Działania Europejskiego Banku Centralnego wobec kryzysu
Monika Stachurska‑Waga
European Central Bank’s response to the financial crisis
This article reviews the policy of the European Central Bank (ECB) during the 2007–2010 global financial crisis. In the first section the author describes the measures adopted by the ECB after the collapse of the Lehman Brothers investment bank. In the next sec‑
tion she looks at the ECB’s response to the second phase of the crisis. The article concludes with a brief summary.
Wstęp
Kryzys finansowy, którego „wybuch” w 2007 r. spowodo‑
wał istotne, trwające do dziś konsekwencje dla globalnej gospodarki, miał charakter szczególny. Jego wyjątkowość determinowały zarówno cechy ilościowe, jak i jakościowe.
W kontekście ilościowym należy wskazać chociażby topnieją‑
cą w gwałtownym tempie wartość aktywów na rynku finanso‑
wym, wyrażoną załamaniem indeksów giełdowych w obrębie głównych gospodarek świata, jak również krajów rozwijają‑
cych się. Kontekst jakościowy wynikał z charakteru kryzysu i roli sektora finansowego, którego dotknął we współczesnej gospodarce. W tym kontekście, należy w szczególności zwró‑
cić uwagę na ponadnarodowy charakter rynków finansowych oraz związaną z nimi politykę monetarną i znaczenie kredytu w finansowaniu przedsięwzięć gospodarczych.
Mimo, iż początkowo nie spodziewano się, że załamanie na rynku kredytów hipotecznych w USA może spowodować całą falę następstw oraz ukazać szereg nadużyć i niedoskonałości w obrę‑
bie rynku finansowego, z czasem okazało się, iż kryzys nie jest jedynie problemem jednego kraju czy rynku, ale jest kryzysem globalnym o charakterze systemowym. Fakt ten spowodował, iż poszczególne kraje, poczynając od USA, zdecydowały się na podjęcie interwencji w celu zapobieżenia dalszej eskalacji tego zjawiska i w efekcie kontynuacji wzrostu ryzyka systemowego.
Oprócz bardzo zdecydowanych interwencji ze strony rzą‑
dów, przed istotnym wyzwaniem stanęły również banki cen‑
tralne, jako niezależne konstytucyjne instytucje, mające za zadanie sprawowanie pieczy nad poziomem inflacji oraz w za‑
leżności od kraju, posiadające mniejsze lub większe kompe‑
tencje oraz zadania w zakresie oddziaływania na rynek finan‑
sowy i gospodarkę.
Pierwsza faza kryzysu
Należy zaznaczyć, iż pierwsze wydarzenia, mające wpływ na rynek finansowy, miały miejsce w 2007 roku. Rok 2008 przyniósł świadomość, iż kryzys nie będzie jedynie chwilowym załama‑
niem, dającym się załagodzić w ciągu kilku miesięcy. Kolejny rok spowodował natomiast eskalację kryzysu do sfery realnej gospodarki i tak naprawdę otworzył nowy rozdział w historii debaty oraz rzeczywistego stosowania określonych regulacji rynku finansowego. Umownie można więc przyjąć, iż pierwsza faza kryzysu zaczęła się w 2007 r. i trwała do końca 2008 r.
W tym czasie miały miejsce wydarzenia przedstawione w tabeli 1 na s. 2.
Na podstawie przedstawionych wydarzeń widać, iż pierw‑
sza faza kryzysu dotyczyła przede wszystkim rynku finansowe‑
go. Z uwagi na charakter i istotę instrumentów finansowych podstawowym problemem dla poszczególnych gospodarek oraz relacji gospodarczych stał się wkrótce brak zaufania.
