-mountain p astu re / в / 25-4 0 2 12 16 20 20 18 1^. 52 P astw isko /h a ln e / 15 / в / 15-25 1 12 20 34 i 15 11 8 3 4 Hlgh-m ountain p astu re
Lac - F o r est 18a /В/С 10г 25 - 5 0 10 16 20 22 17 15 54
Las - F o r est 22
A
1 0 -5 ~ 5 12 29 27 12 8 12 32
/В д / 5-1 5 *v20 13 19 2 4 ’ 19 13 12 44
/В 2/ 3 0 -4 0 „ 1 0 15 13 18 21 19 14 54
P astw isko /d aw niej uprawna/ 47 A1 2 -1 0 1 6 36 17 16 13 12 ! 41
P a stu re / o l d c u lt iv a t e d s o i l / /В х/ 15-25 1 7 10 16 25 23 19 67
/В 2/ 50-60 ~ 5 5 12 14 24 20 25 69
P a stw isk o /d aw niej uprawna/ 55 A1 2-1 2 1 6 29 18 19 15 13 47
P a stu re / o l d c u lt iv a t e d s o i l / /В х/ 15-30 * i—i o 6 8 16 23 22 25 70
/В 2/ 50-60 1 6 10 19 24 17 24 65
Las - F o r e st 56 А1 0 -2 г го о 29 27 15 12 8 9 29
/в /с 1 0-20 ~ 50 24_ 14 16 4 15 14 46
P astw isko /d aw niej uprawna/ 67 А1 5-15 1 7 15 16 22 15 25 62
P a stu re / o l d c u lt iv a t e d s o i l / / В / 20-50 ^ 5 5 7 16 23 21 28 72 /В / с 4 0 -5 0 .
•
^ 5 0 7 6 15 21. 16 35 721.
U
z
ia
k
W p ływ rzeźby teren u na p o k ry w ę gleb o w ą w K arpatach
87
T a b e l a 3
O dczyn o r a z z a w a r to ść p r ó c h n ic y i ła t w o p r z y s w a j a ln y c h s k ła d n ik ó w w g le b a c h - p r z e k r o j e w L u b li /P o g ó r z e K a r p a c k ie / R e a c t io n and c o n t e n t o f humus and a v a i l a b l e e le m e n t s i n s o i l s
c r o s s - s e c t i o n a t L u b la /C a r p a t h ia n subm ontane r e g i o n / R odzaj u ż y tk u S o i l u t i l i s a t i o n Nr p r o f i l u P r o f i l e No. P o z io m , g łę b o k o ś ć H o r iz o n d e p th cm pH P r ó ch m g/100 g g le b y o f s o i l Z a so b n o ść w Abundance i n w l n i n IN KCl ^ 0 n i c a Humus % P2 ° 5 K20 p 20 5 k2o P r z e k r ó j I - C r o s s - s e c t i o n I G leb a uprawna C u l t iv a t e d s o i l 1 5 - 1 5 A2 2 5 -3 5 В 5 0 - 6 0 4 . 4 4 . 4 4 . 4 5 . 2 5 . 3 5 , 5 2 ,3 8 3 , 6 1 1 ,7 9 , 4 4 , 5 5 , 7 8 , 9 ś r e d n i a - mean d o b r a - good d o b ra - good z ł a - bad z ł a - bad z ł a - bad L as F o r e s t 5 AX 2 - 5 A2 1 0 - 2 5 B1 5 0 - 6 0 B2 1 0 0 -1 1 0 3 , 4 3 , 9 4 , 6 5 , 8 4 , 0 4 . 4 5 . 5 6 , 4 1 1 ,8 2 6 , 3 0 , 4 0 , 5 0 , 4 1 0 ,9 2 . 5 7 . 5 7 , 0 -L as F o r e s t 9 Ax 2 - 1 2 a2 1 5 - 2 5 В 5 0 - 6 0 4 , 6 5 , 3 5 , 5 5 . 2 6 , 0 6 . 3 6 , 2 6 1 , 4 0 , 0 0 , 0 6 , 7 3 . 3 8 . 4 -— L as F o r e s t , 1 5 a Ax 2 - 7 A2 1 5 - 2 5 В 5 0 - 6 0 С 1 1 0 -1 3 0 3 , 2 3 , 8 3 , 7 4 , 1 4 . 2 4 . 2 4 , 6 5 . 1 , 9 , 6 8 3 , 4 0 , 0 0 , 0 5 , 0 1 1 ,9 3 , 8 6 . 7 9 . 