Wykorzystanie krwiopijnych
pluskwiaków do pobierania próbek krwi od zwierząt egzotycznych
Andrzej G. Kruszewicz¹, Pierre Grothmann², Agnieszka Czujkowska¹, André Stadler³, Arne Lawrenz³, Günter Schaub
4z Miejskiego Ogrodu Zoologicznego w Warszawie
1oraz Zoologischer Garten Magdeburg (Niemcy)
2, Zoologischer Garten Wuppertal (Niemcy)
3i Ruhr Universität Bochum (Niemcy)
4Use of kissing bugs for blood sampling of exotic animals
Kruszewicz A.1, Grothmann P.2, Czujkowska A.1, Stadler A.3, Lawrenz A.3, Schaub G.4, Warsaw Zoological Garden1, Magdeburg Zoological Garden (Germany)2, Wuppertal Zoological Garden (Germany)3, Ruhr University Bochum (Germany)4 Use of kissing bugs (Reduviidae, Triatominae) is an alternative, safe, secure and very promising method of blood drawing that can be used in various, exot- ic animal species like terns, bats, giraff es, tapirs and many others. Major benefi t of this method is no need to sedate or immobilize examined animal. The bug is placed on the skin and feeds unnoticed on fully con- scious animal. Volume of blood taken depends on the developmental stage of bug. Currently, kissing bugs are used for blood taking to perform serological and hormonal studies. Very promising approach is to use them for tuberculosis testing of exotic animals in zo- ological gardens. Here, an example of Dipetalogaster maximus use to perform blood tests of female giraff e moved to Warsaw Zoo, was described.
Keywords: kissing bugs, blood sampling, Dipeta- logaster maximus, Triatominae.
L
ekarz weterynarii pracujący w zoo miewa różne wyzwania w swej, z defi - nicji niecodziennej pracy. Dbałość o zdro- wie i dobrostan zwierząt, często należą- cych do rzadkich lub ginących gatunków, stawia coraz to nowe wymagania. Zwy- czajne pobranie i wysłanie do zbadania próbki krwi w przypadku wielu zwie- rząt hodowanych w zoo to nie lada wy- zwanie. Jak pobrać krew od żyrafy, ta- pira, słonia czy lwa? Przy okazji narko- zy lub immobilizacji farmakologicznej robi się to rutynowo, na wszelki wypa- dek, pobierając surowicę do przechowa- nia w razie potrzeby. Szkoda jednak im- mobilizować zwierzę tylko do pobrania próbki krwi, a unijne wymogi sprawiają, że przed wysłaniem zwierząt do innego zoo trzeba wykonać przynajmniej kilka testów serologicznych. Jak w trybie pil- nym pobrać krew od żyrafy? Po raz ko- lejny okazuje się, że pomysłowość ludz- ka nie zna granic.Jesienią 2008 r. warszawski ogród zoo- logiczny postanowił sprowadzić „Lulu”, do- rosłą samicę żyrafy z zoo w Magdeburgu.
Była tam zdominowana przez swą siostrę i nie wykazywała rui, a w warszawskim zoo istniała potrzeba powiększenia liczebności skutecznie rozmnażającego się haremu.
Europejski koordynator hodowli tego ga- tunku wskazał na samicę z Magdeburga jako najlepszą pod względem genetycz- nym. Rozpoczęły się procedury formalne i lekarskie działania w celu wykonania wy- maganych testów diagnostycznych. Naj- trudniejsze wydawało się pobranie krwi od dorosłej żyrafy. Farmakologiczna im- mobilizacja tego gatunku zawsze spra- wia wiele problemów i jest bardzo ryzy- kowana z uwagi na długą szyję i specyfi kę krążenia w niej krwi, a poza tym z powo- du ogromnego ryzyka urazów, zwłaszcza kończyn i głowy. Postanowiono więc po- brać krew bez immobilizacji żyrafy i wy- korzystać w tym celu pewnego krwiopij- nego pluskwiaka.