Przedmiotowa sytuacja z uwagi na jej ponadnarodowy cha‑
rakter stworzyła zagrożenia o charakterze systemowym prze‑
jawiające się w zjawiskach takich jak „efekt owczego pędu1”
1 Efekt owczego pędu (ang. bandwagon effect) polega na wzroście popytu, dlatego że inni konsumują to samo dobro. Jest on następ‑
stwem chęci naśladowania innych i postępowania tak jak postępują
i związany z nim „run na banki2”. Pogarszał ją dodatkowo fakt, iż poszczególne instytucje finansowe podejrzewały się wza‑
jemnie o zaangażowanie w zakresie tzw. „toksycznych akty‑
wów” tj. instrumentów finansowych tworzonych w oparciu o niepewne przepływy finansowe, niejednokrotnie o zawyżo‑
nej ocenie ratingowej.
Jak wspomniano, pierwsze oznaki kryzysu w Europie stały się odczuwalne już w drugiej połowie 2007 r. Z uwagi na ana‑
logiczne problemy europejskich instytucji finansowych, wyni‑
kające z zaangażowania na rynku kredytów hipotecznych oraz aktywów tworzonych w oparciu o ten rynek rządy poszczegól‑
nych krajów podjęły stanowczą interwencję gospodarczą.
W początkowej fazie kryzysu, Europejski Bank Centralny (dalej EBC) nie decydował się na zmiany w zakresie poziomu stóp procentowych, oceniając, iż zarówno podaż pieniądza, jak i akcja kredytowa mają charakter stabilny. Z czasem inter‑
wencje EBC przybrały charakter tzw. operacji dostrajających3 i zaczęły coraz częściej przyjmować formę pożyczek dla sekto‑
ra bankowego, w celu zagwarantowania jego płynności4. Należy zaznaczyć, iż strategia przyjęta oficjalnie przez EBC, już na samym początku kryzysu zdawała się uspokajać rynki i gwarantować im bezpieczeństwo bez względu na rozwój wy‑
darzeń. Wyrazem tego rodzaju działań mogły być akcje płyn‑
nościowe podejmowane jeszcze w sierpniu 2007 r.
Tego rodzaju podejście i szybka reakcja na sygnały z rynku pieniężnego były kluczowe z uwagi na fakt, iż udział banków europejskich w finansowaniu sektora przedsiębiorstw wynosi ponad 70%, podczas gdy w USA jest to tylko ok. 20%5.
2 Czyli masowe wycofywanie z banków pieniędzy i papierów war‑
tościowych przez klientów ogarniętych paniką bankową.
3 Wyróżnia się trzy główne rodzaje operacji EBC: operacje podsta‑
wowe – polegające na systematycznym regulowaniu płynności sek‑
tora bankowego, operacje dostrajające (ang. fine tuning) – stosowane w nadzwyczajnych sytuacjach i wspomagające operacje dostrajające, operacje strukturalne – stosowane najrzadziej i niezwiązane z bieżą‑
cym regulowaniem płynności, lecz skierowane na osiągnięcie określo‑
nego efektu w długim okresie.
4 Banki Centralne wobec kryzysu ekonomicznego, J. Osiński (red.), SGH, Warszawa 2010, s. 123–124.
5 www.ecb.int [dostęp: 12 maja 2012 r.].
W zakresie współpracy międzynarodowej, jednym z pierw‑
szych wspólnych instrumentów zwalczania kryzysu przez EBC wraz z amerykańską Rezerwą Federalną (dalej FED) były tzw.
tymczasowe linie wymiany płynności6.
Po upadku banku Lehman Brothers w październiku 2008 r.
rozpoczął się kolejny etap zmagań z kryzysem określany czę‑
sto w literaturze przedmiotu, jako jego drugi etap. W ramach Eurosystemu zapewniano, zgodnie z zapowiedziami, zasad‑
niczo nieograniczoną płynność7 bankom strefy euro, aby za‑
gwarantować finansowanie w krótkim okresie. Jednocześnie poszerzono zakres akceptowalnych zabezpieczeń związanych z depozytem składanym przez banki w EBC, jako zabezpiecze‑
nie uzyskanych pożyczek. Wydłużono również okresy opera‑
cji refinansujących8. W celu ograniczenia zmienności krótko‑
terminowej stopy procentowej na rynku międzybankowym zwężono jednocześnie korytarz wahań stóp procentowych w odniesieniu do operacji depozytowo‑kredytowych9 do 1%.
