Środki kompensacyjne i przepadek

Dagmara Gruszecka

Środki kompensacyjne i

przepadek

Przepadek i środki kompensacyjne

 Nowy rozdział Va KK "Przepadek i środki kompensacyjne” reguluje różne środki reakcji prawnokarnej. Został dodany ustawą z

15.1.2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw

Przepadek nie jest środkiem kompensacyjnym, a jest sui generis środkiem penalnym. W doktrynie podkreśla się, że nie jest on jednoznacznie prawnokarnie sklasyfikowany

Ustawodawca nie zawarł – tak jak w wypadku środków karnych – katalogu zamieszczonych w nim środków.

Rozdział ten obejmuje:

przepadek (art. 44, art. 44a, art. 45 i 45a KK),

obowiązek naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (art. 46 KK)

nawiązkę (art. 47 KK).

Przepadek i środki kompensacyjne

Wkomponowanie w Część ogólną ustawy karnej rozdziału regulującego środki kompensacyjne oznacza, iż ustawodawca zauważając ich

dominujący w stosunku do represyjnego naprawczy charakter chce

wyłączyć je z katalogu środków karnych i włączyć do odrębnego reżimu reakcji prawnej stosowanej obok kary. (por. R. Zawłocki)

Środki z rozdziału Va KK są przede wszystkim zorientowane na realizację celów restytucyjnych, nie penalnych. Funkcja kompensacyjna prawa karnego!

 "Nie da się bowiem uzasadnić karnego charakteru przepadku (jeśli nie ma być konfiskatą mienia) oraz odszkodowania i obowiązku

zadośćuczynienia, które to środki mają typowo cywilistyczny charakter.

Także nawiązka jest przede wszystkim środkiem kompensacyjnym"

[projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (stan z 5.11.2013 r.), https://bip.ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/komisje- kodyfikacyjne/komisja-kodyfikacyjna-prawa-karnego/komisja-

kodyfikacyjna-prawa-karnego-2009-2013/].

 wątpliwości dotyczą jednak nawiązki!!!

Przepadek i środki kompensacyjne

 funkcja represyjna obok funkcji kompensacyjnej

 problem stosowania dyrektyw wymiaru kary

Znowelizowane brzmienie art. 56 KK wskazuje jednak, iż odpowiednie stosowanie ogólnych dyrektyw wymiaru kary w stosunku do środków

zgrupowanych w rozdziale Va wyłączone jest tylko w przypadku obowiązku naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.

Orzekając nawiązkę sąd nadal powinien stosować odpowiednio przepisy art.

53, 54 § 1 oraz art. 55 KK.

 Zauważa się też, że zmiany w klasyfikacji środków prawnokarnej reakcji nie zostały konsekwentnie wprowadzone w pozostałych kodyfikacjach penalnych, tj. w Kodeksie karnym skarbowym oraz Kodeksie wykroczeń. Przepadek jest zatem orzekany w zakresie przestępstw skarbowych (art. 22 § 2 pkt 2 i 4 KKS), wykroczeń skarbowych (art. 47 § 2 pkt 2 KKS) oraz wykroczeń (art. 28 § 1 pkt 2 KW) w charakterze środka karnego bądź też na gruncie prawa karnego skarbowego, dodatkowo jako środek zabezpieczający o charakterze administracyjnym (art. 22 § 3 pkt 6, art. 47 § 4 KKS). Ponadto, w prawie wykroczeń, nawiązka (art. 28 § 1 pkt 3 KW) oraz obowiązek naprawienia szkody (art. 28 § 1 pkt 4 KW) stanowią środki karne. (SPK T.6 red. Melezini 2016, wyd. 2)

Przepadek i środki kompensacyjne

Przepadek oraz środki kompensacyjne mogą być orzekane:

1) obok kary,

2) w razie odstąpienia od wymierzenia kary (art. 59, art. 60 § 7 KK), 3) samoistnie (art. 502 § 3 KPK),

