ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XXXVII, NR 2—3, S. 383—390, WARSZAWA 1986
JAN KRUPA
W PŁYW HUM IANU SODOWEGO NA PLO N Y PĘD ÓW
SŁO N EC ZN IK A W DOŚW IADCZENIACH W AZONOWYCH NA GLEBIE M IN ER A LN E J I O R G A N IC ZN EJ
Katedra Chemii Rolnej Akadem ii Rolniczej w Szczecinie
WSTĘP
B adania n a d zw iązkam i p róchnicznym i rozpuszczalnym i w wodzie prow adzone są w Polsce od 1929 ro k u i m ożna tu w yodrębnić d w a k ie ru n k i: p ierw szy — to b adania oddziaływ ania fizjologicznego ty ch związ ków n a rośliny [4, 8, 1, 2], d ru g i — to p ro d u k cja rozpuszczalnych zw iąz ków próchnicznych (hum ianów sodu) i ich rolnicze w ykorzystanie. W do tychczasow ych badaniach rolniczych prow adzonych w K ated rze Chem ii R olnej AR w Szczecinie w ykazano zróżnicow ane działanie p re p a ra tó w próchnicznych (hum ianów sodowych) w zależności od różnych czynni ków otoczenia [5, 7] oraz gleby. Z re g u ły dodatnie efek ty p re p a ra tó w próchnibznych w p lonow aniu roślin uzyskano na glebach lekkich b ru n a t nych kw aśnych, nato m iast n a średn ich i ciężkich p re p a ra ty często obni żały p lon y roślin. Okazało się rów nież, że p re p a ra ty próchniczne d ziałają w zależności od zaw artości fra k c ji b itum icznej w surow cu, z którego je w yprodukow ano. N a glebach lekkich b ru n a tn y c h k w aśnych znacznie ko rzy stn ie j działały p re p a ra ty w yprod u ko w ane z surow ca o niskiej zaw ar tości fra k c ji b itum icznej lub p re p a ra ty w yprodukow ane z surow ca uprzednio ekstrachow anego m ieszaniną alkoholow o-benzenow ą. N atom iast n a glebach średn ich i ciężkich n ajw ięk szy w p ły w na plonow anie ro ślin w ykazy w ała fra k c ja bitum iczna lub p re p a ra ty w y produkow ane z surow ca o w yższej zaw artości b itu m in [6, 3].
D otychczasow e b ad ania [3, 5, 6, 7] m onolitow e i wazonow e nad w yko rzy stan iem p re p a ra tó w próchnicznych w p ro d u k cji rolniczej dotyczyły bezpośrednio ich działania w 50— 60-dniow ych okresach w eg etacji roślin. Nie ustlono jednak, czy p re p a ra ty te w yk azu ją jeszcze aktyw ność biolo giczną w dłuższym okresie.
3 8 4 J. Krupa
P rzedstaw ione tu .w y n ik i dośw iadczeń w azonow ych dotyczą działania p re p a ra tu w yprodukow anego z to rfu nie ek strahow anego i to rfu pozba w ionego b itum in. D ośw iadczenia prow adzono na glebie m in e raln e j (bieli ca kw aśna) i glebie organicznej (m ursz po w stały z to rfu bagiennego), ba d ając działanie ty ch p re p a ra tó w na plony pędów słonecznika p rzy zróż nicow anym naw ożeniu m in e raln y m w. działaniu bezpośrednim p re p a ra tów i ich działan iu następczym .
