Znaczenie ilości opadów dla produkcyjności roślin w uproszczonych systemach uprawy roli

DOI: 10.2478/v10239-012-0025-0

WSTÊP

Wysoki koszt uprawy tradycyjnej oraz du¿a pra-coch³onnoœæ przyczyniaj¹ siê do wzrostu popularno-œci uproszczonych systemów uprawy, eliminuj¹cych uprawê p³u¿n¹ oraz zmniejszaj¹cych g³êbokoœæ in-gerencji narzêdzi w glebê. Najbardziej uproszczon¹ form¹ uprawy jest siew bezpoœredni, w którym ogra-niczanie zachwaszczenia realizowane jest przy u¿y-ciu herbicydów. Zalet¹ stosowania uproszczeñ upra-wy s¹ oszczêdnoœci osi¹gane w zu¿yciu paliwa i na-k³adach robocizny [Kordas 2009]. Skrócenie czasu uprawy pozwala na dotrzymanie terminu siewu zbó¿ ozimych nawet po stosunkowo póŸno schodz¹cych z pola przedplonach [Dzienia i in. 1995]. Siew bezpo-œredni pozytywnie wp³ywa na œrodowisko – spowal-nia tempo rozk³adu resztek po¿niwnych przez co re-dukuje iloœæ dwutlenku wêgla uwalnianego do atmos-fery, ogranicza wymywanie azotanów oraz chroni glebê przed erozj¹ [Dubas i in. 1995]. Uproszczenia uprawy roli wp³ywaj¹ na w³aœciwoœci fizyczne gle-by, zwiêkszaj¹ gêstoœæ i zwiêz³oœæ gleby [W³odek i in. 2007b; Pabin i in. 2007]. W wielu przypadkach

uproszczenia uprawy powoduj¹ obni¿ki plonowania w stosunku do roœlin uprawianych tradycyjnie [Ar-shad, Gill 1997; Dubas i in. 1995; Tebrugge, During 1999; W³odek i in. 2007a; Majchrzak, Skrzypczak 2010]. W warunkach glebowych i klimatycznych Polski wa¿nym czynnikiem œrodowiska, który obok nawo¿enia decyduje o produkcyjnoœci roœlin, jest woda [Panek 1993].

Celem badañ by³o poznanie, czy wystêpuj¹ce ob-ni¿ki plonów roœlin uprawianych w sposób uprosz-czony, maj¹ zwi¹zek z niedoborem opadów i nisk¹ wilgotnoœci¹ gleby w okresie wegetacyjnym.

METODYKA

Badania przeprowadzono w mikropoletkach o wy-miarach 1 x 1 m z betonowymi œciankami izolacyjny-mi siêgaj¹cyizolacyjny-mi do g³êbokoœci 130 cm. W latach 1972– 1973 utworzono warstwê 30–130 cm z materia³u gle-bowego bezpróchnicznego o sk³adzie granulometrycz-nym gliny lekkiej oraz 0–30 cm z warstwy próchnicz-nej o sk³adzie piasku gliniastego mocnego. Od 2000 roku stosowano trzy sposoby uprawy poletek: – tradycyjny – uprawa imituj¹ca orkê wykonana

szpadlem do g³êbokoœci 20–22 cm, STANIS£AW W£ODEK, ANDRZEJ BISKUPSKI, JAN PABIN Instytut Uprawy Nawo¿enia i Gleboznawstwa – Pañstwowy Instytut Badawczy

Zak³ad Herbologii i Technik Uprawy Roli

ZNACZENIE ILOŒCI OPADÓW DLA PRODUKCYJNOŒCI ROŒLIN

W UPROSZCZONYCH SYSTEMACH UPRAWY ROLI*

THE AMOUNT OF PRECIPITATION SHORTAGE ON PRODUCTIVITY

OF CROPS GROWN IN SIMPLIFIED SYSTEMS OF TILLAGE

Abstract: From 2006 to 2008, the productivity of crops grown in different systems with and without irrigation was compared in

a micro-plot experiment. The simplified systems of tillage were found not to bring about any reduction in yields, if in the periods of highest water requirement the amount of precipitation was close to the multi-years’ mean, or if its deficit was made up for by irrigation. In every system of tillage, the yield of crops was conditioned by the amount and distribution of precipitation in the growing season, particularly in the periods of highest requirement of the crop for water. That condition was however marked most strongly with plants grown in the zero-system /no-tillage cultivation.