4) przepadek także tytułem quasi-środka zabezpieczającego, jeżeli społeczna szkodliwość czynu jest znikoma, w razie warunkowego umorzenia postępowania lub stwierdzenia, że sprawca dopuścił się czynu zabronionego w stanie niepoczytalności, albo jeżeli zachodzi okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy czynu zabronionego (art. 45a § 1 KK),

5) a także w razie śmierci sprawcy, umorzenia postępowania z

powodu jego niewykrycia, zawieszenia postępowania w sprawie, w której nie można ująć oskarżonego albo oskarżony nie może brać udziału w postępowaniu z powodu choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby (art. 45a § 2 KK).

Przepadek

 jest środkiem swoistym

Obejmuje:

 przepadek przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa (art. 44 KK),

 przepadek przedsiębiorstwa (art. 44a KK)

przepadek korzyści majątkowej osiągniętej z popełnienia przestępstwa (art. 45 KK).

Przepadek polega na tym, że przedmioty bądź korzyści majątkowe nim objęte przechodzą na własność Skarbu Państwa z chwilą uprawomocnienia się wyroku z równoczesnym pozbawieniem prawa własności sprawcy bądź innych osób.

Do czasu wejścia w życie ustawy z 13.6.2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw środek ten występował jako przepadek przedmiotów.

Zmiana wprowadziła instytucję przepadku korzyści majątkowej

Obecnie wprowadzono również przepadek przedsiębiorstwa w art. 45a KK.

Na mocy ustawy z 23.3.2017 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw

Przepadek

Przepadek jest środkiem o znacznym poziomie dolegliwości i realizuje przede wszystkim funkcję sprawiedliwościową.

Pozbawienie sprawcy instrumentów przestepstwa utrudnia lub wręcz uniemożliwia ponowne popełnienie podobnego przestępstwa. Także wobec przepadku owoców przestępstwa lub jego produktów można mówić o funkcji indywidualno- i generalnoprewencyjnej.

Pozbawienie sprawcy takich przedmiotów ma walor wychowawczy, a

jednocześnie kształtuje w społeczeństwie przekonanie, że z popełnieniem przestępstwa musi iść w parze odebranie owoców przestępczej działalności

 Art. 187 KKW

§ 2. Objęte przepadkiem przedmiot, korzyść majątkowa lub ich równowartość przechodzą na własność Skarbu Państwa z chwilą

uprawomocnienia się wyroku, a w wypadku wytoczenia powództwa, o którym mowa w art. 293 § 7 Kodeksu postępowania karnego - z chwilą uprawomocnienia się wyroku oddalającego powództwo przeciwko Skarbowi Państwa.

Przepadek

Przepadek przedmiotów - art. 44 KK

Na podstawie art. 44 KK przepadkowi podlegają:

1) przedmioty pochodzące bezpośrednio z przestępstwa;

2) przedmioty, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa;

3) równowartość przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa, służących lub przeznaczonych do popełnienia przestępstwa;

4) przedmioty objęte zakazem wytwarzania, posiadania, obrotu, przesyłania, przenoszenia lub przewozu;

5) udział w przedmiotach, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa, oraz w przedmiotach objętych zakazem

wytwarzania, posiadania, obrotu, przesyłania, przenoszenia lub przewozu;

6) równowartość udziału w przedmiotach, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa, oraz w przedmiotach objętych zakazem wytwarzania, posiadania, obrotu, przesyłania, przenoszenia lub przewozu.

Przepadek

 pojęcie przedmiotu a pojęcie rzeczy

 Orzeczenie przepadku wymaga precyzyjnego wskazania nie tylko przedmiotu podlegającego przepadkowi, lecz także oskarżonego, wobec którego został orzeczony, oraz przestępstwa, za które

został wymierzony (zob. wyr. SA w Lublinie z 11.4.2001 r., II AKa 219/00, Prok. i Pr. 2002, Nr 1, poz. 13).

