Zabezpieczanie płatności świadczeń alimentacyjnych należnych od osób wyjeżdżających za granicę

Jan Ciszewski

Zabezpieczanie płatności świadczeń

alimentacyjnych należnych od osób

wyjeżdżających za granicę

Palestra 25/10-12(286-288), 26-37

1981

JAN CISZEWSKI

Zabezpieczanie płatności świadczeń alimentacyjnych

należnych od osób wyjeżdżających za granicę

W z w ią z k u z e w z ra s ta ją c ą o b e c n ie lic z b ą w y ja z d ó w za g ra n ic ą c o ra z czą -

ś c ie j w y ła n ia s ię w p r a k ty c e d o n io sła sp o łe c z n ie k w e s tia z a b e z p ie c z a n ia p ł a t ­

n o ś c i a lim e n tó w n a le ż n y c h o d o só b w y je ż d ż a ją c y c h za gra n ic ą . T e m a t y k a ta n i e z n a la z ła d o ty c h c z a s w y s ta r c z a ją c e g o n a ś w ie tle n ia w d o k t r y n i e i o r z e c z n ic ­ t w i e S ą d u N a jw y ż s z e g o . A u to r r o z w a ż a e w e n tu a ln e s p o s o b y za b e z p ie c z e n ia p ła tn o ś c i ty c h a lim e n tó w , u w z g lą d n ia ją c tr e ś ć a rt. 4 u s t. 2 u s t a w y o p a s z p o r ­ ta c h , k t ó r y u p r a w n ia o rg a n p a s z p o r to w y d o o d m o w y w y d a n ia p a s z p o r tu . 1.

1. Punktem wyjścia niniejszych rozważań jest stwierdzenie, że ostatnie lata przyniosły gwałtowny wzrost liczby wyjazdów obywateli PRL za granicę.1 Wy­ jazdy te odbywają się min. na tle realizowania współpracy kulturalnej, nauko­ wej, technicznej między Polską a innymi państwami. Znaczny wzrost wymiany osobowej z zagranicą pozostaje ponadto w związku z rozwojem ruchu turystycz­ nego. Wspomnieć wreszcie należy, że mają też miejsce wypadki opuszczania Pol­ ski na stałe, np. w związku z emigracją do RFN (w ramach tzw. łączenia rodzin) lub też w związku z zawarciem związku małżeńskiego z cudzoziemcem zamieszka­ łym za granicą. Poza tym nasiliły się ostatnio wyjazdy .młodych ludzi w poszuki­ waniu za granicą pracy zarobkowej.

Otóż w wypadku gdy określona osoba będąca dłużnikiem wyjeżdża na stałe czy tylko czasowo za granicę, powstaje zagadnienie, czy i ewentualnie w jaki sposób powinna ona zabezpieczyć płatność obciążających ją świadczeń. Kolejne pytanie do­ tyczy kwestii, czy takie ewentualne zabezpieczenie powinno być pozostawione wy­ łącznie osobom bezpośrednio zainteresowanym (wg relacji wierzyciel—dłużnik), czy też pewne uprawnienia w tym zakresie należy przyznać określonym organom pań­ stwowym.

Ograniczając swoje rozważania w poruszonej kwestii tylko do zobowiązań ali­ mentacyjnych, pragnę postawić pytanie, czy określone zabezpieczenia powinny wchodzić w rachubę także w sytuacji, gdy między Polską a państwem obcym, do którego wyjeżdża dłużnik, istnieje umowa międzynarodowa przewidująca do­ chodzenie alimentów.

2. Z punktu widzenia możliwości dochodzenia alimentów przez wierzycieli za­ mieszkałych w Polsce od dłużników przebywających za granicą możemy dokonać pewnej klasyfikacji tych obcych państw. Otóż jest grupa państw, z którymi Polska zawarła szczegółowe umowy dwustronne o obrocie prawnym. Umowy te określają, jakiego państwa organy są właściwe do przeprowadzenia postępowania sądowego oraz jakie prawo materialne (polskie czy obce) stosuje się w takim postępowaniu. Ponadto umowy te zawierają postanowienia o wzajemnym uzna­ waniu i wykonywaniu orzeczeń sądów zagranicznych. i

i P o r. A . Z i e l i ń s k i : M ię d z y n a ro d o w y o b r ó t w s p r a w a c h c y w iln y c h i k a r n y c h , N P 1979 (12), s. 18.

N r 1 0-12 (286- 288) Z abezpieczenie p łatności a lim en tó w od w y je żd ż a ją c yc h za granicą ₂₇

Druga grupa obejmuje państwa, które wraz z Polską są sygnatariuszami kon­ wencji z dnia 20.VI.1956 r. o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych za granicą.’ Trzecia grupa obejmuje państwa, z którymi nie mamy zawartej dwustronnej umowy międzynarodowej i które nie są sygnatariuszami konwencji z dnia 20.VI. 1956 r. Dochodzenie alimentów od osób przebywających w tych państwach jest w zasadzie niemożliwe.

W związku z podaną wyżej klasyfikacją powstaje zagadnienie, czy zabezpieczenie należnych w przyszłości alimentów -powinno być wymagane w sytuacji, gdy dłuż­ nik wyjeżdża do jednego z państw, z którymi jest zawarta dwu- lub wielostronna umowa międzynarodowa, czyli do jednego z państw iz grupy 4 i &.

Przy rozstrzyganiu tej kwestii należy mieć, oczywiście, na uwadze, że dłużnik, który wyjedzie do Określonego państwa obcego, może z reguły bez większych przeszkód opuścić to państwo i znaleźć się w państwie trzecim, w stosunkach z którym niemożliwe jest dochodzenie roszczeń alimentacyjnych. Niezależnie od tego podnieść wypada, że nawet wtedy, gdy dłużnik znajdzie się w państwie, z 'któ­ rym .jest ’zawarta określona umowa międzynarodowa, mogą istnieć określone trud­ ności w zakresie egzekwowania roszczeń.

Osobiście reprezentują pogląd, że podstawa do odstąpienia od stosowania zabez­ pieczenia roszczeń alimentacyjnych istnieje tylko przy wyjazdach do państw socja­ listycznych. Pogląd ten wydaje się uzasadniony ze względu na treść umów, które obowiązują w stosunkach między krajami socjalistycznymi, gdyż umowy te prze­

widują szereg daleko idących gwarancji w zakresie dochodzenia alimentów za granicą. Natomiast gwarancji takich nie ma w stosunkach z 'państwami kapitali­ stycznymi, z którymi obowiązują umowy dwustronne, jak również z państwami, z którymi jesteśmy związani wielostronną konwencją o dochodzeniu roszczeń ali­ mentacyjnych za granicą.

