OCENA PLONU OWOCÓW RÓŻY POMARSZCZONEJ (ROSA RUGOSA) UPRAWIANEJ NA ODPADACH PALENISKOWYCH REKULTYWOWANYCH RÓŻNYMI METODAMI

(1)

Rocz. AR Pozn. CCCLXXXIII, Ogrodn. 41: 247-251

JAROSŁAW ZIELIŃSKI

OCENA PLONU OWOCÓW RÓŻY POMARSZCZONEJ (ROSA RUGOSA) UPRAWIANEJ NA ODPADACH

PALENISKOWYCH REKULTYWOWANYCH RÓŻNYMI METODAMI

^*

Z Katedry Dendrologii i Kształtowania Terenów Zieleni Akademii Rolniczej w Szczecinie

ABSTRACT. The findings on fruits crop of shrubs of Rosa rugosa useful to biological reclamation of ash landfills are presented in this paper. The scientific research was carried out on the model of reclamation of ashes and organic wastes located on grounds ZE “Dolna Odra” S.A. in Nowe Czarnowo in 2005-2006 years. It was found, that the height and quality of crop of all the examined objects have parameters with statistically important differences. Taking into consideration all the examined parameters of crop the best results were received in the place with ash fertilizing NPK and cover making from bark, sand, compost, and ash. The research is continued.

Key words: Romanas rose, reclamation, burner wastes, fruits crop

Wstęp

Produkcja energii elektrycznej z węgla pociąga za sobą konieczność utylizacji po- pioło-żużli. Tradycyjnym sposobem ich utylizacji jest składowanie na hałdach, które są uciążliwe dla środowiska. Specyficzne właściwości fizykochemiczne tych odpadów (Gilewska 2003, Niedźwiecki i Meller 1994) umożliwiają ich biorekultywację. Odpady paleniskowe charakteryzują się silnie zasadowym odczynem, pH 9-12 (Niedźwiecki i Meller 1994), co ogranicza liczbę roślin przydatnych do tego celu. Konieczny jest odpowiedni dobór roślin i technologii rekultywacji takich składowisk. Jedną z roślin rokujących przydatność w zadrzewianiu hałd jest róża pomarszczona, gatunek o małych wymaganiach siedliskowych, dużej odporności na zanieczyszczenia środowiska, toleru-

*Praca finansowana ze środków Ministerstwa Nauki i Informatyzacji w latach 2003-2005 jako projekt badawczy 3P06S 017 25 oraz przez Zespół Elektrowni „Dolna Odra” S.A. w Nowym Czarnowie.

(2)

jący zasadowy odczyn i zasolenie podłoża. Krzewy tego gatunku dobrze znoszą cięcie i wydają liczne odrosty korzeniowe, co predysponuje je do uprawy na biomasę oraz skłania do wykorzystania ich do biorekultywacji hałd. Owoce róży mają duże walory odżywcze (głównie witamina C). Róża uprawiana na stanowiskach tak silnie zdegrado- wanych powinna być przebadana pod kątem przydatności spożywczej owoców. Celem pracy było określenie wielkości i jakości plonu owoców róży pomarszczonej uprawianej na składowisku popioło-żużli rekultywowanych różnymi metodami.

Materiał i metody

Badania prowadzono w latach 2005-2006 na modelu rekultywacji odpadów paleniskowych w ZE Dolna Odra S.A. w Nowym Czarnowie. Doświadczenie założono w układzie podbloków losowych w trzech powtórzeniach po osiem roślin. Czynnikami różnicującymi były: sposób przygotowania podłoża (popiół surowy i popiół nawożony NPK w dawce 60:70:70 kg·ha^-1) oraz zastosowany nadkład (I – torf i popiół 1:3, II – kora drzew iglastych, piasek, kompost GWDA, popiół 1:1:2:4, III – piasek, kompost GWDA, przefermentowany komunalny osad ściekowy: 70% osadu, 15% słomy, 15%

