• Nie Znaleziono Wyników

Konsumpcja produktów ekologicznych - snobizm czy świadomy wybór

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Konsumpcja produktów ekologicznych - snobizm czy świadomy wybór"

Copied!
13
0
0

Pełen tekst

(1)

Maria Śmiechowska

Konsumpcja produktów

ekologicznych - snobizm czy

świadomy wybór

Problemy Zarządzania, Finansów i Marketingu 22, 477-488

(2)

NR 694 PROBLEMY ZARZĄDZANIA, FINANSÓW I MARKETINGU NR 22 2011

d r h ab. p rof. A M M A R IA Ś M IE C H O W S K A A k a d e m ia M o rsk a w G d y n i

KONSUMPCJA PRODUKTÓW EKOLOGICZNYCH

- SNOBIZM CZY ŚWIADOMY WYBÓR

Streszczenie

W artykule scharakteryzowano najważniejsze czynniki wpływające na wybór żywności eko­ logicznej w różnych krajach. Wśród atrybutów żywności ekologicznej wskazano na znaczenie bezpieczeństwa tej żywności, a szczególnie bezpieczeństwa zdrowotnego i środowiskowego. Zdiagnozowano inne czynniki wpływaj ące na decyzje rynkowe konsumentów, jak czynniki so- cjodemograficzne, ekonomiczne, sezonowość podaży żywności ekologicznej i postawy etnocen- tryczne. Postawiono tezę, że u podstaw stagnacji rozwoju rolnictwa ekologicznego i rynku pro­ duktów ekologicznych w Polsce leży niski poziom świadomości i edukacji ekologicznej.

Wprowadzenie

W w ie lu m o d e la c h h ie ra rc h ii p o trz e b c z ło w ie k a n a p ie rw sz y m m iej scu sta ­ w ia n a je s t p o trz e b a o d ż y w ia n ia . Ż y w n o ść to d la o rg a n iz m u c z ło w ie k a źró d ło e n e rg ii, sk ła d n ik ó w b u d u lc o w y c h i o d ż y w c z y c h , co w k o n se k w e n c ji w p ły w a n a je g o zd ro w ie, p sy c h ik ę i zach o w an ie.

R ozw ój g o sp o d a rc z y i c y w iliz a c y jn y sp o w o d o w a ł, że p o d k o n ie c X X w . r o ­ sły p o trz e b y c z ło w ie k a i p o ja w iły się n o w e cz y n n ik i d eterm in u j ące sp o ży cie ży w n o śc i, ta k ie ja k : ja k o ś ć ży cia, w y g o d a, b e z p ie c ze ń stw o , tro s k a o ś ro d o w i­ sko. Z m ian y , k tó re z a c h o d z ą n a p rz e ło m ie w ie k ó w X X i X X I p o w o d u ją , że ż y w n o ść w b o g a ty c h sp o łe c z e ń stw a ch stra c iła sw o je p ie rw o tn e zn aczen ie - w y łą c z n e g o z a sp o k a ja n ia g ło d u . W z b o g a c iła się o n a o n o w e e le m e n ty z w ią ­ zan e m .in. z o d c z u c ia m i, stan am i i w ra ż e n ia m i k o n su m e n ta , ja k : p rz y je m n o ść , sz częście, h ed o n izm . R ó w n ie ż w ra ż e n ia z m y sło w e za c z ęły o d g ry w a ć co raz w ię k s z ą ro lę w k o n su m p c ji ży w n o ści. Jed n o c z e śn ie p o w sz e c h n ie ro zsz e rz ają c e się zja w isk o św iato w eg o te rro ry z m u , k a ż e p a trz e ć n a m n a ż y w n o ść ja k o p o te n

(3)

-cjaln e źró d ło n o w y c h zag ro żeń . W ty m k o n te k śc ie p o sz u k iw a n ie ży w n o śc i p o d k a ż d y m w z g lę d e m b e z p ieczn ej stało się n a k a z e m ch w ili.

W ie lu n a u k o w c ó w w sk a z u je n a ż y w n o ść e k o lo g ic z n ą ja k o n a te n rodzaj ż y w n o ści, k tó ra m o że z a p e w n ić b e z p ie c ze ń stw o ta k k o n su m e n ta , j a k i ś ro d o w i­ ska. Z a g a d n ie n ie b e z p ie c z e ń stw a k o n su m e n ta m o że b y ć w o b e c te g o ró żn ie p o strz e g a n e i ro z p a try w a n e w ró ż n y c h asp ek tach .

W ś ró d k o n su m e n tó w ży w n o śc i po jaw iaj ą się n o w e g ru p y . M o ż n a do n ic h z a liczy ć k o n su m e n tó w d ó b r lu k su so w y c h cz y te ż k o n su m e n tó w d okonuj ący ch z a k u p ó w z p o b u d e k sn o b isty czn y ch . C z y do tej o statniej g ru p y n a le ż ą k o n s u ­ m e n c i ż y w n o śc i e k o lo g ic z n e j?

Rola czynników wpływających na wybór żywności ekologicznej

G łó w n y m i czy n n ik a m i k sz ta łtu ją c y m i za c h o w a n ie k o n su m e n ta n a ry n k u ży w n o śc i ek o lo g iczn ej s ą w e w n ę trz n e cz y n n ik i p sy c h o lo g ic z n e - zw iązan e z k o n su m e n te m , w sz c z e g ó ln o śc i p o strz e g a n ie p rz e z n ie g o ż y w n o śc i e k o lo g ic z ­ n ej, m o ty w y (ich c h a ra k te ry s ty k a i w a g a ), ja k im i się k ie ru je k o n su m e n t p rzy w y b o rz e ży w n o śc i e k o lo g ic z n e j, p o sta w y i p re fe re n cje w o b e c tej ży w n o ści. M o ty w p o b u d z a i u k ie ru n k o w u je zac h o w a n ie c z ło w ie k a w c e lu z a sp o k o je n ia o k reślo n ej p o trzeb y . P o sta w a n a to m ia st to o k re ślo n e z a c h o w a n ie, w y rażające sto su n e k em o c jo n a ln y lu b oceniaj ą c y w o b e c d an eg o d o b ra. W a ż n y w p ły w n a k sz ta łto w a n ie i zm ian ę p o sta w k o n su m e n tó w m aj ą in fo rm a c je , szczeg ó ln ie w ie d z a i św iad o m o ść k o n su m e n tó w . P o zy ty w n e n a sta w ie n ie do p ro d u k tó w ro ln ic tw a ek o lo g ic z n e g o j e s t b o w ie m isto tn y m cz y n n ik ie m w p ły w aj ą cy m n a ich w y b ó r p rz e z k o n su m e n tó w . N a jw o ln ie j z m ie n ia ją p o sta w ę w o b e c p ro d u k tu n a b y w c y , k tó rz y d y sp o n u ją o d p o w ie d n ią w ie d z ą - in fo rm a c ją o ja k o ś c i i w a lo ­ ra c h u ż y tk o w y c h . N a b y w c a m a ją c y m n ie js z ą w ied zę o p ro d u k c ie je s t bardziej sk ło n n y do zm ian y p o staw y . W o d n ie sie n iu do ży w n o śc i ek o lo g iczn ej ele m e n t św iad o m o ści d o ty czy w ie d z y k o n su m e n tó w n a te m a t te g o , c zy m j e s t ro ln ictw o i ż y w n o ść e k o lo g ic z n a 1. O p o sta w ie k o n su m e n ta w o b e c o k re ślo n y c h p ro d u k tó w d e c y d u ją ró w n ie ż p re fe re n cje . J. W o ś o k re śla p re fe re n cje ja k o „sy ste m o cen i p rio ry te tó w sto so w a n y p rz e z n a b y w c ę , k tó ry p o z w a la n ie k tó re d o b ra cen ić w yżej o d in n y c h i n a tej p o d sta w ie d o k o n a ć w y b o ru . S ta n o w ią sw eg o ro d zaju skalę o c e n ” 1 2.

