MIEJSCE POJĘCIA „WSPARCIE PSYCHOLOGICZNE” W SŁOWNIKU ZAWODOWYM PSYCHOLOGÓW I PEDAGOGÓW PRAKTYKÓW

MIEJSCE POJĘCIA „WSPARCIE PSYCHOLOGICZNE”

W SŁOWNIKU ZAWODOWYM PSYCHOLOGÓW I PEDAGOGÓW PRAKTYKÓW

Streszczenie: Termin wsparcie psychologiczne używany jest powszechnie przez specjalistów z dziedziny psychologii i pedagogiki przy formułowaniu zaleceń do postępowania o charakterze terapeutycznym. Okazuje się jednak, iż pojęcie to nie ma jednoznacznej definicji określającej jego wartość rzeczową. Przy niejasnym znaczeniu denotacyjnym o wartości i popularności wsparcia psychologicznego świadczyć zatem może jego znaczenie konotacyjne. Dla zweryfiko- wania hipotez o pozytywnym obrazie emocjonalnym wzbudzanym przez to pojęcie, różnicach istniejących między asocjacjami budzonymi przez wsparcie psychologiczne i inne terminy z zakre- su specjalistycznej praktyki służącej zdrowiu psychicznemu przeprowadzono badanie metodą dyferencjału semantycznego wśród psychologów i pedagogów pracujących w dwóch miejskich specjalistycznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych w Olsztynie.

Słowa kluczowe: wsparcie psychologiczne, poradnictwo psychologiczne, psychoterapia.

Punktem wyjścia przeprowadzonego badania była obserwacja powszechności stosowania określenia wsparcie psychologiczne. Zastanawiająca wydała się swoboda z jaką pojęcie to używane jest w języku zawodowym psychologów i pedagogów. O ile w mowie potocznej obyć się można bez rygoru definiowania pojęć, od języka eksper- tów oczekiwać należy intersubiektywnej komunikowalności opartej na jasnej definicji w miejscu nieprecyzyjnego przeczucia. W słownikach i podręcznikach psychologii próżno szukać wyjaśnienia terminu wsparcie psychologiczne. Owszem, spotkać można określenia wsparcie społeczne, grupy wsparcia i wsparcie jako takie (szeroko rozumiana pomoc), daremne jest jednak poszukiwanie definicji wsparcia psychologicznego jako jasno określonej co do przedmiotu i typu działań aktywności specjalistycznej. Jest to o tyle istotne, że przy powszechności stosowania tego terminu w formułowaniu zale- ceń niewiele z niego wynika dla konkretnej praktyki. Innymi słowy, nie wiadomo, co właściwie zaleca się zalecając „wsparcie psychologiczne”.

Z jednej strony człon psychologiczności sugeruje kategorię ogólną, jak w przy- padku pomocy psychologicznej odnoszącej się do różnorodnych form specjalistycz- nej działalności psychologów

. W związku z ową ogólnością rzeczowe, możliwe do bezpośredniego zastosowania, wskazanie do pracy terapeutycznej, rozumianej

1

J. C. Czabała, H. Sęk, Pomoc psychologiczna, [w:] Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 3

[red.] J. Strelau, Gdańsk 2001, s. 605 – 621.

jako służącej zdrowiu, wymaga każdorazowo doprecyzowania – wskazania zamie- rzonej formy pomocy psychologicznej. Tymczasem termin wsparcie psychologiczne używany jako zalecenie wydaje się być wystarczająco zrozumiały, nie domaga się bowiem dalszego uściślania. Można więc odnieść wrażenie, że mimo swej psycho- logiczności jest określeniem precyzyjnym i jednoznacznym. Tu jednak również po- jawiają się przeszkody. O ile możliwe do bezpośredniego wprowadzenia w życie byłoby wskazanie potrzeby udzielenia pomocy w postaci wsparcia emocjonalnego czy materialnego, albo interwencji terapeutycznych o charakterze podtrzymują- cym, jak np. rada i pochwała

, o tyle wsparcie psychologiczne nie daje żadnej jedno- znacznej wskazówki do celowego postępowania, pozostawiając raczej ogólny zarys w miejsce konkretnej instrukcji.

Na podstawie słownikowej znajomości znaczenia słów: wsparcie i psychologia, oraz reguł gramatyki języka polskiego można (w subiektywny i autorski sposób) wnioskować, że pojęcie wsparcie psychologiczne odnosi się do udzielania pomocy na podstawie wiedzy psychologicznej oraz przy użyciu narzędzi psychologicznych.

