Roślinność rezerwatu Serniawy w województwie chełmskim - Biblioteka UMCS

ANNALEŚ

UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN — POLONIA

VOL. XLII, 3__________ SECTIO C 1987

Instytut Biologii UMCS Zakład Systematyki i Geografii Roślin

Anna ŁUCZYCKA-POPIEL

Roślinność rezerwatu Serniawy w województwie chełmskim

PacrirrejiBHOCTb 3anCBeflHHKa CepnaBbi b Xojimckom Boeao^CTBe Yegetation of Serniawy Reseryation in the Chełm Proyince

WSTĘP I METODA PRACY

Rezerwat leśny Serniawy o powierzchni 37,26 ha utworzono w październiku 1965 r. w lasach leśn. Petryłów nadl. Chełm (obecnie nadl. Sobdbór) — ryc. 1. Cho­

dziło o zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych fragmentu łęgu olszo- wo-wiązowego i grądu niskiego pochodzenia naturalnego z masowo występującym w runie, a rzadkim na Lubelszczyźnie, bluszczem (Hedera helix).

Rezerwat Serniawy nie był dotychczas obiektem badań botanicznych. Wzmianki o nim znajdują się jedynie w pracach Fijałkowskiego (3, 4). Jedno zdjęcie fitosocjologiczne na terenie rezerwatu wykonał Sokołowski (7).

Prace terenowe przeprowadzono latem 1984 i 1985 r. przy zastosowaniu metody fitosocjologicznej Braun-Blanąueta (1). Pokrycie gatunków podano w skali 10-stopniowej (6). W okresie wykonywania zdjęć fitosocjologicznych większość ga­

tunków wczesnowiosennych zakończyła już wegetację, a obecność ich można było stwierdzić dzięki występującym kłączom (Anemone) lub bulwkom (Ficaria verna), dlatego oznaczono je w tabeli znakiem „o” (obecny), nie określając ich stopnia po­

krycia. Wykonano 33 zdjęcia fitosocjologiczne (tab. 1), które dały podstawę do wy­

różnienia 3 zespołów roślinnych z 2 podzepołami. Rozmieszczenie zdjęć w terenie przedstawiono na ryc. 2. Gatunki charakterystyczne zespołów podano według A. M e- dweckiej-Kornaś, J. Kornasia i K. Zarzyckiego (8).

CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA Położenie i granice

Rezerwat Serniawy znajduje się na obszarze Wyżyny Lubelskiej w Okręgu Subwołyńskim, w Podokręgu Pagóry Chełmskie (3). Zajmuje teren słabo urzeźbiony, przeważnie równinny, nieznacznie opadający ku północy, wyniesiony ok. 200 m n.p.m.

38 Anna Łuczycka-Popiel

Granicę północno-wschodnią rezerwatu stanowi strumyk, wschodnią — linia równoległa do przesieki między oddz. 323 i 322 (w odległości ok. 150 m na W od niej). Od północy i zachodu rezerwat otaczają drzewostany oddz. 324 leśn. Petryłów, nadl. Sobibór, a od południa — oddz. 331, stwarzając doskonałą otulinę ochronną (ryc. 1).

Ryc. 1. Mapka sytuacyjna rezerwatu Serniawy Situation map of Serniawy reservation

Gleby

Podłoże rezerwatu tworzą skały kredowe, łatwo wietrzejące i skłonne do wy­

mywania. Gleby są mało zróżnicowane. Przeważającą część powierzchni rezerwatu (ok. 60%) zajmują gleby brunatne wytworzone z piasków gliniastych lekkich lub mocnych (11). Odznaczają się dużą przepuszczalnością i zmienną miąższością pozio­

mu próchnicznego (5—70 cm) typu muli i moder. Na glebach tych o wysokim pozio­

mie wody gruntowej występują zbiorowiska grądowe, rzadziej łęg olchowy.

Mniejszą część powierzchni rezerwatu (ok. 40%) zajmują gleby bagienne. Są one wytworzone z namułów bagiennych mineralnych i organicznych oraz torfów niskich.

Pokrywają je olsy.

Klimat

W klimacie badanego terenu zaznaczają się wpływy kontynentalne, wyróżnia­

jące się dość wysoką amplitudą roczną, równą 22,4°C. Średnia roczna temperatura w Chełmie wynosi 7,4°C, zmienność temperatury powietrza z dnia na dzień 2,4°C.

Najcieplejszym miesiącem jest lipiec (18,5°C), a najzimniejszym — styczeń (—3,2°C).