Został on ponownie poszerzony w styczniu 2009 r.10.
6 Przedmiotowy instrument mający formę porozumienia polegał na wzajemnym tymczasowym zapewnianiu płynności w walucie dru‑
giej strony porozumienia na własnym rynku.
7 Po upadku Lehman Brothers rynek pożyczek międzybankowych zamarł z uwagi na wzajemny brak zaufania, co zagroziło akcji kredy‑
towej dla przedsiębiorstw. W tej sytuacji EBC zdecydował się udzielać bankom nieograniczonych ilościowo pożyczek o stałej stopie procen‑
towej. Należy zaznaczyć, iż w normalnych warunkach pożyczki tego rodzaju mają charakter aukcji w której ceną jest zmienna stopa pro‑
centowa. Oczywiście przedmiotowe pożyczki wymagały stosownego zabezpieczenia ze strony banków deponowanego w EBC.
8 Operacje refinansujące polegają na jednoczesnych umowach pożyczki i odkupu (repo) lub umowach odwrotnych (reverse repo) i są zawierane na różne terminy w zależności od rodzaju operacji stoso‑
wanych przez EBC.
9 Operacje depozytowo‑kredytowe (ang. standing facilities) odno‑
szą się do możliwości złożenia przez banki nocnego depozytu w ban‑
ku centralnym (ang. deposit facility) oraz uzyskania nocnej pożyczki po przedstawieniu odpowiednich aktywów (ang. marginal lending facility). Stopa procentowa przedmiotowych operacji stanowi podsta‑
wę dla wyznaczenia stopy nocnych depozytów i pożyczek na rynku międzybankowym.
10 Banki Centralne wobec kryzysu, op. cit., s. 125–126.
Tabela 1. Harmonogram wydarzeń związanych z kryzysem 2007–2008
Wydarzenie Data Komentarz
Bankructwo Ownit Mortage Solutions styczeń 2007 Bankructwo było wyrazem problemów na amerykańskim rynku hi‑
potecznym, pojawiających się już w 2006 r.
Pierwsze problemy płynnościowe na masową
skalę na rynku amerykańskim sierpień 2007 Interwencje rządu USA oraz Rezerwy Federalnej Problemy europejskich instytucji finansowych wrzesień 2007 Początek eskalacji kryzysu w Europie
Pogłębiające się załamanie notowań giełdowych
i interwencje rządowe oraz monetarne styczeń 2008 Nacjonalizacje w sektorze finansowym, programy pomocowe i sty‑
mulacyjne Pogłębiające się problemy instytucji systemowo
ważnych w USA marzec 2008 Interwencje FED oraz przejęcia instytucji finansowych na rynku amerykańskim
Upadek Lehman Brothers wrzesień 2008 Krytyczna faza kryzysu, niespójne sygnały w zakresie polityki wo‑
bec instytucji finansowych, dalsze przejęcia i nacjonalizacje, zdecy‑
dowane interwencje rządu
Skoordynowana akcja 5 banków centralnych październik 2008 Jednoczesne obniżenie stóp procentowych w obrębie kluczowych gospodarek dało sygnał, że kryzys wymaga wspólnej interwencji o charakterze ponadnarodowym
Globalny kryzys ekonomiczny grudzień 2008 Przeniesienie kryzysu do sfery realnej gospodarki Źródło: por. A. Szyszka, Finanse Behawioralne, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2009, s. 272–275.
W odniesieniu do działań podejmowanych na długi okres zwiększono skalę operacji refinansujących (ang. Long‑Term Refinancing Operations, dalej LTRO), ze 150 mld euro w czerw‑
cu 2007 r. do ponad 600 mld euro na koniec 2008 r.