1 M. Śmiechowska, J. Newerli-Guz, Świadomość ekologiczna a kształtowanie się nowych po­ staw konsumenckich młodzieży, „Ekonomia i Środowisko” 1999, nr 1(14), s. 119-128.

2 J. Woś, Zachowania konsumenckie - teoria i praktyka. Wyd. Akademii Ekonomicznej, Po­ znań 2003, s. 126.

(4)

Bezpieczeństwo - główny czynnik wyboru żywności ekologicznej

W w ię k sz o śc i b a d a ń k o n su m e n c k ic h d o ty c z ą c y ch ży w n o ści ek o lo g iczn ej p o ja w ia się b e z p ie c ze ń stw o ja k o g łó w n y c z y n n ik w y b o ru te g o ro d z a ju ż y w n o ­ ści. Je d n a k p o ję c ie b e z p ie c z e ń stw a je s t b ard zo szero k ie i d o ty czy ć m o że w ie lu z a g a d n ie ń , ja k n a p rz y k ła d b e z p ie c z e ń stw a : ż y c ia i z d ro w ia , sam y ch p ro d u k tó w ż y w n o śc io w y c h , śro d o w isk a. B e z p ie c z e ń stw o ży w n o ści ek o lo g iczn ej je s t c z ę ­ sto u to ż sa m ia n e z je j ja k o ś c ią ro z u m ia n ą ja k o ja k o ś ć z d ro w o tn a. W ta k im uj ę- ciu ży w n o ść e k o lo g ic z n a je s t k o n fro n to w a n a z in n y m i ro d z a ja m i ż y w n o śc i: ż y w n o ś c ią k o n w e n c jo n a ln ą , fu n k c jo n a ln ą , w y g o d n ą , o trz y m y w a n ą z o rg a n i­ z m ó w m o d y fik o w a n y c h i g e n e ty c z n ie m o d y fik o w a n ą .

W o sta tn im czasie w śró d a try b u tó w ży w n o śc i ek o lo g iczn ej z a c z y n a p o ja ­ w ia ć się „b e z p ie cz e ń stw o i o c h ro n a śro d o w isk a ”3. A ltru isty c z n y m o ty w o c h ro ­ n y śro d o w isk a w y w o ła n y j e s t czy n n ik a m i sp o łeczn y m i i k u ltu ro w y m i. Ś red n io o k o ło 3 0 % e u ro p e jsk ic h k o n su m e n tó w d e k laru je zak u p ż y w n o śc i organicznej ze w z g lę d u n a je j p o c h o d z e n ie z u p ra w p rz y ja z n y c h d la śro d o w isk a4.

S to p ie ń z a in te re so w a n ia ż y w n o śc ią e k o lo g ic z n ą w P o lsc e m a ten d en cj ę w z ro s to w ą i w y n o si o b ecn ie 2 5 ,7 % 5. O d setek k o n su m e n tó w w k ra ja c h e u ro p e j­ sk ich , ta k ic h ja k H isz p a n ia , N iem cy , N o rw e g ia , S z w e c ja je s t b a rd z o z ró ż n ic o ­ w a n y i w a h a się w p rz e d z ia le 1 0 -4 2 % 6.

G e n eraln ie daje się z a u w aży ć, że w c ią g u o sta tn ic h 10 la t w z ro sło p o z y ­ ty w n e p o strz e g a n ie ży w n o śc i e k o lo g iczn ej. T ak że ró ż n y je s t sto p ień z a u fa n ia w z g lę d e m ró ż n y c h k a n a łó w k o m u n ik a c ji d o ty c z ą c y ch b e z p ie c z e ń stw a z d ro ­ w o tn e g o ży w n o ści. S zereg w ia ry g o d n o śc i ró ż n y c h k a n a łó w k o m u n ik a c ji w e ­ d łu g rosn ącej w ia ry g o d n o śc i k szta łtu je się n astęp u jąco :

m e d ia > p ro d u c e n c i ży w n o śc i > m in iste rstw o > ro ln ic y > ro d z in a > in s ty tu ­ cje k o n tro ln e > o rg a n iz a c je ek o lo g ic z n e > lek arze > ż y w ie n io w c y > o rg an izacje k o n su m e n c k ie .

3 J. Newerli-Guz, M. Śmiechowska, Walory żywności ekologicznej w opinii konsumentów, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna” 2004, Suplement, s. 135-138.

4 M. Śmiechowska, J. Newerli-Guz, Postrzeganie żywności ekologicznej przez konsumentów w krajach europejskich, w: Towaroznawstwo wobec integracji z Unią Europejską, red. J. Żu- chowski, Politechnika Radomska, Radom 2004, s. 501.

5 S. Pilarski, Konsument nowej żywności, w: Zarządzanie produktem - teoria, praktyka, per­ spektywy, red. J. Kall, B. Sojkin, Wyd. Akademii Ekonomicznej, Poznań 2008, s. 108.

6 M. Śmiechowska, Ecological food in the opinion o f Polish consumers on the background o f European trends, „Towaroznawcze Problemy Jakości” (Polish Journal of Commodity Science) 2007, nr 4(13), s. 44-55.

(5)