Najdłuższą porą roku jest lato, a czas trwania okresu wegetacyjnego wynosi 212—

216 dni. W ciągu roku zaznacza się przewaga opadów letnich nad zimowymi. Wy­

sokość średnich rocznych opadów wynosi 564 mm. Bez przymrozków jest 246 dni, a z przymrozkami 40—42 dni. Ostatnie przymrozki notowano 15 maja. Czas zalega­

nia pokrywy śnieżnej wynosi 75 dni. Charakterystyczną cechą klimatu badanego

Roślinność rezerwatu Serniawy w województwie chełmskim

39

Ryc. 2. Stanowiska zdjęć fitosocjologicznych w rezerwacie Serniawy; 1 — droga leśna, 2 — miejsca wykonania zdjęć

The sites of phytosociological records in the Serniawy reserve; 1 — forest road, 2 — places of taking records

terenu jest też znaczna wilgotność względna powietrza, równa 68%, a w okresie we­

getacyjnym — 62%. Niedosyt wilgotności powietrza w okresie wegetacyjnym wy­

nosi 4,6 mb. Zachmurzenie nieba w tym okresie równe jest 56%. Wiatry wieją głównie z zachodu, a prędkość ich wynosi 2,5 m/sek. (12).

Stosunki wodne

Teren rezerwatu należy do dorzecza rzeki Włodawki (lewobrzeżny dopływ Bugu) poprzez jej prawobrzeżny dopływ, Krzemiankę, która bierze swój początek ok. 2,5 km na N od rezerwatu. W północno-wschodniej, obniżonej, części rezerwatu płynie niewielki strumyk, wysychający w suche lata. W okresie większych opadów atmo­

sferycznych i w czasie wiosennych roztopów w lokalnych zagłębieniach terenu two­

40

Anna Łuczycka-Popiel

rzą się niewielkie bajorka i grzęzawiska, w których przez dłuższy czas utrzymuje się woda stagnująca.

Poziom wód gruntowych utrzymuje się średnio na głębokości 110 cm, a w miej­

scach obniżonych — na głębokości 80 cm (11).

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ROŚLINNOŚCI

Rezerwat Serniawy obejmuje wielogatunkowy las liściasty o charak­

terze naturalnym z udziałem dębu szypułkowego, jesionu, olszy czarnej, grabu, klonu i jaworu. Drzewostan jest stary, w wieku 120—180 lat, wy­

kazujący w licznych fragmentach lasu strukturę warstwową. W podszy­

ciu lasu bardzo duży udział biorą podrosty drzew, zwłaszcza jesionu, gra­

bu, klonu i jaworu, rzadziej wiązu pospolitego, które miejscami tworzą duże i zwarte kępy. Z krzewów występuje Padus avium, Salix cinerea, Sorbus aucuparia, Corylus auellana, Euonymus europaea, Comus sangui- nea i Frangula alnus.

Runo leśne jest nadzwyczaj bujne i wielogatunkowe, tworzy prze­

ważnie kilka warstw. Licznie, a fragmentami nawet masowo, rosną nastę­

pujące gatunki: Carex acutiformis, Impatiens noli-tangere, Aegopodium podagraria, Mercurialis perennis, Stellaria holostea, Asperula odorata, Ga- leobdolon luteum i Oxalis acetosella. Niewielkie zagłębienia terenu (o po­

wierzchni kilku metrów kwadratowych), w których woda utrzymuje się na powierzchni niemal przez cały rok, pokrywają rośliny wodne, jak Hottonia palustris i Lemna trisulca.

Do najbardziej interesujących gatunków z punktu widzenia florystycz- nego należą: Daphne mezereum, Hedera helix, Corydalis cava, Anemone ranunculoides, Actaea spicata, Mercurialis perennis, Ranunculus lanugi- nosus, Monotropa hypopitys, Epipactis palustris. Zwraca uwagę niewielki udział roślin synantropijnych, mimo istnienia drogi przecinającej teren rezerwatu.

Warstwa mchów rozwinięta jest na ogół bardzo słabo z powodu dużego zwarcia runa, silnie zacieniającego dno lasu.

PRZEGLĄD ZBIOROWISK ROŚLINNYCH

Carici elongatae-Alnetum (Koch 1926) Tx. et Bodeaux 1955

(tab. 1, zdj. 1—10)

Olsy zachowały się głównie w pobliżu strumienia w NE części rezer­

watu. Zajmują również niewielkie powierzchnie w bezodpływowych ob­

niżeniach terenu, w S części oddz. 323 i 324 leśn. Petryłów. Charaktery-

Tab. 1. Skład florystyczny zespołów: Carici elongatae-Alnetum, Circaeo-Alnetum i Tilio-Carpinetum

Floristic composition of associations: Carici elongatae-Alnetum, Circaeo-Alnetum and Tilio-Carpinetum

Zespół /Aaaociation/

Nr zdjęcia /No. of record/

r- c\ PA 4 B O'