 Przedmioty pochodzące bezpośrednio z przestępstwa (producta sceleris)

tzw. owoce przestępstwa, czyli rzeczy uzyskane z przestępstwa (np.

rzeczy pochodzące z przestępstw przeciwko mieniu), jak i rzeczy wytworzone w drodze przestępstwa (np. sfałszowane dokumenty, banknoty, narkotyki). Nie ma ustawowych przeszkód, żeby

przepadkiem, o którym mowa w art. 44 § 1 KK, objąć także nieruchomości

Przepadek

• Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 15 kwietnia 2008 r. II KK 29/08

• 1.Przedmiotem pochodzącym bezpośrednio z przestępstwa (producta sceleris) jest wyłącznie taki przedmiot, którego warunkiem uzyskania jest realizacja znamion określonego przestępstwa. Orzeczenie tej postaci przepadku poprzedzone zatem być musi ustaleniem związku o charakterze bezpośrednim pomiędzy określonym przedmiotem, który ma być nim objęty, a popełnionym przestępstwem rozpoznawanym w danej sprawie.

Sąd obligatoryjnie orzeka przepadek przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa

chyba że - orzeczenie przepadku nie jest możliwe, wtedy sąd może orzec przepadek równowartości przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa

przepadku przedmiotów nie orzeka się, jeżeli podlegają one zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi

Przepadek

Przedmioty, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa.

(instrumenta sceleris).

przedmioty, które zostały specjalnie wytworzone lub przystosowane do popełnienia przestępstwa (łomy, wytrychy, pieczątki, matryce, urządzenia służące do produkcji narkotyków, nielegalnego wyrobu alkoholu, poboru energii), jak i te, których

pierwotne przeznaczenie było nieprzestępcze (nóż, siekiera, drukarka).

W piśmiennictwie kwestionuje się celowość orzekania przepadku tej drugiej grupy przedmiotów ze względu na ograniczoną możliwość zabezpieczenia przed

ponownym popełnieniem przestępstwa przy użyciu takich samych narzędzi (zob. A.

Spotowski, Konfiskata mienia i przepadek rzeczy, s. 104).

zarówno obligatoryjny (ograniczony do wypadków przewidzianych w ustawie), jak i fakultatywny tryb orzekania tej postaci przepadku.

chyba że - orzeczenie przepadku nie jest możliwe, wtedy sąd może orzec przepadek równowartości przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa

przepadku przedmiotów nie orzeka się, jeżeli podlegają one zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi

Jeżeli orzeczenie przepadku byłoby niewspółmierne do wagi popełnionego czynu, sąd zamiast przepadku może orzec nawiązkę na rzecz Skarbu Państwa.

Przepadek

Jeżeli przedmioty nie stanowią własności sprawcy, ich przepadek można orzec tylko w wypadkach przewidzianych w ustawie;

W KK możliwość orzeczenia przepadku instrumenta oraz obiecta sceleris

niebędących własnością sprawcy przewidują przepisy art. 139, 140 § 4, art 202

§ 5, art. 256 § 4, art. 269b § 2 i art. 316 KK.

w razie współwłasności orzeka się przepadek udziału należącego do sprawcy lub przepadek równowartości tego udziału.

zarówno ruchomości, jak i nieruchomości.

np. przepadek gruntów, na których uprawiano rośliny służące do produkcji środków odurzających, oraz nieruchomości budynkowych służących do przechowywania rzeczy pochodzących z przestępstwa, np. skradzionych

samochodów (zob. J. Raglewski, w: Melezini (red.), System, t. 6, 2010, s. 657).

zamiast przepadku nieruchomości może orzec nawiązkę na rzecz Skarbu Państwa.

 wątpliwości dotyczą pojazdu mechanicznego

 przestępstwa umyślne

Przepadek

• Postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu - II Wydział Karny z dnia 22 maja 2013 r. II AKz 233/13

• Orzeczony na podstawie art. 44 § 2 KK przepadek samego nośnika informatycznego (dysku, notebooka) nie obejmuje zapisanych na nim danych. Przepadek danych informatycznych i przepadek ich nośnika muszą być traktowane jako dwa odrębne rozstrzygnięcia;

przepadek danych można orzec bez orzekania przepadku nośnika i odwrotnie.