Świadomość jako czynnik determinujący wybór żywności ekologicznej

W a ż n y w p ły w n a k sz ta łto w a n ie i zm ian ę p o sta w k o n su m e n tó w m a ją in fo r­ m a c je , szczeg ó ln ie w ie d z a i św iad o m o ść k o n su m e n tó w . N a jw o ln ie j z m ie n ia ją p o sta w ę w o b e c p ro d u k tu n a b y w c y , k tó rz y d y s p o n u ją o d p o w ie d n ią w ie d z ą - in fo rm a c ją o ja k o ś c i i w a lo ra c h u ż y tk o w y c h . W ie lu e u ro p e jsk ic h k o n su m e n ­ tó w n a rz e k a n a b ra k d o stateczn ej in fo rm a c ji o tej ży w n o śc i w śro d k a c h m a s o ­ w eg o p rz e k a z u i m ie jsc a c h je j za k u p u (w sk lep ach ). W ie lu z n ic h ja k o p o w ó d n ie k u p o w a n ia ży w n o ści ek o lo g iczn ej p o d aje fak t, że n ie p o tra fią oni o d ró ż n ić je j od k o n w en cjo n aln ej czy te ż n ie m a ją z a u fa n ia do ży w n o śc i o rg an iczn ej. P o d sta w o w y m śro d k iem , k tó ry p o w in ie n p o m ó c k o n su m e n to m w o d ró ż n ie n iu w y stęp u jącej n a ry n k u ż y w n o śc i ek o lo g iczn ej o d ży w n o śc i k o n w en cjo n aln ej j e s t o d p o w ie d n io o zn ak o w an e o p ak o w an ie. W p rz y p a d k u ży w n o śc i e k o lo g ic z ­ nej in fo rm a c je zam ie sz c zo n e n a e ty k iecie s ą je d y n y m e le m e n te m p o zw alaj ącym n a św iad o m e o d ró ż n ie n ie p ro d u k tó w ek o lo g ic z n y c h o d in n y c h p ro d u k tó w ż y w ­ n o śc io w y c h . G w a ra n c ją ek o lo g ic z n e g o p o c h o d z e n ia p ro d u k tu ży w n o śc io w e g o n a ry n k u j e s t o b e c n o ść n a e ty k iecie p ro d u k tu in fo rm a c ji w y m a g a n y c h p rz e z u sta w ę o ro ln ictw ie ek o lo g ic z n y m , w ty m n u m e ru ce rty fik a tu w y d a n e g o p rzez u p o w a ż n io n ą je d n o s tk ę c e rty fik u ją c ą 7. U sta w a u w z g lę d n ia m .in . zm ian y w p rz e p isa c h w s p ó ln o to w y c h d o ty c z ą c y ch ro ln ic tw a ek o lo g ic z n e g o (ro z p o rz ą ­ d zen ie R a d y n r 8 3 4 /2 0 0 7 z 28 c z e rw c a 2 0 0 7 r.), k tó re w e sz ły w ży cie od 1 sty c z n ia 2 0 0 9 r. i z a stą p iły ro zp o rz ą d ze n ie R a d y n r 2 0 9 2 /9 1 z 24 cz e rw c a 1991 r. w sp raw ie p ro d u k c ji ek o lo g iczn ej p ro d u k tó w ro ln y c h o raz z n a k o w a n ia p ro d u k tó w ro ln y c h i śro d k ó w sp o ży w czy ch . U sta w a w p ro w a d z a ta k ż e n o w e re g u la c je k ra jo w e , w ty m m .in . z w ię k sz a ro lę IJH A R S (In sp e k to ra t Jak o ści H an d lo w ej A rty k u łó w R o ln o -S p o ż y w c z y c h ) ja k o in sty tu c ji sp raw u jącej n a d z ó r n a d je d n o s tk a m i c e rty fik u ją cy m i i p ro d u k c ją e k o lo g ic z n ą w P o lsce. T y m c z a ­ sem , ja k w s k a z u ją w y n ik i p o lsk ic h b a d a ń , sto p ie ń św ia d o m o śc i k o n su m e n tó w w z a k resie z n a k o w a n ia ek o lo g ic z n e g o w P o lsce je s t n isk i, a n a w e t b a rd zo niski. P o z a ty m 8 5 % m ło d y c h p o lsk ic h re sp o n d e n tó w tw ie rd z i, że ż y w n o ść e k o lo ­ g ic z n a je s t n ied o sta te c z n ie ro z p ro p a g o w a n a 8.

D lateg o te ż w a ru n k ie m ro z w o ju ro ln ic tw a ek o lo g ic z n e g o o ra z w z ro stu p o ­ p y tu n a ż y w n o ść e k o lo g ic z n ą j e s t p rz e d e w sz y stk im u k s z ta łto w a n ie w p o d ś w ia ­ d o m o ści o b y w a te li p ro e k o lo g ic z n y c h p o sta w w o b e c śro d o w isk a p rzy ro d n ic z eg o - rys. 1. C el te n o sią g n ą ć m o ż n a je d y n ie p rzez p ro w a d z e n ie sy stem aty czn ej

7 Ustawa o rolnictwie ekologicznym, DzU nr 116, poz. 975 z 25 czerwca 2009 r.

8 J. Pojnar, Wpływ znakowania ekologicznego na konsumenckie decyzje zakupów, „Ekopartner” 2001, nr 2, s. 30.

(6)

e d u k a c ji ek o lo g iczn ej w śró d ró ż n y c h g ru p lu d zi. W y d a je się, że ty lk o e d u k a c ja e k o lo g ic z n a p ro w a d z i do k o n se k w e n tn e g o o d d z ia ły w a n ia n a sferę p ro d u k c ji i k o n su m p c ji ży w n o śc i o rg a n iczn ej. P o w in n a b y ć o n a p rz e p ro w a d z a n a w e w sz y stk ic h g ru p a c h w ie k o w y c h lu d zi, ale w p ierw szej k o le jn o śc i w szk o łach , z w ła sz c z a p o d sta w o w y c h i śred n ich . N au czan ie i w y c h o w y w a n ie e k o lo g iczn e w ty c h p la c ó w k a c h m a b o w ie m d e c y d u ją c e z n a czen ie w k sz ta łto w a n iu św ia ­ d o m o ści ek o lo g iczn ej c z ło w ie k a - p rz y sz łe g o św ia d o m e g o k o n su m e n ta ż y w n o ­ ści e k o lo g ic z n e j9.

Rys. 1. Uwarunkowania rozwoju rolnictwa ekologicznego

Źródło: M. Śmiechowska, Studia nad produkcją, jakością i konsumpcją żywności ekologicznej, Prace Naukowe Akademii Morskiej w Gdyni, Gdynia 2002, s. 126.

B a rd z o w a ż n e je s t, a b y w p ro w a d z a ć e k o lo g iczn e p ro g ra m y e d u k a c y jn e do w sz y stk ic h ty p ó w szkół. E d u k a c ja śro d o w isk o w a z a jm u je isto tn e m iejsce w ed u k a c ji d zieci i m ło d z ie ż y w sz k o ln ic tw ie szw ed zk im , d u ń sk im , n ie m ie c ­ k im , h o le n d e rsk im , b e lg ijsk im , g d zie re a liz o w a n y ch je s t w iele p ro g ram ó w , d zięk i k tó ry m k sz ta łto w a n y j e s t w ła śc iw y s to su n e k e m o c jo n a ln y do p rzy ro d y , sz a c u n e k do w sz y stk ie g o , co ży je, p o c z u c ie o d p o w ie d z ia ln o śc i z a sw o je p o s tę ­ p o w a n ie w o b e c p rzy ro d y . C h o d zi o to , ab y u św ia d o m ić d z ie c io m fak t, że je s te ­ śm y c z ę ś c ią św ia ta p rz y ro d n ic z eg o i n isz c z ą c p rz y ro d ę , n isz c z y m y sie b ie , ab y w p o ić im p rz e k o n a n ie , że c z ło w ie k je s t o d p o w ie d z ia ln y z a u trzy m an ie p ię k n y c h k ra jo b ra z ó w , la só w cz y sty c h w ó d i zie le n i w o sie d lach , z a m ąd re g o sp o d a ro w a ­ nie w śro d o w isk u 10.