Główna linia działań EBC skupiała się więc wokół dostar‑
czania płynności sektorowi bankowemu. Oczywiście inten‑
sywność działań EBC determinowały wydarzenia na rynkach i w tym zakresie należy podkreślić dwie główne ekspozycje na ryzyko o charakterze systemowym dla Europy, tj. sytuację sek‑
tora finansowego w Islandii oraz upadek banku Lehman Bro‑
thers, obsługującego wiele transakcji instytucji europejskich.
Ogólnie można zauważyć, iż w początkowej fazie kryzy‑
su reakcje EBC wpisywały się w dotychczasową konwencję prowadzenia polityki monetarnej, jakkolwiek cechowała je większa elastyczność oraz zdecydowanie większy zakres i ska‑
la. Należy podkreślić, iż część działań EBC była zbieżna z in‑
strumentami stosowanymi przez FED. W tym zakresie należy chociażby wspomnieć o poszerzeniu katalogu możliwości sto‑
sowanych zabezpieczeń w ramach operacji refinansujących – o inne niż skarbowe papiery wartościowe. Należy zaznaczyć, iż EBC działał w otoczeniu innych banków państw członkow‑
skich UE, jak chociażby Banku Anglii, których działania nie po‑
zostawały bez wpływu na jego reakcje i musiały być brane pod uwagę przy podejmowaniu decyzji. Działania FED były z kolei w większej mierze niekonwencjonalne, co wynikało również ze skali problemu i zagrożenia, jakim stał się kryzys na rynku amerykańskim.
W odniesieniu do stóp procentowych EBC, prawdopodob‑
nie z uwagi na szeroko zakrojoną akcję płynnościową, zdecy‑
dował się na podniesienie ich poziomu o 25 pkt bazowych w lipcu 2008 r., jakkolwiek polityka ta w obliczu mających nastąpić wydarzeń okazała się tymczasowa, ponieważ coraz bardziej, wyraźnym i jasnym stawał się fakt, iż polityka opar‑
ta głównie na refinansowaniu i dostarczaniu płynności skie‑
rowanej na rynek międzybankowy nie będzie wystarczająca w przypadku eskalacji kryzysu do sfery realnej gospodarki.
Pogarszająca się sytuacja gospodarcza skłoniła ostatecznie Banki Centralne do zastosowania głównego instrumentu poli‑
tyki monetarnej, tj. prób stymulacji gospodarki za pośrednic‑
twem obniżania stóp procentowych.
W dniu 8 października 2008 r., EBC wraz z FED, Bankiem Anglii, Bankiem Kanady oraz Narodowym Bankiem Szwajca‑
rii zdecydowały się na wspólne obniżenie stóp procentowych o 50 pkt bazowych. Ogólnie w IV kwartale 2008 r. w ślad za pozostałymi bankami centralnymi, EBC zdecydował się na za‑
stosowanie bardzo ekspansywnej formy polityki pieniężnej i obniżał 3‑krotnie stopy procentowe, o łączną wartość 175 punktów bazowych11. Stanowiło to odważny krok gospodar‑
czy i dawało przede wszystkim pozytywny sygnał rynkowi w kontekście globalnej współpracy w celu przeciwdziałania kryzysowi.
Oczywistym i coraz bardziej realnym skutkiem ekspansyw‑
nej polityki monetarnej stawała się jednak inflacja.
Istnieją rozbieżne zdania ekonomistów na temat słuszno‑
ści środków zastosowanych przez banki centralne w pierwszej fazie kryzysu. Wraz z końcem 2008 r. uświadomiono sobie, że przedmiotowy kryzys nie tyle jest kryzysem płynnościowym, ale główną rolę odgrywa w nim problem ryzyka związanego z aktywami instytucji finansowych. Jakkolwiek banki wyrażały
11 EBC raport roczny 2008 r.
swój niepokój poprzez obniżony poziom wzajemnego zaufania, co w praktyce rzeczywiście przejawiało się jako brak płynności.
Należy zaznaczyć, iż średnia inflacja na koniec roku w stre‑
fie euro osiągnęła poziom 3,3% tj. o ok. 1% wyższy w stosunku do lat ubiegłych12.