3. Jedynym przepisem, który uzależnia wyjazd obywatela polskiego za granicę od dokonania określonego zabezpieczenia roszczeń alimentacyjnych, jest art. 4 ust. ,2 pkt 5 ustawy z dnia 17 czerwca 4959 r. o paszportach.’ Zgodnie z tym prze­ pisem organ uprawniony do wydawania paszportów może odmówić wydania pasz­ portu, gdy przeciwko wydaniu paszportu przemawia wtzgląd na osobę pozostającą pod opieką obywatela ubiegającego się o paszport lub jakieś inne ważne względy społeczne. Postanowienie to z mocy art. 26 cyt. ustawy stosuje się także do od­ mowy wydania wkładek paszportowych do dowodów osobistych i do dokonania wpisów w dowodach osobistych, upoważniających do wielokrotnego przekraczania granicy PRL. Zgodnie z art. 4 ust. 4 cyt. ustawy, ocena, czy zachodzą przeszkody, o których mowa w art. 4 ust. 2, należy do organów właściwych do wydawania paszportów, tj. do komend wojewódzkich MO. W świetle tego przepisu oraz ze względu na zwrot „może” (art. *4 ust. 2) zasadny wydaje się wniosek, że sprawa oceny tego zagadnienia należy do wyłącznej kompetencji organów paszportowych. Zgodnie z art. 4 ust. 5 od odmownej decyzji wydanej przez organ terenowy przy­ sługuje odwołanie do Ministra Spraw Wewnętrznych. Sformułowanie art. 4 ust. 2 pkt 5 cyt. ustawy jest bardzo szerokie. Nie mówi się w nim expressis verbis o „obowiązku alimentacyjnym”, lecz o tym, że wzgląd na osobę pozostającą pod opieką albo inne ważne względy społeczne przemawiają przeciwko wydaniu pasz­ portu.

Z przepisu tego wynika, że do dokonania powyższej oceny organy paszportowe zobowiązane są z urzędu, bez potrzeby składania zastrzeżenia przez wierzyciela.

z Dz. U . z 1961 r . N r 17, p oz. 87.

28 J a n C i s z e w s k i N r 10*12 <236 * 288)

Konsekwencją bardzo szerokiej dyspozycji powołanego przepisu jest też różno­ rodna praktyka organów paszportowych. (Niekiedy organy paszportowe nie sta­ wiają przeszkód przy staraniach o wydanie paszportu, jeżeli zostanie ustalone, że z państwem, do którego wyjeżdża dłużnik, istnieje odpowiednia umowa mię­ dzynarodowa przewidująca uznawanie i wykonywanie polskich orzeczeń alimen­ tacyjnych.

Jak już wyżej wspomniano, do oceny, czy są przeszkody do wydania paszportu, uprawniony jest wyłącznie organ paszportowy. W związku z tym wzmiankować- należy, że miały niekiedy miejsce takie sytuacje, iż rodzice dziecka dochodzili do porozumienia w sprawie zabezpieczenia alimentów, ale organ paszportowy uwa­ żał to zabezpieczenie za niewystarczające. Ponadto w jednej ze spraw 4 władze paszportowe odmówiły przyjęcia poręczenia od rencistki kierując się tymi, że porę­ czenie to nie zabezpiecza należycie interesów dziedka. W innej zaś sprawie oświad­ czono dłużnikowi, że otrzyma paszport, jeżeli wpłaci określoną sumę do depozytu sądowego. Dłużnik wpłacił -taką sumę na konto sądu w NHP :bez składania wniosku o zezwolenie na wpłacenie do depozytu i otrzymał paszport, albowiem legitymował się dowodem wpłaty.

Wspomnieć tu należy o tym, że w określonych sytuacjach można sobie wyobra­ zić, iż Skarb Państwa będzie odpowiadał za szkodę, jaka -powstała dla wierzyciela na skutek wydania paszportu bez należytego zabezpieczenia roszczeń alimentacyj­ nych (ar.t. 417 -k.c.).5 Odpowiedzialność taka mogłaby wchodzić w ra-Chubę na przy­ kład wtedy, gdyby wierzyciel zgłosił zastrzeżenie przeciwko wydaniu paszportu, gdyby uzasadnił swoje stanowisko brakiem środków utrzymania oraz gdyby dłuż­ nik wyjeżdżał na -pobyt stały do państwa, w którym nie ma faktycznych możli­ wości dochodzenia roszczeń alimentacyjnych.

2

4. Przechodzę obecnie do rozważenia ewentualnych sposobów zabezpieczenia płat­ ności świadczeń alimentacyjnych należnych od dłużnika zamierzającego wyjechać za granicę.

Postanowienia z zakresu postępowania zabezpieczającego przewidują m.in., że za­ bezpieczenie możliwe jest także po .uzyskaniu -przez wierzyciela orzeczenia podle­ gającego wykonaniu {ar.t. 700 § 3 kp.c.). Istotą tego przepisu jest możliwość zabez­ pieczenia- roszczenia o świadczenia, -których termin spełnienia -jeszcze nie nastąpił. Brak jest przeszkód, aby przepis ten mógł stanowić podstawę zabezpieczenia rosz­ czeń alimentacyjnych, których termin spełnienia jeszcze nie nastąpił. Podstawową, przesłanką dopuszczalności takiego zabezpieczenia jest ustalenie, że ibrak zabezpie­ czenia mógłby pozbawić wierzyciela zaspokojenia. .Wydaje się, że z sytua-cją taką będziemy mieli właśnie do czynienia wtedy, gdy dłużnik zamierza wyjechać za granicę.

Do złożenia wniosku o zabezpieczenie uprawniony jest — w przeciwieństwie do konstrukcji z art. 97 § 2 k.r.o., który dopuszcza możliwość złożenia wniosku przez każdego z rodziców (por. niżej) — wyłącznie wierzyciel. Z punktu widzenia na­ szych zainteresowań może tu być przydatny art. 737 § 2 k.p.c., przyznający wie­ rzycielowi .uprawnienia do tego, aby we wniosku o wydanie zarządzenia

tymczaso-4 W y r o k S ą d u N a jw y ż sz e g o z d n ia 26.V III.1976 r. I CR 339/76, O S P iK A 1978/3, poz. tymczaso-49, s. 12». 5 W sp o m in a o ty m Z. M a ń k : Ż y c ie po m ię d z y n a ro d o w y m ro z w o d z ie , „ G a z e ta P ra w n i* c z a ” z 1 IX .1980 r.

N r 1 0-12 (2S6 - 238) Z a bezpieczenie płatności a lim en tó w od w y je żd ż a ją c y oh za granicą 29

w ego określić sumę, której złożenie iprzez dłużnika wystarcza do zabezpieczenia. Z przepisem tym poizostaje w związku art. 742 § 1, który stanowi, że dłużnik może żądać uchylenia wydanego już zarządzenia tymczasowego m.in. wtedy, gdy złoży do depozytu sądowego sumę wystarczającą do zabezpieczenia.

W związku z tym, że zabezpieczenie roszczeń o należne w przyszłości świad­ czenia alimentacyjne dotyczy roszczeń pieniężnych» wchodzą w rachubę sposoby za­ bezpieczenia określone w art. 747 Ik.p.c. Wydaje się, że właśnie ten przepis będzie ograniczał możliwości wykorzystania tego zabezpieczenia iw omawianych sytuacjach. Otóż przepis ten przewiduje zabezpieczenie roszczenia na nieruchomościach: przez obciążenie nieruchomości dłużnika hipoteką bądź też przez zarządzenie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości dłużnika w razie braku księgi wieczystej. W sytuacji gdy dłużnik jest właścicielem nieruchomości, istnieje realna możliwość zabezpieczenia. W pozostałych natomiast sytuacjach zabezpieczenie nie wydaje się wystarczające. Polegać ono bowiem może na zajęciu ruchomości, wierzytelności lub innego prawa. Zajęcie wynagrodzenia za pracę nie wchodzi w rachubę wobec wyjazdu dłużnika.