S³owa kluczowe: sposoby uprawy roli, nawadnianie, plony roœlin, doœwiadczenie mikropoletkowe Key words: tillage systems, irrigation, plant yields, microplot experiment

*Opracowanie wykonano w ramach zadania 2.6 w progra-mie wieloletnim IUNG PIB.

– uproszczony – spulchnienie warstwy 0–10 cm wy-konane motyczk¹,

– siew bezpoœredni (uprawa zerowa), bez mechanicz-nego spulchniania roli, ograniczenie zachwaszcze-nia przez stosowanie herbicydów.

W okresie 2006–2008 za³o¿ono doœwiadczenie dwuczynnikowe w piêciu powtórzeniach. Pierwszym czynnikiem by³y wczeœniej wymienione sposoby uprawy roli.

Czynnikiem drugiego rzêdu by³a zró¿nicowana wilgotnoœæ gleby:

a) wynikaj¹ca z przebiegu opadów (naturalna), b) zwiêkszona przez nawadnianie do 100% polo-wej pojemnoœci wodnej (PPW) w warstwie 0–50 cm, gdy naturalna wilgotnoœæ gleby spada³a poni¿ej 60% PPW.

Roœlinami testowanymi w kolejnych latach by³y: ¿yto, kukurydza i owies. Potrzeby nawadniania ro-œlin ustalano na podstawie oznaczeñ wilgotnoœci gle-by, prowadzonych metod¹ neutronow¹ w warstwie 0–50 cm. Podstawowym testem sprawdzaj¹cym hipo-tezê badañ by³y plony ziarna uprawianych roœlin, któ-re poddano ocenie statystycznej za pomoc¹ analizy wariancji, obliczaj¹c NIR na poziomie istotnoœci 0,05.

WYNIKI BADAÑ I DYSKUSJA

W okresie badawczym przebieg pogody by³ moc-no zró¿nicowany, zarówmoc-no pod wzglêdem tempera-tury jak i opadów (tab.1). Temperatura powietrza w wiêkszoœci miesiêcy by³a wy¿sza od œredniej z wie-lolecia, natomiast miesiêczna suma opadów bardzo zró¿nicowana – waha³a siê od kilku milimetrów do ponad 160 mm. Œrednie miesiêczne temperatury po-wietrza w sezonach wegetacyjnych 2006–2008 by³y wy¿sze od optymalnych, dla których Klatt podaje potrzeby wodne roœlin (tab. 2). W zwi¹zku z tym

do-konano korekty, zwiêkszaj¹c wartoœæ opadu optymal-nego o 5 mm, na ka¿dy stopieñ ró¿nicy miêdzy œred-ni¹ temperatur¹ miesiêczn¹ a optymaln¹. W wiêkszo-œci miesiêcy sezonu wegetacyjnego wyst¹pi³y niedo-bory opadów od 9,1 do 68,6 mm. Najmniej korzyst-ny przebieg opadów, pod wzglêdem zaspokojenia potrzeb wodnych, mia³ miejsce w roku 2008, w okre-sie wegetacji owsa. Jedynie w kwietniu wyst¹pi³ nie-wielki nadmiar opadów wynosz¹cy 2,3 mm. W pozo-sta³ych miesi¹cach niedobory wynosi³y od 25,9 do 58,6 mm. Wilgotnoœæ gleby oznaczana w okresach posusznych (rys. 1) zarówno na poletkach nienawad-nianych, jak nawadnianych zmniejsza³a siê znacznie poni¿ej poziomu 60% polowej pojemnoœci wodnej. W okresie wegetacji ¿yta i kukurydzy roœliny nawad-niano trzykrotnie, a owsa szeœciokrotnie (rys. 2). Suma wody, dostarczonej w dawkach nawodnieniowych we wszystkich przypadkach, przewy¿sza³a niedobory