odpadów zieleni miejskiej 1:1:2, IV – piasek, popiół, kompost GWDA, przefermentowany komunalny osad ściekowy: 70% osadu, 30% odpadów zieleni miejskiej 1:1:2:4, V – kora drzew iglastych, piasek, kompost GWDA, przefermentowany komunalny osad ściekowy: 70% osadu, 30% odpadów zieleni miejskiej 1:1:2:4). Dwuletnie siewki róż wysadzono w rozstawie 1,5 × 0,5 m w 2003 roku. Krzewy corocznie cięto na wysokości 0,2 m. W trakcie prowadzenia doświadczeń nie stosowano zabiegów nawadniania i nawożenia, zabiegi ochrony roślin prowadzono standardowo. Owoce zbierano w paź- dzierniku. Plon określano, ważąc wszystkie owoce. Do badań wybierano tylko owoce dojrzałe (Atlas barw RHS Color Chart nr 43 A-B). Z każdej próby brano losowo po 10 owoców, które ważono z dokładnością do 0,01 g. W owocach określono zawartość suchej masy, a w ich soku zawartość ekstraktu, witaminy C i azotanów. Zawartość ekstraktu mierzono reflektometrem Pal-1 firmy Atago, natomiast zawartość witaminy C i azotanów za pomocą aparatu Reflectoquant Rqflex 10 firmy Merck.

Wyniki i dyskusja

Przeprowadzone badania wskazują, że użyte metody rekultywacji statystycznie istotnie wpływały na wielkość plonu oraz cechy wielkościowe owoców (tab. 1). Naj- wyższe parametry badanych cech (średni plon 1684,9 kg·ha^-1, masa owocu 5,58 g) uzyskano po zastosowaniu nawożenia skały popiołowej nawozami NPK (p+) oraz nadkładu z kory, piasku, kompostu i popiołu (II).

Uzyskane plony są porównywalne z plonami podawanymi w literaturze lub większe od nich. Wizner (1979) podaje, że plon owoców z krzewów 5-letnich wynosi 400-1200 kg·ha^-1. Brak do tej pory wyników badań nad plonowaniem róży lub innych gatunków uprawianych w warunkach rekultywacji. Nie pozwala to skonfrontować uzyskanych wyników z wynikami otrzymanymi przez innych autorów. Wielu z nich (Kulczyński 1973,

(3)

Tabela 1 Średni plon i masa owoców krzewów Rosa rugosa rosnących na popiołach rekultywowanych

różnymi metodami (2005-2006)

Mean crop and mass of fruits shrubs Rosa rugosa growing on ash reclamation by different methods (2005-2006)

Wariant rekultywacji Variant of reclamation

Plon owoców – Fruits crop (kg·ha^-1)

Masa owocu – Fruit mass (g)

podłoże substratum

nadkład

cover 2005 2006 średnia

mean 2005 2006 średnia

mean I 1 198,2 ab 1 597,9 ab 1 398,0 ab 3,78 c 2,77 b 3,28 b II 1 093,4 ab 1 457,3 b 1 275,3 b 3,74 c 2,59 b 3,17 b III 1 083,3 b 1 443,8 b 1 263,6 b 4,01 bc 2,91 b 3,46 ab IV 850,2 c 1 078,9 c 964,2 c 4,67 b 1,87 bc 3,27 b p

V 1 210,1 a 1 612,3 ab 1 411,2 a 4,43 b 1,94 bc 3,19 b I 1 247,7 a 1 662,3 a 1 474,7 a 4,90 ab 3,63 ab 4,27 a II 1 264,5 a 1 684,9 a 1 455,0 a 5,68 a 4,70 a 5,19 a III 1 072,6 b 1 429,1 b 1 250,9 b 3,32 c 1,95 bc 2,64 bc IV 1 102,3 ab 1 469,0 b 1 285,7 b 3,66 c 1,20 c 2,43 c p+

V 1 057,3 b 1 408,9 b 1 233,1 b 3,20 c 2,25 b 2,73 bc p, p+, I-V – oznaczenia jak w tekście, a-c – grupy jednorodne według testu Tuckeya.

p, p+, I-V – marks as in the text, a-c – homogeneous groups according to Tuckey’s test.