W każdym razie, niezależnie od faktycznych możliwości wykorzystania zabez­ pieczenia z art. 730 ■§ 3 k.p.c.» ibrak chyba będzie i(teoretycznyćb) przeszkód do wykorzystania tego zabezpieczenia w odniesieniu do należnych w przyszłości świad­ czeń alimentacyjnych.

5. Kolejną ewentualnością, która wymaga rozpatrzenia, jest zagadnienie dopusz­ czalności złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego. Zasadnicze py­ tanie brzmi: czy można ‘ złożyć do depozytu sądowego równowartość należnych w przyszłości świadczeń alimentacyjnych? W kwestii tej sporo jest nieporozumień i często słyszy się o dopuszczalności złożenia do depozytu tego rodzaju świadczeń.

Otóż złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego może nastąpić je­ dynie w sytuacji, gdy istnieje do tego materialnoprawna podstawa. Podstawy usprawiedliwiające złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu są określone m.in. w art. 463, 465 § 3, 467 i 486 k.c. Brak jest natomiast w kodeksie cywilnym po­ stanowienia, które toy uzasadniało dopuszczalność złożenia do depozytu sądowego omawianych należności. Ponadto z § 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24.IX.1965 r. o zasadach i trybie postępowania w sprawach o złożenie przed­ miotu świadczenia do depozytu sądowego • wynika, że złożenie do depozytu może dotyczyć wyłącznie roszczeń wymagalnych, a więc depozyt sądowy nie będzie wchodził w rachubę przy świadczeniach, których termin spełnienia jeszcze nie nastąpił. Wykładnię taką zaakceptował Sąd Najwyższy 7 twierdząc, że zgodnie z § 5 ust. 1 cyt. rozporządzenia przedmiotem złożenia do depozytu sądowego mogą być jedynie świadczenia wymagalne w chwili ich składania do tego depozytu, a 'zatem sąd nie może udzielić zezwolenia na złożenie do depozytu alimentów na rzecz dziecka za okres jednego roku z góry przed datą ich wymagalności.

Wobec tego że w postępowaniu o wydanie zezwolenia na złożenie do depozytu sądowego przedmiotu świadczenia sąd ogranicza się do ustalenia, czy według przy­ toczonych we wniosku okoliczności złożenie przedmiotu jest prawnie uzasadnione (§ 1 rozp.), może się zdarzyć, że na skutek przytoczenia we wniosku nieprawdzi­ wych informacji zezwolenie zostanie udzielone.

Zasadą jest, że złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu może być dokonane dopiero po uzyskaniu zezwolenia sądu (§ 2 rozp.). Natomiast w sytuacji gdy przedmiotem świadczenia są pieniądze polskie, złożenie do depozytu może być * 1

• Dz. U . N r 42, p o z. 261.

30 J a n C i s z e w s k i N r 1 0-12 (286 - 283>

dokonane jednocześnie ze złożeniem wniosku. Złożenie to jednak ma Skutki waż­ nego złożenia do depozytu sądowego jedynie w razie wydania zezwolenia sądu. Tylko więc w tym wypadku możemy m6wić o skutkach jak przy spełnieniu świadczenia (art. 470 k.c.), czyli o zwolnieniu <z zobowiązania.8

6. Rozpatrując inne możliwości zabezpieczenia płatności alimentów w sytuacji, gdy dłużnik wyjeżdża za granicę, należy ocenić — jako nieprzydatne — konstrukcje umów z art. 3©1 i 392 k.c.

Przepis art. 301 k.c., przeniesiony na grunt interesującej nas problematyki, prze­ widuje zawarcie umowy między wierzycielem a dłużnikiem, na mocy 'której dłuż­ nik zastrzegłby, że świadczenie (alimentacyjne) spełni osoba trzecia. Tego rodzaju umowa o świadczenie przez osobę trzecią nie daje wierzycielowi uprawnienia do domagania się świadczenia od osoby trzeciej. Natomiast 'konstrukcja z art. 302 k.c. polega na zawarciu umowy między dłużnikiem a osobą trzecią, na mocy której osoba ta zobowiązuje się zwolnić dłużnika od obowiązku świadczenia. Również ten przepis nie daje wierzycielowi żadnych roszczeń wobec osoby trzeciej, która zaciągnęła takie zobowiązanie.

7. Czy możliwe jest zwolnienie z długu obejmującego należności alimentacyjne? Art. 508 k.c. wymaga w tym zakresie oświadczenia wierzyciela o zrzeczeniu się wierzytelności oraz oświadczenia dłużnika o przyjęciu takiego zwolnienia. Powszech­ nie przyjmuje s ię 9 jednak; że niedopuszczalne i pozbawione prawnego znaczenia byłoby zwolnienie dłużnika od ciążącego na nim obowiązku alimentacji wierzy­ ciela. Niedopuszczalność zwolnienia z długu ma miejsce także wtedy, gdyby nastą­ piło ono odpłatnie np. za jednorazowym skapitalizowanym świadczeniem.

8. Pozostaje jeszcze do rozważenia, czy i ewentualnie w jakim zakresie można wykorzystać instytucję przejęcia długu przez osobę trzecią, w wyniku czego na­ stąpiłaby zmiana dłużnika (art. 519 k.c.). Otóż ze względu na charakter obowiązku alimentacyjnego, który obciąża ściśle oznaczone osoby, przyjmuje się,10 * że osoba trzecia nie może wejść w miejsce dłużnika w drodze przejęcia długu.

9. Obecnie wymaga rozważenia przydatność umowy 'poręczenia jako formy za­ bezpieczenia płatności należności alimentacyjnych.

Zgodnie z art. 876 § 1 k.c. istota umowy poręczenia polega na tym, że porę­ czyciel zobowiązuje się względem wierzyciela do wykonania zobowiązania na wypa­ dek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. Taka konstrukcja umowy poręcze­ nia powoduje, że może ona dotyczyć także zobowiązania alimentacyjnego.11 Oso­ bisty charakter obowiązku alimentacyjnego nie wiąże się z zakazem zawierania ja­ kichkolwiek umów dotyczących obowiązku alimentacyjnego. Przykładowo można tu wymienić, że istnieje możliwość spełnienia — za zgodą wierzyciela — innego świad­ czenia w celu zwolnienia się z zobowiązania (art. 453 k.c.). W zakresie zobowiązań alimentacyjnych wykorzystanie tego przepisu mogłoby np. polegać na świadczeniu rzeczy (np. żywności) zamiast pieniędzy. Podobnie ma się sprawa z umowami po­

8 B. D o b r z a ń s k i (O S P iK A 1973, poz. 90) p r z e d s ta w ił d y s k u s y jn y p o g lą d , p o d k r e ś la ją c z re s z tą , że m o ż e d o jś ć do z ło ż e n ia do d e p o z y tu są d o w e g o ś w ia d c z e n ia z a r t. 142 k .r.o . N a w e t p o d z ie le n ie te g o p o g lą d u n ie m a z n a c z e n ia d la n a s z y c h ro z w a ż a ń , g d y ż u s ta liliś m y , iż n ie ­ d o p u s z c z a ln e je s t z ło ż e n ie do d e p o z y tu ś w ia d c z e ń n ie w y m a g a ln y c h .

