Rola i pozycja adwokata w życiu politycznym i społecznym

Zbigniew Czerski

Rola i pozycja adwokata w życiu

politycznym i społecznym

Palestra 11/3(111), 23-35

1967

N r 3 (111) Rola ad to o k ata w t y c iu p olitycznym , i sp o łe czn ym 23

adw okatury i jej samorządu są norm y m oralno-obywatelskie (obciąża­ jące oczyw iście nie tylko adwokaturę), z czego jednak bynajm niej nie w ynika, że realizacja om awianych obowiązków pozostawiona jest sw o­ bodnemu uznaniu organów samorządu adwokackiego.

c) organami samorządu zawodowego stojącym i na straży ustrojowych

i społecznych zadań palestry, a zwłaszcza strzegącym i w łaściw ego w y ­ konywania zawodu przez adwokatów, tj. w ykonyw ania zawodu zgodnie z podstawow ym i założeniami istniejącego ustroju społeczno-politycznego i obowiązujących w Polsce norm etycznych.

Trojakie zadania samorządu adwokackiego, łączącego w sobie funkcje ustrojowe, zwłaszcza w dziedzinie w ym iaru sprawiedliwości, funkcje społeczno-kulturowe, zwłaszcza w ychow aw cze, oraz funkcje samorządo­ we, będące w istocie rzeczy zabezpieczeniem sprawnego realizowania obu funkcji poprzednich, stwarzają — zgodnie ze starą zasadą ubi jus ibi

rem ediu m — dla adwokatury i jej organów od Naczelnej Rady Adwo­

kackiej do zespołu adwokackiego w łącznie tak w ielk ie pole twórczego oddziaływania na życie społeczne, o jakim nie m ogła marzyć palestra okresu m ieszczańskiej demokracji liberalnej, hołdującej teorii państwa „nocnego stróża” i widzącej w adwokaturze przede w szystkim obroń­ ców sw ych interesów m ajątkowych.

Adwokatura nie m ogła bow iem nigdy w tym stopniu przez swój na­ czelny organ samorządu adwokackiego, tj. NR A, czuć się uprawniona do naw iązyw ania kontaktów i współpracy z naczelnym i organami w ładzy i adm inistracji (zwłaszcza M inistrem Spraw iedliw ości i M inistrem Spraw W ewnętrznych), a przez sw e organy terenow e także z terenow ym i or­ ganam i władzy i administracji. M ożliwości zaś te, stw orzone dopiero przez K onstytucję i ustaw ę o ustroju adwokatury, określają m iejsce i ro]ę samorządu adwokackiego w system ie ustrojowym PRL. Chodzi tylko o to, żeby organy samorządu adwokackiego, wsparte o w łaściw ą postawę m oralno-polityczną adwokatury, w pełni zdołały realizować ist­ niejące m ożliwości, unikając zasklepiania się w drobnych troskach dnia codziennego.

ZBIGNIEW CZERSKI

Rola i pozycja- adwokata w życiu politycznym

i społecznym

W ykonyw anie zawodu adwokata jest funkcją publiczną, a prawo do obrony, wyrażone w art. 53 ust. 2 K onstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jest jednym z praw obyw atelskich gwarantowanych przez za­ sady ustroju.

Ś cisły związek zachodzący m iędzy w ykonyw aniem zawodu adwokata a zasadami ustrojowym i naszego państwa wyraża najpełniej art. 6 usta­

w y o ustroju adwokatury z dnia 19 grudnia 1963 r. A rtykuł ten zawiera następujący tekst ślubowania, jakie składa każdy adwokat przed rozpo­ częciem w ykonyw ania czynności zawodowych: „Ślubuję uroczyście w mojej pracy adwokata przyczyniać się z e w s z y s t k i c h s i ł (pod­ kreślenie m oje — Z.C.) do ochrony i umacniania porządku prawnego P ol­ skiej Rzeczypospolitej Ludowej, której wierności zawsze dochowam, obo­ wiązki adwokata w ypełniać gorliwie, sum iennie i zgodnie z przepisami prawa, zachować tajem nicę zawodową, w postępowaniu moim kierować się zasadami godności, uczciwości i spraw iedliw ości społecznej”.

Tekst ten jest drogowskazem dla każdego z nas na przeciąg całego ży­ cia zawodowego, jakie rozpoczyna się z chw ilą w pisu na listę adwokatów. Doniosłość funkcji publicznej, jaką spełnia adwokat wykonując swój zawód, podkreślona jest wyraźnie przez art. 2 ustaw y o ustroju adwo­ katury z dnia 19 grudnia 1963 r.

Skoro zadaniem adwokatury jest w spółdziałanie z sądami i innym i organami państw ow ym i w zakresie ochrony porządku prawnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz udzielanie pom ocy prawnej zgodnie z pra­ wem i interesem mas pracujących, to jest oczyw iste, że na barkach każ­ dego adwokata spoczywa ogromne brzemię odpowiedzialności, nie m niej­ sze niż na barkach członka innego zawodu prawniczego, np. sędziego czy prokuratora.

Są to zasadnicze, pryncypialne założenia, które obowiązują przy w y ­ konyw aniu czynności zawodowych adwokata.

Treść ślubowania, którego staram y się ze w szystkich sił dochowywać, zawiera w sobie im m anentnie zawartą problematykę polityczną i spo­ łeczną. Świadom ość tego musi nam towarzyszyć na co dzień, zawsze. Nie tylko więc w tedy, kiedy w ykonujem y zawód, ale także w szerszym as­ pekcie całokształtu aktywności życiow ej.

Bo przecież art. 6 prawa o ustroju adwokatury, stawiając w tekście ślubowania na pierw szym m iejscu przyczynianie się ze w szystkich sił do ochrony i umacniania porządku prawnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i wierność wobec N iej, w ym ienia dalej warunki prawidłowego w ypełniania obowiązków zawodowych adwokata, tj. gorliwość, sum ien­ ność i zgodność z przepisami prawa, a w reszcie w końcu określa zasady postępowania: godność, uczciwość i sprawiedliwość społeczną.

Te zasady postępowania nie odnoszą się w yłącznie i tylko do działal­ ności zawodowej. Przeciwnie, z samego sform ułowania cyt. art. 6 w y ­ nika, że obowiązują one adwokata w każdym przejaw ie jego działalnoś­ ci życiow ej, a w ięc bez względu na to, czy chodzi o postawę społeczną, moralną, czy naw et o sprawy rodzinne lub najbardziej osobiste.