Systematyka pluskwiaków
Rodzina Reduviidae zawiera 22 podro- dziny, w tym interesującą nas Triatomi- nae (1), szerzej znaną pod angielską na- zwą „kissing bugs” (całujące pluskwy), po- chodzącą od tego, że gatunki żerujące na człowieku często robią to w nocy i najczę- ściej pobierają krew z twarzy (nawet z po- wiek i warg). W obrębie tej podrodziny wydzielono 14 rodzajów. Zasięg geogra- fi czny podrodziny Triatominae obejmuje
kilka kontynentów: 106 gatunków wystę- puje w Nowym Świecie, 5 w Indiach, 7 w południowo-wschodniej Azji i 1 w Afry- ce. Gatunki używane w celu pobierania krwi to Triatoma infestans (Peru, Boli- wia, Brazylia, Paragwaj, Argentyna, Uru- gwaj, Chile), Rhodonius prolixus (Meksyk Południowy, Gwatemala, Salwador, Hon- duras, Nikaragua, Kostaryka, Kolumbia, Wenezuela), oba w zasięgu swojego wy- stępowania, stanowiące rezerwuar Try- panosoma cruzi (1), wywołującą chorobę Chagasa oraz Dipetalogaster maximus (1), który nie jest wymieniany wśród gatunków wektorowych. To właśnie on użyty został
Ryc. 1. Dwutlenek węgla w wydychanym powietrzu oraz ciepło ręki pobudzają pluskwiaka znajdującego się w pojemniku do żerowania (fot. P.G)
Ryc. 2. Specjalna konstrukcja umożliwiająca na nieniepokojące żyrafę umieszczenie pluskwiaka na jej skórze (fot. P.G).
Prace kliniczne i kazuistyczne
405
Życie Weterynaryjne • 2009 • 84(5)
w projekcie podjętym w Zoo w Wupper- talu i do pobrania krwi od „naszej” żyrafy w Magdeburgu.
Rozwój i biologia pluskwiaków
Pluskwiaki te osiągają długość ciała od 5 do 45 mm, przy czym większość gatun- ków mieści się w granicach 20–28mm (1).
Rozwój osobniczy następuje przez pięć stadiów larwalnych. Obie płcie i wszyst- kie stadia rozwojowe żywią się krwią, co pozwala, w zależności od ich wielkości, regulować ilość pobranej krwi. Proponu- je się, by ze względów bezpieczeństwa do pobierania krwi, poza instytucją hodują- cą te pluskwiaki w Europie, używane były jedynie samce. Zwykle używa się nimf 4.
lub 5. stadium (L4-L5), u których można już rozpoznać płeć.
Gatunki z podrodziny Triatominae mają bardzo szerokie spektrum żywicieli, od ga- dów, poprzez ptaki do ssaków domowych i człowieka. Istnieje podział na związane z człowiekiem i zwierzętami domowymi oraz na żerujące na zwierzętach dzikich.
Wszystkie preferują suche, zacienione, możliwie ciasne szczeliny, które pozwalają im spokojnie przeczekać dzień, aby żero- wać pod osłoną nocy (1). Maksymalna ilość krwi pobranej za jednym razem przed do- rosłego osobnika lub ostatnie stadium lar- walne waha się od 1,1 do 3,8 ml (2). Krew gromadzona jest w przedniej części jelita środkowego, a następnie przesuwana z po- wrotem do żołądka. Wydalanie wodnistej frakcji z zagęszczanej w przewodzie pokar- mowym krwi rozpoczyna się już pod ko- niec żerowania pluskwiaka na żywicielu, czyli po około 20 min. Dlatego ważne jest szybkie odłowienie owada zaraz po pobra- niu przez niego krwi od pacjenta.