» K o d e k s r o d z in n y i o p ie k u ń c z y — K o m e n ta rz ( p ra c a z b io ro w a ), W a rsz a w a 1975, s. 761; S. S z e r : P ra w o r o d z in n e w z a r y s ie , W a rs a w a 1969, s. 231.

to K o d e k s r o d z in n y (...), op. c it., s. 761; S. S z e r : op. c it.

u P o r. E. J a n e c z k o , T. S z a w ł o w s k i : O d p o w ie d z i n a p y ta n ia p r a w n e , „ Z e s z y ty P ro b le m o w o -A n a lity c z n e M in is te rs tw a S p ra w ie d liw o ś c i” 1972/23, s. 36.

N r 10-12 (236 - 238) Z a b ezp ieczen ie p ła tn o ści a lim en tó w od w y je żd ż a ją c y c h za granicą ₃₁

ręczenia. Za dopuszczalnością zawierania takich umów przemawia to, że w razie zawarcia umowy poręczenia zobowiązanie dłużnika istnieje nadal, a osoba trzecia poręcza tylko jego wykonanie.

Umowa poręczenia rw rozumieniu art. 876 § 1 k.c. jest umową między wierzycie­ lem a osobą trzecią !(poręczycielem). Dłużnik nie jest stroną umowy i fakt za­ warcia takiej umowy nie musi mu być znany (por. art. 886 k.c.). Faktycznie jednak dłużnik jest najbardziej zainteresowany w „wynalezieniu” poręczyciela. Dodać na­ leży, że na treść umowy iporęczenia nie może mieć wpływu porozumienie między dłużnikiem a poręczycielem.1*

Osiągnięcie .podobnego celu, jak przy umowie poręczenia, może nastąpić przez zawarcie umowy na rzecz osoby trzeciej (art. 393 k.c.). Zgodnie z tym przepisem strony mogą zawrzeć umowę, na mocy której dłużnik zobowiązałby się do speł­ nienia oświadczenia na rzecz osoby trzeciej. Konsekwencją takiego zobowiązania jest uzyskanie przez wierzyciela roszczenia. Stronami takiej .umowy w odniesienia do zobowiązań alimentacyjnych byłby dłużnik alimentacyjny i „poręczyciel”, a oso­ bą trzecią byłby wierzyciel. Wobec tego że stroną takiej umowy nie jest wierzy­ ciel uprawiony do alimentów, zachodzi obawa, że jego interesy mogą nie być zabezpieczone w wystarczającym stopniu.

Powracając do umowy poręczenia, stwierdzić należy, że art. 876 § 3. k.c. wy­ maga, aby oświadczenie poręczyciela było złożone na piśmie pod rygorem nieważ­ ności umowy. Natomiast brak jest jakichkolwiek szczególnych wymagań co do formy oświadczenia woli wierzyciela. W zwiążku z tym należy przyjąć, że wola wierzyciela może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujaw­ nia jej wolę w sposób dostateczny,lł Kontakt państwowych biur notarialnych z po­ ręczeniami wynika najczęściej z tego, że poręczyciel występuje o poświadczenie autentyczności podpisu na oświadczeniu o poręczeniu. BaTdzo często towarzy­ szy mu dłużnik. Natomiast do wyjątków należy, aby .przy czynności tej był obecny wierzyciel lub jego przedstawiciel ustawowy. W związku z powyższym stwierdzić należy, że brak jest podstaw do stawiania warunku, aby wierzyciel lub jego przedstawiciel ustawowy był obecny przy składaniu przez dłużnika oświadczenia. Byłoby to z pewnością celowe, ale brak jest .podstaw praw ­ nych do stawiania takiego wymagania. To, czy i kiedy wierzyciel złoży oświad­ czenie woli dotyczące „przyjęcia” poręczenia, a tym samym czy i kiedy dojdzie do zawarcia umowy poręczenia, będzie musiało być przedmiotem późniejszej oceny. W chwili bowiem składania przez poręczyciela podpisu na jego oświadczeniu umowa z reguły nie będzie jeszcze zawarta. Zawarcie umowy nastąpi, jeżeli np. poręczyciel wiręczy łub prześle pocztą wierzycielowi oświadczenie o poręczeniu albo gdy oświadczenie takie dostarczy dłużnik, a wierzyciel przyjmie to oświadczenie w jakikolwiek sposób.* 13 14 Zdarza się, że oświadczenie o poręczeniu poręczyciel wręcza dłużnikowi, który mając lub nie mając świadomości, że nie doszło jeszcze do zawarcia umowy, kieruje takie poręczenie do organów paszportowych. Mogą wów­ czas mieć miejsce takie sytuacje, że dłużnik otrzymuje paszport i wyjeżdża za granicę, mimo że nie doszło — do chwili wyjazdu — do zawarcia umowy dlatego, iż wierzyciel nie wiedział o oświadczeniu poręczyciela. W jednej ze spraw przed­

i* W o rz e c z e n iu z d n ia 26.V III.1976 r. I CR 339/76 S ąd N a jw y ż s z y pisze, „że o so b a w y ­ je ż d ż a ją c a za g r a n ic ę (d łu ż n ik ) s a m o w o ln ie i w b r e w z a w a r t e m u p o r o z u m i e n i u ( p o d k r. m o je — J.C .) p rz e d łu ż y ła sw ó j p o b y t.”

13 T a k ró w n ie ż SN w w y r o k u z d n ia 26.V III. 1976 I CR 339/76, O S P iK A 1978/3, poz. 49. 14 P o r. K o d e k s c y w iln y — K o m e n ta r z , p r a c a z b io ro w a , t. 2, W a rsz a w a 1972, s. 1711.

32 J a n C i s z e w s k i N r 19-12 (286 - 288)

stawicielka ustawowa wierzyciela dowiedziała się o poręczeniu w 2 miesiące po wyjeździe dłużnika.15

Jeśli chodzi o 'kwestię przyjęcia przez wierzyciela oświadczenia o poręczeniu, to ze względu na to, że drugą stroną umowy jest osoba trzecia, a nie drugi ro­ dzic, nie będzie przeszkód do tego, aby dziecko było reprezentowane przez przed­ stawiciela ustawowego (art. 98 § 2 k.r.o.).

Pozostaje jeszcze do rozważenia, czy rodząc będący przedstawicielem ustawowym dziecka i reprezentujący go przy zawieraniu umowy poręczenia ma prawo samo­ dzielnie udzielić zgody na zawarcie takiej umowy, czy też konieczne jest uzyska­ nie zezwolenia sądu opiekuńczego (ant. 101 § 3 k.r.o.). Rozstrzygnięcie tego za­ gadnienia uzależnione jest od tego, czy uznamy, te jest to czynność przekraczająca zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka. Zagadnienie to może wywoływać wątpliwości. Przede wszystkim problematyczne jest, czy należne w przyszłości świadczenie alimentacyjne naileży do majątku dziecka. Z drug'ej strony należy mieć na uwadize, że niekorzystna umowa poręczenia może pozbawić małoletniego uzys­ kania należnych mu środków utrzymania.