U stawodawstw o nasze zapewniło adwokatowi najdalej idącą ochronę prawną przy przestrzeganiu treści ślubowania, które nigdy nie powinno się ograniczyć tylko do roli wypowiedzianej raz w życiu form ułki, lecz o którego treści pamięć powinna towarzyszyć adwokatowi zawsze.

Chcę tu przypom nieć, że tajem nica zawodowa adwokata chroniona jest nie tylko przez art. 7 ustaw y o ustroju adwokatury, lecz również przez przepisy proceduralne, które znajdują w yraz zarówno w art. 91 lit. b i w art. 92 kodeksu postępowania karnego, jak i w art. 261 § 2 kodeksu postępowania cywilnego. Przepisy te stanowią dalszą gwarancję pełnego i nieskrępowanego prawa do obrony, przysługującego każdemu

Nr 3 (111) Rola ad w o ka ta w ży c iu p o lity c z n y m i spo łeczn ym 2»

obyw atelow i naszego państwa w m yśl K onstytucji, jak o tym wspom ­ niano na wstępie.

Przem awiając na otwarciu V Krajowego Zjazdu Zrzeszenia Prawni­ ków Polskich w dniu 24 maja 1959 r., członek Biura Politycznego KC PZPR Zenon K 1 i s z k o stw ierdził, że „wym iar sprawiedliwości w Polsce Ludowej funkcjonuje, opierając się na trzech filarach: sądownic­ tw ie, prokuraturze i adwokaturze”.

Omawiając rolę i zadania adwokata w procesie, Zenon Kliszko pod­ niósł w tym samym przemówieniu, że „istnieje nieskrępowane prawo adwokata do obrony podejrzanego czy oskarżonego. Jednocześnie do obowiązków adwokata należy współdziałanie z sądem i prokuratorem przy ustalariiu prawdy m aterialnej. Łączyć jak najsłuszniej te dw ie stro­ ny działalności obrony w procesie sądowym nie jest rzeczą łatw ą, w y­ maga to w ysokich kw alifikacji zawodowych, m oralnych i ideow o-poli- tycznych”.

V Zjazd Zrzeszenia Prawników Polskich znaczną część sw ych obrad pośw ięcił problemom adwokatury.

Zagadnienie adwokatury jako współczynnika wym iaru sprawiedliwoś­ ci było tem atem referatu wygłoszonego na tym że Zjeździe przez adw. W ładysława Z y w i c k i e g o . 1 Tezy tego referatu nie ograniczały s ię bynajm niej do roli i zadań adwokata w procesie sądowym , lecz w skazy­ w ały również na doniosłą rolę adwokatury w życiu społecznym. N ależy­ ta bowiem postawa społeczno-polityczna adwokatury jest warunkiem zapewnienia adwokaturze w łaściw ej rangi społecznej oraz roli, jaką m oże ona i powinna spełniać, biorąc pod uwagę charakter funkcji oraz liczebność i poziom fachow y członków zawodu.

Głęboką troską o właściw ą rolę adwokatury nacechowane b y ły rów­ nież drukowane na łamach naszego organu w ypowiedzi ówczesnego Mi­ nistra Sprawiedliwości Mariana R y b i c k i e g o 2, który wskazał na doniosłe zadania samorządu adwokackiego w zakresie w pływ ania i for­ m owania postawy społecznej ogółu adwokatów.

N iew ątpliw ie potrzeba zapewnienia w łaściw ej roli społecznej adwoka­ turze była jedną z w ielu przyczyn, które spowodowały zmianę obowią­ zujących przepisów i uchw alenie nowej ustaw y o adwokaturze z 19 grud­ nia 1S63 r. Znalazło to w yb itny wyraz w wypowiedziach W iceministra Sprawiedliwości Kazimierza Z a w a d z k i e g o poświęconych refo rm ie.3 Syntetycznie ujął tę problematykę w zakończeniu swego artykułu m gr Jan S y t y z W ydziału Adm inistracyjnego KC PZPR w słow ach nastę­ pujących: „Adwokat w ykonujący swój zawód styka się na co dzień ze sprawam i, które są uwarunkowane określoną sytuacją społeczno-poli­ tyczną i gospodarczą. Wiążą się one z konkretnym i dyrektyw am i polity­ cznym i władz państwow ych i partyjnych. I nie sposób stanąć na w yso­ kości zadania w roli adwokata bez znajomości i w łaściw ego rozumienia tej sytuacji i tych dyrektyw . Niezbędną wiedzę w tym zakresie można

1 w. Z y w i e k i : A d w o k a t u r a j a k o w s p ó ł c z y n n i k w y m i a r u s p r a w i e d l i w o ś c i ( r e f e r a t w y g ł o s z o n y n a Z j e ź d z ie Z r z e s z e n i a P r a w n i k ó w P o l s k i c h ) , „ P a l e s t r a ” n r 7—S/1959. 2 W y w ia d z M i n i s t r e m S p r a w ie d liw o ś c i M . R y b i c k i m n a t e m a t a d w o k a t u r y , „ P a ­ l e s t r a ” n r 11/1959. 3 K a z i m i e r z Z a w a d z k i : A k t u a l n e p r o b l e m y a d w o k a t u r y , „ P a l e s t r a ” n r 9/1951 o r a z t e n ż e : R e f o r m a a d w o k a t u r y , „ P a l e s t r a ” n r 12/1963. < J a n S y t y : K i l k a u w a g n a t l e r e a l i z a c j i u s t a w y o u s t r o j u a d w o k a t u r y , „ P a l e s t r a ’” n r 7/1966.

uzyskać tylko i w yłącznie przez aktyw ne zaangażowanie się w proces życia społecznego i politycznego kraju i sw ego rejonu”.

A więc by móc przyczyniać się do ochrony i umacniania porządku prawnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, potrzebna jest jeszcze — •obok znajomości ustaw i przepisów, w których się ten porządek w yra­ ża — świadomość polityczna.

Jednakże świadomość polityczna adwokata znajduje wyraz nie tylko w tedy, gdy czynnie bierze udział w pracy organizacji i stronnictw poli­ tycznych, działających w naszym kraju. B yłoby to niesłuszne i błędne zw ężenie problemu. Adwokat bowiem daje w yraz swojej postawie i św ia­ dom ości politycznej w każdym przejawie swej działalności, a przede

w szystkim w pracy społecznej i zawodowej.

