Juliusz Bursze
Katedra Konserwacji Akademii Sztuk
Pięknych w Warszawie
Ochrona Zabytków 24/2 (93), 120-122
JULIUSZ BURSZE
K A T E D R A K O N S E R W A C J I A K A D E M II S Z T U K P IĘ K N Y C H W W A R S Z A W IE
W ro k u 1947, w p o ro z u m ie n iu z istn ie ją c ą w ów czas w ra m a c h M in iste rstw a K u ltu ry i S z tu k i N a czeln ą D y re k c ją M uzeów i O ch ro n y Z a b y tk ó w , zo stał zo rg a n iz o w a n y jak o p ie rw sz y p o w o jn ie w P o lsc e W y d ział K o n se r w a c ji n a A k a d e m ii S z tu k P ię k n y c h w W a r szaw ie. P ro g ra m s tu d ió w o p ra co w ał p ro f. B o h d an M arco ni; p ie rw sz y m d ziek a n em W y d ziału b y ł p ro f. E d w a rd K okoszko, n a stę p n y m , od ro k u 1949 p ro f. В. M arconi. W ro k u 1964 k ie ro w n ic tw o w ów czas ju ż K a te d ry K o n se r w a c ji p rz e ją ł doc. S te fa n P łu ż a ń sk i, a po jego śm ie rc i st. w y k ła d o w c a m g r J u liu sz B ursze. P ro g ra m n a u c z a n ia u le g a ł w ie lo k ro tn y m zm ia n o m z a ró w n o co do cz asu trw a n ia stu diów , k ry te r ió w p rz y jm o w a n ia stu d e n tó w , ja k co do lic z b y sp e c ja liz a c ji i p rz e d m io tó w .
W p ie rw sz y m o k re sie p ro w a d z o n e b y ły n a s tę p u ją c e sp e c ja liz a c je :
1) k o n s e rw a c ja m a la r s tw a sztalu g o w eg o , rz e ź b y p o lic h ro m o w a n e j i m a la rs tw a ścien n e go — p ro f. B o h d a n M arconi, 2) k o n s e rw a c ja g ra fik i, d ru k u i k siążk i — p ro f. B o n a w e n tu ra L e n a rt, 3) k o n s e rw a c ja s z tu k i zdobniczej — p ro f. J ó zef G re in , 4) k o n s e rw a c ja rz e ź b y k a m ie n n e j i e le m e n tó w a rc h ite k to n ic z n y c h — m g r J a n Ś lu sarczyk.* W la ta c h 1947— 1970 W yd ział K o n s e rw a c ji p rz e c h o d z ił w ie lo k ro tn ie re o rg a n iz a c je . W p ie rw sz y c h la ta c h b y ł sam o d zie ln y m w y działem , p ó ź n ie j s tu d iu m , a o s ta tn io k a te d rą n a W y d ziale M a la rstw a . W y d a je się je d n a k , że liczb a sa m o d z ie ln y c h p ra c o w n i o raz złożo ność p o d e jm o w a n y c h tu p ro b lem ó w w y k ra cz a ją poza n o rm a ln ą s tr u k tu r ę K a te d r y i n a leża ło b y p o w ró cić do' p o p rz e d n ie j k o n c e p c ji
* W ty m czasie p ra c o w a li rów nież: p rof. M i c h a ł B o r u c i ń s k i — p ro w a d ził stu d ia m a la rsk ie , k o pie oraz ry su n e k , doc. F r a n c i s z e k D r a g a n — w y k ła d a ł technologię m a la rstw a , p ro w a d ził
zajęcia z k o p io w an ia m a la rstw a , m g r M a r i a S k u l s k a — st. a s y s te n t p rac o w n i m a la rs tw a i
ko-sam o d zieln eg o stu d iu m . Od p o czątk u istn ie n ia s tu d ió w k o n se rw a to rsk ic h n a A S P w W a rsza w ie k ład ło się bow iem i k ład zie w d alszy m ciąg u o g ro m n y nacisk, po za p rz y g o to w an iem n au k o w o -tech n icz n y m , n a zag ad n ien ia e s te ty czn e i w y k szta łc en ie a rty s ty c z n e p rz y szły ch k o n serw ato ró w .
