• Nie Znaleziono Wyników

Współczesne ujęcie metodologii nauk.

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Współczesne ujęcie metodologii nauk."

Copied!
4
0
0

Pełen tekst

(1)

P o s ie d z e n ie z d n ia 16 g r u d n ia 1961 r.

Czł. K s. S tan isław K a m i ń s k i przedstaw ił w łasną pracę pt.: W spółczesn e u jęcie m etodologii nauk.

Z a g a d n ie n ia m eto d o lo g ic zn e d y s k u to w a n e s ą d ziś z p e w n y m u p o d o ­ b a n ie m o r a z ży w o i w s z e c h s tro n n ie . J e ś li je d n a k c h o d zi o je d n o lito ś ć ic h u ję c ia o r a z o d e te rm in a c ją ic h ja k o d y sc y p lin y n a u k o w e j, to p a n u je n ie o k re ś lo n o ś ć i ró ż n o ro d n o ść. Z w łaszc za d y s k u tu je się, czy m e to d o lo g ia n a u k j e s t o d rę b n ą i sa m o d z ie ln ą n a u k ą , czy m a p o s ia d a ć o p isow o- te r o e ty c z n y a lb o n o r m a ty w n y c h a r a k te r o ra z czy p o w in n a b y ć w ie d zą e m p iry c z n ą t y p u so c jo lo g ic zn o -p sy c h o lo g ic z n eg o , czy te ż d y sc y p lin ą z d z ie d zin y lo g ik i. N a sz k ico w a n ie te j p r o b le m a ty k i o r a z p ró b y je j ro z w ią z a n ia s ta n o w ią p r z e d m io t d a ls z y c h u w ag .

M eto d o lo g ia n a u k ja k o o so b n y d z ia ł w ie d zy zac zę ła p o w s ta w a ć c h y b a d o p ie ro n a p rz e ło m ie X V I i X V II w ie k u . O so b n e t r a k t a t y o m e ­ to d z ie p is a li m . in .: J . A c o n tiu s , N . H e m m in g iu s, J . Z a b a re lla , C h. S c h e ih le r. N ie z n a c z y to, ż eb y p r z e d te m n ie s ta w ia n o z a g a d n ie ń m e to d y n a u k o w e j. S ta n o w iły o n e je d n a k s p ra w ę w tó r n ą i n ie u s a m o - d z ie ln io n ą w te o r ii p o z n a n ia o ra z n ie u w y ra ź n io n ą w lo g ice. A n a lity k i A ry s to te le s a z a w ie ra ły b a d a n ia w a r u n k ó w n a u k o w e g o p o z n a n ia , ale n ie ja k o p r o b le m u s a m eg o d la sieb ie, ty lk o ja k o k o n s e k w e n c ji id e a łu w ie d z y d e m o n s tr a ty w n e j. Ś re d n io w ie c z n a s z tu k a i n te r p r e ta c ji te k s tó w i n a u c z a n ia (m e to d a sc h o la s ty c z n a ) n ie p o s ia d a ła w ła śc iw ie te o r e ty c z ­ n e g o u ję c ia . D o p ie ro w w ie k u X V II w y k ry s ta liz o w a ł się p e w ie n u k ła d ro z w a ż a ń d o ty c z ą c y c h „ m e to d y d o b re g o p o w o d o w a n ia sw y m u m y słe m i d o c ie k a n ia p r a w d y ” ( ty tu ł sła w n e j ro z p ra w y K a rte z ju s z a ). Szczególne z a in te re s o w a n ie d la ta k ie j p r o b le m a ty k i n ie zro d ziło się n a te re n ie s a m e j lo g ik i, a le p o c h o d ziło o d b u d o w n ic z y c h n o w e j n a u k i o p r z y ro ­ dzie i tw ó rc ó w n o w e j filo z o fii. N ie m n ie j je d n a k b a rd z o w c ze śn ie z ag a d ­ n ie n ia te z n a la z ły ró w n ie ż sw o je m ie js c e w w y k ła d z ie logiki. J u ż P . R a m u s d o tr a d y c y jn y c h d z ia łó w lo g ik i: o p o ję c iu , o sąd zie i o ro z u ­ m o w a n iu , d o d a je ro z w a ż a n ia o m eto d zie. T a k i u k ła d z a w ie ra k la s y c z n y p o d rę c z n ik lo g ik i z P o r t- R o y a l ( n a w e t d z is ie jsz e p o d rę c z n ik i lo g ik i t r a d y c y jn e j, j a k n p . J . F ro b e s a , z a c h o w a ły jeszcze t e n po d ział). P r o b le ­ m a ty k a m e to d y m ia ła c h a r a k te r p rz e d e w s z y s tk im l o g i i c z n o - p r a k t y c z n y . C h o d ziło o s z tu k ę u k ła d a n ia cią g u m y ś li p rz y d o w o d z en iu i o d k r y w a ­ n iu p ra w d y .