W dalszym ciągu swego artykułu pragnę om ówić zagadnienia zwią­ zane z postawą polityczną adwokata na poszczególnych wycinkach jego działalności, a m ianowicie: w pracy społecznej, w stosunku adwokata do sądu i do klienta, w pracy na terenie zespołu, w życiu osobistym i w e w łaściw ym pojm owaniu najszerzej pojętej etyk i zawodowej.

P r a c a s p o ł e c z n a a d w o k a t a

Spośród adwokatów zawsze w yw odziło się w ielu społeczników i po­ stępow ych działaczy politycznych. Adwokatura m oże też poszczycić się tym , że w jej szeregach znalazł się przez czas pew ien W łodzimierz L e­ nin. W styczniu 1892 r. Lenin uzyskał ty tu ł pomocnika adwokata przy­ sięgłego. Obok w ytężonej pracy teoretycznej, kierowania m arksistow­ skim i kółkam i socjaldem okratycznym i, pisania i w ygłaszania referatów, Lenin, poczynając od marca 1892 r., zaczyna występow ać w charakterze obrońcy w samarskim sądzie okręgowym . Bronił przeważnie biednych chłopów, Rosjan i Tatarów, którzy przeżyw ali bardzo ciężki rok głodowy w Kraju N adw ołżańskim .5

Wzór adwokata-społecznika nie stracił nic ze sw ej aktualności obecnie. Czymże jest praca społeczna? N ajlepszym jej określeniem jest chyba to, że jest to każde świadom e działanie ludzkie podjęte z zamiłowania osobistego lub z w ew nętrznego poczucia obowiązku, zmierzające do po­ praw y ludzi, stosunków m iędzy nimi i warunków ich ż y c ia .6 Dodać jed­ nak trzeba, że tak pojętej pracy społecznej przyświecać m usi określona ideologia, będąca motorem działania i stwarzająca w łaśnie poczucie ludz­ kiego obowiązku przyczyniania się do postępu społecznego.

Praca społeczna nigdy nie schodziła z pola widzenia samorządu adwo­ kackiego. Jest to zupełnie zrozumiałe. A ktyw ność na tym polu poszcze­ gólnych adwokatów była w dużym stopniu m iernikiem ich postawy, a w sum ie dawała na pewno podstawy do uogólniających ocen, jakie powsta­ w a ły w społeczeństw ie. Szacunek bowiem i poważanie dla zawodu ad­ wokackiego zależą nie tylko od należytego w ykonyw ania przez adwoka­ tów ich pracy zawodowej, ale w nie m niejszym stopniu także od zwią­ zania się adwokatury z życiem społecznym przez aktywną pracę społe­ czną. 7

5 W ł o d z im ie r z I l j i c z L e n i n — K r ó t k i z a r y s ż y c i a i d z i a ł a l n o ś c i , I n s t y t u t M a r k s a — E n g e l s a —L e n i n a , W y d a w n i c t w o L i t e r a t u r y w J ę z y k a c h O b c y c h , M o s k w a 19)5.

6 R o m a n Ł y c z y w e k : O s p o ł e c z n e j r o l i i p r a c y a d w o k a t u r y , „ P a l e s t r a ” n r 6/1988. 7 E d m u n d M a z u r : O c e n y i w n i o s k i , „ P a l e s t r a ” n r 1/1967.

:wr 3 ( i n ) Rola a d w o ka ta w ż y c iu p o lity c z n y m i spo łeczn ym 27

Pasja społeczna, pasja niesienia ludziom pomocy w w alce o postęp i sprawiedliwość społeczną są m otyw em takiego działania adwokatów. Ogromna większość spośród nas daje również ogromny w kład swego trudu, czasu i doświadczenia przez podejmowanie się bezinteresownej pracy w ogólnych akcjach społecznych i w licznych organizacjach.

Praca społeczna w naszym ustroju zm ieniła swój charakter: filantropię zastąpiła postawa ideologiczna związana z socjalizm em i humanizmem, które są źródłem jej siły i znaczenia.

Adwokaci działają w niezm iernie licznych organizacjach społecznych, że w ym ien im y tu przykładowo Polski K om itet Opieki Społecznej, Zwią­ zek Harcerstwa Polskiego, Związek M łodzieży Socjalistycznej, Związek M łodzieży W iejskiej, Towarzystwo W iedzy Pow szechnej, lokalne tow a­ rzystw a naukowe (jak Płockie czy Radomskie), Liga Kobiet, Związek Bojow ników o Wolność i Demokrację i w iele innych.

Podane w yżej przykłady na pewno nie obejmują w szystkich w ycin­ ków pracy społecznej, gdzie czynni są adwokaci. N ie tu m iejsce, aby om awiać cele i zadania ZPP. Działalność tej organizacji, do której na­

leży znakomita większość adwokatury, jest wyrazem społecznego zaan­ gażowania adwokatów.

Ten szeroki przegląd organizacji społecznych, w których czynni są adwokaci, jest wyrazem postulatu, że adwokat w życiu społecznym m usi być wszechstronny. Charakter pracy adwokata powoduje, że zna nn dobrze nieprawidłowości w ystępujące w naszym życiu gospodarczym i społecznym i stąd jego wrażliwość na te nieprawidłowości powinna być w ię k sz a .7a

Czynny udział w pracach społecznych ma doniosłe znaczenie rów­ nież dla pracy zawodowej adwokata, albowiem praca społeczna pozwala poznawać problemy życia społecznego i w ten sposób przyczynia się do lepszego w ykonyw ania zawodu.

A d w o k a t a s ą d

Proces sądowy spełnia poważną rolę wychow aw czą w stosunku nie ty lk o do oskarżonego lub stron w procesie cyw ilnym , ale w nie m niej­ szym stopniu również w stosunku do świadków lub osób obecnych na

sali i przysłuchujących się przebiegowi rozprawy. N ie tylko to, co m ów i sędzia, ale także w ypowiedź prokuratora i adwokatów na długo pozostają w pamięci słuchaczy, nieraz na całe życie. Bezpośrednie wra­ żenia w yniesione z sali sądowej są tą podstawą, na której ogromnie du­ żo ludzi urabia sobie w łasne m niem anie o wym iarze sprawiedliwości. W ypływ a stąd w ielka odpowiedzialność za treść słów w ygłaszanych w sądzie, i to zarówno w przem ówieniach końcowych, jak i w toku przewodu sądowego.