U k sz ta łto w a n e w k u ltu rz e k ra jó w sk a n d y n a w sk ic h (S zw ecji, D an ii) p o z y ­ ty w n e n a sta w ie n ie do o c h ro n y ś ro d o w isk a n a tu ra ln e g o o ra z zd ro w e g o (n

ie-9 M. Śmiechowska, Studia nad produkcją, jakością i konsumpcją żywności ekologicznej, Prace Naukowe Akademii Morskiej w Gdyni, Gdynia 2002, s. 126.

10 E. Tyralska-Wojtycza, Edukacja ekologiczna w krajach UE, wybrane przykłady, „Aura”, 2004, nr 10, s. 1-3 (dodatek).

(7)

sz k o d ząceg o p rz y ro d z ie ani czło w ie k o w i) o d ż y w ia n ia w p ły w a n a w y so k i p o ­ zio m z a in te re so w a n ia ta m te jsz y c h o b y w a te li ż y w n o ś c ią e k o lo g iczn ą. S k a n d y ­ n a w o w ie m o g ą p o sz c z y c ić się w y so k iej ja k o ś c i n ie sk a ż o n y m śro d o w isk ie m n a tu ra ln y m w sto su n k u do in n y c h w y so k o ro z w in ię ty c h p a ń stw E u ro p y . D u ży w p ły w m a n a to fakt, że ju ż o d d z ie c k a ta m te jsi o b y w a te le u c zen i są, iż o ta c z a ­ ją c a ich n a tu ra stan o w i n a jw ię k sz y sk arb lu d zk o ści. T o w ła śn ie p rz y c z y n ia się

do w y so k ie g o p o p y tu n a ż y w n o ść p ro d u k o w a n ą m e to d a m i e k o lo g iczn y m i. W p rz e c iw ie ń stw ie do n a ro d ó w p ó łn o c n o -e u ro p e jsk ic h w k u ltu rz e p o lsk iej nie j e s t u k sz ta łto w a n a ta k d u ż a w ra ż liw o ść n a a sp e k ty e k o lo g iczn e. W czasie p ra ­ w ie p ó łw ieczn ej g o sp o d a rk i so cjalisty czn ej w P o lsc e śro d o w isk o n atu ra ln e b y ło siln ie ek sp lo a to w a n e i n ie zw ra c a n o u w a g i n a je g o o ch ro n ę. F a k t te n , w p o w ią ­ za n iu ze sto su n k o w o n isk im sta tu se m m a te ria ln y m p o lsk ic h o b y w a te li, p o w o ­ d u je, że a sp e k ty ek o n o m ic z n e (p o w strzy m u j ące p rz e d za k u p e m ek o lo g iczn ej ż y w n o śc i) p rz e w a ż a ją w c ią ż w P o lsce n a d asp e k ta m i śro d o w isk o w y m i (z a c h ę ­ c a jący m i do za k u p u ż y w n o śc i e k o lo g iczn ej). S tąd te ż w P o lsce istn ieje k o ­ n ie c z n o ść e d u k acji ek o lo g iczn ej i k s z ta łto w a n ia p o sta w p ro e k o lo g ic z n y c h .

Wpływ czynników socjodemograficznych i ekonomicznych na wybór żywności

ekologicznej

Istn ie je w id o c z n a ro z b ie ż n o ść m ię d z y p re fe re n cja m i a z a c h o w a n iem k o n ­ su m e n tó w w z g lę d e m ż y w n o śc i e k o lo g iczn ej. T a ro z b ie ż n o ść m o że w y n ik ać z k ilk u c zy n n ik ó w . W ie le b a d a ń w sk a z u je , że cz ę sto n a jw a ż n ie jsz y m i p rz y c z y ­ n a m i, d la k tó ry c h w ie lu k o n su m e n tó w n ie k u p u je ży w n o śc i e k o lo g ic z n e j, są: z b y t w y so k a cen a, b ra k d o stę p n o śc i tej ży w n o śc i w sk lep ach , g d zie d okonuj ą o n i z a k u p ó w cz y te ż tru d n o śc i z o d ró ż n ie n ie m e k o ż y w n o śc i o d ży w n o śc i w y ­ tw arzan ej m e to d a m i k o n w e n c jo n a ln y m i. T e n o statn i c z y n n ik je s t w y n ik ie m n ie w y sta rc z ają c e j in fo rm a c ji ry n k o w ej o p ro d u k ta c h ro ln ic tw a e k o lo g iczn eg o .

W e d łu g w ie lu k o n su m e n tó w e u ro p e jsk ic h , w y so k i p o z io m ce n ży w n o ści ek o lo g iczn ej isto tn ie o g ra n ic z a z a in te re so w an ie k o n su m e n tó w je j n ab y w an iem . Jak o d ru g i p o d sta w o w y p o w ó d n ie k u p o w a n ia ży w n o śc i ek o lo g iczn ej w N ie m ­ c z e c h (po b ra k u z a u fa n ia do n ie j) w y m ie n ia się w ła śn ie w y so k ą cen ę tej ży w n o - ś c i11. W S zw ecji, p o d o b n ie ja k w w ie lu in n y c h k ra ja c h , z a g łó w n y c z y n n ik p o ­ w strz y m u ją c y p rz e d z a k u p em ży w n o śc i ek o lo g iczn ej 4 9 % k o n su m e n tó w u w a ż a

11 R. von Alvensleben, Beliefs associated with food production methods. Food people and soci­ ety, w: European Perspective o f Consumers' Food Choice, eds. L.J. Frewer, H. Schifferstein, New York 2001, s. 381.

(8)

je j z b y t w y s o k ą cen ę, a 6 3 % z n ic h tw ie rd z i te ż , że p o w in n a o n a k o sz to w a ć nie w ięcej n iż ż y w n o ść k o n w e n c jo n a ln a 12.

B a d a n ia u k a z u ją , że w o p in ii w ię k sz o śc i P o la k ó w (6 9 % ) z a p ro d u k ty e k o ­ lo g iczn e w a rto za p ła c ić w y ż s z ą cen ę, p rz y cz y m 6 5 % o só b z tej g ru p y je s t w stan ie za p ła c ić do 10% w ię c e j, 1/3 a n k ie to w a n y c h - do 30% , a 5 % m oże z a p ła c ić n a w e t o 5 0 % w ięcej z a ż y w n o ść p o c h o d z ą c ą z g o sp o d a rstw e k o lo g ic z ­ n y ch . Jed n ak że, ja k m o ż n a p rz y p u sz c z ać , ch ę ć p ła c e n ia w ięcej z a p ro d u k ty ro ln ic tw a ek o lo g ic z n e g o częściej d eklaruj ą o so b y stale n ab y w aj ące tę ży w n o ść, d la k tó ry c h w a lo ry z d ro w o tn o -śro d o w isk o w e s ą w aż n ie jsz e n iż w y s o k a c e n a tej ży w n o ści.

T y m c z a se m c e n y ż y w n o śc i ek o lo g iczn ej s ą w y ższe o d k o n w en cjo n aln ej śred n io o 2 5 -3 0 % , co stan o w i d la w ie lu p o lsk ic h k o n su m e n tó w c z y n n ik o g ra n i­ c z a ją cy je j z a k u p 13. N a jlic z n ie jsz a j e s t b o w ie m g ru p a k o n su m e n tó w a k c e p tu ją ­ cy ch ró żn ice c e n n ie p rz e k rac z a ją c e 2 0 % 14. P o d o b n e stan o w isk o p re z e n tu ją k o n ­ su m en ci z in n y c h k ra jó w e u ro p e jsk ic h 15.