To wszystko – o celach i warunkach takiej pomocy nic nie wiadomo. Rzeczowa wartość tego określenia jest więc znikoma (lub żadna). Pojęcie jednak jest używa- ne, więc jego atrakcyjność wynikać musi z innego, niż przedmiotowe, źródła. Wyda- je się więc, iż o walorach terminu decyduje jego wartość emocjonalna. Połączenie profesjonalności wyrażonej przez psychologiczność ze sposobem niesienia pomocy poprzez właściwe wsparciu podtrzymywanie, ochranianie, ratowanie, czyli aktyw- ności z wyraźną nutą opiekuńczą, tworzy zestaw delikatnie skuteczny i troskliwie fachowy. I właśnie owo połączenie rozumiemy jako podstawę popularności pojęcia wsparcie psychologiczne. Istota nowości terminu, która zarazem wyjaśniałaby jego małą wartość rzeczową, tkwiłaby w próbie nadania specjalistycznym działaniom sprzyjającego kontekstu emocjonalnego. Psycholog udzielający wsparcia wydawać się może bardziej troskliwy i czuły, niż ten sam specjalista prowadzący wywiad kliniczny lub udzielający instruktażu w ramach psychoedukacji lub interwencji kry- zysowej. Wydaje się wreszcie, iż zabieg ten ma znaczenie przede wszystkim dla sa- mego specjalisty określającego w ten sposób stosunek do własnej pracy zawodowej.

Rozumowanie to prowadzi do postawienia pierwszej hipotezy:

Hipoteza pierwsza: Pojęcie wsparcie psychologiczne ma korzystną, związaną z odczuciem przyjemności, konotację emocjonalną u osób profesjonalnie zajmują- cych się świadczeniem pomocy psychologicznej i pedagogicznej.

W naszym rozumowaniu wskazywaliśmy na „nowość” pojęcia wsparcie psycho- logiczne. W tym sensie atrakcyjność nowego określania uwidacznia się poprzez od- różnianie od „starszych”, istniejących w słowniku specjalistów, pojęć opisujących tę samą rzeczywistość.

Pojęcia, które wybrano do porównywania z terminem wsparcie psychologiczne to poradnictwo psychologiczne i psychoterapia. Poradnictwo psychologiczne jest tu ro-

2

G. O. Gabbard, Psychoterapia psychodynamiczna w praktyce klinicznej, Kraków 2009, s. 101.

zumiane jako „forma pomocy oferowana osobom zdrowym, przeżywającym tak zwane kryzysy rozwojowe lub trudności przystosowawcze”

. Psychoterapią nazy- wamy tu działanie lecznicze

polegające na świadomym, celowym i programowym oddziaływaniu w celu usunięcia lub zmniejszenia zaburzeń w funkcjonowaniu psy- chicznym, somatycznym i społecznym

. Oba pojęcia opisują praktykę o charakte- rze terapeutycznym, nie są jednak synonimami, co specjalistom z dziedziny psy- chologii i pedagogiki jest wiadome – poradnictwo psychologiczne od psychoterapii odróżnia m.in. grupa odbiorców, którymi, ogólnie rzecz biorąc, w wypadku porad- nictwa są osoby dobrze zorganizowane psychicznie znajdujące się w sytuacji kry- zysowej, w wypadku psychoterapii są to osoby borykające się z różnego rodzaju za- burzeniami zdrowia psychicznego. Zatem oba pojęcia znajdując się na podobnym poziomie „ogólności” mają część wspólną z domniemanym znaczeniem wsparcia psychologicznego i są od siebie wystarczająco różne, aby w perspektywie specjali- stycznej nie być utożsamiane.

W tym miejscu możemy postawić hipotezę drugą:

Hipoteza druga: Pojęcie wsparcie psychologiczne różni się konotacją emocjonalną od innych terminów specjalistycznych określających oddziaływania o charakterze terapeutycznym: poradnictwa psychologicznego i psychoterapii.

Dla zweryfikowania powyższych hipotez przeprowadzono badanie.