W sp o rz e o w a r to ś ć i s to s u n e k d a w n e j lo g ik i f o rm a ln e j i n o w e j m e to d o lo g ii t e j p ie rw s z e j p rz y z n a n o ro lę u słu g o w ą w s to s u n k u do d ru g ie j, k t ó r a j e s t „ n a jw a ż n ie js z y m i n a jp o ż y te c z n ie js z y m d z ia łe m lo g i­

k i ” (A. A r n a u ld i P . N icole, L eib n iz). N a to m ia s t p rz y w y b o rz e a k c e n tu b ą d ź n a d o w o d o w o -s y s te m a ty z a c y jn e o p e ra c je m y ślo w e, b ą d ź n a o d k r y ­ w a n ie (za k tó r y m t a k a g ito w a ł B a co n w N o v u m O rg a n u m ) d ecy d o w a n o się w logice n a p ie rw sz e . P rz e d m io te m z a in te re s o w a n ia b y ła p rz e d e w s z y s tk im s z tu k a p r z e k o n y w a n ia (P ascal). D o p ie ro p ó ź n ie j zw ró co n o w ię c e j u w a g i n a z a b ie g i d o c h o d z e n ia d o n o w y c h p r a w d w drodze p e w n y c h o p e ra c ji (o b se rw a cje i e k s p e ry m e n to w a n ie ). W m ię d zy czasie je d n a k z a g a d n ie n ia te o rio -p o z n a w c z e w y s u n ę ły się n a czoło szero k o

47

(2)

ro z u m ia n e j filo z o fii (K an t). P r o b le m a ty k a m eto d o lo g ic zn a w y ra ź n ie z a b a r ­ w iła się w te d y e p iste m o lo g icz n ie. R o z trz ą s a n o p rz e d e w s z y s tk im w a rto ś ć p o z n a n ia n a u k o w eg o , a n ie z a s ta n a w ia n o się n a d sp o so b am i u p r a w ia n ia n u k i. Z w łaszcza w śro d o w is k u f r a n c u s k im te n ty p b a d a ń z a p a n o w a ł n a długo.