MATERIAŁ I METODYKA
Dośw iadczenie założono w w azonach M itscherlicha w czterech pow tórzeniach. W każdym w azonie um ieszczono 6 kg gleby. P re p a ra ty pró ch niczne (hum iany sodu) stosow ano w dawce 25,12 mg s.m. na wazon, co w przeliczeniu n a 20-cen ty m etro w ą w arstw ę orną 1 h a stanow iłoby d aw kę 8 kg/ha rozpuszczalnej próchnicy. Naw ozy m in eraln e stosow ano w n a stęp ujący ch daw kach na wazon: N — 314. mg w saletrze am onow ej, P — 13,5 m g w superfosfacie pojedynczym , К — 117 m g w 40-procentow ej so li potasow ej oraz Mg — 17,2 m g w siarczanie m agnezu. U trzym yw ano stałą w ilgotność gleby m in e raln e j na poziom ie 70%, a gleby organicznej na poziom ie 85% pełnej pojem ności w odnej. Do każdego w azonu w ysiano po 20 nasion słonecznika. Po w schodach przeprow adzono p rzery w k ę i po zostaw iono po 6 roślin.
P re p a ra ty próchniczne w yprodukow ano w edług m etod y podanej przez N i k l e w s k i e g o [5] z jedn ej p a rtii to rfu wysokiego, silnie rozłożone go. Jed en p re p a ra t w yprodukow ano z to rfu nie ekstrahow anego, zaw ie rającego 6,5% zw iązków bitum icznych, a d ru g i po u p rzedn iej pełn ej ek stra k c ji b itu m in m ieszaniną alkoholow o-benzenow ą. P re p a ra ty te stoso w ano w n astęp u jący ch obiektach naw ożenia m ineralnego: O, N P i N P K w dw u seriach — bez d o d atk u m agnezu i z m agnezem .
W niniejszej p rac y określono efektyw ność p rep a ra tó w próchnicznych w plonach pędów słonecznika bezpośrednio po ich zastosow aniu w I zbio rze 50-dniow ym oraz w II zbiorze 60-dniow ym (w działaniu następnym ), czyli po ponow nym w ysianiu w ty m sam ym ro k u nasion słonecznika.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Średnie z w arian tó w nawTozowych plony pędów słonecznika zestaw io no w tab. 1. O kazało się, że p re p a ra t w y pro du kow any z surow ca nie eks traho w aneg o na glebie m in e raln e j w obu zbiorach i na glebie organicz n ej w działaniu n astępczym w stopniu isto tn y m zw iększył plony pędów słonecznika. E k stra k c ja surow ca m ieszaniną alkoholow o-benzenow ą w stopniu isto tn y m zw iększyła aktyw ność p re p a ra tu na glebie m in eraln ej i obniżyła n a glebie organicznej.
W pływ humianu sodowego na plonowanie roślin 333
T a b e l a 1 Średnie plony suchej masy pędów słonecznika w g/wazon
Mean dry matte ryields of suflower sprouts in g/pot G'eba — Soil Mineralna — Mineral Obiekty ' Treatm ents Zbiór Harvest Organiczna — Organic suma sum II 0 P-l P-2 12.7 14.7 15,4 8,7 10,2 13.,4 21,4 24,9 28,8 5.0 4,9 4.1 4,9 5.8 3.8 NRI-LSD 0,05 1,2 0,8 3,0 0,7 0,7
0 — bez preparatu — no preparation
P-l — preparat wyprodukowany z torfu nie ekstrahowanego preparation made from non-extracted peat
P-2 — preparat wyprodukowany z torfu pozbawionego bitumin preparation made from peat deprived of bitumens
suma sum 9.9 10,7 7.9 0,9
D ziałanie p rep a ra tó w próchnicznych było znacznie zróżnicow ane, w zależności od zastosow anego w a ria n tu nawozowego. Efektyw ność p re p a rató w obliczono w p rocen tach plonów suchej m asy pędów w stosun k u do sum arycznych plonów z I i II zbioru na poszczególnych obiektach naw o zow ych (tab. 2 i 3).