Głos adwokata z ław y obrończej rozlega się donośnie. Przem awiając w konkretnej sprawie, adwokat w w ypow iedzi swej dokonuje oceny stanu faktycznego i zjawisk będących przedmiotem rozprawy. Ocena ta zawsze będzie m iała źródło w politycznej i prawnej świadom ości

adwo-7a H e n r y k P a l u s z y ń s k i : O p r a c y s p o ł e c z n e j a d w o k a t u r y , „ P a l e s t r a ” n r 3—4/1966; F r a n c i s z e k W e n t o w s k i : P o l s k i K o m i t e t P o m o c y S p o ł e c z n e j — w d z ię c z n e p o le d o p r a c y s p o ł e c z n e j a d w o k a t ó w , „ P a l e s t r a ” n r 10/1966.

kata, będzie wyrazem jego postawy społecznej, a także jego poglądów politycznych, czy naw et filozoficznych.

To ważne zagadnienie było jednym z tem atów poruszonych na ze­ braniu dyskusyjnym zorganizowanym przez K olegium Redakcyjne „Pa- lestry” w dn. 22.111.1962 r . 8

Odpowiedzialność polityczna adwokata za w ygłaszane słowa była jednym z tem atów poruszanych wów czas przez dyskutantów. Został w yrażony pogląd, że zwłaszcza w procesach karnych przem awiający adwokat pow inien dawać wyraz sw em u wyrobieniu politycznemu. Po­ w inien również pamiętać o wadze argum entów w ysuw anych w obronie oskarżonego. N ie należy np. w procesach krym inalnych wygłaszać pło­ m iennych przem ów ień naszpikowanych cytatam i z klasyków m arksiz­ mu nie związanym i ze sprawą i pow oływ ać argum entów nie dostosowa­ nych do rodzaju sprawy. K onieczny jest umiar i takt w wystąpieniach przed sądami. K onieczne jest dostosowanie w agi argum entów do rodza­ ju sprawy i rodzaju przestępstwa.

W ypowiedź ta spotkała się z aprobatą uczestniczącego w dyskusji W iceministra Sprawiedliwości Kazimierza Z a w a d z k i e g o , który w y ­ raził pogląd, że na obrońcy ciąży obowiązek dokonania w e w łaściw ej form ie oceny politycznej i społecznej szkodliwości przestępstwa.

R eprezentatyw ny pogląd na tem at w ychow aw czej roli w ystąpień adwokata w sądzie sform ułowany został przez profesora M. S. S t r o- g o w i c z a, członka korespondenta Akademii Nauk ZSRR 9, w sposób następujący: „Adwokat broni konkretnej osoby przed konkretnym i za­ rzutami. Jednakże w ielkim błędem byłoby sądzić, że jedynie przemó­ w ienie prokuratora i oskarżyciela społecznego ma znaczenie społeczno- -polityczne i w ychow aw cze, natomiast przem ówienie adwokata ma zna­ czenie wyłącznie procesowe, jako dające tylko fachową analizę zarzu­ tów oskarżenia. W ystąpienie adwokata przed sądem zawsze w yw ołu je

oddźwięk społeczny. D latego też adwokat nie m oże ograniczać się do rozważenia okoliczności sprawy z punktu widzenia prawnego. Pow inien je również przeanalizować od strony m oralnej i społeczno-politycznej.

Innymi słow y, obrońca pow ołany jest nie tylko po to, by w ydobyć ze spraw y w szystko, co przemawia na korzyść oskarżonego i co daje gw a­ rancję, że oskarżony poprawi się i okupi swą w inę, lecz także po to, by w yjaśnić te warunki życiow e, w p ływ y i przyczyny, których splot do­ prowadził niezrównoważonego sprawcę do popełnienia przestępstwa.' Co w ięcej, przem ów ienie adwokata powinno rzucić światło na zasadniczą kw estię, która żyw o obchodzi przysłuchujących się jakiem ukolwiek pro­ cesowi: co należy uczynić, aby dopomóc sprawcy w znalezieniu słusznej drogi.

Pozycję adwokata w sądzie powinna określać ranga praworządności socjalistycznej i hum anitaryzm u socjalistycznego, powinna też ona zna­ leźć dobitny w yraz w jego przem ówieniach.”

N a zagadnienia te zwraca również uw agę N. C z e t u n o w a w ogło­ szonym w r. 1966 artykule „Prawo do obrony”. 10

Zdaniem tej autorki — obrona w sądzie w ykonyw ana przez adwo­ kata powinna się przerodzić w obronę moralności społecznej jako rze­

8 „ F a l e s t r a ” n r 5/1962.

s M . S . S t r o g o w i c z : A d w o k a t w s ą d z i e , „ P a l e s t r a ” n r 3/1960.

N r 3 (111) Rola a d w o k a ta w ty c iu p o lity c z n y m i .*po’e cz vy m 29

czy w isty środek ogólnej w alki z przestępczością. Jednakże tylko uza­ sadniony wyrok, w ydany w w yniku wszechstronnego, pełnego i obiek­ tyw nego oraz zgodnego w prawem zbadania okoliczności sprawy, oddaje usługi społeczeństw u, umacnia poczucie legalności. Dlatego też adwo­ kat jako obrońca w procesie karnym obowiązany jest wykorzystać w szystkie ustawow e środki i sposoby obrony do w yjaśnienia okolicz­ ności, które mogą prowadzić do uniewinnienia oskarżonego lub złago­ dzenia jego odpowiedzialności.

W szystkie cytow ane w yżej poglądy na znaczenie politycznego w yro­ bienia obrońcy w procesie karnym i na ciążącej na adwokacie odpowie­ dzialności za słow o w ygłaszane na sali sądowej mają również zastoso­ w an ie w procesie cyw ilnym — po uw zględnieniu oczyw iście odmiennego charakteru tego procesu.

Zarówno w sprawach m ajątkowych, jak i w procesach z zakresu prawa rodzinnego pełnomocnik w procesie cyw ilnym dokonuje tej samej an alizy zjawisk i tak samo w przem ówieniu swoim daje wyraz swem u zaangażowaniu społecznemu.