k o R r a e Y Meis¹ic–Month Wrocaztrnoeœci s e u l a v r a e Y I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII T 5 0 0 2 O 319,,96 –522,,11 112,,33 290,,33 1846,,22 1227,,04 11293,,97 3147,,86 1146,,89 49,,37 321,,72 909,,23 5483,,91 T 6 0 0 2 O 2–67,,24 –421,,56 208,,09 590,,42 1249,,19 1985,,36 223,,32 11672,,44 1361,,21 1406,,70 565,,66 334,,54 6095,,32 T 7 0 0 2 O 646,,58 628,,34 552,,74 140,,22 1554,,74 1696,,65 11192,,85 1588,,96 1530,,22 284,,30 522,,42 208,,89 61309,,17 T 8 0 0 2 O 621,,26 231,,54 449,0,2 585,,61 1430,,97 1289,,63 4204,,20 1985,,66 1335,,01 480,,94 350,,51 212,,38 5295,,95 T 1 6 9 1 O 0 0 0 2 2–17,,95 2–50,,23 331,,36 386,,29 1633,,48 1761,,65 7185,,41 7107,6,6 1437,,58 386,,89 431,7,1 305,,21 5683,,57

TABELA 1. Œrednie miesiêczne i roczne temperatury (T) w o_{C oraz miesiêczne i roczne sumy opadów (O) w mm dla}

Jelcza-Laskowic

TABLE 1. Month and year temperature means (T) in o_{C and month and year precipitation sums (O) in mm at Jelcz-Laskowice}

RYSUNEK 1. WilgotnoϾ gleby przed nawadnianiem (% obj.) FIGURE 1. Soil moisture before irrigation (% vol.)

* polowa pojemnoϾ wodna Рfield water capacity          QDZDGQLDQHLUULJDWLRQ QLHQDZDGQLDQHQRLUULJDWLRQ 33: WHUPLQQDZDGQLDQLDLUULJDWLRQWHUP 99,9,9,,99,  \WRNXNXU\G]DRZLHV U\HPDL]HRDW nienawadniane; no irygation

h t n o M – c ¹i s ei M III IV V VI VII VII IX l a m it p O – e n l a m y t p O e r u t a r e p m e t ri A – a z rt ei w o p a r u t a r e p m e T o_{C 8 13 16 18 17 14} :) m m ( a tt al K g w e n d o w y b e z rt o P :) m m ( tt al K o t s d e e n r e t a W e y r – o t y ¿ e zi a m – a z d y r u k u k t a o – s ei w o 5 3 0 5 0 7 0 5 5 6 0 7 0 6 5 7 5 4 0 7 0 6 65 50 s r a e y n i e r u t a r e p m e t ri A – h c a t al w a z rt ei w o p a r u t a r e p m e T o_C 6 0 0 2 7 0 0 2 8 0 0 2 0 , 0 7 , 5 0 , 4 4 , 9 2 , 0 1 6 , 8 1 , 4 1 7 , 5 1 9 , 3 1 3 , 8 1 6 , 9 1 6 , 8 1 2 , 3 2 5 , 9 1 0 , 0 2 18,6 13,2 * n o it a ti p i c e r p l a m it p o d e t c e rr o C – y n a w o g y r o k s y n l a m y t p o d a p O e y r – o t y ¿ 6 0 0 2 e zi a m – a z d y r u k u k 7 0 0 2 t a o – s ei w o 8 0 0 2 9 , 1 4 8 , 2 5 5 , 5 7 5 , 3 6 7 , 8 6 5 , 1 8 0 , 8 7 9 , 7 8 9 , 0 7 5 , 7 7 1 , 0 7 74,5 46,0 m m s r a e y n i n o it a ti p i c e r P – h c a t al w d a p O e y r – o t y ¿ 6 0 0 2 e zi a m – a z d y r u k u k 7 0 0 2 t a o – s ei w o 8 0 0 2 9 , 8 2 4 , 2 5 2 , 9 4 2 , 0 5 2 , 4 1 , 5 5 9 , 9 2 4 , 4 5 7 , 0 4 6 , 5 9 5 , 6 6 3 , 9 2 3 , 2 8 , 2 1 1 2 , 4 4 58,9 50,2 m m n o it a ti p i c e r p ) – ( k c al ) + ( e v i s s e c x E – w ó d a p o ) – ( r ó b o d ei n ) + ( r ai m d a N e y r – o t y ¿ 6 0 0 2 e zi a m – a z d y r u k u k 7 0 0 2 t a o – s ei w o 8 0 0 2 3 , 8 + 3 , 2 + 6 , 5 4 – 1 , 9 – 0 , 9 2 – 2 , 4 1 + 5 , 1 1 – 6 , 8 5 – 6 , 8 6 -3 , 5 3 + 9 , 5 2 – –15,6 +4,7