7 - -L as F o r e s t 1 6 a Ax 2 - 5 A2 1 0 - 2 0 В 4 0 - 5 0 С 1 2 0 -1 3 0 3 . 6 3 . 6 3 , 8 6 , 0 4 . 4 4 , 1 4 , 9 6 . 5 7 , 1 2 4 , 5 0 , 0 3 , 2 8 , 9 9 , 2 3 , 0 6 . 7 6 . 7 -P r z e k r ó j I I - C r o s s - s e c t i o n I I G leb a uprawna C u l t iv a t e d s o i l .1 Ax 5 - 1 5 A2 2 5 -4 0 B-L 5 5 -6 5 B2 9 0 -1 0 0 4 . 2 4 . 3 4 , 2 3 , 8 5 . 3 5 . 4 5 , 3 4 , 9 * 1 ,5 8 0 , 5 0 , 0 0 , 0 1 , 9 5 , 1 2 , 9 5 , 6 9 , 0 z ł a - bad z ł a - bad z ł a - bad z ł a - bad z ł a - bad z ł a - bad z ł a - had z ł a - bad G leb a uprawna C u l t iv a t e d s o i l • 5 Ax 5 - 1 5 A2 2 0 - 3 0 В 4 0 - 5 0 4 . 3 4 . 4 4 , 0 5 . 3 5 . 4 5 , 0 2 ,0 0 3 , 0 0 , 0 1 , 2 1 1 ,7 4 . 1 8 . 2 ś r e d n i a - mean z ł a - bad z ł a - bad ś r e d n ia — mean • z ł a - bad z ł a - bad G leb a uprawna C u l t iv a t e d s o i l 7 a Ax 5 - 1 5 В 3 0 - 4 0 CG 1 0 0 -1 1 0 4 . 2 4 . 2 4 . 2 5 . 2 5 .2 5 , 5 1 ,6 8 1 , 7 0 , 8 5 , 5 7 . 4 7 . 4 9 . 5 z ł a - bad z ł a - bad d o b r a - good z ł a - bad z ł a - bad z ł a - bad G leb a upravma C u l t iv a t e d s o i l 8 a a-l 5 - 1 5 B1 4 0 - 5 0 в2 9 0 -1 0 0 4 , 1 4 , 3 5 , 0 5 , 1 5 , 3 6 , 0 1 , 7 4 1 , 7 0 , 5 0 ,0 7 , 4 4 , 6 4 , 1 z ł a - bad z ł a - bad z ł a - bad z ł a - bad z ł a - bad z ł a - bad
88
S. U ziak
działających tw orzeniu się gleb bielicowych w tym terenie. W świetle
przytoczonych faktów można mieć wątpliwości co do słuszności takich po
glądów, na co wskazałem już we wcześniejszej pracy [1 0
].
P R Z E K R Ó J W B E R E H A C H G Ó R N Y C H
P r z e k r ó j III (rys. 3) został wykonany w terenie o dużych deniwe
lacjach (od ok. 800 do ponad 1200 m n.p.m.). Biegnie on w kierunku N-S
(zbocze południowe) zaczynając się na wysokości 1248 m, a kończąc na
864 m n.p.m. Górną część zbocza (powyżej 1000 m) o dość zróżnicowanych
spadkach porasta roślinność halna. Część środkowa o największym n a
chyleniu (30-60%) znajduje się pod lasem bukowym. Część dolna o m a
łym nachyleniu (do ok. 15%) była dawniej upraw iana, obecnie jest za-
darniona.
Gleby omawianego obszaru należą do brunatnych kwaśnych. Ich miąż
szość jest zróżnicowana zależnie od nachylenia stoku, a mianowicie: zwykle
większa w dolnej części zbocza (profile 47, 53, 67), nieco mniejsza i z w ięk
szą ilością szkieletu (profile 18a,
2 2
, 31, 56) na stokach stromych. Bardzo
wyraźnie zaznacza się tu ochronny wpływ okryw y leśnej, bez której przy
tak dużych spadkach gleby uległyby całkowitemu zniszczeniu.
Powyżej 1000 m gleby m ają charakter halnych (profile За,
1 1, 15).