N a le ż y zw ró c ić u w a g ę ró w n ie ż n a to , k im s ą ty p o w i k o n su m e n c i ek o ży w - n o ści. N a zac h o w a n ie k o n su m e n ta n a ry n k u ż y w n o śc i ek o lo g iczn ej w isto tn y sp o só b w p ły w a ją cz y n n ik i so c jo d e m o g ra fic zn e tj. w iek , p łe ć , p o z io m w y k sz ta ł­ c e n ia o ra z d o c h ó d w ro d zin ie. Ja k w y k a z u ją b o w ie m b a d a n ia , za ró w n o p o l­ sk ich , ja k i e u ro p e jsk ic h a u to ró w , n ajch ętn iej sięgaj ą p o ż y w n o ść ek o lo g ic z n ą , ja k ró w n ie ż w y k azu j ą n ajb ard ziej p ro e k o lo g ic z n e p o sta w y w o b e c śro d o w isk a n atu ra ln e g o , o so b y w w ie k u do 40. ro k u ży cia, częściej k o b ie ty , o so b y z w y ­ k sz ta łc e n ie m śred n im lu b w y ż sz y m , m ie sz k a ń c y m iast. K o b ie ty , z w ła sz c z a m ło d e, b ard ziej n iż m ę ż c z y źn i s ą zain te re so w an e zd ro w y m sp o so b e m o d ż y w ia ­ n ia się o ra z p o d k reślaj ą, że ż y w n o ść e k o lo g ic z n a j e s t p rz y ja z n a d la śro d o w isk a, co z k o le i p rz y c z y n ia się do w ię k sz e g o z a in te re so w a n ia n a b y w a n ie m ży w n o ści z p ro d u k c ji e k o lo g iczn ej. R ó w n ie ż o so b y bard ziej w y k sz ta łc o n e w y k a z u ją w y ż ­ szy p o z io m św iad o m o ści ek o lo g iczn ej o ra z co z a ty m id zie d o strzeg aj ą k o rzy ści p ły n ą c e z n a b y w a n ia ży w n o śc i e k o lo g ic z n e j. P o z a ty m n a z a c h o w a n ie k o n s u ­

12 M.K. Magnuson, A. Arvola, U.K. Koivisto Hursti, Attitudes towards organic foods among Swedish consumers, „British Food Journal” 2001, No. 103, 3, s. 209-226.

13 M. Ś miechowska, Studia nad produkcją, jakością..., s. 82.

14 K. Gutkowska, S. Żakowska-Biemans, Zachowania konsumentów na rynku żywności i ich implikacje dla rozwoju rynku ekoproduktów, „Wieś i Rolnictwo” 2001, nr 1(110), s. 153-163.

15 J.M. Gil, A. Gracia, M. Sanchez, Market segmentation and willingness to pay fo r organic products in Spain, „International Food Agribusiness Management Review” 2000, No. 3, s. 207-226; H. Torjusen, G. Lieblein, M. Wandel, C.A. Francis, Food system orientation and quality perception among consumers and producers o f organic food in Hedmark County, Norway, „Food Quality and Preference” 2001, No. 12, s. 207-216.

(9)

m e n tó w w z g lę d e m ż y w n o śc i ek o lo g iczn ej m a w p ły w u z y sk iw a n y d o ch ó d . Jak o w a ż n y c z y n n ik so c ja ln y p o w o d u je on, że częściej ż y w n o ść e k o lo g ic z n ą n a b y ­ w aj ą o so b y z a m o ż n ie jsz e, d la k tó ry c h zak u p dro ższej ż y w n o śc i org an iczn ej nie stan o w i p ro b le m u e k o n o m ic z n e g o 16.

Z n a jn o w sz y c h b a d a ń w y n ik a, że p o lsk i k o n su m e n t j e s t o s o b ą m ło d ą , w y ­ k sz ta łc o n ą , a k ty w n ą, n o w o c z e sn ą , ż y ją c ą w h arm o n ii w e w n ę trz n e j, o tw a rtą i ży czliw ą. P o n ad to k o n su m e n c i tej ży w n o śc i s ą p o strz e g a n i ja k o o so b y o w y ­ so k ic h d o c h o d ach . R ozw ój k o n su m p c ji p ro d u k tó w e k o lo g ic z n y c h p o w strz y m u ­ j e je d n a k ich w y so k a c e n a 17.

O b e c n ie a n ality cy e k o n o m ic z n i zw racaj ą u w a g ę , że rozw ój ry n k u p ro d u k ­ tó w e k o lo g ic z n y c h p o w in ie n p o d ą ż a ć s tra te g ią n isz y ry n k o w e j18. P o p y t n a ż y w ­ n o ść e k o lo g ic z n ą w y m a g a z in te g ro w a n y c h d z ia ła ń p ro d u c e n tó w ży w n o ści e k o ­ lo g iczn ej i ro z w o ju lo g isty k i ty c h p ro d u k tó w . W z ro s t sp o ż y c ia p ro d u k tó w e k o ­ lo g ic z n y c h zależy n ie ty lk o o d ich w a lo ró w sen so ry c z n y c h i atra k c y jn o śc i, ale p rz e d e w sz y stk im o d św ia d o m o śc i ek o lo g iczn ej k o n su m e n tó w , a co z a ty m id zie, ak c e p ta cji w y ż sz y c h c e n ży w n o śc i e k o lo g iczn ej.

Nowe czynniki wpływające na wybór żywności ekologicznej

D y n a m ic z n e zm ian y za c h o d z ąc e n a ry n k u ż y w n o śc i ek o lo g iczn ej p o w o d u ­ j ą, że p o ja w ia się c o raz w ięcej cz y n n ik ó w m aj ąc y c h w p ły w n a zac h o w a n ie k o n ­ su m en tó w . W śró d n ic h n a le ż y w y m ie n ić e tn o c e n try z m k o n su m e n c k i i d u ż ą sezo n o w o ść ży w n o śc i e k o lo g ic z n e j.

W ek o lo g iczn ej p ro d u k c ji ży w n o śc i n ie z w y k le isto tn y m a sp e k te m je s t re ­ g io n a liz a c ja i sezo n o w o ść. Z b a d a ń a u stria c k ic h w y n ik a , że 7 8 % o b y w a te li te g o k ra ju m a z a u fan ie w y łą c z n ie do ży w n o śc i ek o lo g iczn ej w y p ro d u k o w an ej w A u s trii19. R ó w n ie ż w ię k sz o ść p o lsk ic h k o n su m e n tó w p re fe ru je p o lsk ie p ro ­ d u k ty ek o lo g ic z n e (z w ła s z c z a w a rz y w a , o w o c e ) ze w z g lę d u n a ic h szczeg ó ln y sm ak (le p sz y o d a n a lo g ic z n y ch z a g ra n ic zn y c h p ro d u k tó w ży w n o śc io w y c h ). W y so k i p o z io m e tn o c e n try z m u k o n su m e n c k ie g o z a u w aży ć te ż m o ż n a w W ie l­ kiej B ry ta n ii, g d zie 6 0 % k o n su m e n tó w e k o lo g ic z n y c h j e s t s k ło n n a n ab y w a ć

16 M. Śmiechowska, J. Newerli-Guz, Zachowania rynkowe konsumentów żywności ekologicz­ nej, w: Konsument żywności i jego zachowania rynkowe, Wyd. SGGW, Warszawa 2000, s. 460.