Jeżeli idzie o konieczną treść oświadczenia poręczyciela, to powinno ono zawie­ rać określenie wierzyciela, dłużnika i zobowiązania, za które się poręcza. Konieczne jest również, aby oświadczenie takie precyzowało, że poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela do wykonania zobowiązania, na wypadek, gdyby nie uczynił tego dłużnik. Określenie takiego zobowiązania w wypadku świadczeń alimentacyj­ nych powinno polegać na określeniu obowiązku dostarczania środków utrzymania w określonej wysokości, ewentualnie — z podaniem terminu płatności poszczegól­ nych świadczeń.

Niezwykle istotną kwestią jest ustalenie zakresu czasowego poręczenia. O ile bo­ wiem nie wydaje się budzić wątpliwości to, że nawet w razie braku określenia w poręczeniu wysokości miesięcznych świadczeń alimentacyjnych należałoby przy­ jąć, iż poręczyciel ponosi odpowiedzialność do wysokości miesięcznych świadczeń obciążających dłużnika, o tyle otwarta jest tu kwestia zakresu czasowego obowiązy­ wania umowy. Przy poręczeniu za tego rodzaju zobowiązania, jakimi są zobowiąza­ nia alimentacyjne, należałoby się skłaniać do poglądu, że czas trwania umowy określa jednocześnie zakres odpowiedzialności poręczyciela.

W związku z tym należy postawić pytanie, czy ważna jest umowa poręczenia za zobowiązania alimentacyjne, jeżeli expressis verbis nie zostanie określony czasowy zakres odpowiedzialności poręczyciela. Otóż wydaje się, że należałoby uznać taką umowę za ważną przyjmując, że poręczyciel poręcza za całość zobowiązań alimen­ tacyjnych, które obciążają dłużnika na mocy orzeczenia lub ugody sądowej. Koń­ cowa data obowiązywania umowy poręczenia byłaby wówczas określana przez czas trwania obowiązku alimentacyjnego, co w wypadku świadczeń na rzecz dziecka oznaczałoby odpowiedzialność poręczyciela do czasu usamodzielnienia się dziecka. Wydaje się jednak, że z umowami takimi nie będziemy mieli często do czynienia, a to ze względu na daleko idące skutki dla poręczyciela. Czasowy zakres zobowią­ zań poręczyciela może być również wyraźnie określony w umowie. Przyjmuje się, że określenie takie może nastąpić przez wskazanie odpowiedniej daty

kalendarzo-«1 W y ro k S N z d n ia 26.VIII.1976 r . I CK 339/76, O S P iK A 1978/3, poz. 49. N ie m o ż n a w y k lu ­ c z y ć je d n a k , że w t a k ie j s y t u a c j i d o jd z ie do z a w a rc ia u m o w y p o r ę c z e n ia , p r z y c z y m w ie rz y ­ c i e l n ie b ę d z ie m ia ł w p ły w u n a tr e ś ć u m o w y .

№ 1 0-13 (286-488) Z a b e z p i e c z e n i e p ta tn o ic i a lim en tó w od w y je żd ż a ją c y c h za granicą 33

wej lub też bez określenia terminu kalendarzowego.1* Możliwe jest np. określenie, że poręczyciel poręcza za zobowiązania alimentacyjne dłużnika aż do czasu konty­ nuowania nauki przez wierzyciela, ale nie dłużej niż do ukończenia 24 roku życia. Poręczenie nie musi obejmować całości należnych w przyszłości świadczeń alimenta­ cyjnych. W wypadku takim w treści umowy powinien być określony czasowy za­ kres odpowiedzialności poręczyciela. Niezmiernie istotną okolicznością jest wówczas precyzyjne określenie czasu trwania poręczyciela. Tego rodzaju konieczność uzmy­ sławia nam treść umowy poręczenia, jaka była przedmiotem analizy w sprawie rozpoznawanej przez Sąd Najwyższy.17 Na wstępie podnieść wypada, że nieprzyto- czenie w uzasadnieniu tego orzeczenia pełnej treści oświadczenia poręczyciela utrudnia zajęcie stanowiska co do czasu trwania tej umowy. Jeden z sądów rejono­ wych rozpoznających taką sprawę ustalił, że poręczyciel poręczył „przez czas nie­ obecności ojca powódki”. W pytaniu skierowanym przez sąd rewizyjny do Sądu Najwyższego znalazło się stwierdzenie o poręczeniu „w okresie nieobecności '.soby wyjeżdżającej za granicę n a p o b y t c z a s o w y ” (pcdkr. moje — J.C.). Również Sąd Najwyższy powołał się na to, że w poręczeniu „mowa jest o wyjeździe ojca powódki za granicę na pobyt czasowy.” Natomiast M. Piekarski w glosie do tego orzeczenia przyjmuje, że poręczyciel poręczył „przez czas nieobecności ojca powód­ ki”. Gdyby z treści oświadczenia poręczyciela bezspornie wynikało, że poręczyciel poręczył za wykonanie świadczeń alimentacyjnych w okresie nieobecności dłużnika w kraju, to należałoby przyjąć, że umowa jest ważna i poręczyciel zobowiązany jest do zapłaty świadczeń alimentacyjnych w ciągu całego okresu, gdy dłużnik przeby­ wa za granicą.18

Gdyby natomiast w treści umowy znalazła się klauzula, że poręczenie obowiązuje tylko przez okres nieobecności dłużnika w kraju w związku z czasowym wyjazdem za granicę, to zachodziłaby podstawa do ustalenia, że umowa została zawarta na okres ważności paszportu dłużnika. Mogłyby jednak powstać wątpliwości w razie ustalenia, że polski urząd konsularny przedłużył dłużnikowi ważność paszportu.

W ścisłym związku z analizowanym zagadnieniem pozostaje art. 878 § 1 k.c., zgodnie z którym można poręczyć za dług przyszły do wysokości z góry oznaczo­ nej. Pierwszym zagadnieniem, jakie w związku z tym powstaje, jest kwestia, czy zasądzone świadczenia alimentacyjne, których termin spełnienia jeszcze nie nastą­ pił, są długiem przyszłym. Otóż wydaje się, że tego rodzaju zobowiązania nie są długiem przyszłym. Prof. Radwański18 definiuje dług przyszły jako zobowiązanie, które wskutek upływu terminu ewentualnie powstanie w przyszłości. Konsekwencją tego jest pogląd, że nie stanowi długu przyszłego zobowiązanie już istniejące, cho­ ciaż niewymagalne.* 2* Aprobata tego stanowiska oznaczałaby, że poręczenie za wy­ konanie zobowiązań alimentacyjnych nie podlega restrykcjom przewidzianym w art.