Po skończonym posiłku owad oddaje kał w bezpośrednim sąsiedztwie rany i oddala się. Właśnie to zachowanie przyczynia się do rozprzestrzeniania T. cruzi, kiedy wyda- lane z kałem trypomastigoty wcierane są do rany lub przenikają przez błony śluzo- we, np. po ukąszeniu w wargę (1). Z wymie- nionych powodów do pobierania krwi uży- wane są jedynie osobniki przebadane sero- logicznie i od kilku pokoleń przebywające
w hodowli. Po pobraniu krwi pluskwiaki są zabijane ze względu na ryzyko przeno- szenia chorób (3, 4).
Wykorzystanie pluskwiaków w badaniach
Zainteresowanie pluskwiakami z podro- dziny Triatominae sięga lat osiemdziesią- tych, kiedy wykorzystywano je, aby pobie- rać bardzo małe ilości krwi od nietoperzy (5). Od tej pory znalazły one zastosowa- nie w badaniach nad rybitwami rzeczny- mi (Sterna hirudo), królikami (Orycto- lagus cuniculus; 5), naczelnymi, a także tapirami (Tapirus indicus) i lwami mor- skimi (Otaria fl avescens; 4). Za pomocą tej metody krew pobierana była od po- nad 32 gatunków zwierząt. Krew pobie- rana za pomocą pluskwiaków wykorzy- stywana była do badań serologicznych (4, 6) i hormonalnych (6). W przypad- ku zwierząt w ogrodach zoologicznych szczególnie ważne są prowadzone ba- dania nad użytkowaniem tych „żywych strzykawek” do pobierania krwi w celu badania na gruźlicę (4).
Ryc. 3. Pluskwiak żerujący na żyrafi e (fot. P.G.)
Ryc. 5. Pobieranie krwi zgromadzonej w tylnej części jelita pluskwiaka (fot. P.G)
Ryc. 4. Odzyskanie pluskwiaka (fot. P.G)
Ryc. 6. Pobieranie krwi z pluskwiaka, widać jak dużo można jej uzyskać (fot. P.G.) Prace kliniczne i kazuistyczne
406 Życie Weterynaryjne • 2009 • 84(5)
Technika pobierania krwi
Jedyna trudność przy zastosowaniu tej metody polega na umożliwieniu kontaktu pluskwiaka i zwierzęcia, od którego chce- my pobrać krew. Nieco pracochłonną, ale bardzo skuteczną i niekiedy jedyną moż- liwą metodą jest skonstruowanie specjal- nych skrzyń lub zagród z wbudowanymi w podłogę pojemnikami na owady. Wte- dy zwierzę, kładąc się w nocy na podło- gę, umożliwia pluskwiakom żerowanie.
Interesującą modyfi kacją tej metody było skonstruowanie sztucznych jaj zawierają- cych małe otworki, przez które zamknię- te wewnątrz pluskwiaki mogły żerować, kiedy samica rybitwy wysiadywała jaja.
Inną metodą, wymagającą bezpośrednie- go kontaktu, jest odpowiednio przysto- sowany pojemnik przykładany do skóry zwierzęcia. Trzecia metoda to tzw. plu- skwiak na uwięzi kiedy to kontrolujemy poczynania owada za pomocą przywią- zanej lub przyklejonej do niego kilku- nastocentymetrowej nitki, która umoż- liwia łatwe odszukanie owada w sierści zwierzęcia.
Piśmiennictwo
1. Mullen G., Durden L.: Medical and Veterinary Entomo- logy. Academic Press, California 2002, s. 71-80.
2. Stadler A., Lawrenz A., Schaub G.: Der Einsatz von Rau- bwanzen zur Gewinnung von Blutproben bei Zootieren.
Zeitschrift des Kölner Zoo 2007, 50 (Heft 4), 163-173.
J
edną z najczęściej występujących cho- rób pasożytniczych gołębi jest kokcydio- za. Choroba występuje zarówno u gołębi rasowych, jak i mieszańców. Często gołę- bie miejskie są źródłem inwazji dla gołębi hodowlanych. Duże zagęszczenie populacji tych ptaków na ograniczonej powierzchni sprzyja nagromadzeniu się oocyst w śro- dowisku, skąd wiatr może przenosić je do gołębników hodowców gołębi rasowych (1, 2, 3, 4).Kokcydioza zazwyczaj ma przebieg pod- kliniczny, niekiedy jednak przechodzi w po- stać ostrą, a ta prowadzi do padnięć wśród piskląt i młodych ptaków (5).
