Maria Cybulska
"Chęć zysku" i "korzyść majątkowa"...
Palestra 8/12(84), 82-83
82 P rzegląd p ra sy p ra w n ic ze j N r 12 (»4) w ie n ie t e j in s t y t u c j i w n a s z y m u s ta w o d a w s tw ie n a le ż y tłu m a c z y ć ty m , że k .p .c . z 1933 r. u w a ż a n y b y ł za je d n ą z n a jn o w o c z e ś n ie js z y c h u s ta w p ro c e s o w y c h i r e g u lo w a ł w y d a n ie w y r o k u zao c z n e g o w sp o só b o d m ie n n y n iż in n e u s t a w o d a w s t w a e u r o p e js k ie . K o d e k s p o s tę p o w a n ia c y w iln e g o d o p u sz c z a ł w y d a n ie w y ro k u z a o c z n e g o ty l k o , w r a z ie b e z c z y n n o śc i p o z w a n e g o (a n ie p o w o d a), w y łą c z a ł d z ia ła n ie f ik c ji p r z y z n a n ia , g d y w a k ta c h s p r a w y z n a jd o w a ły się d o w o d y n ie z g o d n e z tw ie r d z e n ia m i p o z w u , i n ie d o p u sz c z a ł do w y d a n ia w y ro k u zao c z n e g o , g d y p o z w a n y d o m a g a ł s ię ro z p o z n a n ia s p r a w y w je g o n ie o b e c n o śc i lu b z ło ż y ł ja k ie k o lw ie k w y ja ś n i e n ia . N ie d o p u s z c z a ln e b y ło ró w n ie ż w y d a n ie w y ro k u z a o c z n e g o w d ru g ie j in s ta n c ji. T e c e c h y w ła ś n ie , ja k ró w n ie ż to , że s p rz e c iw od w y r o k u zao czn eg o n ie p o z o s ta w a ł w k o liz ji z z a s a d ą d w u in s ta n c y jn o ś c i, w p ły n ę ły n a p o z o s ta w ie n ie i n s ty t u c ji w y r o k u zao c z n e g o p o m im o p o w a ż n e j re f o rm y , ja k i e j u le g ł n a sz p ro c e s c y w iln y . C e c h y p o z y ty w n e w y r o k u zao c z n e g o n ie m o g ły j e d n a k u s u n ą ć z a s a d n ic z e j k o n tr o w e r s ji p o m ię d z y f ik c ją p r z y z n a n ia a z a s a d ą p r a w d y o b ie k ty w n e j. Z ty c h w z g lę d ó w , z a c h o w u ją c in s ty t u c ję w y ro k u zao c z n e g o , u s ta w o d a w c a p o ls k i d o k o n a ł w n ie j s z e re g u z m ia n p o to , a b y u c z y n ić z n ie g o n a r z ę d z ie n o w e j tr e ś c i, z g o d n e z z a s a d a m i, k tó r y m z o s ta ł p o d d a n y p ro c e s c y w iln y . W d a ls z y m c ią g u a r ty k u łu a u t o r o m a w ia in s ty t u c ję w y r o k u z a o c z n e g o n a t l e o b o w ią z u ją c y c h p rz e p isó w k.p.c. A n a liz a p rz e p is ó w i o rz e c z n ic tw a w s k a z u je na to , że S ą d N a jw y ż s z y w id z i w w y ro k u z a o c z n y m ś r o d e k m o b iliz u ją c y p o z w a n e g o d o w łą c z e n ia się do p ro c e s u w ce lu u ja w n ie n ia p r a w d y o b ie k ty w n e j. T a p o z y ty w n a o c e n a p rz e z o rz e c z n ic tw o r o li w y r o k u zao c z n e g o z a d e c y d o w a ła o s ta n o w is k u K o m is ji K o d y f ik a c y jn e j, k tó r a w b r e w p o p rz e d n im p o g lą d o m u tr z y m a ła w y ro k zaocz n y w n o w y m k.p.c. P r o j e k t w p ro w a d z a w ty m z a k r e s ie p e w n e ty lk o z m ia n y , d o k tó r y c h n a le ż ą : 1. o b o w ią z e k p r o w a d z e n ia p o s tę p o w a n ia d o w o d o w e g o , g d y b e z c z y n n y m p o zw a n y m j e s t S k a r b P a ń s tw a lu b je d n o s tk a g o s p o d a r k i u s p o łe c z n io n e j,
2. o b o w ią z e k o p a tr z e n ia w y r o k u zao c z n e g o p o u c z e n ie m o p r z y s łu g u ją c y c h środ k a c h z a s k a r ż e n ia , 3. o g ra n ic z e n ie o b o w ią z k u u z a s a d n ia n ia w y r o k ó w z a o c z n y c h z u r z ę d u ty lk o do w y p a d k ó w , w k tó r y c h w y d a n ie w y ro k u z a o c z n e g o u w z g lę d n ia ją c e g o p o w ó d :tw o p o p rz e d z iło p o s tę p o w a n ie d o w o d o w e lu b ż ą d a n ie p o w o d a , 4. w p ro w a d z e n ie w y ją tk u od z a s a d y , że k o s z ty r o z p r a w y z a o c z n e j i sp rzeciw u p o n o s i z a w sz e p o z w a n y w w y p a d k u n ie z a w in io n e g o n ie s ta w ie n n ic tw a n a roz p r a w ę , 5. o g ra n ic z e n ie d o p u sz c z a ln o śc i c o fn ię c ia s p r z e c iw u p rz e z p o z w a n e g o p rz e z jz a - le ż n ie n ie c o fn ię c ia od z g o d y s ą d u ; c o fn ię c ie s p r z e c iw u n ie b ę d z ie s k u te c z n e , jtżeli o k a ż e się, że n ie je s t o n o z g o d n e z z a s a d a m i w s p ó łż y c ia sp o łe c z n e g o lu b in tere s e m o só b u p ra w n io n y c h .