17 K. Mazurek-Łopacińska, M. Sobocińska, Ekologizacja konsumpcji i wynikające z niej konse­ kwencje dla zarządzania produktem, w: Zarządzanie produktem. Kreowanie produktu, red. J. Kall, B. Sojkin, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego nr 153, Poznań 2010, s. 109-118.

18 T. Domański, P. Bryła, Marketing produktów żywnościowych, PWE, Warszawa 2010, s. 142. 19 S. Żakowska-Biemans, K. Gutkowska, Rynek żywności ekologicznej w Polsce i w krajach Unii Europejskiej, Wyd. SGGW, Warszawa 2003, s. 34.

(10)

ż y w n o ść e k o lo g ic z n ą p o c h o d z ą c ą z ro d z im y c h e k o g o sp o d a rstw , a ty lk o 1% k o n su m e n tó w w o li sp o ży w ać im p o rto w a n ą ż y w n o ść e k o lo g iczn ą. R ó w n ie ż z n a k o m ita w ię k sz o ść C z e c h ó w (8 7 % ) i P o la k ó w (8 6 % ) z a najb ard ziej b e z ­ p ie c z n ą u z n a ją ży w n o ść w y p ro d u k o w a n ą w cało śc i z k ra jo w y c h sk ła d n ik ó w 20.

M im o in te n sy w n e g o ro z w o ju ry n k u ż y w n o śc i ek o lo g iczn ej w o sta tn ic h la ­ ta c h w P o lsce n a d a l je s t o g ra n ic z o n a d o stę p n o ść i a so rty m e n t ty c h ż e p ro d u k tó w w sk lep ach . W k ra ja c h E u ro p y Z a c h o d n ie j, g d zie ry n e k ż y w n o śc i ek o lo g iczn ej u k sz ta łto w a ł się z n a czn ie szybciej n iż w P o lsce, a so rty m e n t ek o p ro d u k tó w o fe ­ ro w a n y c h w sk le p a c h je s t w ie lo k ro tn ie sz erszy n iż w n a sz y m k raju . W N ie m ­ cze c h a so rty m e n t e k o p ro d u k tó w się g a 2 0 0 0 -3 0 0 0 p o z y c ji, p o d c z a s g d y w P o l­ sce zaled w ie 2 0 0 - 3 0 0 21. P o d sta w o w y m i czy n n ik a m i m ark e tin g o w y m i p o w o d u ­ j ący m i b ra k z a in te re so w a n ia z a k u p em p ro d u k tó w e k o ro ln ic tw a s ą u b o g i a so r­ ty m e n t o ra z b ra k ż y w n o śc i ek o lo g iczn ej w sk lep ach , w k tó ry c h n ajczęściej k o n su m e n c i d okonuj ą z ak u p ó w . M o ż n a p o n a d to z a u w aży ć, że k o n su m e n c i zw racaj ą u w a g ę n a b ra k sk le p ó w z t ą ż y w n o ś c ią w p o b liż u m ie jsc a z a m ie sz k a ­ n ia (o k o ło 2 0% ). D la p o ró w n a n ia , w w ię k sz o śc i k ra jó w „ sta re j” U E (sz c z e g ó l­ n ie w e W ło sz e c h , H isz p a n ii, P o rtu g alii) p ro d u k ty e k o lo g ic z n e sp rz e d a w a n e s ą w sieci n o rm a ln y c h sk le p ó w sp o ży w czy ch , n a to m ia st w e W ło sz e c h , H o lan d ii, N ie m c z e c h i F ra n c ji ż y w n o ść e k o lo g ic z n ą m o ż n a k u p ić p rz e d e w sz y stk im w sk le p a c h sp e c ja listy czn y ch . S k lep y w ie lk o p o w ie rz c h n io w e (su p er- i h ip e r­ m a rk ety ) s ą dom in u j ą cy m m ie jsc e m z a o p a trz e n ia w e k o ż y w n o ść w W ielk iej B ry tan ii - sieć T esco o feru je ta m p o n a d 1200 ek o lo g ic z n y c h p ro d u k tó w ż y w ­ n o śc io w y c h . R ó w n ie ż w d uńskiej sieci F D B k o n su m e n to m o feru je się p o n a d 800 e k o lo g ic z n y c h p ro d u k tó w ż y w n o śc io w y c h , n a to m ia st w e fra n c u sk im h i­ p e rm a rk e cie C a rre fo u r a so rty m e n t ek o p ro d u k tó w w 2001 r. w y n o sił 500 ro d z a ­ jó w w y ro b ó w 22. W su p e rm a rk e ta ch e k o lo g ic z n a ż y w n o ść o fe ro w a n a je s t razem (n a ty c h sa m y ch p ó łk a c h ) z to w a ra m i p o c h o d z ą c y m i z p ro d u k c ji k o n w e n c jo ­ n aln ej. S tw a rz a to k o n su m e n to m m o ż liw o ść w y b o ru p ro d u k tu za ró w n o p o d w z g lę d e m ja k o ś c i, ja k i ceny. P o n a d to w c e lu z a in te re so w a n ia k lie n tó w ek o p ro - d u k tam i sto su je się w ty c h k ra ja c h sp e cjaln e fo rm y sp rzed aży , m .in. c o ty g o ­ d n io w e p a czk i w a rz y w i o w o c ó w w ra z z z a łą c zo n y m i p rz e p isa m i p rz y g o to w a

-20 I. Ozimek, Opinie konsumentów na temat istniejących zagrożeń związanych z żywnością, „Żywienie Człowieka i Metabolizm” 2003, Vol. XXX, No. 3-4, s. 874-879.

21 M. Małyszek, K. Szmidt, Rolnictwo ekologiczne w Polsce i krajach Unii Europejskiej, „Wieś i Rolnictwo” 2003, nr 3(120), s. 101-112.

(11)

n ia do sp o ży cia. Z a m a w ia ją c y o trz y m u je k aż d e g o ty g o d n ia in n y z e sta w p rz y g o ­ to w a n y b e z p o śre d n io w g o sp o d a rstw ie e k o lo g ic z n y m lu b w p a k o w n i23.