O d X IX w ie k u s ta w a ła się c o ra z częściej p rz e d m io te m te o re ty c z ­ n y c h d o c ie k ań s z tu k a p o stę p o w a n ia b ad aw czeg o . N ie zaw sze je d a k b y ła to te o ria sp o so b ó w ra c jo n a ln e g o u p r a w ia n ia n a u k i. R ozw ój p s y c h o ­ lo g ii i socjo lo g ii ró w n ie ż w y c is n ą ł sw e p ię tn o w te j d z ie d zin ie z a m ie ­ n ia ją c ją n a d y sc y p lin ę op iso w ą lu b n o rm a ty w n ą , je ś li nie ty p u p sy c h o - socjologicznego, to p r z y n a jm n ie j sz e ro k o u w z g lę d n ia ją c ą k r y te r ia socjologiczne i p sy ch o lo g iczn e. N a d to ro z w ia ły się, d z ię k i b o g a te j p r a k ­ ty ce. ra cz ej m e to d y k i poszczeg ó ln y ch d y sc y p lin czy ty p ó w , n iż o g ó ln a m eto d o lo g ia n a u k . T a o s ta tn ia z re sz tą c h ciała b y ć n ie ty lk o d y sc y p lin ą 0 c h a ra k te rz e lo g iczn y m (jak o lo g iczn a p rz y b ie ra ła n a w e t d la p e w n y c h ty p ó w n a u k p o sta ć s fo rm a liz o w a n e j — tzw . m e ta m a te m a ty k a ), a le 1 p ra k seo lo g icz n y m . G d y d o teg o d o d a się jeszcze u w a ru n k o w a n ia m eto d o lo g ii n a u k od ró ż n y c h sta n o w is k filo z o ficz n y ch (o n to lo g ii i id e o ­ logii), to o trz y m a się — w y ż ej ju ż h isto ry c z n ie z ilu s tro w a n y — o b ra z z a d z iw ia ją c e j ro z m a ito ś c i u ję ć m eto d o lo g ii n a u k . N a jw ię c e j c ało ścio w y ch u ję ć zn aleź ć m o żn a w lite r a tu r z e a n g lo s a s k ie j. A le i ta m p rz e w a ż a ją w y k ła d y m eto d o lo g ii p rz y ro d o z n a w s tw a . N a w e t n e o p o zy ty w iśc i, k tó rz y ty le u w a g i p o św ię c ili p ro b le m a ty c e m eto d o lo g ic zn e j, n ie p o szli w k ie ­ r u n k u ' w y p ra c o w a n ia n a u k i o m eto d z ie (C a rn a p n p . p o stu lo w a ł n a to m ie jsc e tzw . logikę w iedzy). Z d ru g ie j s tro n y n ie p rz ec zy się n a ogół, iż z a g a d n ie n ia m eto d o lo g iczn e s ta n o w ią s w o is tą d z ie d zin ę b a d ań .

W odpo w ied zi n a p y ta n ie , czy w ła śc iw e je s t m ó w ić o og ó ln ej m e to ­ d ologii n a u k , czy też o m eto d o lo g ia ch po szczeg ó ln y ch ty p ó w n a u k , m o żn a p rz y to c zy ć w iele p rz e k o n y w a ją c y c h r a c ji za p ie rw s z ą e w e n tu a l­

nością. C hodzi b o w iem o n a u k ę o ró ż n y c h ro d z a ja c h m eto d . K la s y f i­

k a c ja ich p o trz e b n a je s t n ie d la celów u n ifik a c y jn y c h , lecz d la d o k o n a ­ n ia re d u k c ji. Z re s z tą w ró ż n y ch ty p a c h n a u k u ż y w a się ty ch sa m y ch ro d z a jó w m eto d . N a d to p e łn a te o r ia m eto d n a u k o w y c h z a w ie ra ogólne tez y co do w s z e lk ic h sp o so b ó w p o s tę p o w a n ia n a u k o w eg o . Z n ajo m o ść te o rii sp osobów u p ra w ia n ia n a u k i w ogóle p o z w ala d o p iero p rz e p ro w a ­ d zać b a d a n ia n a d p o szczeg ó ln y m i ty p a m i m e to d a zw łaszcza z ająć się o d rę b n o śc ia m i m eto d o lo g ic zn y m i n a u k . T ru d n o śc i w b u d o w a n iu o gólnej m eto d o lo g ii n a u k ro d zą się zaś stą d , że b r a k je s t jeszcze k o d y fik a c ji p o szczeg ó ln y ch u k ła d ó w re g u ł m eto d o lo g iczn y ch . K o n ieczn e je s t w ięc u p rz e d n ie o p ra co w a n ie p o s tę p o w a n ia n a u k o w e g o w ró ż n y c h jego d z ie ­ d zin ach .