Druga faza kryzysu
W umownej drugiej fazie kryzysu, którą cechowała eskala‑
cja negatywnych zjawisk z rynków finansowych do sfery re‑
alnej gospodarki, sytuacja rządów oraz władz monetarnych stawała się coraz bardziej skomplikowana. W tym okresie bowiem podkopane zostały filary globalnej gospodarki, co w przypadku realizacji czarnego scenariusza w zakresie ryzy‑
ka systemowego mogło mieć szeroko zakrojone i nieprzewi‑
dywalne skutki polityczne.
Niektóre z wydarzeń związanych z kryzysem w okresie 2009–2010 wyróżniono w tabeli 2 na s. 4.
Działania EBC w drugiej fazie kryzysu stanowiły w znacznym stopniu kontynuację środków podjętych w pierwszym etapie.
W zakresie polityki stóp procentowych w związku z trudną sytuacją gospodarczą w okresie od stycznia do maja 2009 r.
zdecydowano się na dalsze obniżenie stóp procentowych o łączną wielkość 150 punktów bazowych. W tym okresie sto‑
py procentowe pozostawały na rekordowo niskim poziomie, aż do końca roku i przedstawiały się następująco:
• oprocentowanie podstawowych operacji refinansują‑
cych – 1,00%,
• stopa depozytu w banku centralnym – 0,25%,
• stopa kredytu w banku centralnym – 1,75%13.
Należy zaznaczyć, iż presja inflacyjna, która pojawiła się na koniec poprzedniego roku okazała się chwilowa i w związku z niskimi jej wartościami (średnioroczna stopa inflacji wynio‑
sła 0,3% i była najniższa od wprowadzenia euro w styczniu 2009 r.)14 EBC mógł nadal stosować ekspansywną formę po‑
lityki monetarnej.
Dane dotyczące inflacji w ramach Unii Europejskiej oraz stre‑
fy euro w okresie 2007–2010 przedstawiały się następująco:
Na podstawie przedstawionych danych widać, iż włączenie do statystyki członków Unii Europejskiej pozostających poza strefą euro powodowało przyrost inflacji w każdym roku roz‑
patrywanego okresu.
W kontekście operacji refinansujących należy zaznaczyć, że do końca 2010 r. został wydłużony okres obowiązywania roz‑
szerzonej listy stosowanych w nich zabezpieczeń.
W lipcu 2009 r. EBC rozpoczął skup zabezpieczonych deno‑
minowanych w euro i wyemitowanych w strefie euro obligacji, co miało dodatkowo wesprzeć operacje LTRO.
Podsumowując, nadzwyczajne środki zastosowane przez EBC w związku z kryzysem pod hasłem „nadzwyczajnego wsparcia kredytowego” obejmowały:
• zapewnienie nieograniczonej płynności po stałej stopie procentowej,
• wydłużenie okresu operacji refinansujących do jednego roku,
12 Ibidem.
13 EBC raport roczny 2009 r.
14 Ibidem.
• rozszerzenie listy zabezpieczeń,
• dostarczanie płynności w walutach obcych,
• skup obligacji zabezpieczonych15.
Z uwagi na skalę oraz zakres środków zastosowanych przez EBC sytuacja na rynku finansowym oraz w gospodarce uległa poprawie, a EBC zaczął powoli wycofywać się z niestandardo‑
wych działań podejmowanych do tej pory w celu ustabilizo‑
wania sytuacji na rynku finansowym i w gospodarce.
Okazało się to jednak krótkookresowym odreagowaniem z uwagi na narastający kryzys zadłużeniowy w strefie euro, którego eskalacja przypadła na maj 2010 r. Pozytywnym czyn‑
nikiem poprawy sytuacji gospodarczej pozostawał jednak umiarkowany poziom inflacji.