E fektyw ność p re p a ra tu w yprodukow anego z surow ca nie e k strah o w a nego w sum arycznych plonach pędów z I i II zbioru n a glebie m in e raln e j w poszczególnych w a ria n tac h naw ozow ych w ahała się w granicach od — 2 do + 4 4 % , a w serii z m agnezem od 4 do 46% . Na glebie organicznej p re p a ra t z surow ca nie ekstrahow anego zw iększył p lo ny pędów od 13 do 81% , n ato m iast w serii m agnezow ej obniżył plony od 2 do 32%.
Stw ierdzono rów nież zróżnicow ane działanie p rep a ra tó w próchnicz nych w zależności od czasu jego działania. W I zbiorze w d ziałaniu bezpo śred n im na glebie m in eraln ej p re p a ra t w y p rodukow any z surow ca nie ekstrahow anego zw iększył plony pędów n a obiekcie PN o 40% , a w dzia łan iu następczym , tj. w II zbiorze nie działał. N atom iast n a obiekcie bez naw ożenia m in eralnego p re p a ra t zw iększył plon pędów o 27% tylk o w d ziałan iu następczym . Na p ełn ym naw ożeniu m in e raln y m N PK p re p a ra t w I zbiorze zw iększył plony o 8% , a w d ziałaniu następczym obniżył je 0 10%. Podobnie rów nież n a glebie organicznej n a obiekcie bez naw ożenia 1 n a p ełn y m naw ożeniu m in eraln y m N P K w obu zbiorach p re p a ra t w y produ k o w an y z surow ca nie ekstrah ow an ego zw iększył plony pędów od pow iednio o 33 i 48% , a na obiekcie N P K o 12 i 13%. N atom iast n a PN
T a b e l a 2 Efekt preparatów w plonach suchej masy pędów słonecznika na glebie mineralnej
Effect of preparations on dry matter yields of sunflower sprouts in mineral soils
Nawożenie Plony pędów g/wazon Yield of sprouts g/pot ■ Preparat P-l P-l preparation Preparat P-2 P-2 preparation mineralne Mineral fertilization I zbiór w % 1st yield in % 11 zbiór w % Ilnd yield in % suma w % sum in % I zbiór w % 1st yield in % II zbiór w % Ilnd yield in % suma w % sum in % 0 13,2 0,0 +27,3* +27,3* - 7 ,5 + 31,0* +23,5* PN 19,8 +40,3* +4,1 +44,4* +36,9* + 1,5 +38,4* KPN 29,5 + 8,2* -1 0 ,2 * - 2 ,0 +20,4* + 1,0 +21,4* Mg 11,7 +27,4* + 18,8* +46,2* +9,4 + 6,0 + 15,4 PN + Mg 21,0 -15,7* + 19,5* +3,8 0,0 +22,4* +22,4 KPN+ Mg 33,0 +3,6 + 5,2* + 8,8 +7,2* +3,4 + 10,6 * — istotność przy p significante at p= = 5% = 5%
Efekt preparatów w plonach suchej masy pędów słonecznika na glebie organicznej Effect of preparations on dry matter yields of sunflower sprouts on organic soils
T a b e l a 3 Nawożenie mineralne Mineral fertilization Plony pędów g/wazon Yield of sprouts Preparat P-l P-l preparation Preparat P-2 P-2 preparation I zbiór w % 1st yield in % II zbiór w % llnd yield in % suma w % sum in % I zbiór w % 1st yield in % II zbiór w % Und yield in % suma w % sum in % 0 PN KPN 2.7 7.7 17,8 +48,1* -28,5* + 12,4* +33,4* +41,5* + 13,5* + 81,5* + 13,0 +25,8* +37,0* -45,5* + 5,2 +26,0 - 2 ,6 - 0 ,6 +63,0* -4 8 ,1 * + 4,6 Mg PN + Mg K PN +M g 5.3 5.3 21,2 -24,5* +9,4 - 5 ,7 - 7 ,6 -3 4 ,0 * + 3,3 -32,1* -2 4 ,6 - 2 ,4 - 3 ,8 -1 3 ,2 -1 5 ,1 * -2 0 ,7 -26 ,4 * -21,7* - 2 4 ,5 -39 ,6 * -36 ,8 * * — istotność przy p=5 % significance at p=5 %
388 J. Krupa
w I zbiorze p re p a ra t obniżył p lo n y pędów o 28%, a w działan iu n a s tę p czym zw iększył je o 41% .