O becnie n a s tu d ia w K a te d rz e K o n se rw a c ji p rz y jm u je się stu d e n tó w w zasadzie p o 3 la ta c h stu d ió w n a W ydziale M alarstw a, G rafik i lu b R zeźby, e w e n tu a ln ie po d y p lo m ie A SP. D a je tO' w ięc ju ż t e p o d sta w y w y k sz ta łc e n ia p lasty czn ego , k tó re — w n ieco in n ej fo rm ie — są k o n ty n u o w a n e i ro z w ija n e w czasie s tu diów, aż do p ra c y d yp lo m o w ej w łącznie. W ro k u ak ad em ick im 1970/1971 K a te d ra K o n s e rw a c ji p ro w a d z i 3 zasad n icze sp ecjalizacje: 1. k o n se rw a c ji g rafik i, ry su nk ów ' i książki, 2. k o n se rw a c ji rzeźb y k a m ie n n e j i e lem e n
tó w a rc h ite k to n ic z n y c h ,
3. k o n s e rw a c ji m a la rstw a sztalu g o w eg o , ścien neg o i rz e ź b y p o lich ro m o w an ej.
S tu d ia tr w a ją 2 lata; trz e c i ro k p rzezn a czo n y je s t n a w y k o n a n ie p ra c y d y p lo m o w ej. J e s t to w e d łu g n asz eg o zdan ia z b y t m ało; n ależ ało b y d ą ż y ć do stu d ió w co n a jm n ie j 3 -letn ich , p lu s ro k dyp lom o w y. O becnie za k ró tk i czas z kon ieczno ści zm usza do dużego zagęszczenia p rz e d m io tó w te o re ty c z n y c h , p o zo staw ia jąc zb v t m ało czasu n a ćw iczenia p ra k ty c z n e . W ed ług zaleceń k o n fe re n c ji IIC w R zym ie, s tu d ia p o w in n y trw a ć m in im u m 3 la ta , a p ro p o rc je te o rii do p r a k ty k i n ie p o w in n y p rz e k ra c z a ć 1/3. N ie s te ty o b ecn y p ro g ra m n ie p o zw ala n a to. W p raw d zie w ro k u b ieżący m dla s tu d e n tó w 3 ro k u A S P z a in te re so w a n y c h p rz y sz ły m i s tu d iam i k o n s e rw a to rs k im i p ro w a d zi się w y k ła d y
pii, m gr K r y s t y n a H e n i s z — a d iu n k t p ra c o w ni m a la rstw a i kopii, m gr M a r i a O r t h w e i n — a d iu n k t, w ielo letn i w ykładow ca i p row adząca ćw i czenia z zak resu kon serw acji m a la rstw a sztalugow e go oraz rzeźby polichrom ow anej.
w ramiach 4 godzin tygodniow o, ale są to ty l ko w y k ła d y za p o zn ając e ich ogólnie z zagad n ie n ia m i k o n se rw a to rsk im i, co je d y n ie u ła tw ia im św iad o m y w y b ó r p rzy szłej specjalizacji. S tu d e n c i K a te d ry uczęszczają n a w y k ła d y obo w iąz u ją ce w n o rm a ln y m p ro g ra m ie A S P z h i s to rii sz tu k i p ro w a d z o n e p rz e z re k to ra prof, d r K saw ere g o P iw ockiego; socjologii i zag ad nień p o lity c zn y ch . P oza ty m s tu d e n c i w sz y st kich sp ec ja liz acji m a ją w spólne n a stę p u ją c e w y k ła d y i ćw iczenia:
1. T eo ria k o n s e rw a c ji — 3 godz. tygodniow o d la każdego ro k u — pro f. B ohdan M arco ni; w za k res ty c h w y k ład ó w w chodzi m .in. h isto ria te c h n ik m alarsk ic h , h isto ria k o n serw acji, p o d staw y k o n serw acji, e ty k a 1 e s te ty k a k o n se rw a to rsk a , m e to d y k a b a d ań n a u k o w y c h dzieł sztuki, w a ru n k i ek s p o n o w a n ia o raz tra n s p o rtu .