Przedmioty, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przesyłanie, przenoszenie lub przewóz są zakazane (obiecta sceleris)

Warunkiem orzeczenia ich przepadku jest skazanie za przestępstwo polegające na naruszeniu określonego zakazu.

Przepadek

Na podstawie art. 44 § 6 KK można orzec przepadek m.in. broni palnej lub amunicji wyrabianej lub posiadanej bez zezwolenia (art.

263 § 1 i 2 KK)

Nie jest natomiast możliwe orzeczenie przepadku nieruchomości z tego względu, że po pierwsze, obrót nimi lub ich posiadanie nie jest zakazane, a po drugie – nie mogą one być przedmiotem

wykonawczym przestępstw polegających na przesyłaniu, przenoszeniu lub przewozie.

z reguły fakultatywny, a jedynie w wypadkach przewidzianych w ustawie – obligatoryjny.

w praktyce mogą pojawić się wątpliwości – np. sfałszowane banknoty Obowiązek orzeczenia przepadku. Jeżeli przedmioty te nie stanowią własności sprawcy, orzeczenie ich przepadku jest możliwe jedynie w wypadkach przewidzianych w ustawie (art. 44 § 7 KK). Niekiedy

przepisy przewidują wręcz obowiązek orzeczenia przepadku takich przedmiotów (zob. art. 316 § 1 KK).

Przepadek

44a KK Przepadek przedsiębiorstwa

• Celem wprowadzonych zmian ma być poprawa "efektywności mechanizmów służących pozbawianiu sprawców przestępstw korzyści osiągniętych z popełnienia czynów zabronionych" (por.

uzasadnienie projektu ustawy z 28.12.2016 r., Druk Nr 1186, s. 1) i tym samym zwalczania przestępczości gospodarczej i skarbowej

• Zmiana ma też służyć implementacji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/42/UE z 3.4.2014 r. w sprawie

zabezpieczenia i konfiskaty narzędzi służących do popełnienia przestępstwa i korzyści pochodzących z przestępstwa w Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE L 127 z 2014 r., s. 39)

Przepadek

44a § 1. W razie skazania za przestępstwo, z którego popełnienia sprawca osiągnął, chociażby pośrednio, korzyść majątkową znacznej wartości, sąd może orzec przepadek przedsiębiorstwa stanowiącego własność sprawcy albo jego równowartości, jeżeli przedsiębiorstwo służyło do popełnienia tego przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści.

Przesłanki orzeczenia przepadku przedsiębiorstwa.

1) skazaniem za przestępstwo,

2) osiągnięciem przez sprawcę, chociażby pośrednio korzyści majątkowej znacznej wartości,

3) ustaleniem, że przedsiębiorstwo służyło do popełnienia tego przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści.

Korzyścią majątkową znacznej wartości jest korzyść, której wartość w czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza 200 000 zł

 może on być zastosowany jedynie względem sprawcy, a więc osoby fizycznej, będącej właścicielem przedsiębiorstwa.

Przepadek

 orzekany fakultatywnie

 ustawodawca nie precyzuje, co należy rozumieć przez „przedsiębiorstwo”

 art. z art. 55¹ KC

 Na podstawie art. 44a § 1 KK nie będzie możliwe orzeczenie przepadku części przedsiębiorstwa, jego filii czy oddziału. Przepadkowi może podlegać tylko przedsiębiorstwo rozumiane jako całość.

w pierwotnej, pochodzącej z 23.5.2016 r., wersji projektu ustawodawca przewidywał przepadek poszczególnych składników i praw majątkowych przedsiębiorstwa.