Typologicznie można by je zaliczyć do brunatnych kwaśnych mimo dość
w yraźnych różnic. Odznaczają się dużą ilością substancji organicznej
w całym profilu, a zwłaszcza w poziomie darniowym; jest ona również do
pewnego stopnia zmurszała. W miejscach wychodni skał pojawiają się
również gleby o bardzo słabo wykształconym profilu (nr la).
Pod względem składu mechanicznego (tab.
2
) omawiane gleby należą
do różnych grup, a mianowicie: utw orów pyłowych, glin i iłów ze zmien
ną ilością szkieletu. Mają one bardzo kwaśny odczyn, dużą ilość substancji
organicznej oraz w ykazują m ałą zawartość łatwo przyswajalnego fosforu,
większą natom iast potasu (tab. 4).
W całkowitym składzie chemicznym gleb halnych (tab. 5 i
6
) zwraca
uwagę znaczna zawartość fosforu i bardzo m ała wapnia. Na podstawie
stosunków m olarnych (tab. 7 i
8
) daje się zauważyć pewne przemieszcze
nie tlenków we frakcji ilastej.
Z przeprowadzonych badań wynika, że w skutek zróżnicowania rzeźby
i erozji wodnej nie zachodzą w glebach brunatnych kwaśnych zmiany
w ich typologii, jeśli znajdują się one pod okrywą roślinności ochronnej.
Gleby te zarówno pod lasem, jak i darnią w zasadzie nie zmieniają swojej
budowy profilowej naw et na bardzo stromych zboczach (do 60%). Zmiany
przejaw iają się jedynie w pewnym zmniejszeniu miąższości gleby przy
równoczesnym zwiększeniu zawartości szkieletu w masie glebowej.
Rys. 3. Frzekrój n iw c la c y jn o -g le b o w y w B creh a ch G órnych (III) — S o il c ro ss-sectio n at B ereh y G órne (III)
W
p
ły
w
rze
źb
y
te
re
n
u
na
p
o
k
r
y
w
ę
g
le
b
o
w
ą
w
K
a
r
p
a
ta
c
h
s o
S. U ziak
Odczyn o r a z z a w a r to ść p r ó c h n ic y i ła t w o p r z y s w a ja ln y c h s k ła d n ik ó w w g le b a c h - p r z e k r ó j I I I w B ereh a ch Górnych / B i e s z c z a d y /
R e a c t io n and c o n t e n t o f humus and r e a d i l y a v a i l a b l e e le m e n t s i n s o i l s - c r o s s - s e c t i o n I I I a t B ereh y Górr.e /B i e s z c z a d y r a n g e / R odzaj p r o f i Nr P o z io m , Pî P r ó c h n ic a lu b sub s t a n c j a o r g a n ic z . Humus o r o r g a n ie m a tte r % m g/100 g g le b y m g/100 g o f s o i l Z a so b n o ść w u ż y tk u S o i l l u P ro g łę b o k o ś ć H o r iz o n , w I n i n LN KCl w - i n Abundance i n u t i l i s a t i o n f i l e N o. d e p th cm IU0 