A u to r k o ń c z y sw e w y w o d y n a s tę p u ją c y m i s ło w a m i: „ P rz e w id z ia n e z m ia n y sta n o w ią d a ls z y ro z w ó j in s ty tu c ji w y ro k ó w z a o c z n y c h p o d ro d z e , ja k ą w y tk n ę ła prak t y k a , a u to r o w a ła d o k tr y n a p o ls k ie g o p ro c e s u c y w iln e g o ”.
„C h ę ć zysku“ i „k o rz y ś ć m a ją tk o w a “ ...
M ie c z y s ła w S z e r e r n a ła m a c h zesz. 10 (1964) „ P a ń s tw a i P r a w a ” o m a w ia po w y ż s z e p o ję c ia .
„ O d ró ż n ie n ie w n a s z y m p r a w ie k a r n y m p o ję c ia z y s k u od p o ję c ia k o rz y ś c i r m - t e r i a l n e j j e s t je d n y m z ty c h z a g a d n ie ń , k tó r e o d p r z e s z ło 30 l a t z n a c z n ie czę;cie)
N r 12 (84) P rzegląd p ra sy p ra w n ic zej 83
p r z e c i n a s ię a p o d y k ty c z n y m i tw ie r d z e n ia m i, n iż p r ó b u je się ro z w ią z a ć g łę b s z ą a n a liz ą (...)”• T y m i s ło w a m i a u to r w p ro w a d z a c z y te ln ik a w ęedno z’ £ a d n !Pniq.
J e d y n ą k o d e k s o w ą w s k a z ó w k ą , j a k ro z u m ie ć „ch ęć z y s k u ” , z n a jd u j e m y w a rt. 47 § 2 k .k ., w k tó r y m ch ęć z y s k u o k re ś lo n o ja k o n is k ą p o b u d k ę . K o m is ja K o d y f i k a c y jn a w u z a s a d n ie n iu części o g ó ln e j k.k. p o d k re ś liła , że je d y n ie n is k ie p o b u d k i p r z e s tę p s t w a „ s ta n o w ić m o g ą s łu s z n e u s p r a w ie d liw ie n ie o d e b r a n ia s k a z a n e m u czy to s z c z e g ó ln y c h w y ró ż n ie ń , ja k im i d o tą d d a rz y ło go sp o łe c z e ń stw o , czy n a w e t p o w s z e c h n y c h p r a w p u b lic z n y c h , z ja k i c h k o rz y s ta k a ż d y o b y w a te l” . T e r m in „ k o r z y ś ć m a t e r i a l n a ” n ie z o sta ł w części o g ó ln ej k .k . w ogóle w p ro w a d z o n y . W cz ę śc i s z c z e g ó ln e j k .k . n a to m ia s t m a m y d o c z y n ie n ia z a ró w n o z p o ję c ie m „ z y s k u ” , k tó r y p o ja w ia s ię w c z te re c h p rz e p is a c h , ja k i z p o ję c ie m „ k o rz y śc i m a j ą tk o w e j” , o k t ó r e j m o w a a ż w d w u n a s tu a r t y k u ła c h . W o rz e c z n ic tw ie są d o w y m i p iś m ie n n ic tw ie p r a w n ic z y m u s ta lił się p o g lą d — b liż e j n ie u z a s a d n io n y — że k o rz y ś ć m a ją tk o w a je s t p o ję c ie m sz e rsz y m , n a to m ia s t zy sk p o ję c ie m w ę ższy m . O d s tr o n y ję z y k o w e j o b a p o ję c ia n ie o d b ie g a ją je d n a k od sieb ie, co n ie o z n a c z a , ż e b y w ję z y k u p r a w n ic z y m r ó ż n ic a ta k a n ie m o g ła is tn ie ć .