878 § 1 k.c. Wydaje się, że nawet przyjęcie odmiennego poglądu nie mogłoby do­ prowadzić do ustalenia, że umowa jest z tego powodu nieważna. Jak wynika bo­ wiem z powyższych wywodów, w każdym wypadku poręczenia za zobowiązanie

ali-1« P o r .: K o d e k s c y w iln y — K o m e n ta rz , o p. c it., s. 1717; M . P i e k a r s k i : G losa d o w y ­ r o k u SN z d n ia 26.VIII.1976 r. I CR 339/78, O S P iK A 1978/3, s. 121.

17 W y ro k S N z d n ia 26.V1II.1976 r . I C R 339/76, O S P IK A 1978/3, p oz. 49. 18 T a k M . P i e k a r s k i : G lo sa , o p .c it. ( p a trz p rz y p . 16).

1» S y s te m p r a w a c y w iln e g o , t . I II , cz. 2, 1976, s. 1062.

20 T a k K o d e k s c y w iln y — K o m e n ta rz , op. c it., s. 1715, 1716 o ra z S y ste m p r a w a c y w iln e g o , o p . c it., s. 1062. N a le ż y z a z n a c z y ć , że M . P i e k a r s k i , k t ó r y j e s t a u to r e m w p o w o i, w y ż e j p r a c y k o m e n ta r z a d o a r t . 878 k .c . p o w o ła ł się w s w e j g lo sie (p a trz p rz y p . 16) n a te n ż e a r t . 878 § 1 k .c . m ó w ią c o p o r ę c z e n iu za z o b o w ią z a n ie a lim e n ta c y jn e , co w s k a z y w a ło b y n a to , ż e o d s tę p u je o d w y r a ż o n e g o w c z e śn ie j p o g lą d u .

34 J a n C i s z e w s k i N r 14-12 (28a-28t>

■Mutacyjne możemy ustalić, do jakiej wysokości poręczenie nastąpiło, gdyż wyso­ kość ta będzie limitowana czasem trwania umowy (wysokość miesięcznych świad­ czeń nie powinna w praktyce budzić wątpliwości). W razie zaś mieoznaczenia wy­ raźnie czasu trwania umowy będzie podstawa do ustalenia, że obowiązuje ona przez cały okres, w którym dłużnik zobowiązany jest do świadczeń alimentacyjnych.

W związku z tym nie będzie również wchodziła możliwość odwołania poręczenia

(878 § 2 k.c.), brak jest bowiem podstaw do uznania, że poręczenie takie jest bezter­ minowe.“

Podnieść również wypada kwestię, czy poręczenie nie obejmujące całości należ­ nych w przyszłości świadczeń alimentacyjnych zabezpiecza należycie interesy wie­ rzyciela i ozy w związku z tym państwowe biuro notarialne może w określonych sytuacjach odmówić poświadczenia autentyczności podpisu poręczyciela. W prawie o notariacie są Określone postanowienia,* ** które nakładają na notariuszy pewne obowiązki w tym zakresie.

Wydaje się, że w określonych drastycznych wypadkach można będzie odmówić poświadczenia podpisu poręczyciela na oświadczeniu, jeżeli uzna się, że poręczenie to nie zabezpiecza należycie interesów wierzyciela

Kontynuując zagadnienie z zakresu odpowiedzialności poręczyciela stwierdzić należy, że zgodnie z art. 873 § 1 k.c. o zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdoczesny zakres zobowiązania dłużnika. Zgodnie zaś z art. 881 k.c. poręczyciel w braku odmiennego zastrzeżenia odpowiada jak współdłużnik solidarny. Powstaje

w związku z tym zagadnienie, jaki jest zakres odpowiedzialności poręczyciela w razie późniejszych — już po zawarciu umowy poręczenia — procesów o podwyższe­ nie czy obniżenie alimentów. Otóż bezsporne jest, że stroną takich procesów nie będzie poręczyciel. Należy przyjąć, że w razie niekorzystnego dla dłużnika rozstrzyg­ nięcia procesu o podwyższenie alimentów nie ulegnie zmianie zakres zobowiązań poręczyciela, gdyż wysokość świadczeń określona była w poręczeniu. Natomiast w razie obniżenia alimentów zgodnie z art. 879 § 1 k.c. poręczyciel będzie odpowia­ dać tylko do wysokości obniżonych alimentów.

Sąd Najwyższy w cytowanym orzeczeniu nie wyłączył możliwości odpowiedzial­ ności wobec wierzyciela-poręczyciela, który działając w zmowie z dłużnikiem wpro­ wadził w błąd wierzyciela. Odpowiedzialność taka byłaby oparta na art. 415 k.c. Możliwość udowodnienia takiego roszczenia byłaby jednak bardzo utrudniona.**

10. Kolejnym zagadnieniem, jakie w związku z tym wyłania się, jest kwestia do­ puszczalności drogi sądowej w tego rodzaju sprawach. Chodzi mianowicie o to, czy rodzic wyjeżdżający za granicę lub ewentualnie rodzic pozostający z dzieckiem •w kraju ma uprawnienie do wystąpienia do sądu opiekuńczego o rozstrzygnięcie, jakie zabezpieczenie i w jakiej wysokości powinno być dostarczone przez dłużnika. Ze Względu na treść art. 4 ust. 2 pkt 5 oraz ust 4 ustawy o paszportach nie po­ winno budzić wątpliwości, że gdy jeden z byłych małżonków zamierza dokonać zmiany miejsca swego zamieszkania przez osiedlenie się na stałe za granicą, to

*1 P rz e z b e z te rm in o w e p o rę c z e n ie za d łu g p rz y sz ły n a le ż y ro z u m ie ć p o rę c z e n ie za e w e n tu ­ a l n y p r z y s z ły d łu g bez o k re ś le n ia t e r m in u , do k ie d y p o w s ta n ie d łu g .

as N o ta riu s z o b o w ią z a n y Je s t p rz y d o k o n y w a n iu c z y n n o ś c i n o ta r ia ln y c h c z u w a ć n a d n a le ­ ż y ty m z a b e z p ie c z e n ie m p r a w i in te r e s ó w in s t y t u c j i i p r z e d s ię b io r s tw p a ń s tw o w y c h o ra z in n y c h p o d m io tó w g o s p o d a rk i u sp o łe c z n io n e j, o r g a n iz a c ji sp o łe c z n y c h , a ta k ż e o só b fiz y c z n y c h ( a rt. 16 f 1). P a ń s tw o w y m b iu r o m n o ta r ia ln y m n ie w o ln o d o k o n y w a ć c z y n n o ś c i sp rz e c z n y c h z p r a w e m l u b n a r u s z a ją c y c h z a s a d y w sp ó łż y c ia sp o łe c z n e g o (a rt. 30). N o ta riu s z p o ś w ia d c z a p o d p is, je ż e li t r e ś ć d o k u m e n tu n ie je s t sp rz e c z n a z p r a w e m lu b z a s a d a m i w s p ó łż y c ia sp o łe c z n e g o w P a ń ­ s t w i e L u d o w y m ( a r t. 52 $ 1).