CM CMCMCMCMCMCMCMCMf

Data/Datę/

iii ii it ^\ CM

r- r- co r- r-

IAlA IA -4IA IA

r-t*- oo,

lA lA-4 łAlA lA -4lA IA ęp$$ $ SC $£&» 8 CT»CT'U'(j'u' Cr CriT' U'1 £4

IACClA CO CC »A CO Q CO CCIA CCIA ® f\l»- r\i r- oi «— |A r- CM«- CM

II II III

lAlA

O

- c-~ r- r- t-~ c-~ co i

• - “OOOOOC

III III

iS-cdc&cAa-a-

>ooooo o

łA BAiAL'3 4lAAlAlTlAU3444lA444lAir cc b ffl B B ffltnicmgjBęncOBaifflflęOgffim

Zwarcie warstwy drzew „a" w % /Denaity of tree layer „a" in % Zwarcie warstwy krzewów wb" w % /Denaity of shrub layer „b" in % Pokrycie warstwy runa „c* w % /Cover of herb layer „C" in % Pokrycie warstwy mszystej „d" w % /Cover of moas layer „d* in % Liczba gatunków w zdjęciu /Number of species in record/

1. Carici elongatae-Alnetum:

s°g smsRk R RS 8 & o R S 8 8_r-

lAIAvO\O O QU3 *•QAl CM CM lA t-CM IA CM CMIACM

28R8&S8£8R8R8&8888fc888R S

OQOOOQQOQOpOCQOOOOOOOOO <5 S(Aw44u'lf'OjlAvfiSlA(Mnr-rfMlArt-(MrT- ,

8 S 8888888888S888»gSR888§85o <- r- r- •- T- O

M iM

I I I I I I I I I I I I I

2.

3.

4.

Ribea nigrura Solanum dulcamara Carex elongata

Alnion glutinosae i Alnetea Salix cinerea b

Sallx aurita b Dryopteris thelypteris Lycopus europaeus Circaeo-Alnetum:

Eąuisetum silvaticura Mnium undulatum Alno-Padion:

. . . . 1...

+ 1*2213111

glutinosae:

. ♦ ♦...

♦ ♦ 1 ♦ 2 . + . . 2

♦ ♦ . . 1 • ♦ • ♦ •

Padua avium b Padus avlum o Ulmus campestris a1 Ulmus campestris b1 Circaea lutetiana Carex remota Stachys silvatlca Eąuisetum pratense

Chrysosplenium alternifolium Picarla vema

-4 O *A

CM4fCMy— T— k V/ ' OU V *■ '

IACM CMt*- -4 O'45C0C^«A\Dr-t'-\Ot'-O'IACMt“O<M CMt-CMCMCMCMC\|CM»“»-

— --- ... --- «- r- t- CM CM

5. Tilio-Carpinetum:

Evonymus verrucosa b Evonymus verrucosa c Galium Schultesii 6. Carpinion betuli:

Carpinus betulus a Carpinus betulus a.

Carpinus betulus o Carpinus betulus c Tilia cordata b Stellaria holostea 7. Fagetalia silvaticae:

Fraxinus excelsior a Fraxinus excelsior a- Fraxinus excelsior b1 Fraxinus excelsior c Acer platanoides a Acer platanoides a1 Acer platanoides b1 Acer platanoides* c Acer pseudoplatanus a Acer pseudoplatanus Acer pseudoplatanus Acer pseudoplatanus c Yiburnum opulus c Impatlens noli-tangere Aegopodium podagraria Mercurialis perennis Asperula odorata Galeobdolon luteum Hepatica nobilis As a rura europaeum He dera helix Milium effusum Polygonatum multiflorum Pulmonaria obscura Brachypodium silvaticum Carex silvatloa Actaea splcata Paris ąuadrifolia Daphne roezereum 8, Querco-fagetea:

Corylus avellana b Corylus aveliana c Evonymus europaea b Evonymus europaea C Cornus sanąuinea b Cornus sanąuinea c Polygonatum odoratum Geum urbanum Rubus idaeus Anemone nemorosa Yiola silvestris Lathyrus vernus Rubus caesius Rubus saxatllis Campanula trachelium 9. Phragmitetea:

Carex acutiformis Iris pseudoacorus Oenanthe aąuatica Scutellaria galericulata Peucedanum palustre

♦ ♦ ♦

r ♦ +

10. Towarzyszące - Accompanying:

Alnus glutinosa a 1 1 6 3 + 42 3 3 6

Alnus glutinosa b • + • • . . + •

Alnus glutinosa c ♦ . • .

Ouercus robur a 2

Ouercus robur c

Sorbus aucuparia b ♦ ♦ 1 + .11 ...

Sorbus aucuparia c

Frangula alnus b + 1 . . .

Frangula alnus c

Lysimachia vulgaris 1 ♦ + + ♦ ♦ + +

Urtica dioica 1 1 + ♦ 1 + ♦ 2 . .

Caltha palustris ♦ . ♦ .♦11 . . .

Cardamine amara + ♦ r . . 1 ♦

Galium palustre 1 + ♦ .♦12 . . .