2. Z a g a d n ie n ia w y b ra n e z h isto rii sz tu k i — 2 godz. tygod niow o d la każdego- ro k u — st. w y k ład o w ca m g r M aria K ossakow ska; o b e jm u ją one za g a d n ie n ia m uzeologii, in w e n ta rz y i katalo g ó w , p aleo g rafię, h e ra ld y kę, sfra g isty k ę , kostiu m o lo g ię, s ty lo z n a w - stw o itp.
3. T ec h n ik i m a la rsk ie — 8 godz. ty g o d n io w o — st. w y k ład o w ca m g r J a n in a C zerw i- jo w sk a o ra z st. a sy ste n t m g r L u d w ik W a- w rynkieW icz, ćw iczenia p o leg ają ce n a s tu d iach m a la rsk ic h w ró ż n y ch te c h n ik a c h o ra z n a w y k o n a n iu kopii m a la rsk ie j lu b g ra ficzn e j. 4. R y su n e k specj'alny — 6 gOdz. ty g o d n io w o — st. w y k ład o w ca m g r J a n in a Czlerwi- jo w sk a i p ro w a d z ą c y ćw iczenia m g r J e rz y K ozło w sk i stu d iu m ry s u n k o w e z n a tu r y żyw ego m o d ela lu b m a rtw e j n a tu ry .
5. C h em ia — 4 godz. tygodn iow o — st. w y kład o w c a m g r D a n ie l T w o rek p ro w ad zący ćw iczenia Z. Iw an ick i; chem ia n ieo rg a n icz n a i o rg an iczn a — ogólne pojęcia; w łaści w ości chem iczne i fizy c zn e p o d staw o w y ch p ie rw ia stk ó w ; ogólne zasad y m ik ro an a lizy ; p ig m e n ty — sk ład chem iczny, w łasności ch em iczn e i fizyczne, spoiw a; m eto d y a n a liz y spoiw i p ig m en tó w ; im p re g n a c ja d re w n a, k a m ie n i i in n y c h m a te ria łó w p o ro w a ty ch ; p o jęcia o g ó ln e z o p ty k i, p ro m ien io w a n ia elek tro m a g n ety czn e g o i zastosow a n ia go w k o n serw acji.
6. D o k u m e n ta c ja k o n se rw a to rsk a — 3 godz. ty g o d n io w o — ćw iczenia p ro w a d zi m g r M a ria W odzińska; cele, zad an ia i m eto d y k a d o k u m e n ta c ji, d o k u m e n ta c ja opisow a, r y su n k o w a, fo to g raficzn a.
7. F o to g ra fia sp e c ja ln a — 2 godz. ty g o d n io w o — ćw iczenia p ro w a d z i B ożena S ere d y ń - ska.
P oza ty m s tu d e n c i p rzech o d zą -cykle w y k ła dów z m ik ro b io lo g ii p ro w a d zo n y ch p rz ez pro f. Je rz e g o W ażneg o z SGGW , ze sp e k tro g ra fii, re n tg e n o lo g ii i re n tg e n o g ra fii zw y k łej, s te ro
-skopow ej i b a rw n e j oraz z in n y ch m eto d b a d ań fizy czn ych n a P o lite c h n ic e W arszaw sk iej. P o zo stałe w y k ła d y dzielą się ju ż n a poszcze gó ln e sp ecjalizacje:
1. K o n se rw a c ja g ra fik i ry s u n k u i k siążk i — p ro w a d zi doc. T ad eu sz T uszew ski, ćw icze n ia m g r M aria P ie n iąże k ; poza obow iązko w y m i ćw iczen iam i k o n s e rw a to rs k im i o b e j m u je ona m .in. h is to rię i tech n o lo g ię p o d łoży (p ap iru s, p e rg a m in , p ap ier) i h isto rię te c h n ik g ra ficzn y ch , d ru k u i op raw .