N ie ste ty , b a d a n ia ry n k o w e p rz e p ro w a d zo n e w o sta tn ic h la tach w P o lsce w y k a z u ją , że o fe rta h a n d lo w a za ró w n o sp ecja listy c z n y ch sk le p ó w Z d ro w a Ż y w n o ść , ja k i in n y c h m ie jsc d y stry b u c ji ek o ż y w n o śc i (w ty m te ż h ip e rm a rk e ­ tó w ) je s t p o d w z g lę d e m ilo śc io w y m i sto p n ia z ró ż n ic o w a n ia aso rty m e n to w e g o n ie d o sta te c z n a w o b e c o c z e k iw a ń k o n su m e n tó w . M im o d ek laro w an ej w ofercie h an d lo w ej sp rz e d a ż y ż y w n o śc i ek o lo g iczn ej ty lk o p o ło w a p o ls k ic h sk lep ó w sp e c ja listy c z n y ch m a stale te p ro d u k ty , a re sz ta p o s ia d a j e ty lk o sezo n o w o (od w rz e ś n ia do m arca). P o n ad to w sk le p a c h ty c h w y stę p u je b a rd z o n isk i o d se te k e k o lo g ic z n y c h p ro d u k tó w p o c h o d z e n ia zw ierzęceg o .

O k re so w a p o d a ż p ro d u k tó w e k o lo g ic z n y c h w P o lsce je s t sp o w o d o w a n a m .in. n ie ry tm ic z n y m i d o staw am i, se z o n o w o śc ią n ie k tó ry c h p ro d u k tó w , ciągle je s z c z e m a łą p ro d u k c ją ży w n o śc i e k o lo g ic z n e j, a ta k ż e n ie w y s ta rc z a ją c ą lic z b ą p rz e c h o w a ln i czy h u rto w n i n ie z b ę d n y c h w ła ń c u c h u lo g isty czn y m . N ie ste ty , n a ry n k u ż y w n o śc i ek o lo g iczn ej w P o lsce w y stęp u j ą je s z c z e du że ro z b ie ż n o śc i p o m ię d z y a so rty m e n te m e k o p ro d u k tó w p o ż ą d a n y c h p rz e z k o n su m e n tó w a ty m d o stę p n y m w sk lep ach . H a n d lo w c y po siad aj ą zazw y czaj d u ż y a so rty m e n t p r o ­ d u k tó w o d łu ższy m o k re sie p rz e c h o w y w an ia. P o z a ty m b ra k o d p o w ie d n io w y ­ p o sa ż o n e g o z a p le c z a c h ło d n iczeg o w sk le p a c h z ż y w n o śc ią e k o lo g ic z n ą p o w o ­ d u je, że p ro d u c e n c i ek o lo g ic z n e g o m le k a i m ię s a m aj ą tru d n o śc i ze sp rz e d a ż ą sw o ic h p ro d u k tó w . P o w y ż sz e p ro b le m y z p e w n o ś c ią n ie sprzyjaj ą w z ro sto w i p o p y tu n a ek o p ro d u k ty w n a sz y m k raju.

W k rę g u n o w y c h p o sta w w o b e c ży w n o śc i ek o lo g iczn ej i czy n n ik iem w p ły w aj ącym n a je j w y b ó r z n a la z ła się m o d a n a je j sp o ży w an ie o ra z d e m o n ­ stro w an ie ek o lo g ic z n e g o w iz e ru n k u . D z ia ła n ia te są o b se rw o w a n e w m a rk e tin ­ g u p o lity c z n y m , ale hołduj ą im ró w n ie ż celeb ry ci. T rz e b a je d n a k p a m ię ta ć , że k re o w a n ie ta k ie g o w iz e ru n k u często p o z o sta je w św iecie w irtu aln y m , a idole w rz e c z y w isto śc i m o g ą b y ć k o n su m e n ta m i ży w n o śc i ty p u f a s t fo o d .

W s p ó łc z e s n a e k o filo z o fia je s t w y ra z e m św iad o m o ści e lit in telek tu aln y ch . D zięk i śro d k o m m a so w e g o p rz e k a z u , film o m k ata stro fic z n y m , k u lto w y m p io ­ sen k o m cz y w id o w isk o w y m a k c jo m n a rzecz o c h ro n y g in ą c e g o św ia ta p rz y ro d y o rg a n iz o w a n y m p rz e z id o li p o p k u ltu ry św iad o m o ść e k o lo g ic z n a m o że stać się u d z ia łe m p rz e c ię tn eg o czło w iek a. W ie lk ą ro lę w u p o w sz e c h n ia n iu h u m a n i­ sty czn eg o m y śle n ia o śro d o w isk u n a tu ra ln y m , zap o b ieg aj ącym dalszej je g o

23 F. Adamicki, S. Kaniszewski, Warzywnictwo ekologiczne szansą rozwoju polskich gospo­ darstw, „Przemysł Spożywczy” 2001, nr 1, s. 10-13.

(12)

d e g ra d a c ji, w in n a sp ełn iać sz k o ła i d o m ro d zin n y . N ie k tó re p a rtie p o lity czn e w sw o je p ro g ra m y w p is u ją d z ia ła n ia p ro e k o lo g ic z n e , np. Z ie lo n i24.

Snobizm jako czynnik wyboru żywności ekologicznej

O k re śle n ie sn o b się g a h isto ry c z n ie X V III w ie k u 25. E ty m o lo g ia sło w a snob (ang. sn o b b ) p rz e sz ła z n a c z ą c ą e w o lu cję p o jęcio w ą. O b ecn ie snob m a z n a c z e ­ n ie p ejo raty w n e. C zy sn o b izm m o ż e b y ć cz y n n ik ie m w y b o ru ży w n o śc i e k o lo ­ g ic z n e j? W y su n ię c ie tak iej h ip o te z y j e s t w y n ik ie m o b se rw a c ji z a c h o w a ń n ie ­ k tó ry c h g ru p sp o łe c z n y c h i ch ęci n a śla d o w n ic tw a p rz e z in n y ch , k tó rz y p ra g n ą b y ć z a lic z en i do tej g ru p y . T a k im w z o rc e m do n a śla d o w a n ia s ą w e w s p ó łc z e ­ sn y m św iecie celeb ry ci. O d g ry w a ją o n i d u ż ą ro lę w o b szarze k s z ta łto w a n ia g u stó w i z a c h o w a ń sp o łe c z e ń stw a 26/

C eleb ry ci s ą sp e c y fic z n ą g ru p ą sp o łeczn ą, je d n a k ich sn o b isty c z n i n a ś la ­ d o w c y n ie zaw sze zdaj ą sobie sp raw ę z fak tu , że zac h o w a n ie c e le b ry tó w je s t cz ę sto w y n ik ie m z a b ie g ó w m a rk e tin g o w y c h , w iąże się z re k la m ą o k re ślo n y c h p ro d u k tó w i k re o w a n ie m w iz e ru n k u lu d zi su k cesu . W y k o rz y stu j ąc k o m u n ik acj ę m a so w ą , p rz e k a z u ją in fo rm a c ję , że p ro w a d z ą zd ro w y styl ży cia, o d ż y w ia ją się zd ro w o , s ą często w e g e ta ria n am i i spożyw aj ą ż y w n o ść e k o lo g iczn ą.