Filipendula ulmaria ♦ , + . . ♦ . . ♦ 1 Drvopteris spinulosa , + 1 1.2 + ♦ . .

Cirsium oleraceum r . + 3 1 ♦

Ranunculus repens * • . . 1 . + 1 .

Eupatorium cannabinum 1 ♦ 2

Eąuisetum palustre . + ♦ . ♦ . ♦

Mentha aąuatica ♦ .... • ♦ ♦

0xalis acetosella . . 1 ♦

Majanthemum bifolium + . . .

Dryopteris fllix-mas . ♦ ♦ • • • . . .

Deschampsia caespitosa • + .

Geum rivale • • • •

Epipactis palustris . . r .

Lysimachia nummularia ... 1 ...

AJuga reptans • • • • . . .

Amblystegium ripariura 3 . . . ♦ ♦ 3 ♦ •

Mnium seligeri .... 1 ♦ ♦

Calliergon cuspidatum ♦ . .

Brachythecium rutabulum .... . ♦ . ...2 ♦ ♦

. . 2 . . ♦ 2 2 1 . ... ♦ . • •

... . . o .

1 ....♦♦.. .

11*2313.

3 1 . . ♦ 2 . 3 . 4

r r r •

2 1 2 7 5 5 4 3 3 3

■» 1 . . ♦ r...

I...

V 1 2 ♦...

I • ♦ II IV ♦I III 1 1

i 1 ♦ . ♦ ♦ I

li • + •

ni ♦ K r . ♦ 2 ♦ ♦ II

i ♦ ♦ ♦ ♦ r r II

1 + I

ii 1 ♦ ♦ I

i ♦ 1 3! ♦ I

i 4 2

♦I ♦ 3 2 I

♦ ♦ I

• ♦ ♦ r

0! o o I

• + I

♦ 6 II

4 6 3 6 6 7 6 5 6 4 1 III

5 3 4 f 3 ♦ II

♦ 2 1 . . 1 2 2 3 ♦ ♦ ♦ 5 ♦ ♦ ♦ 1 IV

r + ♦ ♦ ♦ II

ii

♦ 1 2 3 3 ♦ 6 6 6 • • ♦ • III

V 3 7 3 1 3 7 2 4 II

♦ 2

III 1 2 3 . . ^♦ . . . 1 . - I

I ♦ r ♦ • ♦ . ♦ • . ♦ r ♦ r ♦ ♦ r r r III

2 1 1 I

♦ ♦ I

I 1 ♦ . ♦ . ♦ ♦ 2 ♦ 1 1 + 1 ♦ ♦ IV

• ♦ + + • . . . 3 ♦ ♦ + 1 1 1 1 1 2 ♦ ♦ IV

I 1 2 1 ♦ 1 3 4 1 1 III

♦ 1 I

III 3 ♦ ♦ ♦ I

I ♦ 1 ♦ ♦ ♦ ( ♦ 1 r 1 3 ♦ ♦ ♦ i ♦ IV I

II • 7 5 ♦ . 1 ♦ I

I ♦ 4 3 5 3 1 2 1 ♦ 2 3 4 3 ♦ + IV

II ♦ ♦ + 2 . 1 7 6 4 3 ♦ II

1 1 3 2 ♦ ♦ 2 1 1 2 3 2 1 ♦ ♦ ♦ IV

♦ ♦ 1 ♦ 2 1 ♦ 1 1 2 2 1 ♦ ♦ 2 5 6 1 IV 1 ♦ 1 1 ♦ 1 ♦ ♦ 2 ♦ 1 1 • ♦ 1 1 IV

I ♦ ♦ 2 2 ♦ , ♦ 2 2 1 ♦ 1 1 III

♦ 1 1 1 ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ + III

♦ ♦ 1 ♦ ♦ r ♦ r ♦ ♦ r 1 III

r ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ r ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ III