 Wydaje się, że orzeczeniu przepadku nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że przedsiębiorstwo nie było jedynym "narzędziem" umożliwiającym popełnienie przestępstwa.

Wystarczającym dla orzeczenia przepadku jest wykorzystanie jedynie jednego lub niektórych tylko składników przedsiębiorstwa.

 gdy po popełnieniu przestępstwa przedsiębiorstwo jest wykorzystywane do ukrycia pochodzących z niego korzyści.

 możliwość orzeczenia równowartości przedsiębiorstwa

Przepadek

§ 2. W razie skazania za przestępstwo, z którego popełnienia sprawca osiągnął, chociażby pośrednio, korzyść majątkową znacznej wartości, sąd może orzec przepadek niestanowiącego własności sprawcy przedsiębiorstwa osoby fizycznej albo jego równowartości, jeżeli przedsiębiorstwo służyło do popełnienia tego przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści, a jego właściciel chciał, aby przedsiębiorstwo służyło do popełnienia tego przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści albo, przewidując taką możliwość, na to się godził.

Przepadek przedsiębiorstwa nienależącego do sprawcy

"Zważywszy na wpływ poważnej przestępczości gospodarczej i skarbowej na bezpieczeństwo ekonomiczne państwa oraz prawidłowość i pewność obrotu gospodarczego, projektodawca założył, że usprawiedliwia on skorzystanie z nadzwyczajnej, lecz dobrze znanej polskiemu prawu instytucji przepadku mienia, niestanowiącego – przynajmniej formalnie – własności sprawcy" (por. uzasadnienie projektu ustawy z 28.12.2016 r., Druk Nr 1186, s. 4).

Przepadek

• § 6. Sąd może odstąpić od orzeczenia przepadku, o którym mowa w § 2, także w innych, szczególnie uzasadnionych przypadkach, kiedy

byłby on niewspółmiernie dolegliwy dla właściciela przedsiębiorstwa - gdy przepadek byłby niehumanitarny, a sprawca nie jest wyłącznym właścicielem

• § 3. W razie współwłasności przepadek, o którym mowa w § 1 i 2, orzeka się z uwzględnieniem woli i świadomości każdego ze

współwłaścicieli i w ich granicach.

• § 4. Przepadku, o którym mowa w § 1 i 2, nie orzeka się, jeżeli byłoby to niewspółmierne do wagi popełnionego przestępstwa, stopnia

zawinienia oskarżonego lub motywacji i sposobu zachowania się właściciela przedsiębiorstwa.

• § 5. Przepadku, o którym mowa w § 1 i 2, nie orzeka się, jeżeli szkoda wyrządzona przestępstwem lub wartość ukrytej korzyści nie jest

znaczna wobec rozmiaru działalności przedsiębiorstwa.

Przepadek

Kwestie wykonawcze

• Art. 188a - wchodzi od 2017-04-27

• Jeżeli orzeczony przepadek nie może zostać wykonany w całości ani w części, gdyż składnik mienia podlegający przepadkowi został:

 usunięty,

zniszczony,

zgubiony,

ukryty

albo z innych przyczyn faktycznych lub prawnych nie może zostać przejęty,

sąd może orzec, a w razie przepadku korzyści pochodzącej z przestępstwa orzeka, przepadek równowartości tego składnika mienia, chyba że przepadek dotyczy przedmiotów określonych w art.

44 § 6 Kodeksu karnego.

Przepadek

Nawiązka

2a. W przypadkach, o których mowa w art. 44a § 4-6, sąd może orzec nawiązkę w wysokości do 1 000 000 złotych

na rzecz pokrzywdzonego

lub Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.

Przepadek

Przepadek korzyści

Wprowadzenie do KK przepadku korzyści majątkowej miało służyć zastąpieniu kary dodatkowej konfiskaty mienia. Nowo wprowadzona instytucja miała realizować cele analogiczne jak konfiskata, a więc

pozbawiać sprawców wszelkich korzyści osiągniętych z przestępstwa i nie mieć jednocześnie wad tej kary dodatkowej

Art. 45 § 1a. Za korzyść majątkową osiągniętą z popełnienia przestępstwa uważa się także pożytki z rzeczy lub praw stanowiących tę korzyść.

