UWARUNKOWANIA EKONOMICZNE W DZIA£ALNOŒCI PAÑSTWOWEGO GOSPODARSTWA LEŒNEGO LASY

Andrzej Radwan

Akademia Rolnicza w Krakowie

UWARUNKOWANIA EKONOMICZNE W DZIA£ALNOŒCI PAÑSTWOWEGO GOSPODARSTWA LEŒNEGO LASY

PAÑSTWOWE – SZANSE I ZAGRO¯ENIA

ECONOMIC CONDITIONS OF STATE FORESTS DISTRICT OPERATION – OPPORTUNITIES AND THREATS

S³owa kluczowe: leœnictwo polskie, przychody i koszty dzia³alnoœci, trwale zrównowa¿ona i wielofunkcyjna gospodarka leœna

Key words: polish forestery, incomes and operational costs, sustainable and multifunctional forest economy

Synopsis. Opracowanie jest prób¹ oceny dzia³alnoœci ekonomiczno-finansowej PGL Lasy Pañstwowe. Analiza obejmuje dzia³alnoœæ nadleœnictw administrowanych przez Regionaln¹ Dyrekcjê Lasów Pañstwowych w Krako- wie. Wyniki badañ przedstawione zosta³y na tle wielkoœci i mierników produkcyjno-ekonomicznych dla kraju.

Wstêp

Lasy w Polsce w 2003 roku zajmowa³y 8942 tys. ha i odpowiada to 28,6% lesistoœci kraju. W strukturze w³adania dominuj¹ u nas lasy publiczne (82,5%), bêd¹ce g³ównie w zarz¹dzie PGL Lasy Pañstwowe (78,4%). W Ma³opolsce lasy wykazuj¹ podobny, jak w kraju udzia³. Ró¿ni¹ siê natomiast struktur¹ w³adania, gdy¿ a¿ 43,5% powierzchni lasów województwa stanowi¹ lasy prywatne [Leœnictwo 2004]. Osobliw¹ cech¹ lasów w tym regionie jest wysoki udzia³ lasów ochronnych (46,9%) – g³ównie wodochronnych z uwagi na tereny górskie oraz bêd¹cych w strefie oddzia³ywania przemys³u. Omawiane lasy wype³niaj¹ te¿ wa¿ne funkcje spo³eczne-zdro- wotne i rekreacyjne, ale i równie¿ wp³ywaj¹ korzystnie na rynek pracy (m.in. rozwój turystyki).

Ocena dzia³alnoœci ekonomiczno-produkcyjnej PGL Lasy Pañstwowe

Lasy bêd¹ce w³asnoœci¹ Skarbu Pañstwa w wiêkszoœci zarz¹dzane s¹ przez PGL Lasy Pañ- stwowe. Cech¹ ustroju prawno-organizacyjnego LP jest trójszczeblowa struktura – Dyrekcja Generalna, 17 regionalnych dyrekcji, 430 nadleœnictw oraz 25 zak³adów o zasiêgu regionalnym (transportu i spedycji, zespo³y sk³adnic, zak³ady us³ugowo-produkcyjne, gospodarstwa ry- backie i oœrodki szkoleniowo-wypoczynkowe) oraz 5 zak³adów na szczeblu krajowym (Leœny Bank Genów, Oœrodek Kultury Leœnej, Centrum Informacyjne LP, Oœrodek Rozwojowo-Wdro-

¿eniowy i Oœrodek Techniki Leœnej).

Podstaw¹ prawn¹ dzia³ania Lasów Pañstwowych s¹: ustawa o lasach z dn. 28 wrzeœnia 1991 r. wraz z jej nowelizacj¹ z 24 kwietnia 1997 r., rozporz¹dzenie z 6 grudnia 1994 r. dotycz¹ce zasad gospodarki finansowej, zarz¹dzenie dyrektora generalnego LP z dn. 29 stycznia 2001 r. w sprawie planowania finansowo-gospodarczego w PGL Lasy Pañstwowe oraz inne rozporz¹- dzenia i zarz¹dzenia. Funkcjonuj¹ce nadleœnictwa nie posiadaj¹ce osobowoœci prawnej, dzia-

³aj¹ na zasadzie samodzielnoœci finansowej, pokrywaj¹c koszty realizowanych zadañ z uzyski- wanych przychodów, jakimi s¹ dzia³alnoœæ podstawowa i administracyjna, uboczna i dodatkowa oraz pozosta³a dzia³alnoœæ. W celu wyrównywania niedoborów finansowych pomiêdzy jed- nostkami (nadleœnictwami) prowadz¹cymi gospodarkê leœn¹ w niekorzystnych warunkach eko- nomicznych i przyrodniczych utworzono fundusz leœny. Pracownicy s³u¿b leœnych LP wyko- nuj¹ tak¿e zadania o charakterze administracyjno-gospodarczym w lasach bêd¹cych poza zarz¹dem Lasów Pañstwowych uzyskuj¹c na te cele œrodki z bud¿etu pañstwa.