Metoda

Do zbadania emocjonalnego stosunku pracowników poradni psychologiczno- -pedagogicznych wobec pojęć: wsparcie psychologiczne, pomoc psychologiczna i psy- choterapia, wykorzystano metodę dyferencjału semantycznego (semantic differential – SD). Przyjęto, iż emocjonalny komponent postawy badanych wobec interesujące- go nas przedmiotu może być mierzony i opisywany w perspektywie konotacyjnego znaczenia pojęć. Definiowanie afektywnej strony znaczenia jest możliwe na kilku niezależnych wymiarach wyznaczających przestrzeń semantyczną

. Dla określenia przestrzeni semantycznej posłużono się wyodrębnionymi przez twórców metody wymiarami: wartościowania, siły i aktywności, określonymi przez pary opozycyj- nych przymiotników:

– wartościowanie (cztery pary): dobry – zły, mądry – głupi, brzydki – ładny, życzliwy – okrutny;

3

J. C. Czabała, H. Sęk, dz. cyt., s. 617.

4

A. S. Reber, Słownik Psychologii, Warszawa 2000, s. 600.

5

H. Sęk, A. O. Brzezińska, Podstawy pomocy psychologicznej, [w:] Psychologia. Podręcznik aka- demicki, t. 2, [red.] J. Strelau, D. Doliński, Gdańsk 2008, s. 753.

6

J. Czapiński, Dyferencjał semantyczny, [w:] Materiały do nauczania psychologii, seria III, t. 3,

[red.] L. Wołoszowa, Warszawa 1978, s. 257 – 258.

– siła (trzy pary): słaby – mocny, lekki – ciężki, gruby – wątły;

– aktywność (trzy pary): szybki – wolny, aktywny – bierny, stłumiony – głośny.

W ten sposób otrzymano dziesięć skal, w których przestrzeń między spolary- zowanymi określeniami wyznaczono przez siedmiostopniowe graficzne kontinu- um. Odpowiednie miejsca przestrzeni między dwoma opozycyjnymi przymiotni- kami oznaczały siłę związku danego określenia z wybranym pojęciem. Spektrum siły związku obejmowało: brak wyraźnego związku, związek nieznaczny, związek istotny ale nie krańcowy, silny związek.

Dla ograniczenia efektu „halo” oceniane pojęcia z odpowiednimi skalami zo- stały ułożone w sposób losowy

.

Opis badanej grupy

Psychologów i pedagogów ujęto w jedną grupę – pracowników poradni psy- chologiczno-pedagogicznych. Przyjęto, iż mimo specyficznego, odróżniającego je charakteru obu profesji w warunkach działalności poradni psychologiczno-pedago- gicznej, istnieje duży zakres części wspólnej obu aktywności zawodowych wyzna- czony przez szeroko rozumianą pomoc psychologiczno-pedagogiczną, obejmującą obszerny wachlarz oddziaływań o charakterze terapeutycznym, adresowanych do dzieci, młodzieży i dorosłych. Ponadto, co potwierdziły zebrane informacje, grupy psychologów i pedagogów były porównywalne pod względem płci, średniej wieku i stażu pracy. W końcu wspólne warunki pracy, także w wymiarze formalnym (psy- chologowie i pedagodzy mają wspólny status „pracowników pedagogicznych” za- trudnionych na podstawie tego samego aktu prawnego – Karty Nauczyciela), wspól- ny ogólny cel pracy definiowany przez statutowe zadania placówki oraz długotrwałe interakcje zawodowe i personalne dają podstawę do traktowania badanych psycho- logów i pedagogów jako części wspólnego jednorodnego środowiska zawodowego.

W badaniu udział wzięło 30 osób – psychologowie i pedagodzy pracujący w dwóch miejskich poradniach psychologiczno-pedagogicznych w Olsztynie. Gru- pa niemalże w całości złożona była z kobiet stanowiących ponad 96% badanych, co oddaje faktyczne proporcje płci pracowników zatrudnionych w wymienionych placówkach oświatowych.

7

Tamże, s. 261.

Tabela 1. Płeć badanych (łącznie: 30 osób)

Wyszczególnienie

kobieta mężczyzna

N % N %

psychologowie 16 53,3 0 0

pedagodzy 13 43,3 1 3,3

suma 29 96,6 1 3,3

Źródło: Źródło: opracowanie własne

Procentowy udział liczby psychologów i liczby pedagogów stanowi odpowied- nio 53,3% i 46,7% w całej badanej grupie, co również adekwatnie obrazuje realną proporcję pracowników obu poradni.

Tabela 2. Liczba psychologów i pedagogów wśród badanych

Wyszczególnienie N %

psychologowie 16 53,3

pedagodzy 14 46,7

suma 30 100

Źródło: Źródło: opracowanie własne

Spośród badanych osób 63% znajdowało się w przedziale między 41 a 55 rokiem życia, 73% natomiast pracowało w zawodzie psychologa lub pedagoga od 16 do 35 lat.