r 2 o 5 к2о P2 ° 5 к2о P a s tw is k o / h a l n e / H igh m ou ntain p a s t u r e l a A1 /В /С 0 - 1 0 1 5 -2 5 4 , 1 3 , 7 4 , 6 4 , 5 / 1 0 , 7 5 / 9 ,2 6 4 , 4 2 , 1 1 7 .7 1 0 .8 ś r e d n ia mean z ł a - bad ś r e d n ia mean ś r e d n ia mean P a s t w is k o / h a l n e / H ig h -m ou ntain p a s t u r e 3 a Ao A1 /В д / /В 2/ 0 - 5 5 - 1 5 2 0 - 3 0 3 5 - 5 0 3 , 3 3 , 8 4 . 1 4 . 2 3 . 8 4 , 4 4 . 8 4 . 9 / 4 3 , 9 5 / / 2 0 , 9 4 / 5 ,8 2 1 2 ,3 2 , 0 0 , 0 0 , 0 6 6 ,2 2 0 ,5 5 . 1 4 . 1 z ł a - bad z ł a - bad z ł a - bad d obra good z ł a -• b ad z ł a - bad P a s t w is k o / h a l n e / 11 A1 5 - 1 5 4 , 0 4 , 4 / 1 5 , 2 2 / 2 , 3 1 4 ,8 z ł a - bad ś r e d n ia mean H ig h -m ou ntain p a s t u r e / в / 2 5 - 4 0 4 , 2 4 , 6 4 , 3 2 0 , 3 4 , 9 z ł a - bad z ł a - bad P a s tw is k o / h a l n e / 15 Ao+1 0 - 1 0 3 , 7 4 , 2 / 1 7 , 2 0 / 5 , 7 1 1 ,9 d obra good ś r e d n i a mean H ig h -m ou n ta in p a s t u r e / в / 1 5 - 2 5 4 , 1 4 , 3 5 , 9 6 0 , 0 6 , 9 z ł a - bad zła - - b ad L as 1 8 a Ao+1. 0 - 5 3 , 9 4 , 5 / 1 9 , 6 5 / 2 , 8 2 5 ,9 - -F o r e s t / в / с 1 0 -2 5 4 , 1 4 , 5 4 , 8 5 0 , 0 8 , 2 - -L as 22 A1 0 - 5 3 , 8 4 , 5 / 1 8 , 1 3 / 6 , 9 2 1 ,3
_
_
F o r e s t / в х/ /В 2/ 5 - 1 5 3 0 - 4 0 3 , 9 4 , 1 4 . 4 4 . 5 5 ,0 6 1 , 4 0 , 8 5 . 7 4 . 7 -P a s t w is k o /d a w n ie j 47 A1 2 - 1 0 4 , 0 4 , 5 5 ,4 9 0 , 6 1 3 ,6 z ł a - bad ś r e d n ia mean u p ra w n e/ P a s t u r e / o l d c u l t i v a t e d s o i l / /В х/ /В 2/ 1 5 - 2 5 5 0 - 6 0 4 . 1 4 . 1 4 . 6 4 . 7 2 , 2 0 0 , 0 0 , 0 4 , 1 4 , 6 z ł a - bad z ł a - bad z ł a - bad z ł a - bad P a s tw is k o /d a w n ie j 53 A1 2 - 1 2 3 , 9 4 , 5 4 ,3 6 1 , 0 1 5 ,9 z ł a - bad ś r e d n ia mean upraw na/ P a s t u r e / o l d c u l t i v a t e d s o i l / /В х/ /В 2/ 1 5 -3 0 5 0 - 6 0 4 . 0 4 . 1 4 , 5 4 , 7 1 ,7 8 0 , 0 0 , 0 1 1 ,5 7 , 3 z ł a - bad z ł a - bad ś r e d n ia mean z ł a - bad L as F o r e s t 56 А1 / в / с 0 - 2 1 0 -2 0 3 . 8 3 . 8 4 , 5 4 , 3 6 ,7 6 3 ,8 0 5 , 6 0 , 3 1 5 ,7 6 , 6 ś r e d n ia mean z ł a - bad ś r e d n ia mean z ł a - bad P a s tw is k o /d a w n ie j 67 А1 5 -1 5 3 , 9 4 , 7 3 ,9 4 2 , 2 1 3 ,2 z ł a - bad ś r e d n ia mean upravm a/ P a s t u r e / o l d c u l t i v a t e d s o i l / / в / / 3 / с 2 0 - 3 0 4 0 - 5 0 4 . 1 4 . 1 5 . 0 5 . 1 1 ,6 9 0 , 0 0 , 0 5 , 3 1 0 ,2 z ł a - bad z ł a - bad z ł a - bad ś r e d n ia meanW p ły w rzeźb y teren u na p ok ryw ę g leb o w ą w K arpatach