Sprzeda¿ pozyskanego drewna przez nadleœnictwa jest g³ównym Ÿród³em przychodów La- sów Pañstwowych. W tabeli 1 przedstawiono poziom ogólnego pozyskania drewna grubego iglastego i liœciastego w nadleœnictwach na terenie ca³ego kraju w 2003 r. (27,1 mln m

) oraz w RDLP w Krakowie, które wynios³o 596,5 tys. m

(2003 r.) i 676,1 tys. m

(2004 r.).

Iloœæ drewna grubego (grubizny) do pozyskiwania w nadleœnictwie w okresie 10 lat wyzna- czona jest przez tzw. etap ciêæ rêbnych. Jest to planowana maksymalna wielkoœæ uzyskanego drewna w drzewostanach dojrza³ych i nastêpnie przeznaczonych do odnowienia. Z kolei wiel- koœæ u¿ytków przedrêbnych przewidywanych do pozyskania w drzewostanach m³odych od- bywa siê w oparciu o zabiegi pielêgnacyjne, st¹d iloœæ pozyskiwanego drewna mo¿e ulec zmianie w zale¿noœci od potrzeb hodowlanych i zabiegów sanitarnych prowadzonych w drze- wostanach. W rezultacie w kraju w 2003 r. pozyskano 27,1 mln m

grubizny iglastej i liœciastej, z czego 44,3% pochodzi³o z u¿ytkowania rêbnego, a 55,7% – z u¿ytkowania przedrêbnego [Le-

œnictwo 2004]. Odsetek ten dla nadleœnictw Krakowskiej Dyrekcji Regionalnej (2003 r.) kszta³towa³ siê odpowiednio:

43,2 i 56,8%. Œrednia zasob- noœæ drzewostanów w tej dy- rekcji by³a najwy¿sza w kraju i wynosi³a w 2003 r. 253 m

/ ha, przy œrednim poziomie 218 m

/ha w Polsce. Etat rocz- ny pozyskania drewna grube- go brutto wyliczony zosta³ na 4,47 m

na ha i stanowi³ 62%

a w t c i n

œ e l d a n z e z r p a n w e r d

¿ a d e z r p s i e i n a k s y z o P . 1 a l e b a

T latach2003-2004 w

P L D

R Rok Pozyskane o n w e r

d Przychody y

¿ a d e z r p s e z m

e

³ ó g

ot[ys.m³] na1ha m [ u s a

l ³] ogó³em m . s y

t[ ³] wartoœæ ]³ z n l m [ m

e

³ ó g o

– a k s l o Praków Kraków K

3 0 0 2003 2004 2

0 , 4 3 1 7 2 596,5

1 , 6 7 6

9 , 3,6 3,0 4

5 , 3 5 2 0 3 630,4

6 , 5 9 6

0 , 8 1 2 3 83,4

8 , 0 0 1 z a r o 4 0 0 2 o w t c i n

œ e L e i w a t s d o p a n o n a w o c a r p O : o

³ d ó r

prawozdaniazdzia³alnoœci ifnansowo-gospodarczejRDLP s Krakowiezalata2003i2004.

w

4 0 0 2 - 3 0 0 2 h c a t a l w e w o w t s ñ a P y s a L L G P i c

œ o n l a

³ a i z d y t z s o k i y d o h c y z r P . 2 a l e b a T

i c

œ o n l a

³ a i z d e j a z d o

R Przychody[mlnz]³ Koszty*[mlnz]³ a

k s l o

P Kraków Kraków Polska Kraków Kraków 3

0 0

2 2004 2003 2004

a n j y c a rt s i n i m d a i a w o w a t s d o Pboczna

Uozosta³adzia³alnoœæ Pazem

R

7 , 6 6 5 339,5

8 , 1 9 2898,0 3

6 , 7 81,0

4 , 7,0 6 9

1 , 4 0 1 1,1

4 , 8,6 3 1 1

0 , 9 3 5 332,4

6 , 5 9 267,0 8 3

5 , 7 80,8

4 , 53,7 9

6 , 4 0 1 0,8

9 , 5,3 1 1 1 .