Tabela 3. Wiek badanych (łącznie: 30 osób)

Wyszczególnie- nie

24 – 40 lat 41 – 55 lat 56 – 67 lat

N % N % N %

psychologowie 2 6,6 9 30 5 16,6

pedagodzy 2 6,6 10 33,3 2 6,6

suma 4 13,3 19 63,3 7 23,3

Źródło: Źródło: opracowanie własne

Tabela 4. Długość stażu pracy badanych

Wyszczególnienie

0 – 14 lat 15 – 35 lat 36 – 45 lat

N % N % N %

psychologowie 2 6,6 13 43,3 1 3,3

pedagodzy 3 10 11 36,6 0 0

suma 5 16,6 24 79,9 1 3,3

Źródło: Źródło: opracowanie własne

Uśredniając powyższe dane, statystyczny przedstawiciel badanej grupy to ko- bieta w wieku 49 lat z wyższym wykształceniem psychologicznym lub pedagogicz- nym, pracująca w zawodzie od 24 lat.

Przebieg badania

Badanie zostało przeprowadzone w lutym i marcu 2012 roku. Wzięli w nim udział pracownicy pedagogiczni, psychologowie i pedagodzy, dwóch olsztyńskich specjalistycznych poradni psychologiczno-pedagogicznych. Badanie miało formę papierową, osoby badane pozostawały anonimowe.

Prezentacja wyników

W ocenie osób badanych termin wsparcie psychologiczne wzbudzało wyraźne skojarzenia z określeniami: „dobry”, „mądry”, „życzliwy” i „aktywny”, mniej inten- sywnie wiązane zaś było z określeniami: „ładny” i „mocny”.

Obserwowane asocjacje interesującego nas pojęcia wiązały się przede wszyst- kim z wymiarem „wartościowanie” – skojarzenie budziły cztery określenia w czte- rech parach opozycyjnych przymiotników. W dwóch pozostałych wymiarach, „siły”

i „aktywności”, znaczenie miały po jednym określeniu w trzech możliwych zesta-

wieniach.

Rysunek 1. Profil konotacji wsparcia psychologicznego

Źródło: Źródło: opracowanie własne

Jakościowy obraz otrzymanego profilu wskazuje, iż wybory dokonane przez respondentów tworzą wyraźnie pozytywny obraz emocjonalny ocenianego pojęcia.

Wsparcie psychologiczne budzi skojarzenia właściwe aktywności opartej na do- brej woli i żywym zainteresowaniu, przynoszącej korzyść w komfortowych (także estetycznie) warunkach. Można zaryzykować stwierdzenie, że takim samym ze- stawem przymiotników można opisać postać opiekuńczego, budzącego zaufanie rodzica.

Hipoteza o pozytywnej konotacji emocjonalnej pojęcia wsparcie psychologiczne została zweryfikowana pozytywnie.

Hipoteza druga zakładała istnienie różnicy między asocjacją wywoływaną przez pojęcie wsparcie psychologiczne oraz pojęcia poradnictwo psychologiczne i psy- choterapia. Weryfikacja hipotezy miała formę analizy poziomu istotności różnic uzyskanych wyników przy wykorzystaniu testu t-Studenta. Porównywano wyniki w kolejnych parach: wsparcie psychologiczne – poradnictwo psychologiczne, wsparcie psychologiczne – psychoterapia, poradnictwo psychologiczne – psychoterapia.

W przedstawionym niżej zestawieniu wyników kolejne pojęcia oznaczono jako:

WP – wsparcie psychologiczne PP – poradnictwo psychologiczne PS – psychoterapia

Określenie „dobry” było silniej kojarzone (wynik na poziomie tendencji) z po-

jęciem poradnictwo psychologiczne niż z pojęciem psychoterapia.

Tabela 5. Poziom istotności różnic w parach przymiotników wymiaru

„wartościowanie”

dobry (1) – zły (7) gr 1 gr 2

Śr.

gr 1 gr 2

sd

gr 1 gr 2 t df p

WP – PP 2,20 2,20 1,24 0,92 -0,00 58 1,000

WP – PS 2,20 2,73 1,24 1,36 -1,58 58 0,118

PP – PS 2,20 2,73 0,92 1,36 -1,77 58 0,081

mądry (1) – głu- pi (7) gr 1 gr 2

Śr.

gr 1 gr 2

sd

gr 1 gr 2 t df p

WP – PP 2,26 2,10 1,11 0,80 -0,66 58 0,508

WP – PS 2,26 2,36 1,11 1,12 -0,34 58 0,730

PP – PS 2,10 2,36 0,80 1,12 -1,05 58 0,296

brzydki (1) – ładny (7)

gr 1 gr 2

Śr.