91
- a b с i a p
C a łk o w ity s k ła d ch em iczn y c z ą s t e k z i e m is t y c h / o ś r e d r .ic y < 1 mir:/ T o t a l c h e m ic a l c o m p o s it io n o f p a r t i c l e s 1 I.'JU R odzaj u ż y tk u S o i l u t i l i s a t i o n Nr p ro f i l u P r o f i l e No. P o zio m , g łę b o k o ś ć H o r iz o n , d ep th cm OJ о (Л F e2 °3 А12°з Р2о 5 СаО MgO к 2о °0 P r z e k r ó j I / L u b la / C r o s s - s e c t i o n I /L u b la / G leb a uprawna C u l t iv a t e d s o i l . 1 5 - 1 5 a2 2 5 -3 5 В 5 0 -6 0 8 1 ,8 3 8 3 ,1 6 7 8 ,5 ^ 1 ,7 9 2 , 1 4 3 ,6 5 1 0 ,0 4 ю , 3 7 1 2 ,2 6 0 ,0 5 0 ,0 8 0 , 0 6 0 , 4 6 0 ,4 9 0 , 5 4 0 ,6 2 0 , 5 4 0 ,9 5 1 ,8 2 1 ,9 5 2 ,0 8 L as - F o r e s t 5 A-l 2 - 5 A2 1 0 -2 5 B± 5 0 -6 0 B2 1 0 0 -1 1 0 7 2 ,2 8 8 5 ,5 2 8 0 ,1 2 7 6 ,9 7 1 .5 7 1 ,7 9 3 .5 7 3 , 3 6 6 , 6 4 8 ,0 0 1 0 ,5 2 8 ,8 5 0 , 0 4 0 ,0 1 о , о з о , о з 0 ,4 6 0 ,3 2 0 ,7 1 0 ,6 5 0 ,3 7 0 ,5 3 0 ,7 9 0 ,7 9 1 ,5 8 1 ,8 2 2 , 3 0 1 ,8 6 L as - F o r e s t 1 5 a Ад_ 2 -7 A2 1 5 - 2 5 В 5 0 - 6 0 С 1 1 0 -1 3 0 7 2 ,4 1 8 3 ,6 5 8 0 ,4 3 7 9 ,0 8 1 ,5 7 1 ,7 9 3 .0 7 3 .0 7 7 ,5 5 8 , 9 0 1 1 ,8 9 1 2 ,7 8 0 , 0 4 0 ,0 1 0 ,0 2 0 ,0 2 0 ,3 8 0 ,3 5 0 ,4 1 0 ,5 7 0 ,4 3 0 ,4 9 0 ,7 5 0 ,8 1 1 ,5 8 1 , 8 4 1 ,9 7 2 ,0 8 L as - F o r e s t 1 6 a Ax 2 - 5 A2 1 0 -2 0 В 4 0 - 5 0 С 1 2 0 -1 3 0 7 4 ,4 8 8 2 ,8 7 7 8 ,6 4 7 8 ,5 0 1 ,9 3 2 , 1 4 3 ,2 2 2 ,8 6 6 ,7 1 8 ,5 2 9 ,5 6 1 0 ,4 2 0 ,0 2 0 ,0 1 0 , 0 4 0 , 0 6 0 , 5 4 0 ,4 1 0 , 4 4 0 ,7 3 0 ,3 7 0 ,6 3 0 ,7 6 0 , 9 4 1 , 7 0 1 ,8 8 2 ,0 2 2 ,1 0 P r z e k r ó j I I /L u b l a / C r o s s - s e c t i o n I I / L u b la / G leb a uprawna C u l t iv a t e d s o i l 5 a-l 5 - 1 5 A2 2 0 - 5 0 В 4-0-50 8 0 ,6 2 8 4 ,3 3 7 8 ,0 0 ' 2 , 1 4 1 ,5 0 3 , 1 5 9 ,7 9 1 0 ,2 8 1 5 ,2 5 0 ,0 2 0 ,0 1 0 ,0 2 0 ,3 8 0 ,3 8 0 , 4 4 0 , 5 2 0 , 5 4 0 ,7 6 1 ,8 7 1 , 7 9 2 , 0 0 P r z e k r ó j I I I /B e r e h y Górne C r o s s - s e c t i o n I I I /B e r e h y G ó rn e/ P a s t w i sko / h a l n e / H ig h -m o u n ta in p a s t u r e 3 a A-l 5 - 1 5 / В ±/ 2 0 -3 0 /В 2 / 3 5 -5 0 5 1 ,3 3 6 0 ,4 1 6 1 ,9 6 4 , 7 9 5 .3 6 5 . 3 6 1 2 ,6 8 1 5 ,3 4 1 6 ,6 3 0 ,3 5 0 ,2 2 0 ,2 1 0 ,3 2 0 ,2 2 0 ,1 6 0 ,9 0 1 ,2 5 1 ,2 4 1 ,7 4 2 ,2 0 2 ,3 0