1979, Nowak i in. 2005, Nowak i Zieliński 2004) wskazuje jednak na pozytywne od- działywanie nawożenia mineralnego i organicznego popiołów na wzrost i plonowanie rosnących na nich roślin.

Owoce róży były silnie zróżnicowane pod względem właściwości odżywczych.

Zróżnicowanie to dotyczyło zarówno obiektów badawczych, jak i lat badań (zwłaszcza w odniesieniu do zawartości ekstraktu i witaminy C). Średnio najwięcej suchej masy i witaminy C zawierały owoce z krzewów rosnących na stanowisku utworzonym na popiele nawożonym (p+) z nadkładem z mieszaniny popiołu i torfu, natomiast ekstraktu (I) – na popiele nawożonym i nadkładzie z piasku, popiołu, osadu ściekowego, odpa- dów zieleni miejskiej (IV). Należy zauważyć, że zawartość witaminy C w soku owoców tylko na stanowiskach pII, pV, p+III, p+V była mniejsza od standardowej, wynoszącej 850 mg·dm^-3 (Mowszowicz 1990), natomiast na stanowiskach pI, p+I była około dwu- krotnie większa. Porównując kolejne lata badań, stwierdzono, że w 2006 roku, charakte- ryzującym się długotrwałą suszą i wysokimi temperaturami powietrza, owoce zebrane z krzewów rosnących na stanowiskach nawożonych NPK (p+) i z nadkładem mineral- nym (I) cechowały się większą zawartością suchej masy, ekstraktu i witaminy C, natomiast mniejszą zawartością azotanów niż w 2005 roku. Największą zawartością azota- nów odznaczały się owoce z krzewów rosnących na popiele nawożonym (p+) i nadkła- dzie z kory, piasku, kompostu i popiołu (II), niewiele mniejszą, choć statystycznie istotną,

(4)

Ryc. 1. Wpływ metod rekultywacji na wybrane parametry wartości odżywczej owoców Rosa rugosa; p, p+, I-V – oznaczenia jak w tekście; Ι – NIR_{α = 0,05}

Fig. 1. The influence of methods of reclamations on some parameters of nutrient value of Rosa rugosa fruits; p, p+, I-V – marks as in the text; Ι – LSD_{α = 0.05}

owoce krzewów rosnących na popiele nawożonym (p+) i nadkładzie z mieszaniny torfu i popiołu (I). Zawartość ta (118,25-135,67 mg·dm^-3 w różnych latach i obiektach) mieści się w normie przewidzianej dla innych roślin uprawnych (Rozporządzenie... 2003).

Wnioski

1. Zastosowane metody rekultywacji wpływały korzystnie na plonowanie owoców róży.

2. Najlepsze rezultaty pod względem wielkości plonu i owoców uzyskano po zastosowaniu nawożenia podłoża popiołowego oraz nadkładu z mieszaniny kory, piasku, kompostu i popiołu.

3. Wartość odżywcza owoców, w odniesieniu do zawartości witaminy C, ekstraktu i zawartości azotanów, była największa, gdy stosowano nadkład utworzony z torfu i popiołu w proporcji 1:3.