O czyw iście żaden adwokat nie spełni prawidłowo tych zadań bez na­ leżytego poziomu zawodowego, bez fachowej w iedzy prawniczej na w y ­ sokim poziomie. Dział prawniczy „Palestry”, liczne artykuły pisane przez najw ybitniejszych znawców i teoretyków prawa, a także w ypowiedzi em inentnych przedstaw icieli praktyki służą w spólnie tem u celow i. Jest to konkretna pomoc w w ykonyw aniu zawodu, albowiem w yrobieniu po­ lityczn em u adwokata m usi towarzyszyć rzetelna wiedza prawnicza.

Przykładowo w ym ienić tu można zbiory i opracowania tem atycz­ n e, które pomagają w prawidłowym w ykonyw aniu zawodu adwokata, jak choćby np. Zdzisława K r z e m i ń s k i e g o opracowanie pt. „Adwo­ kat w orzecznictwie Sądu N ajw yższego” 11 i w iele innych, system atycz­ n ie ogłaszanych.

Problem atyce związanej ze stosunkiem adwokata do sądu poświęcony je st rozdział VI większego opracowania pod tytułem „Godność zawodu”, pióra adw. Stanisława J a n c z e w s k i e g o . 12

Adwokat, w ystępując przed sądem, m usi zawsze panować nad sobą i nad sw ym i reakcjami nawet wówczas, gdy zajdą okoliczności, które m ogłyb y go wyprowadzać z równowagi. Ani na chw ilę nie może on za­ pominać, że sąd jest organem w ładzy państwowej ustawowo powołanym do orzekania i że niezależnie od tego, jakie osoby zasiadają w składzie sądzącym i jak prowadzona jest rozprawa, sądowi należy się poszano­ w anie. Zew nętrznym wyrazem tego poszanowania jest zachowanie się

adwokata na rozprawie, nacechowane poprawnością, umiarem i taktem. Uchybienie tym zasadom przynosi ujm ę przede w szystkim samemu adwokatowi, a jednocześnie jest uchybieniem obowiązkowi szacunku, jaki n ależy sądowi okazywać.

A w ięc również forma w ystąpień adwokata i jego zachowanie się w o­ bec socjalistycznego wym iaru sprawiedliwości jest też dowodem postawy i wyrobienia społeczno-politycznego adwokata.

Nie dotyczy to samej tylko rozprawy, choć jest ona najbardziej spe­ ktakularną częścią procesu. Stosunek do sądu wyraża się w całokształcie

11 „ T a l e s t r o ” n r 3'19>7, n r 6/1961 i n r 3/5963.

czynności adwokata związanych z prowadzeniem sprawy. Adwokat bo­ w iem m usi zawsze pamiętać, że jest nie tylko zastępcą prawnym k lien ­ ta, ale również przedstawicielem zawodu powołanego do w spółuczestni­ czenia w w ym iarze sprawiedliwości i umacniania porządku prawnego. Adwokat nie m oże w ięc czynić posunięć, które w jakikolwiek spo­ sób godziłyby w praw idłow y wym iar sprawiedliwości, nie może zgła­ szać wniosków ani czynić niczego, co m ogłoby stwarzać chociażby po­ zory przeszkadzania prawidłowości postępowania przy wym ierzaniu spra­ w iedliw ości przez sądy.

N ie do pom yślenia są więc jakiekolwiek działania procesowe obli­ czone tylko na przeciągnięcie procesu, choćby m iały one naw et oparcie w przepisach proceduralnych, ale uw zględniające nie interes w ym iaru sprawiedliwości, lecz świadom e działanie na zwłokę.

Z drugiej strony trzeba stwierdzić, że obowiązkiem adwokata jest czynienie w szystkiego, co sprzyja prawidłowem u w ym iarow i sprawie­ dliwości. Chodzi w ięc tu przede w szystkim o obowiązek wyrażający się w dbałości o n ależyty poziom zawodowy. Wyraża się on nie tylko w treści w ystąpień słow nych, ale w równym stopniu w e w łaściw ym i sta­ rannym redagowaniu pism procesowych, skarg rew izyjnych, zażaleń i w szelkich innych w ystąpień na piśmie.

Poziom pracy adwokata, sum ienność argum entacji prawniczej i do­ kładność opracowania stanu faktycznego jest w ielką pomocą dla sądów , poziom zaś tej pracy ma duży w p ły w na orzecznictwo. Wysoka jakośfc pracy adwokatów leży w ięc w interesie społecznym .

E t y k a z a w o d o w a

W tym m iejscu problematyka niniejszego artykułu wkracza na teren zagadnień objętych nazwą etyki zawodowej. Jest to tem at szeroko i czę­ sto poruszany na łamach „Palestry”.

W ysoki autorytet i dobre im ię można sobie wyrobić tylko przez rze­ telną pracę i posiadanie w ysokich kw alifikacji zawodowych i etycznych. N ależy dążyć do tego, aby walory te sta ły się powszechne. Pow inno ta być stałą troską organów samorządu adwokackiego. Zagadnienia etyk i adwokackiej i godności zawodu pow inny leżeć w centrum zainteresowań organów samorządu.

Problem atyka ta znalazła odbicie w publikacjach naszych działaczy sam orządow ych.13

W ypełnianie przez adwokata obowiązków gorliwie, sum iennie i zgod­ nie z przepisami prawa stanowi przede w szystkim o skuteczności pracy adwokata przy w ykonyw aniu funkcji publicznej związanej z w ym iarem sprawiedliwości.

Sform ułowanie to zawarte w trzech określeniach: g o r l i w i e , s u ­ m i e n n i e i z g o d n i e z p r z e p i s a m i p r a w a zawiera najbar­ dziej lapidarną wskazów kę ujętą w tekście ślubowania adwokackiego (art. 6 prawa o ustroju adwokatury z dn. 19 grudnia 1963 r.) a doty­ czącą etyki adwokackiej.

13 S t a n i s ł a w G o d l e w s k i : p o r o k u r e f o r m y , „ P a l e s t r a ” n r 7—8/1965; t e n ż e : O n i e ­ k t ó r y c h a k t u a l n y c h p r o b l e m a c h a d w o k a t u r y , , , P a i e s t r a ” n r 22/1966.