2. K o n se rw a c ja rz e ź b y i elem e n tó w a rc h ite k - to o iczn y ch — p ro w a d z i m g r A d am R om an. W zakres tej sp ec ja ln o śc i w ch od zi te c h n o lo g ia o b ró b k i k am ien ia, p rz y c z y n y znisz czeń, k o n se rw a c ja k a m ie n ia i te ch n o lo gia k o n se rw a to rsk a , u z u p e łn ia n ie u b y tk ó w , re k o n s tru k c ja oraz ko pia. D la stu d e n tó w te j p ra c o w n i p ro w a d zi ró w n ie ż sp ec ja ln e w y k ła d y d r Z d zisław B ąkow ski; są to: p o d s ta w y m in eralo g iczn e, p e tro g ra fic z n e m a te ria łó w k a m ie n n y c h i ceram iczn y ch ; p ro c e s y fizy czn e i chem iczne p o w o d u ją c e d e s tru k c ję k a m ie n ia i ce ram ik i; w y b ra n e za g a d n ien ia z k o n s e rw a c ji k a m ie n ia i re k o n s tru k c ji lepiszcza; za sto so w an ie biologicz n y c h m eto d o d salan ia zespołów arch eo lo gicznych.
3. K o n se rw a c ja m a la rstw a sztalugow ego, ścien n ego i rz eźb y p o lich ro m o w an ej p row adzo n a je s t w dw óch o d rę b n y c h p ra co w n iac h . P ra c o w n ią k o n se rw a c ji m a la rs tw a ściennego k ie ru je st. w y k ład o w ca m g r K a ro l D ą b ro w ski. Ć w iczen ia o b e jm u ją te c h n ik i m a la rstw a ścien n eg o i jeg o k o n serw ację ; w y k ła d y do ty c z ą tech n o lo g ii k o n s e rw a to rs k ie j, h isto rii i tech n o lo g ii m a la rstw a ściennego. J a k o o d d zieln e za g a d n ie n ie je s t w y k ła d a n a te c h n o lo g ia po dło ża d re w n ia n e g o w m a la rstw ie ścienn ym . Je d n o c ześn ie w p ra c o w n i te j je s t p ro w a d zo n a k o p ia w ró ż n y c h te c h n i k ac h m a la rs tw a ściennego (al fresco, fresco secco, te m p e ra , klejó-wka itd.).
P ra c o w n ią k o n s e rw a c ji m a la rs tw a sz ta lu g o w e go o ra z rz e ź b y p o lich ro m o w a n ej k ie ru je st. w y k ład o w c a m g r J u liu sz B u rsze o ra z st. a s y s te n t m g r L u d w ik W a w ry n k iew ic z. P ra c o w n ia o b e j m u je w szy stk ie z a g ad n ien ia zw iązan e z te c h n ik ą i e ste ty k ą no w oczesn y ch m e to d k o n s e r w a cji m a la rs tw a sztalu g o w e g o ta k n a podłożu d re w n ia n y m i płó cien n y m , ja k n a m eta lo w y c h i in n y c h oraz rz eźb y p o lich ro m o w a n ej. P o za ty m i za g ad n ien iam i p ro w a d z o n e są ćw iczenia ,z re n tg e n o sk o p ii, re n tg e n o g ra fii zw y k łe j, s te r e
oskopow ej, p łaszczy zn o w o -o b ró to w ej itp. o raz m a te ria ło z n a w stw o pod k ą te m zasto so w an ia w k o n serw acji. N a ćw iczenia p ra k ty c z n e k ład zie się b ard zo d u ż y nacisk .
K a te d ra K o n se rw a c ji k o rz y s ta z pom o cy M u zeum N arod ow ego w W arszaw ie, B ib lio tek i N arodow ej i P ra c o w n i K o n se rw a c ji Z a b y tk ó w zaró w n o w z a k re sie a p a ra tu ry , ja k i sam y ch o biektó w . W iele też ćw iczeń i w y k ła d ó w o d
b y w a się w ty c h in s ty tu c ja c h . C zęsto “tak że o b ie k ty do p ra c m a g iste rsk ic h p o ch odzą z M u zeum N arodow ego. W cz asie s tu d ió w s tu d e n c i o b o w ią z a n i są do odbycia p ra k ty k k o n s e rw a to rsk ic h z z a k re su k o n s e rw a c ji m a la r s tw a sztalu g o w e g o lu b ścien n e g o w je d n e j z ty c h in s ty tu c ji. T a sz e ro k a w sp ó łp ra c a z inlnymi in s ty tu c ja m i, ja k SG G W , P o lite c h n ik a W a r szaw ska, M u zeu m N aro d o w e, G łów ne L a b o ra to riu m P ra c o w n i K o n s e rw a c ji Z a b y tk ó w itp. g w a ra n tu je s z y b k ie w d ra ż a n ie n a jn o w sz y c h o siągnięć w d ziedzinie k o n se rw a c ji. W y d a w a ło b y się je d n a k słuszne, p o s tu lo w a n e zre sz tą w ie lo k ro tn ie n a ró ż n y ch zjazd ach k o n s e rw a
to rsk ic h i jed n o cześn ie k o n fe re n c ja c h m ięd zy n a ro d o w y c h , w p ro w ad ze n ie obow iązkow ego s tażu podyplom ow ego , szczeg óln ie ze w zg lędu n a z b y t m a ły p ro c e n t, z ko nieczno ści zajęć p ra k ty c z n y c h .