gr 1 gr 2

sd

gr 1 gr 2 t df p

WP – PP 4,60 4,56 0,93 0,85 -0,14 58 0,885

WP – PS 4,60 4,40 0,93 0,96 0,81 58 0,418

PP – PS 4,56 4,40 0,85 0,96 0,70 58 0,483

życzliwy (1) – okrutny(7)

gr 1 gr 2

Śr.

gr 1 gr 2

sd

gr 1 gr 2 t df p

WP – PP 2,46 2,46 0,97 0,97 0,00 58 1,000

WP – PS 2,46 1,96 0,97 0,85 2,11 58 0,038*

PP – PS 2,46 1,96 0,97 0,85 2,11 58 0,038*

*

p

Śr. – średnia arytmetyczna sd – odchylenie standardowe t – wartość testu t-Studenta df – stopnie swobody p – poziom istotności Źródło: opracowanie własne

Przymiotnik „życzliwy” w ocenie badanych miał mniejszy związek z pojęciami

wsparcie psychologiczne i poradnictwo psychologiczne niż z pojęciem psychoterapia.

Tabela 6. Poziom istotności różnic w parach przymiotników wymiaru „siła”

słaby (1) – moc- ny (7) gr 1 gr 2

Śr.

gr 1 gr 2

sd

gr 1 gr 2 t df p

WP – PP 4,86 4,76 1,46 1,25 -0,18 58 0,850

WP – PS 4,86 5,05 1,46 1,28 -0,65 58 0,514

PP – PS 4,76 5,05 1,25 1,28 -0,91 58 0,363

lekki (1) – cięż- ki (7) gr 1 gr 2

Śr.

gr 1 gr 2

sd

gr 1 gr 2 t df p

WP – PP 3,83 3,70 1,46 1,14 -0,39 58 0,696

WP – PS 3,83 4,53 1,46 1,50 -1,82 58 0,070

PP – PS 3,70 4,53 1,14 1,50 -2,41 58 0,019*

* p <0,05

gruby (1) – wą- tły (7) gr 1 gr 2

Śr.

gr 1 gr 2

sd

gr 1 gr 2 t df p

WP – PP 3,90 3,50 0,75 0,97 -1,77 58 0,081

WP – PS 3,90 3,86 0,75 0,81 0,16 58 0,878

PP – PS 3,50 3,86 0,97 0,81 -1,57 58 0,119

Śr. – średnia arytmetyczna sd – odchylenie standardowe t – wartość testu t-Studenta df – stopnie swobody p – poziom istotności Źródło: opracowanie własne

W porównaniu z psychoterapią poradnictwo psychologiczne budziło jednoznacz- nie silniejsze, a wsparcie psychologiczne raczej silniejsze (wynik świadczący o ten- dencji) skojarzenie z określeniem „lekki”.

Zaobserwowana w całym badaniu jedyna różnica między siłą skojarzeń bu-

dzonych przez wsparcie psychologiczne i poradnictwo psychologiczne miała charakter

tendencji, odnosiła się do pary przymiotników „gruby – wątły”, gdzie obie oceny

bliskie były wyborowi neutralnemu wyrażającemu brak związku pojęcia z którymś

z obu przymiotników.

Tabela 7. Poziom istotności różnic w parach przymiotników wymiaru „aktywność”

szybki (1) – wolny (7)

gr 1 gr 2

Śr.

gr 1 gr 2

sd

gr 1 gr 2 t df p

WP – PP 3,63 3,73 1,40 1,41 0,27 58 0,784

WP – PS 3,63 4,63 1,40 1,29 -2,86 58 0,005**

PP – PS 3,73 4,63 1,41 1,29 -2,86 58 0,012*

* p<0,05; ** p<0,01 aktywny(1) –

bierny (7) gr 1 gr 2

Śr.

gr 1 gr 2

sd

gr 1 gr 2 t df p

WP – PP 2,56 2,80 1,10 1,42 0,70 58 0,481

WP – PS 2,56 2,26 1,10 1,37 -0,31 58 0,757

PP – PS 2,80 2,26 1,42 1,37 0,36 58 0,713

stłumiony (1) – głośny (7)

gr 1 gr 2

Śr.

gr 1 gr 2

sd

gr 1 gr 2 t df p

WP – PP 3,63 3,73 0,99 1,14 0,36 58 0,719

WP – PS 3,63 3,60 0,99 1,00 0,12 58 0,897

PP – PS 3,73 3,60 1,14 1,00 0,48 58 0,63

Śr. – średnia arytmetyczna sd – odchylenie standardowe t – wartość testu t-Studenta df – stopnie swobody p – poziom istotności Źródło: opracowanie własne

Wsparcie psychologiczne i poradnictwo psychologiczne (przy czym wsparcie psy- chologiczne szczególnie wyraźnie) w porównaniu z psychoterapią mniej intensywnie wiązane były z określeniem „wolny”.

