Hanna Pieńkowska
Badania warunków otoczenia, stanu
technicznego, polichromii oraz
możliwości zachowania drewnianego
kościoła w Dębnie Podhalańskim
Ochrona Zabytków 15/2 (57), 11-13
BADANIA WARUNKÓW OTOCZENIA, STANU TECHNICZNEGO, POLICHROMII
ORAZ MOŻLIWOŚCI ZACHOWANIA DREWNIANEGO KOŚCIOŁA
W DĘBNIE PODHALAŃSKIM *
SŁOWO WSTĘPNE Kościół w Dębnie P odhalańskim (pow. n o
w otarski, woj. krakow skie), pochodzący z końca XV w ieku, należy do niezw ykle cennych zabyt ków b udow nictw a drew nianego. Obok archa icznych i sub teln y ch form arch itektonicznych posiada on bowiem orygin alną dekorację m a la r ską w nętrza, sk ładającą się z kilkudziesięciu
m otyw ów ornam entalnych, w y k o nan y ch tech niką patronow ą, pokryw ających dyw anow o strop, ściany i sprzęty kościoła. M otyw y o rn a m en talne posiadają c h a ra k te r gotydko-renesan- sowy, zbliżony do w zorów w y stępujący ch w tkaninach. W śród n ich w id n ieją sceny z polo w ania na jelenie, heraldyczne ptaki, dekoracja
Rye. 1. Dąbno, kościół, widok od w schodu (fot. P. Krakowski)
m asw erkow a oraz em blem aty orła. Bogactwo elem entów podkreśla i uzupełnia św ietna kolo rystyk a, w k tó re j przew ażają czernie, zielenie, błękity i czerw ienie. G eneza powyższej deko racji w y d aje się niezw ykle skom plikow ana i in teresu jąca, w iążąc się z tech nik ą drzew orytni czą oraz, zapew ne, z kręgiem sztu k i au striac- ko-alpejskiej. Można dopatrzyć się ponadto pew nych analogii z dużo starszym i dekoracjam i w n ętrz pałacow ych, jak np. z m alow idłam i drew nianego stro p u w pałacu C laram onte w P alerm o z XIV w ieku, w k tó ry m szczególne analogie w y k azu ją sceny przedstaw iające polo w anie. Przypuszczać należy, że zachow ana de koracja w D ębnie Podhalańskim została zapo życzona z w n ę trz dw orskich, jak to su geru ją św ieckie m otyw y figuralne.
Podobne frag m en ty m alow ideł patronow ych w y stęp u ją w całym szeregu kościołów m ało polskich jak n p .: w H arklow ej, Łopusznej, Bi- narow ej, Iw kow ej, Podolu. P o n ad to o d n ajd u je m y je w niek tó ry ch zabytkach śląskich i dolno śląskich ja k np. w S tary m Bielsku, na d rew n ia nych stro p ach gotyckich kościołów w M ałujo- w icach i Zielęcieach (pow. Brzeg) oraz w Gaci (pow. oław ski). W iadom o również, iż kilk a nie opracow anych dotąd naukow o kościołów w S ło w acji posiada analogiczne dekoracje patronow e. Przypuszczać więc należy, iż na przełom ie XV/XVI w iek u istniała na terenach podkarpac kich, słow ackich i śląskich ory g inalna gru p a d e koracji patronow ych gotyako-renesansow ych, stanow iąca sw oisty i niespotykany na innych ziem iach zespół o skom plikow anej genezie a r tystycznej.
Obok przytoczonych w artości nieocenioną cechą dekoracji kościoła w Dębnie jest jej niezw ykła świeżość i pomysłowość w y rastająca z rodzim ego środow iska. P ełn e finezji i dowci pu m otyw y ry su n k o w e w iążą się ze w spania ły m w yczuciem kolorystycznym , ta k typow ym dla sztuki ludow ej tych okolic. Te cechy, z kolei wiążą się nierozerw alnie z prostotą i inw encją konstrukcji ciesielskiej b udynku. Nic też dziw
nego, że kościół w D ębnie i jego dekoracja m a larsk a sta ły się sym bolem sw oistego sm aku sztu k i z pogranicza ludowości i w yrafinow anej k u ltu ry artystyczn ej w Polsce.
Zachow anie i konserw acja tego cennego o b iek tu stały się w latach o statn ich głów ną tro sk ą w ładz konserw atorskich. Stan techniczny kościoła został zagrożony postępującym znisz czeniem, w yw ołanym w pierw szym rzędzie przez szkodniki biologiczne, jak rozszerzający się szybko w zrost grzybni M erulius lacrym ans o raz zaatakow anie przez owady. P onadto wóbec zam ierzeń regulacyjnych u kładu wodnego pobliskich rzek górskich, spraw a w łaściw ej o chrony obiektu, jego odw odnienia i wzm oc nienia k o n stru kcji sta ła się tym bardziej n a gląca.