D o te j p o ry s tu d ia k o n s e rw a to rsk ie w A S P w W a rsza w ie u k o ń czy ło 86 osób. O b ecn ie do p ra c y dy p lo m o w ej p rz y stą p iło 6 ab solw entó w . N a w szy stk ich sp ec jaln o ściach je s t o becnie 18 stu d e n tó w .
doc. Ju liu sz B ursze A k ad em ia S ztuk P ięknych W arszaw a
THE CHAIR OF CONSERVATION AT THE HIGH SCHOOL OF ARTS, WARSAW
The D e p a rtm e n t of C o nservation a t th e A cadem y of F ine A rts, W a rsa w w as fo u n d ed in 1947 as th e firs t p o st-w a r m o d e rn fac u lty of conservation. Its p ro g ra m m e has b een o utlined by P rofessor B ohdan M a r coni, w ho at th e sam e tim e is to be m entioned as th e fo u n d er of th e fac u lty itself. The p ro g ra m m e outlin es in p rin c ip le rem a in ed unchanged up to th e p re s e n t day alth o u g h , as th e tim e passed, th e y have been co n sid erab ly extended. The chief objective of p ro g ra m m e consisted in tra in in g of c o n serv ato rs able to p re se rv e th e p a in tin g s, objects of g rap h ic a r t and w orks of a rtis tic c ra fts m a n sh ip and h av in g special ed u catio n in technology, ch e m istry a n d h isto ry of art. In its p re se n t fo rm the scope of studies has been confined to th e activ ities of a chair w ith ;in th e F a cu lty of P a in tin g and it covers the follow ing sp e cia lized b ran c h es: co n serv atio n of easel an d m u ra l p ain tin g s an d of p olychrom ed sc u lp tu re, con serv atio n of w o rk s of g rap h ic a rt, an c ie n t books an d m a n u scrip ts, co n serv atio n of sc u lp tu re and a rc h ite c tu ra l details.
It is in ten d ed to c re a te in th e fu tu re th e la b o ra to ry for con serv atio n of pieces of a rtistic cra ftsm an sh ip . In ad d itio n to u su a l le ctu res and exercises in p a r ti cu lar sp ecializations all th e stu d e n ts are obliged to
1
h e a r th e le ctu res and p a r t:cipate in exercises con ducted in p a in tin g , cppying, draw ing, chem istry, sp e cial p h o tography, docum entation, h istory of a r t and
th o se devoted to m useology. Besides, th e stu d en ts should also pass a special cycle of le ctu res in m icro biology and sp e ctro g rap h y and spend a c e rta in am ount
of tim e on p rac tice s d u rin g th e :r sum m er holidays. The diplom a w o rk n orm ally com prises the in d e p en d en tly executed conservation of an object, accom pa nied by a com plete docum entation based on k now ledge of th e h isto ry of art, its a ttrib u tio n , and p r e p a rin g a copy using the o riginal techniques.
It seem s to th e au th o r to be d esira b le to intro d u ce th e p o st-g ra d u a tio n practices w hich w ere m a n y tim es p o stu late d a t v ario u s conferences. The C hair of Con se rv a tio n closely co -operates w ith th e N ational M u seum , W arsaw , th e N ational L ib ra ry and the S tate E n te rp rise for C onservation of A rt as w ell as w ith se v e ra l o th e r m useum s and ed u c atio n al in stitu tio n s as, e.g. th e H igh School of A g ricu ltu re , W arsaw or T echnical U niversity.
Up to the p re se n t day some nin ety conservators w ith d iffe re n t specializations have le ft th e W arsaw High School of A rts.