m y n

œ e l m e z s u d n u f z o n o z c il z o r y t z s o k

*ród³o:jakwtabeil1



przyrostu bie¿¹cego (7,2 m

/ha), a w stosunku do przeciêtnej zasobnoœci drzewostanów – 1,7%. W kraju przyrost bie¿¹cy wyniós³ 7,8 m

/ha przy pozyskaniu drewna grubego 3,9 m

/ha i stanowi³ 50% bie¿¹cego przyrostu i 1,8% mi¹¿szoœci zasobów drzewnych [Leœnictwo 2003].

Sprzeda¿ drewna jest g³ównym Ÿród³em przychodów finansowych nadleœnictw. W kraju udzia³ ten obejmowa³ 82,6% ogólnych przychodów, zaœ w dyrekcji regionalnej 86,9% (2003 r.) i 88,7% (2004 r.). W kraju w strukturze przychodów finansowych najwy¿sze udzia³y pochodzi³y z dzia³alnoœci podstawowej i administracyjnej obejmuj¹cej 91,5%, w Dyrekcji Krakowskiej od- powiednio 91,3% w 2003 r. i 91,6% w 2004 r. (tab. 2). ród³em dochodów z dzia³alnoœci ubocznej uzyskanych przez nadleœnictwa s¹: gospodarka ³owiecka, sprzeda¿ choinek, pozyskanie karpi- ny oraz prowadzenie szkó³ek zadrzewieniowych, a w dzia³alnoœci dodatkowej – sprzeda¿ us³ug transportowo-warsztatowych, produkcja przemys³owa, gospodarka na gruntach rolno-³¹ko- wych, gospodarka rybacka, oraz inne formy dzia³alnoœci.

Obowi¹zuj¹c¹ zasad¹ w Lasach Pañstwowych jest takie prowadzenie produkcji ubocznej i dodatkowej, aby koszty na nie ponoszone by³y ni¿sze, jak osi¹gane z nich przychody. W kraju koszty prowadzonych dzia³alnoœci Lasów Pañstwowych za 2004 r. wynios³y ogó³em 3867 mln z³. Najwiêkszy w nich udzia³ mia³y wydatki zwi¹zane z dzia³alnoœci¹ podstawow¹ (2034 mln z³) i administracyjn¹ (1505 mln z³). Ogó³em koszty te stanowi³y 91,5% ogólnych wydatków na te formy dzia³alnoœci. W kosztach dzia³alnoœci podstawowej, najwiêksze udzia³y przypada³y na koszty pozyskania i zrywki drewna (58,4%), hodowlê lasu (20,9%), ochronê lasu (10,5%), na- siennictwo i selekcjê (1,3%), spedycjê drewna i 8,3% pozosta³e koszty [Raport 2004]. Podobne relacje kszta³towa³y siê w nadleœnictwach RDLP Kraków, w których jednak w 2004 r. nast¹pi³ wzrost kosztów w stosunku do 2003 r.

W tabeli 3 przedstawiono wykaz wa¿niejszych prac zwi¹zanych z zagospodarowaniem lasu i pozyskaniem drewna w PGL Lasy Pañstwowe na terenie kraju i w RDLP w Krakowie. Wykaz nie obejmuje przeprowadzonych zabiegów zwi¹zanych z ochron¹ dotycz¹c¹ zwalczania owa- dów pierwotnych i wtórnych lasu, zapobiegania szkodom wyrz¹dzanym przez zwierzynê ³own¹ w uprawach i m³odnikach, walki z chorobami i infekcjami grzybowymi oraz skutkami wywo³any- mi czynnikami abiotycznymi – g³ównie atmosferycznymi (huragany, wiatry, œniego³omy, itp.), pogarszaj¹cymi stan sanitarny lasu.