I ♦ + ♦ ♦ ♦ + ♦ ♦ ♦ ♦ + ♦ III

I ♦ 1 ♦ + ♦ II

♦ ♦ r II

r r II

I I

I I

II 4 + ♦ 1 ♦ 2 1 ♦ 2 ♦ 1 ♦ ♦ ♦ ♦ III

♦ ♦ ♦ ♦ II

II . 1 . ♦ 1 I

II ♦ • ♦ . ♦ ♦ ♦ r ♦ + r r III

I ♦ • 3 . . , ♦ 1 ♦ 1 II

♦ I

r . • r ♦ . ♦ • ♦ r ♦ ♦ ♦ ♦ + III

II ♦ ♦ . . ♦ r ♦ ♦ II

III + ♦ . ♦ . ♦ ♦ ♦ ♦ 1 II

• 0 o o o . • o . o o o r o o r II

+ r ♦ + II

+ ♦ ♦ ♦ ♦ II

I ♦ ♦ ♦ 2 I

I ♦ ♦ + ^II

V 2 ♦ r III

I I ♦ I

V 3 4 « 2 2 3 2 1 ♦ ♦ ♦ 3 III

I

I r I

I 2 4 4 3 1 2 6 4 1 + 1 III

. ♦ r ♦ r ♦ * r ♦ ♦ III

III I

II ♦ I

IV 1 r +

IV ♦ r 2 ♦ . + r I

III III III III

III ♦ ♦ ♦ I

III r 3 ♦ r . ♦ ♦ r r • II

II + ♦ II II

I + . ♦ 1 1 ♦ 2 1 1 o 1 3 4 3 IV

I r r r + 1 ♦ + ♦ ♦ ♦ 1 1 2 + IV

I ♦ ♦ + ♦ . II

I

♦ ♦ 1 + I

I I

I +

+ I III

II I I • 2 Gatunki sporadyczne -Sporadic species :

4. Ranunculus aurlcomus 22 /r.

6. Cerasus avium c 22/*. -

7. Sanicula europaea 22/+, Ranunculus lanuginosus 28/+, Scrophularia nodosa 32/r.

8. Mellca nutans 15/r, Carex digltata 16/t, Vlola mlrabllis 20/*, Moehringia trlneryia 33/e.

9. Carex riparia 2/+, Phalaris arundinacea 3/1, Phragmites communis 3/ + , Eąuisetum limosum ^{ri/ + .}

10. Betula pubescens b 2/+, Polygonum amphibium var. terrestre 2/r, Betula verrucosa a 3/+» Fontlnalis anty- pyretica 3/3» Plagiomnium elatum 6/ + , Climacium dendroides 6/+, Yiola palustris 11/1, Cirsium rivulare

ii/*, Glechoma hederacea 12/ + , Galeopsis sp. 12/r, Galium apparine 12/+, Athyrium filix-femina 12/+, Monotropa hypopitys l6/+,Lapsana communis 19/r, Mycelis muralis 33/+.

Objaśnienia - Explanations:

A - Carici elongatae-Alnetum, 3 - Circaeo-Alnetum, C - Tilio-Carpinetum

Anna Łuczycka-Popiel

Annales UMCS, sectio C, vol. XLII, 3

Roślinność rezerwatu Serniawy w województwie chełmskim

41 zuje je dorodny drzewostan olchowo-jesionowy z nieznaczną domieszką w niektórych płatach (zdj. 3) dębu szypułkowego, brzozy broda wkowatej i jaworu. Olcha jest gonna, dobrze oczyszczona i ma wysoko osadzone korony. Osiąga 60 cm średnicy pnia w pierśnicy i 30 m wysokości (oddz.

331). Jesion osiąga niewiele mniejsze rozmiary i bardzo dobrze odnawia się.

Warstwę krzewów, oprócz podrostu jesionu i jaworu, tworzą Salix cinerea, Padus avium, Ulmus campestris, Sorbus aucuparia, Frangula al­

nus i niekiedy Corylus avellana. Osiągają one 80% zwarcia.

Charakterystyczne dla olsów zróżnicowanie zespołu na kępy i dolinki zaznacza się w rezerwacie tylko w niektórych płatach (zdj. 1—3, 6—7).

W pozostałych badanych płatach kęp brak lub są one niewielkie, ogra­

niczone do nieznacznego wyniesienia wokół podstawy pni drzew. Runo jest bujne, wykazuje ok. 100% pokrycia. Typowa roślinność olsowa po­

rasta zwykle podnóża kęp, wykazując tendencję do mieszania z roślin­

nością zbiorowisk szuwarowych, mokrych łąk oraz zbiorowisk łęgowych.

Na najwyższe kępy wchodzi sporadycznie roślinność borowa (zdj. 6, 7).

Udział mszaków w budowie zespołu jest niewielki. Największe pokry­

cie (do 30%) w poszczególnych płatach wykazują: Amblystegium riparium, Fontinalis antypyretica (na dnie wyschniętego strumienia) i Mnium Se- ligeri.

Z roślin charakterystycznych asocjacji jedynie Solanum dulcamara występuje w V stopniu stałości i osiąga 30% pokrycia. Dużą stałość wy­

kazują Dryopteris thelypteris i Lycopus europaeus — gatunki charakte­

rystyczne związku Alnion glutinosae. Z klasy Phragmitetea największe pokrycie (do 70%) i stałość wykazuje Carex acutiformis.

Gatunkami towarzyszącymi, występującymi w III i IV stopniu sta­

łości, są: Urtica dioica, Lysimachia uulgaris, Galium palustre, Caltha pa­

lustris, Cardamine amara, Cirsium oleraceum i Dryopteris spinulosa.

Omawiany zespół jest mało zmienny. Można w nim wyróżnić jedynie fację z Carex acutiformis (zdj. 4—10).