N r 3 (111) Rola a d w o ka ta w ż y c iu p o lity c z n y m i sp o łeczn ym 31

Etyka zawodu adwokata — to problem o w ielkim bogactwie zagad­ nień.

Praw idłow e postępowanie przy w ykonyw aniu czynności zawodowych wym aga doświadczenia, taktu, subtelności, a przede w szystkim w łaści­ w ej postaw y politycznej i społecznej.

Zasady etyki nie pow inny jednak być stosowane tylko intuicyjnie albo też nie pow inny być zdobywane indywidualnie przez każdego adwo­ kata w w yniku w ieloletniej pracy osobistej.

,,Palestra” czynnie uczestniczyła w pracach zm ierzających do skody- fikowania zasad etyki zawodowej, która przecież musi być dostosowa­ na do zm ieniających się w arunków i zasad w ykonyw ania zawodu.

Kodeks etyki zawodowej ogłoszony jako wkładka do nru 6 „Palestry” z 1961 r., opracowany przez grono najw ybitniejszych prawników i uchw a­ lony przez Naczelną Radę Adwokacką w dniach 6 i 7 maja 1961 r., sta­ now ił pierw sze system atyczne opracowanie zasad etyki adwokackiej i godności zawodu. I chociaż wobec zm ienionych warunków ustaw ow ych w ykonyw ania zawodu wym aga on m oże w niektórych m iejscach popra­ w ek czy uzupełnień, to jednak podstawowa treść jego postanowień w niczym się nie zdezaktualizowała.

Czuwanie nad prawidłowym w ykonyw aniem zawodu przez członków izb adwokackich jest jednym z w ażnych zadań politycznych, jakie stoją przed organami samorządu zawodowego.

„Jednym z istotnych znamion samorządu adwokackiego jest to, że w ręce tego samorządu oddano postępowanie w sprawach dyscyplinar­ nych. K om isje dyscyplinarne pochodzą z wyboru, są całkowicie nieza­ w isłe i podlegają w zakresie orzecznictwa tylko przepisom prawa” — tak rozpoczyna jedną ze sw ych w ypowiedzi publicystycznych W icem inister Spraw iedliw ości Kazimierz Z a w a d z k i . 14

Orzecznictwo dyscyplinarne nie tylko stanowi oręż w w alce z przeja­ wam i niew łaściw ego stosunku do w ykonyw ania zawodu adwokata, ale ma również znaczenie wychow aw cze i inform ujące w stosunku do ogółu adwokatury. Orzeczenia bowiem w ydane przez kom isje dyscyplinarne rozstrzygają w iele zagadnień spornych czy niejasnych, subtelnie roz­ strzygają delikatną problematykę zawodu adwokackiego.

Dlatego też dla w łaściw ej postawy społecznej adwokata w dziedzinie jego pracy zawodowej niezbędna jest znajomość orzecznictwa dyscypli­ narnego i tez oraz nakazów etyki w ynikających z poszczególnych orze­ czeń. Celowi tem u służą liczne w kładki poświęcone ilustracji zasad ety­ ki I5, jakimi są orzeczenia w sprawach dyscyplinarnych — niezależnie od bieżącego publikowania ważniejszych orzeczeń.

Poziom etyki zawodowej wśród ogółu adwokatury jest sam w sobie zjaw iskiem natury politycznej i społecznej, będącym przedmiotem zain­ teresowania nie tylko władz państwow ych czy samorządowych, ale rów­ nież szerokich mas naszego społeczeństwa. Jest to częsty tem at artyku­ łów publicystycznych w prasie krajowej, przedmiot dyskusji i polemik. Dlatego też na władzach samorządu ciąży zadanie zarówno form uło­

14 K a z i m i e r z Z a w a d z k i : P o s t ę p o w a n i e d y s c y p l i n a r n e w s p r a w a c h a d w o k a t ó w , „ P a ­ l e s t r a ” n r 1/1965.

15 W ł a d y s ł a w 2 y w i e k i : , ,F a l e s '.r a ” n r 32'i980 i n r 9/19*2; W ł a d y s ł a w Ż y w i e k i i Z d z is ła w K r z e m i ń s k i , „ F a l e s - r a ” n r 5/196P.

w ania i rozwijania obowiązujących zasad etyki zawodu adwokackiego, jak i czuwania nad aktualnym stanem tejże etyki wśród ogółu adwoka­ tów .

Jest to zadanie polityczne o ogromnej doniosłości społecznej.

System atycznie ogłaszane publikacje, m ające charakter ocenny i po­ chodzące od odpowiedzialnych działaczy samorządu adwokackiego, speł­ niają w sposób w łaściw y tę r o lę .15

Zbiór zasad etyki adwokackiej i godności zawodu oraz system atyczne opracowania orzecznictwa dyscyplinarnego stanowią cenną i niezbędną pomoc w w ykonyw aniu zawodu przez każdego adwokata. Istota tej po­ m ocy sprowadza się do tego, żeby w różnych sytuacjach w ym agających szybkiej decyzji adwokat nie potrzebował zgadywać, co powinien zro­

bić, żeby nie potrzebował szukać rady u bardziej doświadczonych kole­ gów , lecz żeby m ógł, porównując konkretny wypadek z przepisami ko­ deksu etyki zawodowej, wyciągnąć szybko wniosek, czy projektowany przez niego sposób postępowania nie narazi go na zarzuty i ewentualną odpowiedzialność dyscyplinarną, a przede w szystkim — czy sposób ten zgodny będzie z w łaściw ą postawą społeczną i polityczną.

A d w o k a t a k l i e n t

Teza, bardzo często formułowana w socjalistycznej literaturze praw­ niczej, że „adwokat jest w spółczynnikiem wym iaru sprawiedliwości”, w łaściw ie rozumiana w dziedzinie stosunków: adwokat— klient, ozna­ cza, że adwokat przyczynia się do prawidłowego wym iaru sprawiedli­ wości przez należytą obronę interesów prawnych swego klienta w gra­ nicach prawa i etyki.

Jest to problematyka będąca zawsze w polu widzenia zarówno orga­ nów samorządu adwokackiego, jak i organizacji politycznych działają­ cych przy radach adwokackich.