Najczęściej kokcydioza występuje u go- łębi pocztowych, ponieważ ptaki te przez
okres wiosny i lata są używane do inten- sywnych lotów konkursowych (6). Na za- rażenie i przebieg choroby duży wpływ ma transport na loty. Jest to silny bodziec stresowy, który w połączeniu ze zwiększo- nym obciążeniem fi zycznym ptaka prowa- dzi do osłabienia i zwiększonej podatno- ści na inwazję. Zarażanie się gołębi poczto- wych w sezonie lotowym następuje głównie w kabinach transportowych, w których może przebywać tysiące ptaków różnych hodowców. W znacznie mniejszym stop- niu zarażone kokcydiami są gołębie ozdob- ne. Ptaki te utrzymywane są w izolacji. Wy- puszczane są tylko z gołębników do wolier, gdzie kontakt ze środowiskiem zewnętrz- nym jest ograniczony (7, 8, 9).
Ryc. 7. Pluskwiaki pobierające krew od kapibary (fot. A.S. i A.L.) Ryc. 8. Pluskwiak ssący krew tapira malajskiego (fot. A.S. i A.L.)
(identical to Proceedings European Association of Zoo and Wildlife Veterinarians Leipzig 2008 s. 145-155.
3. Stadler A.: Non-invasive use of Dipetalogaster maxima for obtaining blood samples from zoo animals. Proce- edings British Veterinary Society 2007. s. 96-97.
4. Stadler A., Lawrenz A., Schaub G. A minimally-invasive technique for blood sampling suitable for TB screening – preliminary results. Proceedings European Association of Zoo and Wildlife Veterinarians Leipzig 2008, s. 143.
5. Helversen O., Volleth M, Núnez J.: A new method for ob- taining blood from a small mammal without injuring the animal: use of triatomid bugs. Experimentia 1986, 42, 809- 810.
6. Voigt Ch., Peschel U., Wibbelt G., Frölich K.: An alterna- tive, less invasive blood sample collection technique for serologic studies utilizing triatome bugs (Heteroptera; In- secta). Journal of Wildlife Diseases 2006, 42, 466-469.
Dr Andrzej Kruszewicz, Miejski Ogród Zoologiczny, ul. Ratuszowa 1/3, 03-461 Warszawa
Kokcydioza gołębi
Rajmund Sokół, Maria Michalczyk
z Zakładu Parazytologii i Chorób Inwazyjnych Wydziału Medycyny Weterynaryjnej w Olsztynie
Kokcydiozę gołębi wywołują trzy gatun- ki kokcydiów: Eimeria labbeana, E. colum- barum i E. columbae.
Inwazja wywołana przez Eimeria co- lumbarum jest niegroźna, często występu- je wspólnie z E. labbeana, która zwiększa jej patogenność. Eimeria labbeana jest ga- tunkiem najczęściej wywołującym klinicz- ną postać kokcydiozy gołębi. Jest to pasożyt kosmopolityczny, powszechnie występują- cy w Polsce. Kokcydioza należy do chorób obniżających kondycję i odporność gołę- bi na zakażenia, m.in. salmonelami, para- myksowirusami, cirkowirusami i rzęsist- kami (10, 11, 12).
Biologia pasożyta
Kokcydia to jednokomórkowe organizmy.
Zasiedlają i rozmnażają się w komórkach nabłonka błony śluzowej środkowego od- cinka jelita cienkiego. Powodują stany za- palne jelit. Eimeria labbeana ma owal- ne oocysty, o wymiarach 15–19 × 14–16 μm; czas sporulacji 36–48 godzin. Eimeria Prace kliniczne i kazuistyczne
407
Życie Weterynaryjne • 2009 • 84(5)