4. Konieczne jest przebadanie owoców pod kątem zawartości metali ciężkich i pier- wiastków promieniotwórczych.

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18

I II III IV V I II III IV V

p p p p p p+ p+ p+ p+ p+

Podłoże – Substratum Ekstrakt (%) Extract (%)

0 5 10 15 20 25 30 35 40

Podłoże – Substratum Sucha masa (%) Dry matter (%)

0 500 1000 1500 2000 2500

Podłoże – Substratum Witamina C (mg·dm-3) Vitamin C (mg·dm-3)

0 20 40 60 80 100 120 140 160

Podłoże – Substratum Azotany (mg·dm-3) Nitrate (mg·dm-3)

2005 2006 średnia – mean

(5)

Literatura

Gilewska M. (2003): Rekultywacja biologiczna gruntów składowisk popiołowych ZE PAK S.A.

W: Mater. konf. „Popioły z energetyki”. Warszawa, 14-17 października 2003 r. Wyd. BiG sp.

z o.o., Szczecin: 331-342.

Kuczyński B. (1973): Rozwój siewek wybranych gatunków drzew i krzewów na popiołach ener- getycznych z Elektrowni „Halemba” w doświadczeniu wazonowym. Arbor. Kórnickie 18:

199-221.

Kulczyński B. (1979): Badania nad rozwojem i przydatnością wybranych gatunków drzew i krzewów do rekultywacji określonych składowisk popiołów energetycznych. Arbor. Kór- nickie 24: 217-282.

Mowszowicz J. (1990): Dziko rosnące rośliny użytkowe. WSiP, Warszawa.

Niedźwiecki E., Meller E. (1994): Wstępne wyniki badań nad przydatnością odpadów paleni- skowych z ZE „Dolna Odra” w uprawach rolniczych. W: Mater. konf. „Zagospodarowanie odpadów paleniskowych i odpadów z odsiarczania spalin”. Świnoujście: 17-18.

Nowak G., Zieliński J. (2004): Ocena wzrostu rokitnika pospolitego Hippophaë rhamnoides rosnącego na odpadach paleniskowych rekultywowanych różnymi metodami. W: Jubileuszo- wa Sesja Naukowa „Nowe kierunki w naukach rolniczych”. Szczecin 19 XI 2004: 49.

Nowak G., Zieliński J., Stankowski S. (2005): Wstępna ocena przydatności glediczii trójcie- niowej Gleditshia tricanthos L. do rekultywacji składowisk odpadów paleniskowych ZE

„Dolna Odra” S.A. w Nowym Czarnowie. Monografia. XII Międzynarodowa konferencja

„Popioły z energetyki”. Sopot, 12-14 października 2005.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 stycznia 2003 r. w sprawie maksymalnych poziomów zanieczyszczeń chemicznych i biologicznych w żywności. (2003). Dz.U. nr 37, poz. 326.

Wizner K. (1979): Róże w gruncie. PWRiL, Warszawa.

THE ESTIMATION OF FRUITS CROP OF ROMANAS ROSE (ROSA RUGOSA) CULTIVATED ON THE BURNER WASTES RECLAIMED

WITH AN APPLICATION OF DIFFERENT METHODS

S u m m a r y

The biological reclamation of burner wastes landfills, narrows their specific physical and chemical property – especially alkaline reaction pH 9-12, and is a big problem. Small habitat requirements and alkaline resistance of romanas rose suggest that shrubs of this species are help- ful for reclamation. Rosa has edible fruits, willingly cropping and used in processing. The studies on top and quality of fruits crop were necessary. The scientific research was carried out on the fruit cropping from shrubs growing on ashes preparation by two methods with five covers. The influence of the methods on top of crop, fruit mass and dry matter, vitamin C, extract and nitrate content of fruits were examined.

Used organic matter to arable layers had important influence on the examined parameters.

Fruit crops and contents of vitamin C in juice on all objects were comparable or higher than the parameters presented in the literature. Substratum from ash fertilizing NPK and cover made from bark, sand, compost and digested sludge were the best for top and quality of fruit crop. The research did not include examination of toxic elements such as heavy metals or radioelements so they were not sufficient to recommend for consumption of rose fruits from shrubs growing on the ashes.