15 Ibidem.
W 2010 r. zdecydowano się zakończyć dwunastomie‑
sięczne okresy w operacjach refinansujących, a w lutym zakończono zapewniające dodatkową płynność operacje w walutach obcych. W kolejnym miesiącu przywrócono sys‑
tem przetargów procentowych w operacjach trzymiesięcz‑
nych przy jednoczesnym utrzymaniu przetargów kwoto‑
wych16 w operacjach podstawowych, a w czerwcu dobiegł końca program skupu zabezpieczonych euro obligacji. Wraz z wycofywaniem się z poszczególnych środków niestan‑
dardowych – zwiększeniu ulegała presja inflacyjna, co było efektem m.in. obniżenia stóp procentowych w poprzednich okresach17.
16 Czyli przetargi dokonywane w oparciu o stałą stopę procento‑
wą, zob. przypis 7.
17 EBC raport roczny 2010 r.
Tabela 2. Harmonogram wydarzeń związanych z kryzysem 2009–2010
Wydarzenie Data Komentarz
Problemy płynnościowe w kluczowych sektorach
gospodarczych styczeń 2009 Pod szczególną presją znalazła się branża motoryzacyjna, dalsze gwałtowne spadki notowań giełdowych
Spadek PKB w kluczowych sektorach gospodar‑
czych styczeń–marzec
2009 Spowodowało to wzrost bezrobocia oraz napiętą sytuację polityczną Bankructwo koncernu General Motors czerwiec 2009 Warunkowa pomoc ze strony państwa
Umiarkowane polepszenie sytuacji gospodarczej
w USA i innych regionach świata lipiec 2009 Jednoczesny dalszy wzrost bezrobocia Dalsze regulacje i interwencje rządowe październik–
grudzień 2009 Oczekiwanie na działanie dotychczasowych regulacji Stopniowe stabilizowanie się gospodarki styczeń 2010 Pierwsze wzrosty gospodarcze, wzrost zaufania
Narastający kryzys zadłużenia maj 2010 Grecja, jako jedno z pierwszych państw UE zagrożonych bankruc‑
twem
Szczyt G20 październik 2010 Spotkania na szczycie nie przynosiły jednoznacznych rozstrzygnięć Zdecydowana poprawa sytuacji gospodarczej grudzień 2010 Poprawa dotyczyła głównie statystyk PKB jakkolwiek szereg proble‑
mów jak chociażby kryzys zadłużeniowy pozostawało nierozwiązanych Źródło: Opracowanie własne.
Rys. 1. Inflacja w Unii Europejskiej oraz strefie euro w okresie 2007–2010 (przyrost w % w stosunku do roku poprzedniego)
0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4
2007 2008 2009 2010
Unia Europejska Strefa Euro
Źródło: www.epp.eurostat.ec.europa.eu [dostęp: 1 kwietnia 2012 r.].
Zespół redakcyjny:
Grzegorz Gołębiowski (redaktor naczelny), Adrian Grycuk (sekretarz redakcji; tel. +48 22 694 20 69, e‑mail: adrian.grycuk@sejm.gov.pl), Dobromir Dziewulak, Piotr Russel, Piotr Chybalski
Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu, ul. Zagórna 3, 00‑441 Warszawa W całym roku 2010 r. nie zdecydowano się na zmianę po‑
ziomu stóp procentowych, w związku z pogarszającą się sytu‑
acją na rynku instrumentów dłużnych.
Nasilający się kryzys sektora finansów publicznych w kra‑
jach strefy euro wpłynął na decyzję o utworzeniu spółki Euro‑
pean Financial Stability Facility18.
W związku z rosnącymi cenami obligacji wielu krajów EBC podjął skup obligacji publicznych oraz niepublicznych w ramach Eurosystemu19. Łączna wartość przedmiotowej in‑
terwencji na koniec 2010 r. wyniosła 73,5 mld euro. Istotnym aspektem przedmiotowych działań okazał się brak wpływu na płynność i tym samym brak tworzenia presji inflacyjnej z uwa‑
gi na jednoczesne wchłanianie przez EBC dodanej płynności wynikającej z zaangażowania na tym rynku20.