N r 10-12 (286-283) Z a b e z p i e c z e n i e p łatności a lim en tó w od w y je ż d ż a ją c y c h za granicą ₃₅

ocena, czy wzgląd na osobę dziecka pozostającego pod opieką obywatela ubiegają­ cego się o paszport przemawia przeciwko wydaniu temu obywatelowi paszportu, należy do właściwych organów MO, sąd opiekuńczy zaś nie jest uprawniony do wyrażenia zgody lub jej odmowy na wyjazd takiej osoby za granicę. Droga sądowa w takiej sprawie jest więc niedopuszczalna.®4 Ale czy sąd opiekuńczy, nie decydu­ jąc o samym wyjeździe, który będzie pozostawiony ocenie organów MO, może roz­ strzygać o właściwym sposobie zabezpieczenia?

Przepisem, który mógłby wchodzić tu w rachubę, jest art. 97 § 2 k.r.o., zgodnie z którym w braku .porozumienia między rodzicami o istotnych sprawach dziecka rozstrzygnięcie podejmuje sąd opiekuńczy.

Zaczynając od spraw mniej dyskusyjnych stwierdzić należy, że art. 97 § 2 k.r.o. dotyczy także rozwiedzionych rodziców.2® Ponadto brak będzie chyba przeszkód do przyjęcia, że małoletnie dziecko może być w tym postępowaniu reprezentowane przez rodzica.” Przez istotne sprawy dziecka (art. 97 § 2 kjr.o.) należy rozumieć nie tylko sprawy niemajątkowe (np. zmiana imienia, wybór miejsca nauki), lecz również sprawy majątkowe.24 25 * 27 Wydaje się, że taką istotną sprawą dziecka jest sprawa zabez­ pieczenia płatności alimentów na rzecz dziecka przez rodzica zamierzającego wy­ jechać za granicę. Wydaje się, że dopuszczalności takiego postępowania nie stoi na przeszkodzie okoliczność, iż do wyłącznej kompetencji organów administracyjnych została pozostawiona sprawa, czy „wzgląd na osobę pozostającą na utrzymaniu”' przemawia przeciwko wydaniu paszportu. Sąd w tym postępowaniu nie będzie się bowiem zajmował zagadnieniem, czy dłużnik powinien otrzymać paszport, czy też nie, a więc nie naruszy kompetencji organów administracyjnych. Wydaje się nato­ miast, że wydane przez sąd orzeczenie będzie mogło być dla organów administra­ cyjnych pomocne przy ocenie, czy są przeszkody dotyczące wyjazdu dłużnika za granicę, czy też nie.

Zakładając dopuszczalność takiego postępowania, musimy ustalić zakres kognicji sądu. Punktem wyjścia jest stwierdzenie, że rodzice będą odmiennego zdania co do sposobu lub wysokości zabezpieczenia alimentów. Wobec tego że postępowanie w tych sprawach jest postępowaniem w sprawach ze stosunków między rodzicami i dziećmi, w postępowaniu takim nie może brać udziału nikt spoza tego kręgu osób. Tym saimym odpada możliwość, aby np. sąd ustala! warunki poręczenia przez osobę trzecią za zobowiązania alimentacyjne. W związku z tym że w chwili toczenia się postępowania na podstawże art. 97 § 2 k.r.o. będzie istniał prawomocny wyrok lub ugoda sądowa ustalająca wysokość świadczeń alimentacyjnych i że rodzice będą odmiennego zdania co do sposobu lub wysokości zabezpieczenia świadczeń alimen­ tacyjnych, będzie rzeczą sądu, kierującego się dobrem dziecka oraz interesem spo­ łecznym, ustalenie odpowiedniego sposobu zabezpieczenia świadczeń alimentacyj­ nych. W tego rodzaju sprawach podkreślenia wymaga mediacyjna rola sądu, z dru­ giej zaś strony należy pamiętać o tym, aby ewentualne porozumienie zabezpieczało należycie interes dziecka. W przeciwnym .bowiem wypadku organ paszportowy może uznać je za niewystarczające.

Jakie rozstrzygnięcia sądu mogą wchodzić w rachubę? Wydaje się, że powinno

24 T a k S ą d N a jw y ż s z y w p o s ta n o w ie n iu z d n ia 19.V.1972 r. I I CZ 105/72, O S N C P 1972/12, p o z . 222. 25 K o d e k s r o d z in n y (...), op. c it., s. 667. 2fl Z a r t. 98 § 2 k .r.o . w y n ik a , że p r z y c z y n n o ś c i p r a w n e j d o ty c z ą c e j n a le ż n y c h d z ie c k u • d d ru g ie g o z ro d z ic ó w ś ro d k ó w u tr z y m a n ia je s t d o p u s z c z a ln e , ż e b y je d e n z ro d z ic ó w r e p r e ­ z e n to w a ł d z ie c k o w s to s u n k u do d ru g ie g o ro d z ic a . Z m o c y a r t. 98 § 3 k .r .o . p rz e p is te n sto s u je - s ię o d p o w ie d n io w p o s tę p o w a n iu p rz e d są d e m . 27 K o d e k s ro d z in n y (...), op. c it., s. 8*7.

36 J a n C i s z e w s k i N r 1 0-13 (286 - 308)

nastąpić określenie ogólnej sumy, jaką powinien płacić dłużnik. W razie braku zgodności rodziców co do sposobu zdeponowania określonej kwoty, wydaje się, że należałoby przyznać priorytet takiemu rozstrzygnięciu, aby dłużnik był zobowiązany do wpłacenia na książeczkę oszczędnościową PKO, wystawioną na imię i nazwisko małoletniego wierzyciela, określonej sumy z jednoczesnym upoważnieniem rodzica pozostającego w kraju do pobierania z tej książeczki określonej kwoty miesięcznie wraz z odsetkami.

Niewątpliwie najbardziej kłopotliwą rzeczą będzie ustalenie wysokości sumy, jaką powinien wpłacić dłużnik. W tym zakresie konieczne jest ustalenie końcowej daty płatności alimentów i wysokości miesięcznych świadczeń. Jak wiadomo, ali­ menty należne są do czasu, gdy dziecko będzie mogło utrzymać się samodzielnie. W wypadku gdy dziecko studiuje, można w sposób w miarę przybliżony ustalić 'koń­ cową datę przysługujących świadczeń alimentacyjnych. W innych sytuacjach sprawa się komplikuje. Powstaje zagadnienie, czy przyjąć 18 rok życia, czy też np. 20 lat, czy nawet także czas trwania ewentualnej nauki w szkole wyższej. Co się zaś tyczy wysokości miesięcznych świadczeń, to punktem wyjścia powinno być stwierdzenie, że podstawą będą świadczenia miesięczne określone w orzeczeniu alimentacyjnym. Powstaje jednak problem, czy i ewentualnie w jaki sposób powinna być — przy ustalaniu globalnej sumy należności — uwzględniona możliwość podwyższenia ali­ mentów. Zakładając skrajny wypadek, nie tak przecież rzadki w życiu, że dłużnik wyjeżdża na pobyt stały do państwa, z którego niemożliwe jest (na dzień dzisiejszy) dochodzenie roszczeń alimentacyjnych, skłaniać należałoby się chyba do uwzględnie­ nia tego, że potrzeby dziecka będą rosły i że dłużnik powinien wpłacić określoną sumę — przy jednoczesnym uwzględnieniu, że będą w przyszłości zachodziły pod­ stawy od podwyższenia alimentów. Oczywiście w chwili, gdy sprawa jest na oma­ wianym etapie, brak jest możliwości dokonania dokładnych wyliczeń. Należałoby więc chyba poprzestać na hipotetycznych założeniach. W razie gdyby w przyszłości alimenty zostały podwyższone, przedstawiciel ustawowy dziecka będzie mógł wy­ stąpić o odpowiednią zmianę orzeczenia i o uzyskanie zezwolenia sądu opiekuń­ czego na podejmowanie miesięcznie z książeczki PKO odpowiednio podwyższonej kwoty, odpowiadającej podwyższonym alimentom. Możliwe jest także, że już w pierwszym orzeczeniu sąd upoważni przedstawiciela ustawowego dziecka do podej­ mowania z książeczki oszczędnościowej PKO wyższych kwot w razie uzyskania orzeczenia o podwyższeniu alimentów. Przedstawiciel ustawowy będzie mógł podej­ mować te kwoty aż do czasu uzyskania pełnoletności przez dziecko; w późniejszym czasie uprawnienie to będzie przysługiwało wyłącznie wierzycielowi.