Z astosow any m agnez z reg u ły obniżał efektyw ność p re p a ra tu w y p ro dukow anego z surow ca nie ekstrahow anego. Jed y n ie n a glebie m in e raln e j na obiekcie bez naw ożenia i na p ełn y m naw ożen iu m in e raln y m N P K w serii m agnezow ej stw ierdzono isto tny w zrost efek tyw n ości p re p a ra tu od pow iednio o 19 i 11%.
E k stra k c ja surow ca m ieszaniną alkoholow o-benzenow ą w su m ary cz nych plonach pędów I i II zbioru spow odow ała w zrost efektyw ności p re p a ra tu na glebie m in e raln e j w serii bez m agnezu na obiekcie N PK o 23% oraz w se rii m agnezow ej 19-procentow y w zrost aktyw ności p re p a ra tu na obiekcie PN. Na glebie organicznej p re p a ra ty uzyskane z surow ca e k stra how anego tak w serii bez m agnezu, jak i w serii m agnezow ej obniżyły p lony pędów w stosunku do p re p a ra tu w yprodukow anego z surow ca nie ekstrahow anego.
WNIOSKI
— W pływ p rep a ra tó w n a plony pędów słonecznika zarów no w dzia łan iu bezpośrednim , jak i w następczym uzależniony był od naw ożenia m ineralnego.
— Zastosow anie M g S 04 na glebie organicznej znacznie obniżyło efek tyw ność p rep arató w .
— E k strak cja surow ca m ieszaniną alkoholow o-benzenow ą zw iększyła efektyw ność p re p a ra tu na glebie m in eraln ej przy zastosow aniu N PK, a na glebie organicznej p re p a ra t ek strah o w an y w ykazał m niejsze e fe k ty n a w szystkich obiektach naw ożenia m ineralnego.
LITERATURA
-Dl] o u m i ń s k i S., B a c o w a A . ^ S u m a r a M., S z c z e r b i ń s k a B.: W pływ humianu sodowego na w egetację podstawowych zbóż w kulturach wodnych i piaskow ych z uwzględnieniem areacji podłoża roślin. Zesz. nauk. WSRj Wroc. 1957, 8, 215.
[2] G u m i ń s k i S.: Badania fizjologiczne nad znaczeniem związków próchnicznych dla organizmu roślinnego w ykonane w Polsce. Rocz. glebozn. 22, 1971, 2, 45. [3] K r u p a X: Studia nad nawożeniem mineralnym i preparatami typu „Oksy-
hum jako stym ulatoram i wzrostu na wschody, plony i skład chem iczny roślin słonecznika. Praca doktorska AR Szczecin, 1980.
[4] N i k l e w s k i B., W o j c i e c h o w s k i J.: W pływ związków próchnicznych na rozwój roślin. Acta Soc. Bot. Pol. 15, 1938, 61.
[5] N i k l e w s k i M.: Rola torfu w gospodarce nawozam i organicznym i na zie miach Polskich. STN, Szczecin 29, 1967, 61.
W pływ humianu sodowego na plonowanie roślin 339
'[6] N i k l e w s k i M. i współpr.: Rola preparatów w św ietle kilkuletnich doświad czeń polowych. PWRN, Szczecin 1972.
(7] N i k l e w s k i M.: Studies about preparations from brown coal and high» moohr peat. WOINTE, Szczecin 1971.
[8] W o j c i e c h o w s k i J.: Porów naw cze badania nad w pływ em żelaza i związ ków próchnicznych na rośliny. Pol. Akad. Umiej., Dział B, t. 73, 1948, 26.