TABELA 2. Warunki atmosferyczne TABLE 2.Weather conditions

* opad skorygowany do œredniej miesiêcznej temperatury powietrza – precipitation has been corrected up to average monthly air temperatures.

RYSUNEK 2. Tygodniowe sumy opadów w okresie stosowania nawodnieñ (mm)

FIGURE 2. Week sums of rainfall in period of use irrigation (mm) opadów i wynios³a dla ¿yta 130 mm, kukurydzy 105 mm oraz najwiêcej dla owsa – 230 mm.

Zarówno uprawa, jak i nawadnianie nie wp³ynê³o istotnie na iloœæ k³osów ¿yta na 1 m2 _{(tab. 3).}

Zazna-czy³a siê jedynie tendencja zwiêkszenia obsady k³o-sów wraz ze wzrostem stopnia uproszczenia uprawy w wariancie nawadnianym. W przypadku owsa wy-st¹pi³o istotne zwiêkszenie obsady k³osów na polet-kach obiektu nawadnianego.

Badane czynniki wp³ynê³y na dorodnoœæ ziarna (tab. 4). Nawadnianie w istotny sposób zwiêkszy³o masê tysi¹ca ziaren uprawianych roœlin. Podobny efekt w uprawie kukurydzy uzyskali Dudek i ¯arski [2005]. Sposób uprawy nie wp³yn¹³ w zasadniczy sposób na ziarno ¿yta. Ziarno kukurydzy natomiast, wraz ze wzrostem stopnia uproszczenia, by³o drob-niejsze. W przypadku owsa zró¿nicowanie nie by³o tak jednoznaczne. Istotnie dorodniejszym ziarnem charakteryzowa³ siê plon zebrany z poletek uprawia-nych systemem uproszczonym.

Porównywane sposoby uprawy roli oraz uwilgot-nienie gleby, ró¿nicowane nawadnianiem, nie wp³y-wa³y jednoznacznie na poziom plonowania roœlin. Plon ziarna ¿yta uzyskany w roku 2006 nie by³ istot-nie zró¿nicowany czynnikami doœwiadczenia (tab. 5). Œredni plon z poletek nawadnianych i nienawadnia-nych by³ niemal¿e identyczny, natomiast zaznaczy³ siê nieudowodniony statystycznie wzrost plonu po siewie bezpoœrednim, wyraŸniejszy w wariancie na-wadnianym. Uzyskane wyniki wskazywa³y trend

                                              'DWD'DWH 2SDG\5DLQIDOO 1DZDGQLDQLH ,UULJDWLRQ Rok 2006 Rok 2008 IloϾ - Amount (mm) Rok 2007

sprzeczny z efektem doœwiadczenia polowego [Pa-bin i in. 2006], w którym uproszczenia uprawy wp³y-wa³y niekorzystnie na plonowanie ¿yta.