Podsumowując, wsparcie psychologiczne na poziomie znaczenia emocjonalne- go okazało się być wyraźnie mniej „wolne”, mniej „ciężkie” i mniej „życzliwe” niż psychoterapia.

Na podstawie uzyskanych wyników można przyjąć, że hipoteza zakładająca

istnienie różnic w obszarze skojarzeń budzonych przez pojęcie wsparcie psycho-

logiczne w porównaniu z pojęciem psychoterapia została zweryfikowana pozytyw-

nie. Różnice między wsparciem psychologicznym a poradnictwem psychologicznym

ujawniają się natomiast dopiero w kontekście porównania związku obu terminów z psychoterapią, co rozumiemy również jako potwierdzenie drugiej hipotezy, o czym będzie mowa niżej.

Komentarz do wyników

Nie stwierdzono żadnej statystycznie istotnej różnicy między kierunkiem i siłą konotacji budzonych przez pojęcia wsparcie psychologiczne i poradnictwo psycholo- giczne; jedyny wyjątek dotyczył zarysowującej się różnicy „siły” (wynik na pozio- mie tendencji) z jaką oba pojęcia były oceniane jako „nie związane” z żadnym z przymiotników pary „gruby – wątły”. Można zatem wnioskować, że oba pojęcia mają bardzo podobne znaczenie emocjonalne. To podobieństwo jest obserwowane jednak jedynie w sytuacji porównywania obu pojęć ze sobą wzajemnie; wsparcie psychologiczne różni się od poradnictwa psychologicznego w sytuacji porównania obu terminów z psychoterapią. Wsparcie psychologiczne w odróżnieniu od poradnictwa psychologicznego nie oceniane jest jako bardziej „dobre” niż psychoterapia (wynik na poziomie tendencji), dalej wsparcie psychologiczne na innym poziomie istotności niż poradnictwo psychologiczne odróżnia się od psychoterapii w sytuacjach związku pojęć z przymiotnikami „lekki – ciężki” i „szybki – wolny”.

Wsparcie psychologiczne umieszczone w nowym kontekście wydaje się odróż- niać od początkowo równoznacznego emocjonalnie poradnictwa psychologicznego.

Rozumiemy to jako wyraz niestabilności znaczenia konotacyjnego wsparcia psy- chologicznego, co uwydatnia emocjonalny, a przez to niestały, komponent postawy badanych wobec tego terminu.

Podobieństwo konotacyjnego znaczenia wsparcia psychologicznego i porad- nictwa psychologicznego pozwala wnioskować, że w ocenie badanych osób prak- tyka opisywana przez oba pojęcia jest tożsama pod względem wiążących się z nią emocji. Może to wynikać z bliskoznaczności powszechnie używanych słów porada i wsparcie, gdy można wspierać radząc i radzić wspierając. Sądząc z kontekstu uży- wania terminu wsparcie psychologiczne, odnosi się ono, podobnie jak (w pewnym zakresie) poradnictwo do sytuacji bieżących, wymagających bezpośredniej aktywno- ści, która nie jest bynajmniej leczeniem, gdyż nie odnosi się do patologii, a do za- sobów (indywidualnych i społecznych) stanowiących o dobrostanie psychicznym.

Sugeruje to, iż wsparcie psychologiczne mogłoby być formułą (nie formą) poradnic- twa psychologicznego zorientowanego na podtrzymywanie optymalnego funkcjono- wania. Wsparcie psychologiczne byłoby więc określeniem pozornym w swojej auto- nomiczności (podobnie jak „świecenie księżyca”). Nie określa zjawiska nowego, uwyraźnia natomiast już istniejące.

Analizując różnice w obrazie emocjonalnych konotacji budzonych przez

wsparcie psychologiczne i psychoterapię należy zaznaczyć, że wszystkie opisywane

porównania dotyczą nie tyle kierunku skojarzeń, co siły związku danych pojęć z tymi samymi określeniami. Jest to zrozumiałe uwzględniając, iż wybrane termi- ny: poradnictwo psychologiczne, psychoterapia oraz wsparcie psychologiczne (w swoim domniemanym znaczeniu) są pojęciami bliskoznacznymi pod względem obszaru zastosowania, tak też znaczenia konotacyjne nie powinny różnić się radykalnie.