я. КРУПА ВЛИЯНИЕ ГУМАТА НАТРИЯ НА УРОЖАИ ПОБЕГОВ ПОДСОЛНЕЧНИКА В СОСУДНЫХ ОПЫТАХ НА МИНЕРАЛЬНОЙ И ОРГАНИЧЕСКОЙ ПОЧВЕ Кафедра агрохимии Сельскохозяйственной академии в Щецине Р езю м е Влияние водорастворимых гумусовых соединиений на урожаи побегов подсолнечника исследовали на минеральной и органической почве как непосредственно после применения гтуматов, так и в последействии. Гуматы натрия применяли в вариантах минерального удобрения О, NP и NPK в двух сериих: без прибавки и с прибавкой магния. Гумусные пре параты изготовляли по методу М. Никлевского из одной партии сильно разложенного торфа Один препарат был изготовлен из неэктрагированного сырья, другой — после предвари тельного удаления битуменов путем экстракции алкогольно-бензеновой смесью. Эффективность гумата натрия полученного из неэкстрагированного сырья колебалась в общих урожаях I-ой и Il-ой уборки на минеральной почве в отдельных вариантах удобрения в пределах -2-44% , а в серии с прибавкой магния — в пределах 4-46%. На органической почве гумат натрия приводил к повышению урожаев побегов не 13-81%, а в серии с при бавкой магния—-к снижению урожаев на 2-32%. Экстракция сырья алкогольно-бензеновой смесью приводила в серии без прибавки ма гния при внесении трех компонентного минерального удобрения NPK к значительному по вышению эффективности гумата на минеральной почве, а в серии с прибавкой магния по вышение эффективности гумата натрия было отмечено в вариантах NPK и NP. На орга нической же почве гуматы полученные из экстрагированного сырья приводили в серии ка- без так и с прибавкой магния к снижению эффективности в сравнении с гуматами полученк ными их неэкстрагированного сырья. J. KRUPA
SODIUM HUMATE EFFECT ON THE YIELDS OF SUNFLOWER SPROUTS IN THE POT EXPERIMENTS ON MINERAL AND ORGANIC SOIL Departm ent of Agricultural Chemistry Agricultural U nivertisy of Szczecin
S u m m a r y •
The effect of w ater-soluble humus compounds on the yields of sunflow er sprouts was investigated on m ineral and organic soils directly after application of hum âtes and in aftereffect. Sodium hum âtes w ere applied in the m ineral fertiliza tion treatm ents Of NP and NPK w ithin two series w ithout and w ith addition of
39 0 J. Krupa
m agnesium. Humus preparations w ere produced by the method o f M. Niklejwski from one batch of strongly decomposed peats. Onie preparation w as m ade from non-extracted raw m aterial, another — after prem ilinary extraction of bitum ens by the alcohol-benzene m ixture.
The effectiveness of sodium hum ate gained from the non-extracted raw m a terial in total yields of the 1st and the Ilnd harvest on m ineral soil in particular fertilizing treatm ents varied from -2 to 44°/o, in the series w ith m agnesium — from 4 to 46°/o. The sodium hum ate application to organic soil resulted in an increase of the yield of sprouts by 13—81%, whereas in the series w ith m agnesium it led to a yield decrease by 2—32%>.
The raw m aterial extraction by the alcohol-benzene m ixture resulted in the series w ithout m agnesium at application of three-com ponential NPK m ineral fer tilization in a considerable hum ate effectiveness growth, w hereas in the series w ith m agnesium — a growth of the humate effectiveness w as noted in the NPK and NP treatm ents. On the organic soil, instead, humâtes gained from the extrac ted raw m aterial in the series both w ithout and w ith m agnesium resulted in a dec rease of the effectiveness in relation to hum âtes gained from non-extracted raw m aterial.
Dr Jan K ru pa
K atedra Chem ii R olnej AR Szczecin , Al. S łow ackiego 17