Przeciwko powyższym wywodom można by wysunąć zarzut, że dłużnik nawet bez orzeczenia sądu może spowodować otwarcie książeczki oszczędnościowej PKO dla małoletniego i wpłacić odpowiednią sumę. Jest to możliwe, ale wówczas nie byłoby pewności co do tego, kto może podejmować środki pieniężne z tej książeczki oraz czy są jakieś miesięczne ograniczenia dotyczące wysokości podejmowania środ­ ków, a przede wszystkim, jaka ogólna suma powinna być wpłacona. Te wątpliwości zaś może rozstrzygnąć •orzeczenie sądu opiekuńczego.

W końcu chciałbym jeszcze podnieść kwestię wynikającą z postanowienia SN iz dnia 19.V;197.1 r.28 Postępowanie w tej sprawie dotyczyło zgody na wyjazd roz­ wiedzionego rodzica za granicę. Jest poza sporem, że nie ma tu drogi sądowej. Ale Sąd Najwyższy w uzasadnieniu stwierdził też, „że wzgląd na p o ś r e d n i (podkr. moje — J.C.) interes dziecka nie może uprawniać sądu opiekuńczego do podejmo­ wania decyzji w tej kwestii.” Idąc dalej tym tokiem rozumowania, można by twier­

N r l i - U (286 - 288) O d p o w i e d z i a l n o ś ć S k a rb u P aństw a za n iesłu szn e ty m c z . areszt. 37

dzić, iż w sparawach, o których mowa, brak jest podstaw do ingerencji sądu opie­ kuńczego na podstawie art. 97 § 2 k.r.o., gdyż sprawa zabezpieczenia alimentów dla dziecka jest tylko p o ś r e d n i o sprawą dziecka, a bezpośrednio dotyczy jedynie rodzica, który wyjeżdża za granicę. Osobiście nie podzielałbym takiej argumentacji. Praktyka zaś sądowa w zakresie dopuszczalności rozpoznawania tego rodzaju wnios­ ków jest zróżnicowana.2*

Powstaje w końcu sprawa skuteczności takiego orzeczenia dla organów paszpor­ towych. Otóż formalnie rzecz biorąc, z mocy art. 4 ustawy o paszportach ocena, czy zachodzi przeszkoda do wydania paszportu, należy do organów paszportowych. Nie­ wątpliwe jest jednak, że odpowiednie orzeczenie sądowe i jego wykonanie przez dłużnika ma — a na pewno powinno mieć — znaczenie dla oceny dokonywanej przez organ paszportowy.

i n

11. Kończąc niniejsze rozważania podnieść wypada, że zarówno umowa poręcze­ nia jak i rozstrzygnięcie sądu w trybie art. 97 § 2 k.r.o. mają pewne ujemne strony w zakresie pewności zabezpieczenia płatności świadczeń alimentacyjnych. Przy po­ ręczeniach taką ujemną stroną będzie odpowiedzialność poręczyciela jedynie w gra­ nicach ustalonych już alimentów bez możliwości ustalenia jego odpowiedzialności za podwyższone alimenty, natomiast przy zobowiązaniu dłużnika przez sąd do wpłacenia określonej sumy zachodzi obawa, że suma ta może się okazać niewystar­ czająca, gdyż w toku postępowania można jedynie w przybliżeniu określić wysokość należnych w przyszłości świadczeń alimentacyjnych.

2» W o k r ę g u k a to w ic k im , s k ą d p e w n a g r u p a o só b e m ig ro w a ła d o R F N , w y tw o rz y ła się p r a k t y k a d o p u s z c z a ją c a te g o r o d z a ju p o s tę p o w a n ie . S ą d W o je w ó d z k i w W a rsz a w ie w w y r o k u z d n ia 21.XI.1980 r. I I I CR 1045/80 d o p u ś c ił s to s o w a n ie a r t. 97 § 2 k .r .o . w te g o r o d z a ju s p r a ­ w a c h . R ó w n ie ż Z. M a ń k (Z y c ie po m ię d z y n a ro d o w y m ro z w o d z ie , „ G a z e ta P ra w n ic z a ” z 1.IX .1980 r.) o p is u je z n a n y m u w y p a d e k u w z g lę d n ie n ia w n io s k u .

ANDRZEJ BULSIEWICZ i PIOTR HOFMAŃSKI

Maferialnoprawne warunki odpowiedzialności

Skarbu Państwa ze szkodq spowodowanq

oczywiście niesłusznym tymczasowym aresztowaniem

A r t y k u ł z a w i e r a r o z w a ż a n i a n a t e m a t m a t e r i a l n o p r a w n y c h w a r u n k ó w o d p o ­ w i e d z i a l n o ś c i S k a r b u P a ń s t w a z a s z k o d y s p o w o d o w a n e p o z b a w i e n i e m w o l n o ś c i tu w y n i k u o c z y w i ś c i e n i e s ł u s z n e g o t y m c z a s o w e g o a r e s z to w a n i a . W a r u n k i t e o m ó w i o n e z o s t a ł y p r z y u w z g l ę d n i e n i u p o g l ą d ó w n a u k i o r a z k i e r u n k ó w o r z e c z ­ n i c t w a . W o p r a c o w a n i u w s k a z a n o n a k o n i e c z n o ś ć o d p o w i e d n i c h z m i a n w k . p . k . z m i e r z a j ą c y c h d o t e g o , a b y n i e s łu s z n o ś ć t y m c z a s o w e g o a r e s z t o w a n i a p o d le g a ła o c e n i e s ą d u w c h w ili o r z e k a n ia o o d sz k o d o w a n iu .

I. Błędne zastosowanie przez organ procesowy tymczasowego aresztowania, ro­ dzące określane szkody majątkowe lub niemajątkowe dla oskarżonego (a w razie jego śmierci — dla osób określonych w art. 490 § 1 i 2 kip.k.), może uzasadniać