Wagę politycznego problemu, jakimi są stosunki m iędzy adwokatem a klientem , obrazuje sprawozdanie z otwartego zebrania Podstawowej Organizacji Partyjnej przy W arszawskiej Radzie A d w okackiej.17 Zebra­ nie to poświęcone było również innym problemom etyki zawodowej

i zwołane zostało z okazji uchwalenia w dniach 6 i 7 maja 1961 r. Drzez Naczelną Radę Adwokacką Zbioru zasad etyki zawodowej i godności zawodu.

W ystępując przed sądem — podkreślali uczestnicy zebrania — adwo­ kat powinien zawsze mieć na uwadze interes Państwa Ludowego i in ­ teres społeczny. Zaniedbanie tego obowiązku w ynikającego z etyki za­ wodow ej łatw o m oże prowadzić do nadużycia wolności słowa.

W ystępując w im ieniu swego klienta przed sądem, adwokat nie może zapominać, że jest obyw atelem państwa i członkiem społeczeństwa i że obowiązków, jakie stąd dlań wynikają, pomijać nie wolno.

16 w ł a d y s ł a w Z y w i e k i : K r y t y c z n i e o d y s c y p l i n i e a d w o k a t u r y , „ P a l e s t r a ” n r 2 i 3— <»/1958; t e n ż e : O d y s c y p l i n i e a d w o k a t u r y o p t y m i s t y c ? n i e , „ P a l e s t r a ” n r 4/1959; Z y g m u n t S k o c z e k : S y t u a c j a w a d w o k a t u r z e w e d ł u g o c e n y r z e c z n i k a d y s c y p l i n a r n e g o , „ P a l e s t r a ” n r 9/1962; T a d e u s z S a r n o w s k i : w tr o s c e o g o d n o ś ć i e t y k ę z a w o d u a d w o k a t a , „ P a l e s t r a ” n r 10/1965; F r a n c i s z e k S a d u r s k i i T a d e u s z S a r n o w s k i : A k t u a l n e p r o b l e m y p o s t ę p o ­ w a n i a d y s c y p l i n a r n e g o , „ P a l e s t r a ” n r 12/1966, s t r . 1 1 —21. n „ P a l e s t r a ” n r 11/1951.

K r 3 (111) Rola adwokata w życiu politycznym i społecznym 33

W łaściwe rozumienie tego interesu, który jest interesem najw yższego ^ rzędu, jest miarą upolitycznienia adwokata.

N ie pow inniśm y jednak zapominać, że istnieje jeszcze poza samą sa­ lą sądową w iele sytuacji, kiedy adwokat oddziałuje na klienta, przy

czym w p ływ ten może być pozytyw ny lub nie.

Adwokat, będąc doradcą i obrońcą człowieka, w yw iera na niego w p ły w w ychow aw czy, kształtując jego pojęcia o prawie i metodach dzia­ łania, o stosunku do władz i o prawidłowym postępowaniu wobec in­ n ych ludzi.

Oddziaływanie to powinno pozostawać w zgodzie z założeniami poli­ tycznym i, społecznym i i gospodarczymi naszego państwa.

O ddziaływanie takie jest niew ątpliw ie bardzo ważne z punktu w i­ dzenia budowania społeczeństwa socjalistycznego,, jeżeli następuje ono z praw idłow ych pozycji politycznych i społecznych.

N ie tylko w czasie trwania procesu, ale już w fazie rozmów w stęp­ nych z klientem adwokat oddziałuje na niego samego, a pośrednio także na jego otoczenie. Oddziaływanie to będzie dodatnie, jeżeli adwokat zajm ie w łaściw e stanowisko, jeśli da dowód swego upolitycznienia i oby­ w atelskiej postaw y społecznej.

Szczególnie odpowiedzialne zadanie spada na adwokata, gdy repre­ zentuje on jednostkę gospodarki uspołecznionej, gdy działa jako pełno­ m ocnik osoby prawnej. Na szczególną w agę tego zagadnienia w skazyw ało w ielu przedstaw icieli samorządu adwokackiego. W yczerpująco jest to zagadnienie om ówione w artykule adw. Witolda D ą b r o w s k i e g o pt. „Adwokat w obsłudze prawnej jednostek państw ow ych”. 18

A rtykuł ten — pisany w okresie, gdy rozdział radcostw od praktyki adwokackiej był dopiero postulow any — om awiał szereg problemów, które następnie znalazły wyraz w uregulowaniu ustawow ym .

Jeden z naczelnych postulatów tego artykułu: konieczność objęcia ogółu adwokatury ubezpieczeniem społecznym — doczekał się, jak w ia­ domo, realizacji w ustaw ie z dnia 19 grudnia 1963 r.

Autor artykułu, wskazuje na konieczność przestrzegania szczególnej sum ienności i odpowiedzialności, jaka powinna cechować adwokata przy prowadzeniu spraw i sprawowaniu funkcji radcy prawnego jednostki gospodarki uspołecznionej, przestrzega też przed nadmierną kum ulacją

obowiązków przez adwokatów.

Również adw. Edmund M a z u r om ówił zagadnienie pom ocy prawnej świadczonej przez zespoły adwokackie na rzecz osób p ra w n y ch .lfl

P r a c a a d w o k a t a w z e s p o l e

Swojej postawie społecznej i politycznej adwokat daje wyraz rów­ nież w toku pracy na terenie zespołu.

Zagadnienie zespołów jako now ej, w yższej form y pracy zawodowej adw okata było przedmiotem bardzo licznych publikacji na łamach „Pa- le str y ”.

Trzeba również powiedzieć, że w iele głosów opowiedziało się za prze­

18 „ P a l e s t r a " n r 5/1960. is „ P a l e s t r a ” n r 6/1965. 3 — P a l e s t r a

prowadzeniem reform y zespołów, które zostały stworzone na podstawie przepisów prawa o ustroju adwokatury z 1950 r . 20

Postulaty te — jak wiadomo — zostały uw zględnione w ustaw ie o ustroju adwokatury z dnia 19 grudnia 1963 r. i w w ydanych do niej przepisach związkowych.

Reforma adwokatury związana z obowiązującą obecnie ustawą stała się przedmiotem szczególnej uwagi władz samorządu adw okackiego.21 Treść tej reform y, której celem było podniesienie poziomu zawodowego oraz doskonalenie postaw y społecznej i politycznej adwokatury przez stw orzenie now ych form pracy zawodowej, stała się przedmiotem licz­ nych dyskusji. N ie w szędzie zresztą spotkała się ta reforma z pełnym zrozumieniem.