T ru d n ie j p rz e d s ta w ia się s p ra w a o k re ś le n ia w ła śc iw eg o c h a r a k te r u m eto d o lo g ii n a u k . N ie w ą tp liw a jej fra g m e n ta ry c z n o ś ć i ro z m a ite p o w ią ­ z a n ia z in n y m i d y sc y p lin a m i o ra z ró ż n y (d la p o szczeg ó ln y ch d ziałów ) sto p ie ń z a a w a n s o w a n ia ja k o te o r ii s p ra w ia ją , iż d y s k u s je co do u ję c ia m eto d o lo g ii n a u k n iep rę d k o c h y b a z o s ta n ą z am k n ięte). P o tw ie rd z a ją to p o stę p o w a n ia s a m y ch m eto d o lo g ó w . O bok ró ż n o ro d n ie u ję ty c h w y k ła ­ dów te j d y sc y p lin y o ra z R. C a rn a p a i E. Z ilse la ( „ E rk e n n tn is ” , 1932—4) ro z w aż a ń n a d lo g ik ą w ied zy , p u b lik o w a li o s ta tn io sw e u w a g i w sp ra w ie c h a r a k te r u m eto d o lo g ii n a u k m . in.: Z. S p ira („ K w a rta ln ik F ilo z o fic z n y ” ,

48

(3)

1946), K . A jd u k ie w ic z („Ż ycie n a tik i”, 1948 i „M yśl F ilo z o fic z n a ”, 1951), T. K o ta r b iń s k i („M y śl F ilo z o fic z n a ”, 1956), J . Ł o ś („ S tu d ia L o g ic a ”, 1958), J . G e d y m in („ S tu d ia L o g ic a ”, 1960), L . G e y m o n a t (1947), G. H o s te le t ( „ S tu d ia P h ilo s o p h ic a ”, 1950), C. H . K a is e r (1951), J . L. D e s tu - ch es (1954), F . G o n s e th („ D ia le c tic a ”, 1957), O. M u c k (1958). W w y p o ­ w ie d z ia c h ty c h n a jc z ę ś c ie j a k c e n tu je się ja k o w ła śc iw e ja k ie ś je d n o u ję c ie czy to logiczne, czy ep iste m o lo g icz n e , czy p sy c h o -so c jo lo g icz n e , czy w re s z c ie p ra k se o lo g ic z n e . Z ty m w ią ż e się d e te r m in a c ja c h a r a k te r u m e to d o lo g ii n a u k ja k o d y sc y p lin y b ą d ź o p iso w ej, b ą d ź f o rm a ln e j, b ąd ź filo z o fic z n e j, b ą d ź w y łą c z n ie n o rm a ty w n e j. N ie k ie d y z e s ta w ia się ty lk o ró żn o u ję c ia b e z z a m ia r u e k sk lu z y w n e g o ro z s trz y g n ię c ia a n a w e t b e z

ch ęc i d o s y p a n ia m ię d z y n im i k o p c ó w g ra n ic z n y c h .

O tó ż w y d a je się, że je ś li m a is tn ie ć m e to d o lo g ia n a u k ja k o a u to n o ­ m ic z n a d y s c y p lin a , to m u s i m ie ć o d rę b n ą p ro b le m a tk ę , p o w s ta łą w w y n i­