Plony roœlin uzyskiwane w uproszczonych sposo-bach uprawy roli by³y w znacznym stopniu determi-nowane przebiegiem pogody, a zw³aszcza iloœci¹ opa-dów. Uprawiana w 2007 r. kukurydza wyda³a ni¿sze (choæ nieistotnie) plony na uproszczonych sposobach uprawy roli bez stosowania nawadniania, czego nie obserwowano na poletkach nawadnianych (tab. 5). Wczeœniej prowadzone badania polowe nie wykaza-³y istotnego wpwykaza-³ywu sposobu uprawy roli na plon ziar-na kukurydzy [W³odek i in. 2007a]. W latach 2006 i 2007 brak korzystnego wp³ywu nawodnieñ wynika³ z iloœci opadów (tab. 1), które najprawdopodobniej zabezpieczy³y potrzeby wodne uprawianych roœlin, w okresie najwiêkszego ich zapotrzebowania. Dla ¿yta ozimego, takim okresem, wed³ug Dzie¿yca [1967] jest czerwiec, który w 2006 roku cechowa³ siê dostateczn¹ iloœci¹ opadów, przewy¿szaj¹c¹ œredni¹ wieloletni¹. Dla kukurydzy natomiast, wg wspomnianego autora, okres najwiêkszego zapotrzebowania wody wystêpuje w lipcu i sierpniu. W miesi¹cach tych w 2007 roku iloœæ opadów sumarycznie przekracza³a opady opty-malne o ok. 24 mm. Nawadnianie zatem w przypad-ku ¿yta dawk¹ 130 mm i przypad-kuprzypad-kurydzy 105 mm, w

ter-a w a r p U e g al li T Nwaeidnna-aine o N n o it a g ir ri -d a w a N e n ai n n o it a g ir rI ai n d e r Œ n a e M e y r – o t y ¿ 6 0 0 2 l a n o it i d a r T – a n j y c y d a r T d ei fi l p m i S – a n o z c z s o r p U o r e Z – a w o r e Z 4 0 5 0 0 5 1 0 5 9 8 4 8 9 4 4 2 5 7 9 4 9 9 4 3 1 5 n a e M – ai n d e r Œ 502 504 503 R I N (0,05)–LSD(0,05)dal–fo:r ) u ( e g al li t – y w a r p u ) n ( n o it a g ir ri – ai n ai n d a w a n n o it c a r e t n i – ei n a ³ ai z d ³ ó p s w ) n x u ( . n .r . n .r . n .r t a o – s ei w o 8 0 0 2 l a n o it i d a r T – a n j y c y d a r T d ei fi l p m i S – a n o z c z s o r p U o r e Z – a w o r e Z 7 4 3 6 4 3 8 5 3 8 1 4 1 9 3 6 3 4 0 9 3 9 6 3 7 9 3 n a e M – ai n d e r Œ 350 415 383 R I N (0,05)–LSD(0,05)dal–fo:r ) u ( e g al li t – y w a r p u ) n ( n o it a g ir ri – ai n ai n d a w a n n o it c a r e t n i – ei n a ³ ai z d ³ ó p s w ) n x u ( . n .r 5 2 . n .r