P o trz e b a p rz y n a le ż n o ści do o k reślo n ej g ru p y sp ołecznej m o że p o w o d o w a ć ch ę ć p o w ie la n ia w z o rc ó w z a c h o w ań . S iła o d d z ia ły w a n ia g ru p y społecznej m o ­ że p o w o d o w a ć n a śla d o w n ic tw o b e z k o n ie c z n o śc i p o z n a n ia c ech i w ła śc iw o śc i n a b y w a n y c h dóbr. T a k ą p o trz e b ę w y ró ż n ie n ia się sp o śró d in n y c h je d n o s te k m o ż n a z a liczy ć do p o trz e b o to czk o w y ch . J. S z czep ań sk i p o trz e b ą o to c z k o w ą n a z y w a p o trz e b y z a w ie ra jąc e o p ró cz g łó w n e g o s k ła d n ik a ta k ż e „ o to c z k i”27. O w e o to czk i m o g ą z a w ie ra ć sk ład n ik i p sy c h o lo g ic z n e , sp o łeczn e, g o sp o d a rc z e i k u ltu ro w e . R o z w in ię te p o trz e b y o to c z k o w e d a ją p o trz e b y p o z o rn e. S z c z e p a ń ­ ski z w ra c a u w ag ę, że z a sp o k a ja n ie ta k ic h p o trz e b n ie zaw sze m a d o d a tn i w p ły w n a je d n o stk ę . W y d a je się, że c z ęść k o n su m e n tó w ż y w n o śc i ek o lo g iczn ej n a b y ­ w a j ą z c h ę c i z w ró c e n ia n a sieb ie u w ag i. T e z a ta w y m a g a je d n a k z p e w n o ś c ią d a lsz y c h b ad ań .

24 M. Śmiechowska, Filozoficzne podejście do ekorozwoju a kształtowanie świadomości ekolo­ gicznej, w: Towaroznawstwo wobec integracji z Unią Europejską, red. J. Żuchowski, Wyd. Poli­ techniki Radomskiej, Radom 2004, s. 392.

25 Online etymology dictionary, http://www.etymonline.com/index.php (10.01.2012).

26 J. Epstein, Celebrity Culture, http://www.iasc-culture.org/HHR_Archives/Celebrity/ 7.1CEpstein.pdf;F. Furedi, Celebrity Culture, Society, Vol. 47, Issue: 6, November 2010, s. 493 -497.

27 J. Szczepański, Konsumpcja a rozwój człowieka. Wstęp do antropologicznej teorii konsump­ cji, PWE, Warszawa 1981, s. 157.

(13)

Podsumowanie

Z a d a n ie m p a ń stw a , o rg a n iz a c ji p o z a rz ą d o w y ch , m e d ió w j e s t k sz ta łto w a n ie n a w y k ó w k u ltu ry e k o lo g ic z n e j, in fo rm o w a n ie o p o d sta w o w y c h p ro b le m a c h śro d o w isk o w y c h , n a u c z a n ie o sz c z ę d n e g o k o rz y sta n ia z z a so b ó w p rzy ro d y , z a sz c z ep ia n ie p o trz e b y p rz e strz e g a n ia n o rm i z a k azó w ek o lo g ic z n y c h , a tak że w y ra b ia n ie p o trz e b y i um iej ę tn o ści w sp ó łd z ia ła n ia w o c h ro n ie śro d o w isk a. W celu p o d n ie sie n ia sp o ż y c ia ży w n o śc i ek o lo g iczn ej w P o lsce k o n su m e n c i p o w in n i p o sią ść p o d s ta w o w ą w ied zę e k o lo g ic z n ą d o ty c z ą c ą n a sz e g o k ra ju i św ia ta . T w o rz ą c strateg ię ed u k a c ji ek o lo g iczn ej w śró d k o n su m e n tó w n a le ż y u w z g lę d n ić k o m p le k so w y c h a ra k te r e d u k a c ji, k tó ry p o w in ie n obj ąć ta k ż e p ro ­ d u c e n tó w ży w n o śc i e k o lo g ic z n e j. P o w in n a o n a k sz ta łto w a ć c a ło śc io w y o b raz re la c ji p o m ię d z y c z ło w ie k ie m , sp o łe c z e ń stw e m i p rz y ro d ą o raz u c z y ć o d p o w ie ­ d zia ln o śc i z a zm ian y d o k o n y w a n e w n a tu ra ln y m śro d o w isk u

R o zw ażaj ąc m o ż liw o śc i z w ię k sz e n ia p ro d u k c ji ek o lo g iczn ej ży w n o śc i trz e ­ b a zw ró c ić u w ag ę n a u w a ru n k o w a n ia ek o n o m ic z n e , p ra w n e i ed u k a c y jn e ja k o d e te rm in a n ty te g o ro z w o ju . N o w y m o d e l te g o ro z w o ju d z ia ła n a z a sad ach sp rz ę ż e n ia zw ro tn e g o p o p rz e z w z a je m n e o d d z ia ły w a n ie p ro d u c e n tó w i k o n su ­ m e n tó w e k o ż y w n o śc i. Je d n o c z e śn ie n a le ż y zw ró c ić u w ag ę, że w sz e lk ie zm ian y m u si p o p rz e d z a ć rozw ój św iad o m o ści ek o lo g iczn ej ja k o w a ru n e k k o n ie c z n y k sz ta łto w a n ia p o sta w i ro z b u d z e n ia su m ie n ia e k o lo g ic z n e g o .

CONSUMPTION OF ECOLOGICAL PRODUCTS

- SNOBBERY OR AWARENESS

Summary

Most important factors influencing the choice of organic food in different countries are de­ scribed and characterized. Among the attributes of organic food, the importance of its safety is indicated, particularly with respect to health and the environment. Other factors underlying con­ sumer’s market decisions are outlined, such as socio-demographic and economic considerations, seasonal supply of organic food and ethnocentric attitudes. We propose a thesis that at the roots of stagnation in the development of organic agriculture and organic products market in Poland lay insufficient environmental consciousness and education.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Jarowieckiego, wyrażona we wstępie, że będzie przydatny nie tylko historykom prasy czy prasoznawcom, ale też w procesie kształcenia dziennikarzy, politologów,

Obraz i pojęcie dotyka wszystkich możliwych aspektów, nie pomija więc kształtowania się etyki; tego, jak wizualna mimesis przekształca się pod wpływem pojęć w etyczną

W konsekwencji, do kompetencji Inspekcji Handlowej nie należy kontrola ja- kości handlowej artykułów rolno-spożyw- czych u producentów oraz kontrola jakości zdrowotnej

Zmiany w podejściu do edukacji i roli nauczy- ciela oraz jego awansu zawodowego mogą być postrzegane jako „pośrednie naciski”, które „zmieniają radykalnie charakter

Als er weer zeven werknemers werkzaam zijn in de service, is de beste bezetting van de punten in de service: drie kassiers, drie runners en één pick-up point met twee

Negowane jest przede wszystkim prezentowanie kobiety, jako istoty potrzebującej konkretnej ochrony ze strony mężczyzn, pewnej formy pro- tektoratu i wybawienia z opresji

Podmiot mownej ramy modalnej może być przedstawiony jako: określony, wyznaczony jednostkowo, np.: Моі баба Марина нераз споминали діда, же был то

stawień. kształtowało się ok. Różnica ta, należy wyjaśnić, nie wynikała z niższych cen żywności pod Poznaniem, lecz z oszczędniejszej gospodarki zarządu