Analiza kosztów rodzajowych dla RDLP w Krakowie za 2003 r. wskazuje na ich nastêpuj¹c¹ strukturê: us³ugi obce (34,5%), wynagrodzenia pracowników (26,1%), ubezpieczenia i œwiad- czenia spo³eczne (9,1%), zu¿ycie materia³ów i energii (5%), amortyzacjê (4,3%), podatki i op³aty

4 0 0 2 i 3 0 0 2 h c a t a l w j e n

œ e l i k r a d o p s o g e i s e r k a z w e n a n o k y w a i n a d a z e z s j e i n

¿ a W . 3 a l e b a T

c a r p e j a z d o

R PGLLasy

m e

³ ó g o e w o w t s ñ a

P t[ys.ha]

. P . L a j c k e r y D a n l a n o i g e

R wKrakowie[ha] 3

0 0

2 2003 2004

a i n e i w o n d o i a i n e i s e l a

Zoprawkiiuzupe³nienia Pielêgnowanielasu,wtym:

P–pielêgnowanieglebyiniszczeniechwastów e

n s e z c w a i n e z c z s y z c

–czyszczeniapóŸne

– rtzebie¿ewczesne

–ozyskaniedrewna*

Powierzchnianadleœnictwwtys.ha P

0 , 4 1 6   7 46 864,0

7 , 0 6 213,3 163,3 8 , 7

–7 1 , 4 3 1   7 27 005,7

5 5 682

6 1 2 82 723

0 1 4   1426 1657 2596 5 , 7 6 1

5 9 616 187 7   8 972 3 488 1294 3 3 0 3676

6 , 7 6 1 m

. s y t w o g e t s a i c

œ il i o g e t s a l g i o g e b u r g a n w e r d e i n a k s y z o p

* ³

. 1 il e b a t w k a j : o

³ d ó r



(2,9%), koszty sprzeda¿y towarów, materia³ów i us³ug (1,2%), oraz po- zosta³e koszty rodzajowe – 16,9%.

W stosunku do 2002 roku w struk- turze tak przedstawionych kosztów nast¹pi³ wzrost udzia³u us³ug ob- cych, które wówczas stanowi³y 32% oraz wydatków na ubezpiecze- nia i œwiadczenia z 9 do 9,1%. Po- zosta³e koszty w 2003 r. stanowi³y ni¿sze udzia³y, a szczególnie odno- si siê to do wynagrodzeñ dla pra- cowników, które wówczas wyno- si³y 28% ogólnych kosztów [Radwan 2004].

W kolejnej tabeli 4 przedstawio- no wskaŸniki charakteryzuj¹ce sy- tuacjê ekonomiczn¹ gospodarstwa leœnego w kraju i w RDLP Kraków.

Omawiane zwi¹zki odnosz¹ siê g³ównie do relacji miêdzy kosztami pracy, a cenami drewna bêd¹cymi g³ównym Ÿród³em przychodów dzia³alnoœci nadleœnictw w osi¹ga- nym dochodzie brutto (nadwy¿k¹ finansow¹). W ocenie Ripken [2000] taki dobór wspó³zale¿noœci i przedstawionych syntetycznych wskaŸników znajduje uzasadnienie w odniesieniu do leœnictwa tych krajów, które wykazuj¹ siê wysoki- mi kosztami pracy oraz rosn¹cymi jej nak³adami. Sytuacjê tê pogar- szaj¹ ograniczone mo¿liwoœci kszta³towania cen kierowanego na rynek drewna w celu poprawy wy- ników ekonomicznych gospodar- stwa leœnego, z uwagi na postêpu- j¹ce procesy globalizacji i liberalizacjê rynku produktów le-

œnych, w tym g³ównie drewna.

Spotykamy siê wiêc z opisywanym zjawiskiem rozwierania no¿yc cen pomiêdzy kosztami produkcji leœnej

a cenami drewna. Tendencja taka zachodzi od wielu lat m.in. w leœnictwie niemieckim i austriac- kim [Brabänder 1993, Klocek 2003]. Tak¿e w Polsce ostatnio zauwa¿a siê postêpuj¹cy spadek cen drewna. Mianowicie w latach 2000-2003 ceny drewna sprzedawanego przez Lasy Pañstwo- we uleg³y obni¿eniu o 13,7% przy postêpuj¹cej inflacji, zaœ koszty sprzeda¿y 1 m

zmniejszy³y siê tylko o 8,4% [Leœnictwo 2004].