TABELA 3. Obsada k³osów roœlin (sztuk m-2₎

TABLE 3. Density ear plant (art m-2₎

a w a r p U e g al li T Nwaeidnna-aine o N n o it a g ir ri -d a w a N e n ai n n o it a g ir rI ai n d e r Œ n a e M e y r – o t y ¿ 6 0 0 2 l a n o it i d a r T – a n j y c y d a r T d ei fi l p m i S – a n o z c z s o r p U o r e Z – a w o r e Z 9 , 1 3 1 , 1 3 4 , 2 3 2 , 2 3 3 , 3 3 5 , 2 3 1 , 2 3 2 , 2 3 5 , 2 3 n a e M – ai n d e r Œ 31,8 32,7 32,3 R I N (0,05)–LSD(0,05)dal–fo:r ) u ( e g al li t – y w a r p u ) n ( n o it a g ir ri – ai n ai n d a w a n n o it c a r e t n i – ei n a ³ ai z d ³ ó p s w ) n x u ( * . n .r 6 5 , 0 4 7 , 0 e zi a m – a z d y r u k u k 7 0 0 2 l a n o it i d a r T – a n j y c y d a r T d ei fi l p m i S – a n o z c z s o r p U o r e Z – a w o r e Z 6 , 7 5 3 9 , 4 5 3 8 , 3 4 3 7 , 9 3 3 0 , 4 7 3 3 , 3 6 3 6 , 6 7 3 4 , 4 6 3 6 , 3 5 3 n a e M – ai n d e r Œ 352,1 377,7 355,5 R I N (0,05)–LSD(0,05)dal–fo:r ) u ( e g al li t – y w a r p u ) n ( n o it a g ir ri – ai n ai n d a w a n n o it c a r e t n i – ei n a ³ ai z d ³ ó p s w ) n x u ( 5 4 , 8 1 7 , 5 5 5 , 7 t a o – s ei w o 8 0 0 2 l a n o it i d a r T – a n j y c y d a r T d ei fi l p m i S – a n o z c z s o r p U o r e Z – a w o r e Z 6 , 2 3 6 , 3 3 9 , 1 3 1 , 3 3 7 , 4 3 7 , 2 3 9 , 2 3 1 , 4 3 3 , 2 3 n a e M – ai n d e r Œ 32,7 33,5 33,1 R I N (0,05)–LSD(0,05)dal–fo:r ) u ( e g al li t – y w a r p u ) n ( n o it a g ir ri – ai n ai n d a w a n n o it c a r e t n i – ei n a ³ ai z d ³ ó p s w ) n x u ( 1 7 , 0 8 4 , 0 4 6 , 0

TABELA 4. Masa tysi¹ca ziaren (g) TABLE 4. Weight of 1000 grains (g)

Objaœnienie – Explanation: *r.n. – ró¿nica nieistotna; insignificant dif-ference.

minach wyznaczonych pomiarami wilgotnoœci gleby (rys. 1) nie przynios³o oczekiwanego wzrostu plonów, co potwierdza³oby zale¿noœæ wielkoœci plonowania od iloœci opadów (nawodnieñ), w okresach najwiêk-szego ich zapotrzebowania przez roœlinê. Dostatecz-na iloœæ opadów, zbli¿oDostatecz-na do œredniej wieloletniej, w okresach krytycznych zaspokaja³a potrzeby wod-ne roœlin i nie obni¿y³a plonów, nawet w uprawie uproszczonej i zerowej.

W roku 2008 owies nawadniany ³¹czn¹ dawk¹ 210 mm (rys. 1) wyda³ plon ziarna istotnie wy¿szy o 38%, ni¿ nienawadniany. W warunkach nawadniania plon owsa w uprawie zerowej by³ wy¿szy ni¿ w tradycyj-nej, natomiast w wariancie bez nawadniania uprosz-czenia uprawowe powodowa³y niewielkie obni¿ki plonów, jednak w obu przypadkach ró¿nice by³y nie-istotne. Podobny rezultat w trzyletnim

doœwiadcze-Objaœnienie – Explanation: *r.n. – ró¿nica nieistotna; insignificant dif-ference.

niu polowym uzyska³y Korzeniowska i Stanis³awska-Glubiak [2009]. Obni¿ki plonu ziarna w pewnym stopniu wskazuj¹, ¿e iloœæ opadów w okresie najwiêk-szego zapotrzebowania wody dla owsa, przypadaj¹-cego na maj i czerwiec by³a niedostateczna [Dzie¿yc 1967]. Potwierdzaj¹ to obserwacje meteorologiczne (tab. 1), z których wynika, ¿e we wspomnianych mie-si¹cach niedobór opadów w stosunku do œredniej wieloletniej wynosi³ 65,3 mm, natomiast w stosunku do optymalnych wed³ug Klatta (tab. 2) – ok. 90 mm. Mo¿na zatem twierdziæ, ¿e zastosowane nawadnia-nie spe³ni³o swoj¹ rolê, bowiem zrównowa¿y³o plo-ny, zw³aszcza w uprawie zerowej i tradycyjnej. Zmniejszenie plonów w uprawie uproszczonej by³o nieistotne i wynika³o z wy¿szego zachwaszczenia wtórnego, wystêpuj¹cego w tej uprawie.