92
S. U zia k
T a b e l a 6 C a łk o w ity s k ł a d c h e m iczn y f r a k c j i i l a s t e j c z ą s t e k / o ś r e d n i c y <C 0 ,0 0 1 mm/ T o t a l c h e m ic a l c o m p o s it io n o f c l a y f r a c t i o n / p a r t i c l e s o f 0 .0 0 1 mm i n d i a n e t e r / R odzaj u ż y tk u S o i l u t i l i z a t i o n W г p r o f i l u f î î s Ko. P o z io c i, g łę b o k o ś ć H o r iz o n ,d e p th cm S i 0 2F e 2 °3 A12 °3 P2° 5 CaO KgO k2o
% P r z e k r ó j X /L u b 1 а / C r o s s - s e c t i o n I /L u b l a / L as - F o r e s t 5 A1 2 - 5 3 8 ,1 0 4 ,4 3 1 9 ,1 0 o ,3 3 0 ,2 7 1 ,2 9 1 ,7 2 A2 1 0 -2 5 4 4 ,0 9 7 , 4 4 2 3 ,1 2 0 ,2 9 0 , 4 4 1 ,4 7 2 ,1 2 b i 5 0 - 6 0 4 8 ,1 2 1 0 ,7 2 2 7 ,6 6 0 ,1 7 0 , 2 1 1 ,8 9 2 ,5 2 B2 1 0 0 -1 1 0 4 7 ,8 7 ‘ 1 0 ,8 7 2 1 ,0 2 0 ,2 0 0 ,2 7 2 ,0 0 1 2 . 2 8 1 L as - F o r e s t 15 a A1 2 -7 3 6 ,7 .1 7 , 0 0 1 8 ,1 1 0 ,2 8 0 ,3 2 1 ,2 2 1 , 6 4 Ao 1 5 -2 5 4 7 ,3 2 1 0 ,4 4 2 4 ,1 2 0 ,1 2 0 ,2 1 1 ,6 7 2 ,0 0 3 5 0 -6 0 4 7 ,9 5 1 1 ,5 8 1 9 ,7 2 0 ,1 3 0 ,2 ? 1 ,7 4 2 ,2 8 С 1 1 0 -1 3 0 4 8 ,7 4 1 0 ,1 5 2 0 ,1 8 0 ,2 3 0 ,2 7 1 ,8 5 2 ,5 6 P r z e k r ó j I I /L u b la / C r o s s - s e c t i o n I I / L u b la / G leb a uprawna 5 A1 5 -1 5 4 4 ,2 3 8 ,2 9 2 0 ,1 1 0 , 4 0 0 ,2 7 1 ,6 6 2 ,1 2 C u l t i v a t e l s o i l A2 2 0 -3 0 4 5 ,7 3 8 ,8 7 2 2 ,6 3 0 ,1 5 0 ,3 2 1 ,7 3 2 ,1 6 В 4 0 -5 0 4 7 ,9 9 1 0 ,4 4 2 0 ,5 6 0 ,1 6 0 ,2 1 1 ,8 5 2 , 4 4 P r z e k r ó j I I I /B e r e h y G órn e/ C r o s s - s e c t i o n I I I /B e r e h y G ó rn e/ P a s tw is k o 3 a A1 5 - 1 5 2 7 ,6 9 7,'4 4 1 5 ,1 4 0 ,7 8 0 ,2 1 1 ,5 2 2 ,1 6 / h a l n e / H ip h -m o u n ta in / В , / 2 0 -3 0 3 8 ,0 9 1 0 ,4 4 2 5 ,3 9 0 ,6 9 0 ,4 4 1 ,9 5 2 , 9 6 p a s t u r e / 3 2 / 3 5 -5 0 3 6 ,1 0 1 2 ,4 4 2 5 ,3 4 0 ,6 2 0 ,2 7 2 .2 6 3 ,0 8
W N IO SK I OG ÓLNE
1
. Rzeźba terenu i związana z nią erozja wodna na Pogórzu K arpackim
powodują zm iany typologiczne przede wszystkim w glebach upraw nych,
w glebach leśnych natom iast się nie zaznaczają.
2. Zm iany w typologii zachodzą głównie w glebach pseudobielicowych.
które przechodzą we w tórne gleby brunatne (kwaśne lub wyługowane).
3. Gleby pseudobielicowe orne zachowują swoje cechy morfologiczne
na zboczach o nachyleniu do
2 0%.