M ając na uw adze u n ik aln e znaczenie za b y tk u o raz konieczność u stalen ia m etod k o n serw acji drew nianych obiektów budow lanych,
zdobionych polichrom ią — uznano za konieczne przeprow adzenie kom pleksow ych badań, k tóre pozw oliłyby na w yciągnięcie w łaściw ych w niosków w zakresie w szechstronnego postę pow ania konserw atorskiego. B adania te, p ro w adzone przez in sty tu ty naukow e o raz przez w yb itny ch specjalistów różnych dziedzin — objęły p roblem atykę w zakresie zw iązanym z biologicznym zniszczeniem i ochroną drew na, stan em technicznym budynku, układem w od n y m w najbliższym otoczeniu kościoła, m ogą cym powodować jego zniszczenie, oraz z w a r tościam i artystycznym i w zakresie a rc h ite k tu ry i polichrom ii. Szczegółowe problem y tych za gadnień opracow yw ane były rów nolegle przez różne zespoły. K om pleksow e badania obiektu pozwoliły n a ścisłe określenie rodzaju zniszczeń i ustalenie m etod konserw atorskich, dając w łaś ciw e podstaw y do podjęcia robót realizacyj nych.
dr Hanna Pieńkowska
G łówny Konserwator Zabytków woj. krakowskiego
* Patrz rów nież F. K r z y s i k i M. W a l t h e r o w a, G r z y b y atakujące d rew n o budowli z a b y tk o w ych oraz środki zaradcze na p r z y k ła d n e kościoła u) Dębnie; ,,Ochrona Zabytków ” 3—4/1961 r.; M. W a l t h e r o w a O dgrzybianie za b y tk o w y c h budowli drewnianych, „Ochrona Z abytków ” 1'1962 r.
И СС ЛЕДОВАН И Я УСЛО ВИЙ СРЕДЫ , ТЕХНИ ЧЕСКОГО СОСТОЯНИЯ, П О Л И Х РО М И И , А Т А К Ж Е ВО ЗМ О Ж Н О С Т И С О Х РА Н ЕН И Я ДЕРЕВЯННО ГО КОС ТЁЛ А В ДЕМ БНЕ (у п о д н о ж и я Татр) Костёл в дембне (у подножия Татр) происхо дящий из XV века, является великим ценным па мятником деревянной архитектуры. Интересный и оригинальный готически-ренессансный стиль х у дожественного внутренного убранства костёла и его оборудований, в состав которого входят ор наментные мотивы, исполненные патронной х уд о жественной техникой с преимуществом красок: чёрной, зелёной, голубой и красной, — по всей вероятности, всё это имеет связь с австрийско-аль пийским искусством. Некоторые сходства указы вают, кроме того, на аналогическую связь с худо жественным внутренним убранством ещ ё более древних дворцов, как например с дворцом К ляра- монте в Палермо. П охож ие фрагменты декораций в готически — ренессансном стиле, исполненные патронной техни кой, находятся ещ ё и в инных костёлах: в Малой Польше, в Силезии и в Словакии. Принимая это во внимание, можно сказать, что сущ ествование под линного комплекса оригинальных декораций явля ется характерной чертой исключительно этих тер риторий. К установлению метода консервации костёла в Дембне, которому угрожает пораж ение „Merulius lacrym ans” и насекомыми, проведено комплексное исследование объекта. Исследовано степень разру шения и поражения древесины, техническое со стояние объекта, водное располож ение территория, которое могло бы быть причиной увлаж нения стен и определено артистическую стоимость в пределе архитектуры и полихромии. Полученные резуль таты проведенных опытов и исследований, в по следствии дали возможность на установление соот ветственных форм по работам, обеспечивающим ценный объект от повреждений.
RESEARCH W ORK ON ENV IRO N M EN T, TEC H N IC A L CONDITIO NS A N D POLYCHROM E OF W OODW ORK CHURCH A T D EBN O IN PO D H A LE A S W ELL A S ST U D IE S ON PO SSIB IL IT IE S OF ITS C O N SER VA TIO N
The 15th century church at Debno in the Pod hale region is a valuable exam ple of the w oodw ork architecture. It has very interesting and original, pain ting decorations of the interior and of the chureh- -p late in the G othic-Renaissance style. These orna m entations made in the pattern technique, the black, green, blue and red colours prevailing seem to be connected w ith the A ustro-A lpine art; som e analogies point to connections w ith the interior decorations of som e more ancient palaces e.g. the Claramonte palace at Palermo.
There are sim ilar fragm ents of the G othic-R e naissance pattern decorations in other churches in Lesser Poland, Silesia and Slovakia. This points out
to the existence of some original decorations cha racteristic of these regions only.
Complex research work has been carried out in order to conservation on the Debno church endan gered by the mushroom Merculius lacrym ans and insects. The degree of wood deterioration w as ex a m ined as w ell as the condition of the church from the technical point of view , and the ground system which could affect the w all w ith moisture; fin a lly the arti stic value of the architecture and polychrom e was esta blished. The results of the above research permitted to establish the proper methods for safeguarding the valuable m onument against wear and tear.