a w a r p U e g al li T Nwaeidnna-aine o N n o it a g ir ri -d a w a N e n ai n n o it a g ir rI ai n d e r Œ n a e M e y r – o t y ¿ 6 0 0 2 l a n o it i d a r T – a n j y c y d a r T d ei fi l p m i S – a n o z c z s o r p U o r e Z – a w o r e Z 9 , 2 7 3 , 3 7 0 , 4 7 1 , 1 7 0 , 2 7 5 , 6 7 0 , 2 7 6 , 2 7 2 , 5 7 n a e M – ai n d e r Œ 73,4 73,2 73,3 R I N (0,05)–LSD(0,05)dal–fo:r ) u ( e g al li t – y w a r p u ) n ( n o it a g ir ri – ai n ai n d a w a n n o it c a r e t n i – ei n a ³ ai z d ³ ó p s w ) n x u ( * . n .r n .r . n .r e zi a m – a z d y r u k u k 7 0 0 2 l a n o it i d a r T – a n j y c y d a r T d ei fi l p m i S – a n o z c z s o r p U o r e Z – a w o r e Z 7 , 2 2 1 8 , 0 1 1 6 , 3 1 1 5 , 4 1 1 1 , 5 1 1 5 , 1 1 1 1 , 8 1 1 3 1 1 5 , 2 1 1 n a e M – ai n d e r Œ 115,2 113,7 114,5 R I N (0,05)–LSD(0,05)dal–fo:r ) u ( e g al li t – y w a r p u ) n ( n o it a g ir ri – ai n ai n d a w a n n o it c a r e t n i – ei n a ³ ai z d ³ ó p s w ) n x u ( . n .r . n .r . n .r t a o – s ei w o 8 0 0 2 l a n o it i d a r T – a n j y c y d a r T d ei fi l p m i S – a n o z c z s o r p U o r e Z – a w o r e Z 9 , 2 5 9 , 9 4 3 , 9 4 6 , 0 7 0 , 5 6 4 , 3 7 8 , 1 6 5 , 7 5 4 , 1 6 n a e M – ai n d e r Œ 50,7 69,7 60,2 R I N (0,05)–LSD(0,05)dal–fo:r ) u ( e g al li t – y w a r p u ) n ( n o it a g ir ri – ai n ai n d a w a n n o it c a r e t n i – ei n a ³ ai z d ³ ó p s w ) n x u ( . n .r 3 9 , 2 . n .r

TABELA 5. Plony ziarna (dag×m–2₎

TABLE 5. Grain yields (dag×m–2₎ Uzyskane wyniki badañ sugeruj¹, ¿e efektywnoœæ

sposobu uprawy roli jest zwi¹zana z iloœci¹ opadów, wystêpuj¹cych w okresie najwiêkszego zapotrzebo-wania na wodê uprawianej roœliny. Zwi¹zek ten jest jednak najsilniejszy w przypadku stosowania upra-wy zerowej, dlatego mo¿liwoœci upra-wykorzystania wa-lorów tej uprawy s¹ determinowane warunkami po-godowymi, a zw³aszcza opadowymi w krytycznych okresach wegetacji roœlin.

WNIOSKI

1. Uzupe³nianie nawadnianiem okresowych niedobo-rów opadu, wystêpuj¹cych w okresie wegetacji ¿yta i kukurydzy, nie wp³ynê³o na poziom plonu ziarna. D³ugotrwa³e niedobory w uprawie owsa skutkowa³y istotn¹ obni¿k¹ plonu w stosunku do wariantu nawadnianego oraz tendencj¹ obni¿enia plonu na uprawach uproszczonych.

2. Uzyskane wyniki sugeruj¹, ¿e uproszczone sposo-by uprawy roli nie powoduj¹ obni¿ek plonów, je-œli w okresach najwiêkszego zapotrzebowania ro-œlin na wodê iloœæ opadów jest zbli¿ona do opty-malnych lub gdy w przypadku niedoboru opadów, niedostatek wody bêdzie rekompensowany nawad-nianiem.