Z olsami wiążą się gleby bagienne, w podtypie gleb torfowo-mułowych wytworzonych z torfów olszynowych. Występują one w miejscach prze­

pływu wód powierzchniowych.

Profil nr 1 (oddz. 323):

0—55 cm torf ciemnobrunatny (moder) z niewielką domieszką piasków gliniastych, silnie ukorzeniony, mokry;

56—75 cm masa organiczna barwy czarno-brunatnej typu muli lub moder, dobrze rozłożona, mokra;

76—85 cm piasek luźny barwy jasnoszarej z niebieskawymi zaciekami, mokry;

85 cm woda gruntowa.

42

Anna Łuczycka-Popiel

Odczyn górnych warstw gleby równy jest 6,0 (głębiej — 7,0).

Skałę macierzystą tworzą przeważnie piaski gliniaste i słabogliniaste, miejscami z warstwami glin lub iłów (11).

Circaeo-Alnetum O b e r d. 1953

(tab. l, zdj. ll—14)

Zespół rozwija się w bezpośrednim sąsiedztwie olsów. Zajmuje teren płaski z łagodnymi zagłębieniami, które są nadmiernie uwilgotnione. Drze­

wostan buduje jesion i olsza czarna, rzadko z niewielką domieszką dębu szypułkowego. Zwarcie koron drzew osiąga 70%.

W warstwie krzewów najliczniej występuje Fraxinus excelsior, Cory­

lus avellana, Acer pseudoplatanus, Comus sanąuinea, mniej licznie — Padus avium, Ulmus campestris, Euonymus europaea i Acer platanoides.

Osiągają one 70% zwarcia.

Runo rozwinięte jest niezwykle bujnie (ok. 100% pokrycia). Dominują rośliny higrofilne, jak: Impatiens noli-tangere, Carex remota, Cirsium ole- raceum, Solanum dulcamara. Pierwsze dwa gatunki uznawane są przez Sokołowskiego (7) za charakterystyczne dla asocjacji. Z roślin cha­

rakterystycznych zespołu, podawanych przez Matuszkiewicza i Borowik (5), występuje tylko w jednym płacie i to nielicznie Equi- setum siluaticum.

Decydującą rolę mają w zbiorowisku gatunki charakterystyczne związ­

ku Alno-Padion (13 gat.), rzędu Fagetalia siluaticae (15 gat.) i klasy Quer- co-Fagetea. Łącznie zanotowano ich 38. Duży udział gatunków tej klasy wskazuje na silne powiązania florystyczne omawianej asocjacji z grądem

niskim.

Zbiorowiska łęgowe wykształciły się na bardzo żyznej glebie, przeważ­

nie bagienno-mułowo-torfowej, o stosunkowo grubej warstwie mullu, przechodzącej miejscami (wyspowo w oddz. 323) w czarne ziemie (11).

Bujna roślinność zielna tego eutroficznego siedliska stale wzbogaca glebę w czynną próchnicę.

Niższy niż w olsach poziom wód gruntowych powoduje zanik mozaiko­

wego runa, tak charakterystycznego dla olsów.

Odczyn gleb jest bliski obojętnego, rzadziej alkaliczny.

Roślinność rezerwatu Serniawy w województwie chełmskim

43 Tilio-Carpinetum Traczyk 1962

Grądy zajmują największą powierzchnię w SW części oddz. 323 i 324 leśn. Petryłów. Pokrywają teren równinny lub nieznacznie obniżony. Wy­

kazują zróżnicowanie na 2 podzespoły: Tilio-Carpinetum stachyetosum siluaticae i T.-C. typicum, uwarunkowane ekologicznie (9, 10).

Tilio-Carpinetum stachyetosum siluaticae Traczyk 1962

(tab. 1, zdj. 15—21)

Niewielkie płaty grądu niskiego występują w NE części oddz. 323 oraz w lokalnych obniżeniach w oddz. 324. Charakteryzują się bogatym składem gatunkowym drzewostanu i bujnie rozwiniętą warstwą ziół, w której główną rolę odgrywają gatunki eutroficzne. Górną warstwę drzew tworzy dąb szypułkowy z domieszką jesionu w wieku (120—180) 160 lat oraz w warstwie niższej olszy czarnej, grabu, klonu i jaworu w wieku 80—100 lat. Wymienione drzewa są gonne, o niezbyt dużych koronach i dobrze rosną (z wyjątkiem olszy, która w dużym procencie wysycha).

Dęby osiągają przeciętnie 60 cm grubości (ale zdarzają się okazy o średnicy ok. 90 cm, np. zdj. 22) i dorastają do 34 m wys.; jesiony — ok. 50 cm średnicy i ok. 28 m wysokości.

Warstwa krzewów składa się głównie z podrostu grabu, jesionu i klo­

nu, niekiedy z dość dużą domieszką czeremchy, leszczyny i derenia świdwy.