ewowtsñaPysaLLGPaldhcynzcimonokewókinŸakswhcynarbywicœotraW.4alebaT eineinlógezczsyWkoRenzcimonokeikinyWaksiwonats–ycinwocarP ezcintoboriwo³symuycinwocarP ydohcyzrpytzsokdóhcod otturbytzsok***yboso-ozcobor ynizdogytzsok ca³pyboso-ozcobor ynizdog *ikinŸaksWah/NLPah/NLPm00013ah/.zdogah/NLPah0001ah/.zdog m/NLP3m/NLP30001ahm/.zdog3m/NLP3m00013m/.zdog3 aksloP**PLDR30026552554,49,717,04,17,8211,33,6 3312311,13,42,03,09,038,05,1 wókarKPLDR30022659454,316,817,04,15,9617,34,8 1518416,30,52,04,06,540,13,2 wókarKPLDR40026662561,416,716,03,10,5616,33,8 3610615,33,42,03,05,049,00,2 .]3002[kecolKazotêjyzrp* .PLjenlareneGijckeryDihcynlanoigerijckerydruibzarowóda³kazæœonla³aizdotêju** .]4002owtcinœeL[owonozeshcynaindurtaz0027.koihcynoindurtazelats0067.ko.jt,hca--LUZwhcyc¹jucarpejumjeboein*** .1ilebatwkaj:o³dór

Podsumowanie

W d¹¿eniu do poprawy efektywnoœci gospodarowania Lasy Pañstwowe w latach 90-tych poddane zosta³y restrukturyzacji przejawiaj¹cej siê znaczn¹ redukcj¹ zatrudnienia, g³ównie na stanowiskach robotniczych. Planuje siê dalsz¹ racjonalizacjê kosztów osobowych przez zmniej- szenie liczby jednostek organizacyjnych (nadleœnictw) w celu ograniczenia zatrudnienia pra- cowników w pionie administracyjnym i w s³u¿bie leœnej. Realizacji wymienionych dzia³añ sprzyja dynamicznie rozwijaj¹cy siê sektor us³ugowy przejmuj¹cy wiele prac i czynnoœci wykonywa- nych dotychczas samodzielnie wewn¹trz gospodarstwa leœnego. Takie procesy obserwuje siê m.in. w leœnictwie niemieckim, g³ównie w odniesieniu do nowych landów, w którym szeroka oferta firm us³ugowych spowodowa³a zmniejszenie zatrudnienia robotników sta³ych, przyczy- niaj¹c siê do poprawy rentownoœci pañstwowego sektora leœnego.

W gospodarowaniu ekosystemami leœnymi, aby w sposób trwa³y, zrównowa¿ony osi¹gaæ korzyœci wielofunkcyjnego charakteru lasu, staje siê kosztowniejsze w porównaniu z gospo- dark¹ leœn¹ nastawion¹ wy³¹cznie na produkcjê drewna. Wymaga to poszukiwania rozwi¹zañ przyrodniczych, jak i technicznych podstaw dzia³alnoœci gospodarczej w lasach oraz dalszego usprawniania systemu ekonomiczno-finansowego.

Literatura

Brabänder D. H. 1993: Niektóre problemy gospodarstwa leœnego. Sylwan, nr 4, 53-58.

Klocek A. 2003: Ekonomiczne aspekty leœnictwa w krajach Unii Europejskiej i w Polsce. Sylwan, nr 1, 1-11.

Leœnictwo. 2004: GUS, Warszawa.

Pañstwowe Gospodarstwo Leœne Lasy Pañstwowe, Raport roczny 2004. 2004: GDLP, Warszawa.

Radwan A. 2004: Ekonomiczne i organizacyjne aspekty dzia³alnoœci us³ugowej w leœnictwie. Agrobiznes 2004: Sytuacja agrobiznesu w Polsce po przyst¹pieniu do Unii Europejskiej.

Prace Naukowe AE, Wroc³aw, T. 2, ss. 212-216.

Ripken H. 2000: Die Entwicklung der Personalkosten und der Personalabbaus in der deutschen Landesfor- stverwaltung. Forst und Holz, 20, ss.643-647.

Summary

After 1989 forests in Poland have been undergoing restructuring process aimed at making more efficient their organizational structure and improvement of economic and financial system of the forestry districts.

Economic activity of forest estates is connected with production, ecological and social function of forests. The results of basic activity influence the realization of the above mentioned functions. Due to their character, natural and economic conditions, forests in Malopolska fulfill very important ecological and social func- tions. Their realization will require growing outlays which will be conditioned by productive and economic results produced by State Forests Districts administered by State Forests.

Adres do korespondencji dr hab. in¿. Andrzej Radwan Akademia Rolnicza w Krakowie Katedra Ekonomii Al. Mickiewicza 21 31-120 Kraków tel. (0 12) 662 43 53 e-mail: rke@ar.krakow.pl