k u w y d z ie le n ia w ła s n e g o p rz e d m io tu fo rm a ln e g o . O gó ln ie o k r e ś la się m e to d o lo g ię n a u k ja k o te o rię m e to d n a u k o w y c h . B liższa d e te rm in a c ja c h a r a k te r u te j te o r ii m o że d o k o n a ć się w ła ś n ie p rz e z w s k a z a n ie a s p e k ­ tu , w ja k im m a ją b y ć b a d a n e te m e to d y z ab ie g ó w p o z n aw c z o -n a u k o w y c h . N a jcz ęś cie j m ó w i się, że chodzi .przede w s z y s tk im o ra c jo n a ln o ś ć m e to ­ dy, a k o n k r e tn ie j — o ra c jo n a ln o ś ć ró ż n y c h czy n n o ści u p ra w ia n ia n a u k i. R a c jo n a ln o ś ć ta z a ś p r z e ja w ia ła b y się g łó w n ie w p o p ra w n o śc i lo g ic z n ej o p e r a c ji m y ś lo w y c h i ich w y tw o ró w o ra z w celo w o ści całego p o s tę p o w a n ia p o z n a w c z o -n a u k o w e g o . T a k ie p o s ta w ie n ie s p ra w y d a je p o d s ta w ę d o tr a f n e g o u s ta le n ia s to s u n k u m e to d o lo g ii n a u k d o d y sc y p lin je j p o k re w n y c h . Z a k ła d a o n a n a jp ie r w sa m ą k o d y fik a c ję r e g u ł w y z n a ­ c z a ją c y c h m e to d y n a u k i, a n a s tę p n ie d la o cen y p o p ra w n o ś c i i lo g iczn ej c zy n n o ś ci i w y tw o ró w m y ślo w y c h — lo g ik ę fo r m a ln ą i lo g ik ę języ k a.

P ie rw s z a u ż y cz a p ra w id e ł fo rm y m y śli, a d ru g a — z a s a d p re c y z ji jęz y k a.

S e m io ty k a d o s ta rc z a n a d to d la s a m e j m e to d o lo g ii a p a r a tu p o jęcio w eg o . N a to m ia s t d la o ceny celo w o ści p o s tę p o w a n ia p o z n aw c z eg o s u p o n u ie się te o r ię n a u k i, k tó r a z a jm u je się n a tu r ą p o z n a n ia n a u k o w eg o , a w ięc i je g o celem . N ie w o ln o p rz y ty m z ap o m in ać , iż te o r ia n a u k i z n o w u o p ie ra się n a e p is te m o lo g ii i te o r ii p o z n a n ia . A te o s ta tn ie — n a m e ta ­ fiz y c e . N a d to p o s tu la ty celo w eg o p o s tę p o w a n ia d o p e łn ia się zazw y czaj z a s a d a m i u m ie ję tn e g o i s p ra w n e g o (sk u te cz n eg o i ek o n o m iczn eg o ) d z ia ­ ła n ia o ra z w y k o rz y s ta n ie m p sy c h o lo g ii i so cjo lo g ii p o z n a n ia ja k o d y sc y p ­ lin p o m o cn ic zy c h . M a ją c p o w y ższe n a u w a d ze , z ro zu m ia łe s ta je się to , że w w y k ła d z ie m e to d o lo g ii n a u k ściśle p o ję te j p o d a je się ja k o jej e le m e n ty p rz y g o to w a w c z e sam e re g u ły u p r a w ia n ia n a u k i, lo g ik ę jęz y k a, te o r ię ro z u m o w a ń (sam ą lo g ik ę f o r m a ln ą n a o g ó ł w y k ła d a s ię osobno), n ie z b ę d n e te z y te o r ii n a u k i i e p is te m o lo g ii o ra z p ra k s e o lo g ii i p sy c h o lo g ii w ie d zy . W ia d o m o ści z ty c h d z ie d z in b o w ie m n ie s ta n o w ią zw y k le a u to n o m ic z n y c h w y k ła d ó w . N ie w o ln o je d n a k n a p o d s ta w ie teg o w n o sić, że sa m a m eto d o lo g ia n a u k n ie p o s ia d a w ła s n e g o o b licza.