Jednocześnie wznowiono również tymczasowe linie wy‑
miany płynności z FED.
Należy zaznaczyć, iż w tym okresie EBC zdecydował się również na powrót do wybranych instrumentów „nadzwyczaj‑
nego wsparcia kredytowego” tj. przetargów kwotowych z peł‑
nym przydziałem21 w odniesieniu do standardowych i spe‑
cjalnych operacji refinansujących22. O powadze sytuacji może świadczyć fakt, iż w 2011 r. EBC, rozszerzył wspomniany zakres działań, również o dłuższe, trzymiesięczne operacje refinansu‑
jące z terminem przydziału 26 października, 30 listopada oraz 21 grudnia 2011 r.23
18 Spółka ta została powołana decyzją państw członkowskich stre‑
fy euro na podstawie decyzji podjętej 10 maja 2010 r. w ramach Rady ds. gospodarczych i finansowych (ang. Economic and Financial Affairs Council – Ecofin).
19 Europejski Bank Centralny oraz krajowe Banki Centralne strefy euro.
20 EBC raport roczny 2010 r.
21 Pełny przydział oznacza, iż operacje te nie mają limitów kwo‑
towych.
22 Czyli operacje o terminie zapadalności równym jednemu okre‑
sowi utrzymywania rezerwy obowiązkowej przez banki, który w la‑
tach 2010 i 2011 mieścił się w przedziale 21–42 dni.
23 www.ecb.int [dostęp: 5 kwietnia 2012 r.].
Zakończenie
Na podstawie przedstawionej krótkiej charakterystyki wy‑
branych aspektów polityki EBC wobec globalnego załamania gospodarczego można zauważyć, iż kryzys spotkał się z bardzo wyraźną i zakrojoną na szeroką skalę interwencją EBC opartą o działania standardowe, jak i środki tymczasowe o szczegól‑
nym charakterze. Działania te wpisywały się w kontekst glo‑
balny polityki monetarnej sprawowanej przez banki centralne głównych gospodarek świata, z częścią, których EBC nawiązał współpracę. Ponieważ kryzys doprowadził do powszechnego braku płynności, a banki stanowią kluczową rolę w finansowa‑
niu przedsiębiorstw w obszarze strefy euro, pierwsze działa‑
nia EBC były związane z zapewnianiem płynności w stosunku do instytucji bankowych. W miarę eskalacji kryzysu EBC de‑
cydował się również na silne obniżenie stóp procentowych oraz dodatkowe środki płynnościowe. Działania podjęte w umownej pierwszej fazie kryzysu były kontynuowane oraz rozszerzane o dodatkowe zaangażowanie w 2009 r. Niewąt‑
pliwie pozytywnym aspektem przedmiotowych działań było ograniczenie presji inflacyjnej oraz złagodzenie wahań i nie‑
pewności w poszczególnych segmentach rynku finansowego.
Jakkolwiek część ekonomistów uważa, iż koncentrowanie się na braku płynności w pierwszej fazie kryzysu spowodowało wydłużenie czasu jego trwania.
Poprawa sytuacji na rynku finansowym oraz w wielu go‑
spodarkach, mająca miejsce z początkiem 2010 r., okazała się krótkotrwała. Już w połowie roku EBC musiał silnie interwenio‑
wać na rynku długu w związku z narastającymi problemami finansów publicznych państw Unii Europejskiej. W tym okre‑
sie jak i później, tj. w 2011 r. decydowano się na przywrócenie określonych instrumentów szczególnych, od których nastąpi‑
ło odejście wraz z końcem 2009 r. EBC stanął więc w obliczu wielu wyzwań i niezwykle kompleksowej sytuacji gospodar‑
czej niemającej precedensu. Niewątpliwie działania oraz in‑
strumenty zastosowane w zaistniałej sytuacji w omówionym okresie jak i w okresach następnych będą mogły zostać obiek‑
tywniej ocenione z perspektywy czasu.