Warstwa zielna ma średnie pokrycie ok. 90%. Skupia gatunki cienio- znośne, wśród których największy ilościowy udział mają: Stachys silva- tica, Aegopodium podagraria i Mercurialis perennis.

Z listy florystycznej wynika, że w budowie tego zbiorowiska uczestni­

czą głównie gatunki ze związku Alno-Padion, rzędu Fagetalia siloaticae i klasy Querco-Fagetea (łącznie 42 gat.).

Zbiorowisko grądu niskiego wykształca się na glebach brunatnych wy­

tworzonych z piasków gliniastych i iłów piaszczystych. W podłożu wystę­

puje warstwa glin.

Woda gruntowa zalega na głębokości 70—80 cm.

W porównaniu z podzespołem Querco-Carpinetum stachyetosum sil-

uaticae z rezerwatu Bachus (2), omawiane zbiorowisko wykazuje znaczne

zubożenie florystyczne.

44

Anna Łuczycka-Popiel

Tilio-Carpinetum typicum Traczyk 1962

(tab. 1, zdj. 22—33)

Płaty grądu wysokiego występują w przewadze w oddz. 324 i w W części oddz. 323. Zajmują miejsca płaskie lub nieznacznie wyniesione.

Zbiorowisko tworzy las dębowo-grabowy w wieku 120—180 lat z udzia­

łem klonu, jaworu i sporadycznie występującej olszy czarnej.

Dąb szypułkowy osiąga 20—34 m wys. (średnio 28 m). Tworzy gonne strzały o pierśnicy 60—70 cm. Grab osiąga mniejsze rozmiary (30—50 cm grubości i 15—20 m wys.), ale w przeciwieństwie do dębu odnawia się bardzo bujnie, tworząc na miejscach prześwietlonych zwarte podrosty.

W zbiorowisku tym osiąga on optimum swojego rozwoju.

Podszycie o zwarciu 5—50% budują wyłącznie gatunki liściaste, głów­

nie grab i klon. W niektórych płatach (zdj. 25—26) drzewostan o bardzo dużym zwarciu hamuje rozwój warstwy krzewów.

Warstwa ziół, pomimo dużego zwarcia drzewostanu, rozwija się buj­

nie. Uwagę zwraca silny podsiew klonu i jaworu, gdyż pokrycie siewek osiąga 30% (zdj. 22, 26).

Warstwa mchów nie rozwija się prawie wcale.

W podzespole zdecydowanie przeważają gatunki ze związku Carpinion betuli i rzędu Fagetalia siluaticae. Wśród nich największą liczebność wy­

kazują: Stellaria holostea, Galeobdolon luteum, Asperula odorata, Poly- gonatum multijlorum i Hepatica nobilis. Na podstawie wyraźnego pano­

wania tych gatunków można wyróżnić facje z: Stellaria holostea (zdj. 27—

29), Galeobdolon luteum (zdj. 30—31) i Galium Schultesii (zdj. 33).

W nielicznej grupie gatunków towarzyszących największą stałość i po­

krycie (do 40%) wykazują Oxalis acetosella i Majanthemum bifolium.

Omawiane zbiorowiska zajmują gleby brunatne wytworzone z piasków gliniastych lekkich i mocnych (11). Skałę macierzystą tworzą gliny lekkie i iły, miejscami gliny cięższe z dużą domieszką margla (pH=8,0).

Profil nr 2 (oddz. 323):

Gleba brunatna

0— 6 cm ściółka i butwina;

7— 45 cm gleba gliniasto-próchniczna o ciemnym zabarwieniu, świeża;

46— 70 cm piasek gliniasty mocny, wilgotny;

71—110 cm piasek gliniasty mocny, stopniowo przechodzący w gliny; miejscami otoczaki o średnicy 1—2 cm;

110 cm woda gruntowa. .

Opisane grądy pod względem florystycznym i ekologicznym nawią­

zują do Querco-Carpinetum typicum w pobliskim rezerwacie Bachus (2).

Roślinność rezerwatu Serniawy w województwie chełmskim

45

PIŚMIENNICTWO

1. Bra un-Blanquet J.: Pflanzensoziologie. 2. Aufl. Wien 1951.

2. Fijałkowski D.: Rezerwat leśny Bachus koło Chełma. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio C 14, 297—342 (1959).

3. Fijałkowski D.: Stosunki geobotaniczne Lubelszczyzny. Lub. Tow. Nauk., Ossolineum, Wrocław 1972.

4. Fijałkowski D.: Ochrona przyrody w makroregionie lubelskim. Lublin 1983.

5. Matuszkiewicz W., Borowik M.: Materiały do fitosocjologicznej syste­

matyki lasów łęgowych w Polsce. Acta Soc. Bot. Polon. 26 (4), 719—756 (1957).