Wsparcie psychologiczne w porównaniu z psychoterapią okazuje się budzić mniej intensywne (wynik na poziomie tendencji) skojarzenia z określeniem „cięż- ki”, słabiej wiązać się z przymiotnikiem „życzliwy” oraz wyraźnie słabiej wiązać się ze słowem „wolny” (w opozycji do „szybki”).

Uwzględniając wnioski dotyczące podobieństwa konotacji wzbudzanych przez wsparcie psychologiczne i poradnictwo psychologiczne interwencje określane mianem wsparcia psychologicznego (w domyśle) mają adresatów wśród osób „zdrowych”, borykających się z przejściowymi trudnościami o charakterze kryzysu. Dlatego też aktywność osoby udzielającej wsparcia może być doraźna, ukierunkowana na wybrany element funkcjonowania wspomaganego. Psychoterapia natomiast jako metoda leczenia zaburzeń zdrowia psychicznego z racji celów i metod terapeu- tycznych jest oddziaływaniem planowanym i raczej długotrwałym. Stąd wsparcie psychologiczne przez swoją domniemaną doraźność mniej intensywnie wiązane jest z oddziaływaniem „powolnym” niż psychoterapia.

To, że termin wsparcie psychologiczne budzi raczej mniej intensywne niż psychote- rapia skojarzenia z określeniem „ciężki”, wyjaśnić można różnicą miedzy emocjonal- nym komponentem postawy wobec dwóch sposobów niesienia pomocy: wspierania i leczenia. W wypadku leczenia mówi się bowiem (używając żargonu szpitalno-porad- nianego) o „ciężkich przypadkach”, a długotrwały kontakt z osobą istotnie zaburzoną bywa określany jako „obciążający”. Wsparcie psychologiczne przez swoją (ciągle do- mniemywaną) krótkotrwałość i jakość sytuacji, w których miałoby być stosowane, jest mniej trudne, gdzie „trudność” rozumieć można w kontekście emocjonalnym („obcią- żające”) i poznawczym (wymagające wyższych specjalistycznych kompetencji).

Zaskakującym wynikiem okazała się istotna statystycznie różnica między siłą, z jaką wsparcie psychologiczne i psychoterapia wiązały się z określeniem „życzliwy”, gdzie wsparcie psychologiczne mniej intensywnie kojarzone było z określeniem wy- rażającym przyjazne usposobienie.

Interpretując ten wynik należy pamiętać, że wsparcie psychologiczne jest oce- niane jako „życzliwe”, nie zachodzi w tym miejscy sprzeczności z ogólnym pozy- tywnym obrazem emocjonalnym towarzyszącym temu pojęciu.

Dla próby zrozumienia uzyskanego wyniku kolejny raz należy zestawić ze sobą

charakter pomocy realizowanej przez wspieranie i leczenie. W obu wypadkach, co

nie ulega wątpliwości, osoba udzielająca pomocy widziana jest jako nastawiona

przyjaźnie wobec adresata własnej aktywności, mówiąc inaczej, jest zainteresowana

jej dobrem. Jeśli ocena wartości rzeczy czy doświadczenia zależy od oceny wielko-

ści subiektywnego wysiłku zaangażowanego w zdobycie cenionego przedmiotu lub

przeżycia, przekonanie o wielkości owego „dobra” wyświadczanego osobie wspoma- ganej/leczonej może być proporcjonalne do wielkości włożonego w sytuację wysił- ku. Nie chodzi tu o wysiłek towarzyszący intensywności aktywności intelektualnej (choć ten również), co o wielkość zaangażowania emocjonalnego towarzyszącego bliskiej, empatycznej relacji, gdzie „wysiłek” oznaczałby np. energię konieczną do utrzymania uwagi i koncentracji. Tak też wymagająca i owocna praca terapeu- tyczna może dostarczać specjaliście większej gratyfikacji emocjonalnej, niż doraźna interwencja pozbawiona wymiaru istotnej relacji interpersonalnej. W tym kontek- ście zaskakujący wynik badania rozumiemy jako ujawnienie subtelnego znaczenia wsparcia psychologicznego jako aktywności, owszem, opiekuńczej, lecz powierzchow- nej. Udzielenie wsparcia psychologicznego polegającego na dostarczaniu brakują- cych w tym momencie środków poznawczych czy emocjonalnych jest działaniem

„z zewnątrz”, nie wymagającym gruntownego, empatycznego poznania psychicznej rzeczywistości osoby wspomaganej. Subtelny dystans między wymagającym pomo- cy a zaopatrującym w nią specjalistą wydaje się mieć odzwierciedlenie w ocenie wsparcia psychologicznego jako mniej życzliwego niż psychoterapia, której jednym z filarów jest przymierze terapeutyczne wyrażające obustronne zaangażowanie.