Y /s p ó łc z y n n ik i G o e rin g a d l a c z ą s t e k z i e m is t y c h / < 1 mm/ G o e r in g ’ s c o e f f i c i e n t s f o r p a r t i c l e s / < 1 mm/ T a b e l a 7 Nr p r o f i l u P r o f i l e P o zio m , S t o s u n k i m oralne M olar c o n d it io n s S i 0 2 S i 0 2 S i 0 2 A12 °5 R odzaj u ż y tk u ß o i l u t i l i z a t i o n g łę b o k o ś ć T"T n АП П 3?e2 ° 5 H o r iz o n ,
S i0 ~ SiOp SiOp A120 ^5 2 5 2 5
2 5 LTo . d e p th cm : В i A2 : ; : / £ , / i AX В lu b
:
/Ъ ?У * 2 ° 3 P e 2 ° 3 A l2 ° 5 F e2 ° 5 A1 A1 P r z e k r ó j I / L u b la / C r o s s - s e c t i o n I /L u b la / G leb a uprav.na C u l t iv a t e d s o i l 1 Ai A2 В 5 - 1 5 2 5 - 3 5 5 0 -6 0 1 2 ,4 2 1 2 ,0 2 9 ,1 3 1 2 1 ,6 4 1 0 3 ,5 2 5 7 ,2 2 1 3 ,8 3 1 3 ,6 1 1 0 ,8 7 8 ,7 9 7 , 5 9 5 , 2 6 1 ,5 6 1 ,3 1 1 ,8 0 1 ,2 7 1 ,2 5 1 ,0 7 1 ,4 4 Lac - T o ree t 5 A1 2 - 5 1 6 ,0 5 1 2 2 ,4 2 1 8 ,4 7 6 ,6 2 1 ,5 1 2 ,0 5 1 ,4 2 1 ,4 5 1 0 -2 5 1 5 ,8 7 1 2 7 ,1 5 1 8 ,1 4 ' 7 , 0 0 1 ,4 9 2 ,1 5 1 ,5 9 1 ,5 1 5 0 -6 0 1 0 ,6 2 5 9 ,6 8 1 2 ,9 2 4 , 6 1 B2 1 0 0 -1 1 0 1 1 ,8 8 6 0 ,9 0 1 4 ,7 6 4 ,1 2 L a s - F o r e s t 1 5a ^ 1 2 - 7 1 4 ,3 7 1 2 2 ,6 4 1 6 ,2 7 7 ,5 5 1 ,4 5 1 ,7 6 1 ,4 1 1 ,2 4 a2 1 5 - 2 5 1 4 ,0 2 1 1 6 ,0 5 1 5 ,9 5 7 ,2 7 1 ,4 1 1 ,6 6 1 ,3 8 1 ,1 9 Б 5 0 -6 0 9 ,8 9 6 9 ,6 7 1 1 ,4 8 6 ,0 6 С 1 1 0 -1 5 0 9 ,1 0 6 8 ,5 0 1 0 ,5 0 6 ,5 2 L a s - F o r e s t 16a A1 2 - 5 1 5 ,9 1 1 0 2 ,6 4 1 8 ,8 5 5 ,4 4 1 ,5 8 1 ,5 8 1 ,5 4 1 ,1 6 A2 1 0 -2 0 1 4 ,2 2 1 0 2 ,9 6 1 6 ,5 0 6 ,2 5 1 ,2 5 1 ,5 8 1 ,1 8 1 ,5 5 в 4 0 -5 0 1 1 ,4 9 6 4 ,9 4 1 5 ,9 6 4 ,6 5 с 1 2 0 -1 5 0 1 0 ,8 8 7 2 ,9 7 1 2 ,7 8 5 ,7 0 P r z e k r ó j I I /L u b la / - C r o s s - s e c t i o n I I /L u b la / G ie b a uprav.na C u l t iv a t e d s o i l 5 A1A2 в 5 - 1 5 2 0 -5 0 4 0 - 5 0 1 2 ,2 6 1 2 ,7 3 7 ,6 7 1 0 0 ,1 7 1 4 9 ,5 2 6 5 ,8 5 1 5 ,9 7 1 5 ,9 2 8 ,6 8 7 , 1 6 1 0 ,7 5 7 ,5 8 1 ,5 9 1 ,6 8 1 ,5 2 2 ,2 7 1>60 1 ,6 0 0 ,9 4 1 ,4 1 P r z e k r ó j I I I /B e r e h y G órne/ - C r o s s - s e c t i o n I I I /B e r e h y G ó rn e/ P a s t w is k o / h a l n e / Iligh -m ou n t a in p a s t u r e 5 a A1 5 - 1 5 / B j / 2 0 -5 0 5 ,5 3 5 ,^ 6 2 8 ,4 9 2 9 ,9 7 6 ,8 7 7 ,0 5 4 , 1 4 4 ,4 8 1 ,0 1 1 ,0 5 0 ,9 5 0 ,9 5 0 ,9 8 1 ,0 8 0 ,9 2 0 ,8 5 / В 2/ 5 5 -5 0 5 ,2 4 5 0 ,7 3 6 ,5 2 4 , 8 6W