6. Motyka J.: O celach i metodach badań geobotanicznych. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio C, suppl.

1

(1947).

7. Sokołowski A. W.: Zespoły leśne południowo-wschodniej części Niziny Mazowiecko-Podlaskiej. Mon. Bot. 16, 1—176 (1963).

8. Szata roślinna Polski. Oprać, zbiór, pod redakcją W. Szafera i K. Za rzy c- k i e g o. T. I—II. Wyd. IL PWN, Warszawa 1972.

9. Traczyk T.: Materiały do geograficznego zróżnicowania grądów w Polsce.

Acta Soc. Bot. Polon. 31 (2), 275—304 (1962).

10. Traczyk T.: Próba podsumowania badań nad ekologicznym zróżnicowaniem grądów w Polsce. Acta Soc. Bot Polon. 31 (4), 621—635 (1962).

11. Węgorzewski A., Tomasiewicz B.: Plan urządzenia gospodarstwa re­

zerwatowego rezerwatu przyrody Serniawy na okres od 1 1 1969 do 31 XII 1978.

Manuskrypt. Lublin.

12. Zinkiewicz W., Zinkiewicz A.: Atlas klimatyczny woj. lubelskiego 1951—1960. Lub. Tow. Nauk., Lublin 1975.

PE3IOME

npeflcraBJieHbi pe3yjibTaTbi <t>JiopncTnqecKO-d>MTOcounojiorn'iecKnx Hccjie^OBa- iim, npoBefleHHbix b jiecnoM 3anoBeflHMKe CepnaBbi XojiMcxoro itoeBO.TCTiia (puc. 1 n 2). Ha ochobc 33 <ł>nTOCoqnojiornHecKnx cummkob (raoji. 1) Bbi_ąejimin cjiesyiomne accopnamoi: Carici elongatae-Alnetum, Circaeo-Alnetum, Tilio-Carpinetum. Acco- Mnaqna Carici elongatae-Alnetum 3anMMaeT caMbie BJia>KHbie nepnoannecKH 3ajm- BaeMbie noBepxHOCTiibiMn BopaMu ynacTKH oónTaima. Ona nOKpbraaeT óojiOTHbie, njioBaTo-TopcbflHbie, oópaaoBaHHbie H3 ojibuiaHHHKOBbix Top<f>OB nonBbi. 3ajinBnoił ojibxoBO-aceHeabifł jiec (Circaeo-Alnetum) pa3BHBaeTca b ycjioBnax roraiuero 3aae- ramia yposHH rpyHTOBbixboa nneóojibnioro 3aeroa. Moxpbie aeca(Tilio-Carpinetum) noKpbraaioT He3HanMreJibHo oSunaceniibie n paBHHHHbie ynacTKn, pacTyT Ha 6ypbix, o5pa3OBaHHbix n3 cyneceił u rjnfHMCTbix noHB. Ortu sejiarca Ha cybaccouMatpm:

T.-C. stachyetosum siluaticae u T.-C. typicum.

B pe3yjibTaTe npoaefleHHbix <J)jiopiicTH’iecKnx nccjie«OBannM 6bi.no OTMeneno mho- ro peąKnx fljia JIio6jinHmKHbi bhaob, nanpHMep Ribes nigrum, Daphne mezereum, Hedera helix, Corydalis cava, Anemone ranunculoides, Actaea spicata, Mercurialis perennis, Ranunculus auricomus, R. lanuginosus, Epipactis palustris, Monotropa hypopitys, Dentaria glandulosa, D. bulbifera u sp.

46

Anna Łuczycka-Popiel SUMM AR Y

In the paper there are presented results of floristic-phytosociological investiga- tions carried out in the Serniawy forest reservation in the Chełm province (Fig. 1 and 2). On the basis of 33 phytosociological records (Table 1) Carici elongatae-Alnetum, Circaeo-Alnetum and Tilio-Carpinetum were distinguishećL The alder swamp as- sociation (Carici elongatae-Alnetum) covers the most wet habitats periodically inundated with by superficial waters. It covers peat-muck soils, formed out

of

alder peat. Murshy alder-ash meadow (Circaeo-Alnetum) develops in conditions of lower layer of ground waters and their poor stagnation. Forests growing on dry ground (Tilio-Carpinetum) cover a slightly lowered and fiat area of brown soils formed from clay sands and sandy loams. Two subassociations can be distinguished there: T.-C. stachyetosum siluaticae and T.-C. typicum.

In a result of carried out floristic investigations there were found many species which are rare in the Lublin Region, e.g. Ribes nigrum, Daphne mezereum, Hedera helix, Corydalis cava, Anemone ranunculoides, Actaea spicata, Mercurialis perennis, Ranunculus auricomus, R. lanuginosus, Epipactis palustris, Monotropa hypopitis, Den- taria glandulosa, D. bulbifera and others.

J