Z e s ta w ia ją c p rz e p is y u s ta w , p o g lą d y o rz e c z n ic tw a i n a u k i p r a w a k a r n e g o a u t o r d o c h o d z i d o w n io s k u , że t r a k to w a n ie k o rz y ś c i m a ją tk o w e j ja k o p o ję c ia sz e rsz e g o , a z y s k u j a k o p o ję c ia w ęższeg o , u z n a w a n ie , że m o ż liw a je s t k o rz y ś ć „ g o d z iw a ” , z y s k z a ś n o si s ty g m a t n is k ie j p o b u d k i — n ie z n a jd u j e u z a s a d n ie n ia . K lu c z a do r o z r ó ż n ie n ia ty c h p o ję ć n a le ż y — z d a n ie m a u to r a — s z u k a ć g d z ie in d z ie j. Z a m ia s t z a s ta n a w i a ć się n a d ty m , czym je s t zy sk , a czy m k o rz y ś ć m a j ą tk o w a , n a le ż y z w ró c ić u w a g ę n a to , k im je s t c z ło w ie k , k tó r y p o p e łn ił p rz e s tę p s tw o , z ja k i e j p o
b u d k i to u c z y n ił i w ja k im celu.
T a k w ła ś n i e w y p o w ie d z ia ł się W o lte r w sw y m „ P r a w ie k a r n y m ” . A u to r p o d z ie la w p e łn i te n p o g lą d p o d k r e ś la ją c , że z a g a d n ie n ie p o w in n o z n a le ź ć ro z w ią z a n ie n ie w p ła s z c z y ź n ie d o g m a ty c z n o -p r a w n ic z e j, lecz w p ła s z c z y ź n ie so c jo lo g ic z n e j. Z a s t a n a w ia n ie się n a d „ w y s o k o ś c ią ” c z y „ n is k o ś c ią ” p o b u d k i n ie p ro w a d z i d o c e lu , n a t o m ia s t p y ta n i a , n a k tó r e n a le ż y z n a le ź ć o d p o w ie d ź — to p y ta n ia n a s t ę p u ją c e : czy s p r a w c a m ia ł s k r u p u ły w ła m a n iu s o lid a rn o ś c i sp o łe c z n e j? czy m ia ł św ia d o m o ś ć s z k o d liw o ś c i s p o łe c z n e j sw eg o d z ia ła n ia ? w ja k im s to p n iu w y k a z a ł n ie z r o z u m ie n ie r o li m ie n ia s p o łe c z n e g o w n a s z e j g o s p o d a rc e ? itp . W r o z w a ż a n ia c h , czy s p r a w c a z a b o ru p o w in ie n b y ć s k a z a n y — p o z a k a r ą w ię z ie n ia — ró w n ie ż n a u t r a t ę p r a w a w y b o rc z e g o , u rz ę d u itp ., n ie p o m o ż e sę d z ie m u z a w a r te w w y ty c z n y c h S ą d u N a jw y ż sz e g o z 1962 r. s tw ie rd z e n ie , że „ ch ęć z ^ s k u je s t p o ję c ie m w ę ż sz y m od p o ję c ia k o rz y ś c i m a ją tk o w e j i s ta n o w i je d n ą z n is k ic h p o b u d e k ” . „ S ę d z ia d z is ie jsz y — w y w o d z i a u t o r — ch ce i m u si w ie d z ie ć , w e d le j a k ic h n ie m o r a liz a to r s k o m ę tn y c h , lecz sp o łe c z n ie ja s n o k r y ty c z n y c h o cen m a p a tr z e ć n a n ie b e z p ie c z e ń s tw o p o lity c z n e o b ecn o ści s k a z a ń c a w ży c iu z b io r o w y m po w y p u s z c z e n iu go z w ię z ie n ia (...).” M . C y b u l s k a W n r z e 23 z d n ia 8 lis to p a d a 1964 r. „ P r a w a i Ż y c ia ” z n a jd u je m y d w a a r t y k u ł y d o ty c z ą c e ra d c ó w p r a w n y c h . P ie r w s z y z ty c h a r ty k u łó w — to Blaski i cie n ie p ió r a J . K r u s z e w s k i e j i T. J a c k o w s k i e g o . C h o d z i o b la s k i i c ie n ie z a w o d u r a d c y p ra w n e g o . W b re w ty tu ło w i m o w a j e s t n a jp r z ó d o c ie n ia c h , a d o p ie ro p o te m o b la s k a c h .