p
ły
w
rz
eź
b
y
te
re
nu
na
p
o
k
r
y
w
ę
g
le
b
o
w
ą
w
K
a
r
p
a
ta
c
h
T a b e l a 8
W : j ó ł с ", г. :. i ï. i 4Ï<.eri:i;ja f r a k c j i i l a s t e j / c z ą s t e k <C 0 ,0 0 1 nun/ - G u e r iü g 'ü c o e f f i c i e n t s f o r c l a y f r a c t i o n / < 0 . 0 0 1 ljk p a r t i c l e s /
R odzaj u ży tk u S o i l u t i l i z a t i o n Kr p r o f i l u P r o f i l e No. Foziora, g łę b o k o ś ć H o r iz o n , d e p th cm S t o s u n k i m o ralne M olar c o n d i t i o n s S i 0 2 S i 0 o S iü 2 A1Ą R2 ° 3 F e 20 3 a i ą F c2 °5 S i 0 2 S i 0 2 S i 0 2 A 1 Ą A1 ! B i A , : / В , / , A2 : В lu b i A-j : /B ^ / R2 ° 3 f e 2 ° 3 A 1 Ą F e2 ° 5 P r z e k r ó j I /L u b la / - C r o s s - s e c t i o n I /L u b la / Laü - F o r e s t 5 A1 2 - 5 2 , 9 4 2\L, 86 3 ,3 8 6 ,7 5 . 1 , 2 4 1 ,9 1 1 ,1 4 1 ,0 7 A2 1 0 - 2 5 2 ,6 8 1 5 ,7 5 3 ,2 3 4 ,6 8 1 ,1 5 1 ,3 2 1 ,0 9 1 ,2 0 B1 5 0 - 6 0 2 ,3 6 1 1 ,9 3 2 , 9 5 4 , 0 4 B2 1 0 0 - 1 1 0 2 ,8 8 1 1 ,7 0 3 ,8 3 3 ,0 5 L as - F o r e s t 1 5 a A1 2 - 7 2 ,7 5 1 3 ,9 4 3 , 4 4 4 ,0 5 0 , 9 1 1 ,2 6 0 ,8 3 1 ,5 2 a2 1 5 - 2 5 2 , 6 0 1 2 ,0 4 3 , 3 2 3 ,6 1 0 , 8 6 1 ,0 9 0 ,7 8 1 ,3 5 В 5 0 - 6 0 3 , 0 0 1 1 ,0 0 4 , 1 2 2 , 6 6 С 1 1 0 - 1 3 0 3 , 1 0 1 2 ,7 6 4 , 0 9 3 ,1 1 P r z e k r ó j I I / L u b la / - C r o ss-- s e c t i o n I I /L u b la / G leb a uprawna 5 A1 5 - 1 5 2 ,9 5 1 4 ,1 8 3 ,7 3 3 , 8 0 0 , 9 8 1 ,1 6 0 ,9 4 1 ,2 3 C u l t iv a t e d s o i l a2 2 0 - 3 0 2 , 7 4 1 3 ,7 0 3 ,4 2 3 ,9 9 0 , 9 1 1 ,1 2 0 ,8 6 1 , 2 9 в 4 0 - 5 0 2 , 9 9 1 2 ,2 2 3 , 9 6 3 , 0 8 P r z e k r ó j I I I /B e r e h y G ó rn e/ C r o s s - s e c t i o n I I I /B e r e h y G ó rn e / P a s tw is k o / h a l n e / З а A1 5 - 1 5 ’ 2 ,3 6 9 ,8 9 3 , 1 0 3 , 1 8 1 ,1 7 1 ,0 2 1 ,2 2 0 , 8 4 H ig h -m o u n ta in p a s t u r e / в х/ 2 0 - 3 0 2 ,0 1 9 , 6 9 2 , 5 4 3 , 8 0 1 , 2 8 1 ,2 8 1 ,2 8 0 , 9 9 / в 2/ 3 5 - 5 0 1 ,8 4 7 , 7 1 2 , 4 1 3 ,1 9