Zastanawiający jest wynik pojawiającej się jako obserwowana tendencja różni- cy między intensywnością skojarzenia, w którym poradnictwo psychologiczne okazu- je się być bardziej „dobre” niż psychoterapia, przy jednoczesnej większej „życzliwo- ści” tej drugiej. W niniejszym opracowaniu dotyczącym znaczenia terminu wsparcie psychologiczne obserwację tę możemy jedynie odnotować i potraktować jako przy- czynek do dalszego badania.

Podsumowanie

Szukając przyczyny popularności terminu wsparcie psychologiczne cenne i od- krywcze okazało się zbadanie obszaru konotacji emocjonalnych budzonych przez to pojęcie. Jako grupę eksperymentalną wybrano osoby na co dzień zajmujące się profesjonalną pomocą terapeutyczną – psychologiczną i pedagogiczną w ramach pracy w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Należy zaznaczyć, że grupa pra- wie w całości składała się z kobiet, co oddaje faktyczne proporcje stosunku płci osób zatrudnionych w placówkach, w których pracowały badane osoby. Z jednej strony ogranicza to możliwość uznania uzyskanych wyników za właściwe szerokiej populacji specjalistów obu płci, z drugiej pozwala na traktowanie grupy jako repre- zentatywnej dla istotnie sfeminizowanego środowiska zawodowego psychologów i pedagogów pracujących w oświacie.

Wsparcie psychologiczne, które nie ma jednoznacznego znaczenia denotacyj-

nego wyrażonego w precyzyjnie sformułowanej definicji okazało się mieć jedno-

znaczne znaczenie afektywne obserwowane w emocjonalnym komponencie posta-

wy badanych wobec pojęcia. Podobnie jak poradnictwo psychologiczne widziane jest jako aktywność o charakterze w istocie opiekuńczym. W porównaniu z psychotera- pią ujawnia właściwości wskazujące na interwencję raczej doraźną i krótkotrwałą, z czym wiąże się stosunkowo mniejsze zaangażowanie emocjonalne osoby udziela- jącej pomocy. Używając metafory, udzielanie wsparcia psychologicznego okazuje się być widziane jako działanie opiekuńcze, matczyne, rodzica bezpośrednio odpo- wiadającego na spostrzegany niedostatek osoby zwracającej się o pomoc.

Aspekt opiekuńczości wydaje się być zawarty w każdej z badanych form świad- czenia pomocy, zwłaszcza gdy może ona być odróżniona od leczenia. W tej per- spektywie popularność wsparcia psychologicznego można rozumieć jako wynik uwyraźnienia i uogólnienia tego wymiaru relacji interpersonalnej. Atrakcyjność po- jęcia wsparcie psychologiczne byłaby zatem atrakcyjnością nowego wizerunku rzeczy dostępnej od dawna.

Literatura

Czabała J. C., Sęk H., Pomoc psychologiczna, [w:] Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 3, [red.]

J. Strelau, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001.

Czapiński J., Dyferencjał Semantyczny, [w:] Materiały do nauczania psychologii, seria III, t. 3, [red.] L. Wołoszowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1978.

Gabbard, G. O., Psychoterapia psychodynamiczna w praktyce klinicznej, Wydawnictwo Uniwersy- tetu Jagiellońskiego, Kraków 2009.

Sęk H., Brzezińska A. I., Podstawy pomocy psychologicznej, [w:] Psychologia. Podręcznik akade- micki, t. 2, [red] J. Strelau, D. Doliński, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2008.

Słownik języka polskiego, t. 3, [red.] M. Szymczak, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992.

Reber A. S., Słownik psychologii, Wydawnictwo Naukowe „Scholar”, Warszawa 2000.

Where to Position the Term „Psychological Support“ within the Pro-fessional Dictionnary of Psychologists and Pedagogic

Practicioners

Summary: The term „psychological support‘ is frequently used by practitioners in the fields of psychology and pedagogy to describe recommendations for the application of therapeutic meas- ures. It seems, however, that it lacks a concise definition to specify its inherent qualities. Even in absence of a denotational precision its connotational significance and value may account for its popularity and common appreciation. To verify the hypothesis of a positive emotional associa- tion with this terminus technicus, to demonstrate the differences between the emotions evoked by the term „psychological support‘ in contrast to others conveyed by similar terms equally in common use within the field of psychic health care an investigation was carried out amongst psychologist and pedagogues working at two psychological and educational consultation centres in Olsztyn. The method applied was semantic differential.

Key words: psychological support, psychotherapy, psychological advisory service.