J e ś li c h o d zi o sp o só b u p r a w ia n ia m e to d o lo g ii n a u k , to w e w s tę p n y m e ta p ie k o n ie c z n y j e s t o p is m e to d n a u k o w y c h , p o te m n a s tę p u je a n a ­ liz a ic h p o p ra w n o ś c i lo g ic z n ej o ra z sp e łn ia ln o ś c i p o s tu la tó w te o re ty c z ­ n y c h s ta w ia n y c h p rz e z te o r ię n a u k i i p r a k ty c z n y c h , w y m a g a n y c h p rz e z p ra k s e o lo g ię , a b y w y k ry ć i z b a d a ć ic h w a lo ry i d e fe k ty . W reszcie ro z ­ t r z ą s a n ie k o ń c z y się ty p o lo g ią m e to d i s k o n s tru o w a n ie m s y s te m u m e to ­

49

(4)

dologicznego. M eto d o lo g ia n ie je s t te o rią k o n w e n c ji co d o sp o so b ó w u p r a w ia n ia n a u k i a n i o d g a d y w a n ie m p r a w p o s tę p o w a n ia w n a u ce , g d y d ą ż y się do o k re ślo n eg o celu pozn aw czeg o . J e s t te o rią p rz e d e w s z y s t­

k im o c h a r a k te r z e lo g ic z n y m , choć ja k o cało ść n ie f o rm a ln y m (m e to d o ­ lo g ia n a u k d e d u k c y jn y c h m oże być s a m a d y sc y p lin ą fo r m a ln ą .iako tzw . m e ta m a te m a ty k a lu b m e ta n a u k a ). S ta n o w i ja k b y p rz e d łu ż e n ie lo g ik i u w z g lę d n ia ją c e z a s a d y te o r ii n a u k i p ra k seo lo g ii.

Z e w zg lęd u n a te o r ię n a u k i m e to d o lo g ia n a u k b y w a u p r a w ia n a n ie ty lk o m e to d ą lo g ic z n o -s y s te m a ty c z n ą , lecz ta k ż e lo g ic z n o -h is to ry c z n ą (badanie h is to rii ro z w o ju m e to d — W h ew ell, H e rs c h e l, D u h em , M a y c r- son, B ru n sc h v icg ) alb o lo g ic z n o -filo zo fic zn ą (a n a liz o w a n ie m e to d : fe n o ­ m en o lo g iczn e, d ia le k ty c z n e , p ra g m a ty c z n o -o p e ra c jo n is ty c z n e , s e m a n ty c z ­ ne). W ty m o s ta tn im p r z y p a d k u je d n a k m ó w i się w ła ś c iw ie ju ż o m e to ­ do lo g ii sp ecy ficzn ej d la p e w n y c h k ie r u n k ó w filo z o ficz n y ch . S a m e m e to d y są ta m n ie ty lk o u k ła d e m re g u ł p o s tę p o w a n ia , a le i te z a m i filo zo ficzn y m i o rz ec zy w isto ści b a d a n e j i p o z n a n iu .

50

Cytaty

Powiązane dokumenty

Wprawdzie już Voltaire zrywa z kronikarstwem jako manierą przedstawiania wyda­ rzeń historycznych i stara się uwypuklić to, co dla przyszłości mogłoby się stać

Jest to istotne o tyle, że kiedy będziemy zajmować się tym szczególnym bytem jakim jest człowiek, mo- żemy nie tylko uwzględnić złożoność jego struktury, ale również

Suppose that the original data structure is a non-graph, meaning that the data items do not have specified relations (or they can be deemed as a graph with vertices but

Pre-Agora pavement seen in the left foreground, the remains of the shrine of Rab‘asire in the background, the Agora step to the right, view from the

Since fatigue damage is a cumulative process, and the long term stress range distribution is a function of the long term wave environment, it is essential that due consideration

Tabela 2 potwierdza wcześniejsze obserwacje, że wartość PKB na mieszkańca w Polsce Wschodniej jest niemal o 30% mniejsza niż w całym kraju. W ostatnich latach jedynie

W niniejszym artykule analiza relacji filozofii i nauki zostanie zawę- żona jedynie do przedstawienia wybranych ujęć tej problematyki cha- rakteryzujących się akcentowaniem

N a tym właśnie polega oryginalność Kościoła w stosunku do świeckich m odeli ustrojowych, a w szczególności do dem okracji} Kwestia ustroju Kościoła,