Zasadnicze zagadnienie, jakim jest „charakter prawny zespołu adwo­ kackiego i stosunku łączącego adwokata z zespołem ”, zostało opracowane przez W iceprezesa Naczelnej Rady Adwokackiej adw. Stanisława G a r ­ l i c k i e g o w artykule ogłoszonym w nrze 4 „Palestry” z 1964 r. Za­ proponowane przez autora artykułu określenie zespołu, że:

„zespół adwokacki jest dobrowolnym socjalistycznym zrzeszeniem określonej liczby osób wpisanych na listę adwokacką, wyposażonym w osobowość prawną, spełniającym przewidziane ustawą funkcje samorządu zawodowego adwokatów oraz udzielającym w ramach stosunku zlecenia pomocy prawnej, przy czym dochód tego zrzesze­ nia dzielony jest m iędzy jego członków w sposób przewidziany przez ustaw ę”

wskazuje na to, iż w samej definicji zespołu i w istocie jego organizacji zawarte są treści polityczne i społeczne.

Jako komórka samorządu adwokackiego i jako dobrowolne zrzeszenie socjalistyczne określonej liczby adwokatów, zespół spełnia doniosłą rolę wychow awczą i kształtuje osobowość członków.

K olektyw na praca wyrażająca się w stałym kontakcie koleżeńskim ściśle związanym z w ykonyw aną pracą zawodową, wzajem ne porad­

nictw o i konsultacja, w spólne opracowywanie spraw i sybstytuow anie się w razie potrzeby — oto zasadnicze elem en ty pracy w zespole.

K ażdy członek zespołu przez swoją postawę, w zajem ny stosunek do kolegów i do w ykonyw anej pracy przyczynia się do w ytw orzenia atmos­ fery panującej w zespole.

Przestrzeganie zasad współżycia, w łaściw e pojm owanie obowiązków członka zespołu i nienaganne w ykonyw anie obowiązków zawodowych w ytwarza dobrą atmosferę, sprzyjającą z kolei dobrym wynikom pracy zespołowej.

Ogromna jest tu rola kierownika zespołu: obowiązki jego nie sprowa­ dzają się tylko do form alnego nadzoru nad biurowością czy też księgo­ wością zespołu, do mechanicznego rozdziału spraw prowadzonych z urzę­ du i do kontroli sybstytucji. Dobry kierow nik zespołu daje przykład swoją w łasną postawą zawodową i etyczną i od jego taktu, koleżeńsko- ści i um iejętności ustosunkowania się do kolegów zależy w znacznej mierze jakość pracy zespołu.

20 K a r o l S t a c h : J e s z c z e o z e s p o ła c h , „ P a l e s t r a ” n r 10/1960.

21 E d m u n d M a z u r : D o r o b e k W a r s z a w s k ie j R a d y A d w o k a c k i e j p o s z e ś c iu m i e s i ą c a c h p r a c y , „ P a l e s t r a ” n r 2/1965.

!*• 3 (111) Rola adwokata w życiu politycznym i społecznym 35

K ierownik zespołu pow inien również służyć radą w sprawach zawo­ dow ych, związanych z prowadzeniem spraw. Stąd też płynie postulat, żeby na kierowników zespołów w ybierani byli najlepsi adwokaci, repre­ zentujący zarówno w ysoki poziom świadom ości politycznej i społecznej, jak i wyróżniający się swą wiedzą prawniczą.

A le nie m oże być również i tak, żeby cała praca organizacyjna spa­ dała w yłącznie na barki kierownika zespołu. Członkowie zespołu po­ w inni tw orzyć kolektyw , który nie tylko bez oporu poddaje się kie­ rownictw u, ale zarazem pomaga czynnie kierownikowi, stwarzając przez samą swoją postawę elem ent kontroli społecznej nad w łaściw ą pracą kierownika.

Stałe doskonalenie pracy w zespole i podnoszenie jej poziomu jest zasadniczym politycznym obowiązkiem każdego członka zespołu.

*

O m ów ienie roli i pozycji adwokata w życiu politycznym i społecz­ nym byłoby niepełne, gdyby ograniczyło się tylko do tych w ycinków jego działalności, które są związane z w ykonyw aniem zawodu.

Zarówno z samej istoty zawodu adwokackiego, jak i z pełnionej przez adwokaturę funkcji publicznej, jaką jest udział w wym iarze sprawiedli­ wości, w ynikają dla każdego adwokata obowiązki, które bynajm niej nie ograniczają się do sfery czynności zawodowych. Obowiązki te sięgają głęboko w życie adwokata, w jego działalność pozazawodową i w jego postępowanie jako obyw atela i człowieka.

Stąd p łynie konieczność odpowiedniego postępowania adwokata w życiu publicznym i prywatnym .

N aczelnym obowiązkiem jest lojalność w zględem Państwa, którego dobrem adwokat powinien się zawsze kierować, poszanowanie władz państw ow ych, obowiązek strzeżenia godności i powagi zawodu adwo­ kackiego oraz obowiązek kierowania się zasadami honoru i uczciwości w sw ym postępowaniu.

Adwokat jest w oln y i nieskrępow any w sw ej działalności publicznej i w sw ym życiu pryw atnym w takim stopniu, w jakim jego działalność publiczna i jego życie prywatne tym obowiązkom nie uchybiają. W razie zaś naruszenia tej zasady pow inny wkraczać władze samorządowe, do których należy kontrola postępowania adwokata z punktu widzenia god­ ności zawodu.

W yw ody niniejsze dadzą się zatem zamknąć stw ierdzeniem , że w każ­ dej dziedzinie swej działalności życiow ej — czy to chodzić będzie o dzia­ łalność zawodową, publiczną, publicystyczną, społeczną lub jakąkolwiek

inną, czy też o postępowanie naw et w życiu prywatnym — adwokat po­ w inien zaw sze pamiętać, że naczelnym jego obowiązkiem — zgodnie ze złożonym ślubowaniem — jest „ p r z y c z y n i a ć s i ę z e w s z y s t - k i c h j s i ł d o o c h r o n y i u m a c n i a n i a p o r z ą d k u p r a w n e g o P o l s k i e j R z e c z y p o s p o l i t e j L u d o w e j ”.