3. Ocena wp³ywu uproszczonych systemów uprawy roli na plonowanie roœlin w warunkach niedoboru opadów wymaga analizy plonów roœlin, uzyska-nych w wieloletnich doœwiadczeniach, prowadzo-nych zarówno w latach suchych, jak i wilgotprowadzo-nych.

LITERATURA

ARSHAD M.A., GILL K.S. 1997. Barley, canola and wheat pro-duction under different tillage falow-green manure combina-tions on a clay soil in a cold semiarid climate. Soil Till. Res. 43: 263–275.

DUBAS A., MICHALSKI T., SULEWSKA H. 1995. Uprawa kukurydzy w systemie bezorkowym i siewie bezpoœrednim w œciernisko po ró¿nych przedplonach. Konf. nauk.: „Siew bez-poœredni w teorii i praktyce”, Szczecin – Barzkowice: 71–80. DUDEK S., ¯ARSKI J. 2005. Ocena efektów zastosowania na-wadniania w uprawie kukurydzy na ziarno. In¿ynieria Roln. 3 (63): 159–166.

DZIENIA S., PISKIER T., WERESZCZAKA J. 1995. Wp³yw roœlin mulczuj¹cych na wybrane w³aœciwoœci fizyczne gleby po zastosowaniu siewu bezpoœredniego bobiku. Konf. nauk.: „Siew bezpoœredni w teorii i praktyce”, Szczecin – Barzko-wice: 57–61.

DZIE¯YC J. 1967. Deszczowanie roœlin, PWRiL, Warszawa, ss. 324.

KORDAS L. 2009. Efektywnoœæ ekonomiczna ró¿nych syste-mów uprawy roli w uprawie pszenicy ozimej po sobie. Fragm.

Agron. 26(1): 42–48.

Objaœnienie – Explanation: *r.n. – ró¿nica nieistotna; insignificant dif-ference.

KORZENIOWSKA J., STANIS£AWSKA-GLUBIAK E. 2009. Porównanie efektów plonotwórczych tradycyjnej i zerowej metody uprawy roli w warunkach gleb piaszczystych po³u-dniowo-zachodniej Polski. Fragm. Agron. 26(4): 65–73. MAJCHRZAK L., SKRZYPCZAK G. 2010. Wp³yw systemu

uprawy roli oraz miêdzyplonu œcierniskowego na w³aœciwo-œci fizyczne gleby i plonowanie pszenicy jarej. Annales UMSC,

Sect. E 65(2): 1–9.

PABIN J., W£ODEK S., BISKUPSKI A. 2006. Wp³yw uproszczeñ uprawy w monokulturze ¿yta ozimego na efekt plonowania i zmiany w œrodowisku glebowym. Pam. Pu³. 142: 321–332. PABIN J., BISKUPSKI A., W£ODEK S. 2007. Niektóre

w³aœci-woœci fizyczne gleby i plonowanie roœlin przy stosowaniu ró¿nych form mulczowania i uprawy roli. In¿ynieria Roln. 3(91): 143–148.

PANEK K. 1993. Opady. Czynniki plonotwórcze – plonowanie roœlin. Praca pod red. J. Dzie¿yca. Wyd. PWN: 476 ss.

TEBRUGGE F., DURING R.A. 1999. Reducing tillage intensity – a review of results from a long-termstudy in Germany. Soil

Till. Res. 53: 15–28.

W£ODEK S., BISKUPSKI A., PABIN J., KAUS A. 2007a. Plo-nowanie roœlin oraz zmiany retencji wodnej gleby w ró¿nych systemach uprawy roli. In¿ynieria Roln. 91(3): 195–200. W£ODEK S., BISKUPSKI A. PABIN J., KAUS A. 2007b.

Plo-nowanie zbó¿ i w³aœciwoœci fizyczne gleb w ró¿nych syste-mach uprawy roli. Fragmenta Agronomica 93 (1): 262–268. Dr in¿. Stanis³aw W³odek

Instytut Uprawy Nawo¿enia i Gleboznawstwa – Pañstwowy Instytut Badawczy

Zak³ad Herbologii i Technik Uprawy Roli ul. Orzechowa 61, 50-540 Wroc³aw tel. 71 318 15 78 w.13