Korzyścią majątkową jest każde przysporzenie majątku sobie lub innej osobie albo uniknięcie w nim strat, z wyjątkiem jedynie tych wypadków, gdy korzyść taka przysługuje sprawcy lub innej osobie zgodnie z istniejącą w chwili czynu więzią prawną (uchw. SN z 30.1.1980 r., VII KZP 41/78, OSNKW 1980, Nr 3, poz. 24).

korzyścią majątkową jest korzyść wyrażalna w pieniądzu, niemajątkową zaś ta, której nie można przeliczyć na pieniądze

Przepadek

Przepadek korzyści Art. 45 § 1.

Przesłanki:

Osiągnięcie przez sprawcę z popełnienia przestępstwa, chociażby pośrednio, korzyści majątkowej

Korzyść ta nie podlega przepadkowi przedmiotów wymienionych w art. 44 § 1 lub 6

korzyść lub jej równowartość nie podlega zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi.

sąd orzeka przepadek takiej korzyści albo jej równowartości.

Przepadek

W orzecznictwie daje się zauważyć nieprawidłową tendencję polegającą na orzekaniu przepadku korzyści majątkowej na podstawie art. 45 § 1 KK, w sytuacji gdy sprawca w zamian za

udzielenie środka odurzającego uzyskiwał określoną sumę pieniędzy (zob. m.in. wyr. SN z 15.10.2008 r., II KK 226/08, KZS 2009, Nr 3, poz.

24).

Prawidłową podstawą orzekania przepadku powinien być w tej sytuacji art. 44 § 1 KK. Orzeczenie przepadku korzyści majątkowej na podstawie art. 45 § 1 KK jest możliwe w dwóch sytuacjach. Po pierwsze wtedy, gdy pochodzi ona pośrednio z popełnienia

przestępstwa, a po drugie – gdy uzyskana korzyść majątkowa nie jest przedmiotem. W obydwu sytuacjach negatywną przesłanką jest niepodleganie przepadkowi na podstawie art. 44 § 1 lub 6 KK. W omawianym stanie faktycznym sprawca uzyskiwał korzyść

majątkową bezpośrednio z przestępstwa.

Przepadek

w art. 45 § 2–3 KK zawarto szereg domniemań

Istota tych rozwiązań opiera się na tzw. odwróconym ciężarze dowodu Domniemanie przestępnego pochodzenia.

Zgodnie ze znowelizowanym art. 45 § 2 KK w razie:

1) skazania za przestępstwo, z którego popełnienia została osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa znacznej wartości,

2) albo przestępstwo, z którego została lub mogła zostać osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa, zagrożone karą pozbawienia wolności, której górna granica jest nie niższa niż 5 lat,

3) lub przestępstwo, z którego została lub mogła zostać osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa ,popełnione w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa,

wprowadza się domniemanie, że mienie które sprawca objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł w okresie 5 lat przed popełnieniem przestępstwa do chwili wydania chociażby nieprawomocnego wyroku, stanowi korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa.

Przepadek

Domniemanie przestępnego pochodzenia.

Przesłanki z art. 45 § 3 KK:

1) ustalić, że mienie stanowiące korzyść uzyskaną z popełnienia

przestępstwa, o którym mowa w § 2, zostało przeniesione na osobę fizyczną, prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej

2) i na podstawie okoliczności towarzyszących jego nabyciu można było przypuszczać, że to mienie, choćby pośrednio, pochodziło z czynu zabronionego.

3) przeniesienie składników majątkowych musi nastąpić faktycznie lub pod jakimkolwiek tytułem prawnym, tj. beneficjent musi zostać samoistnym posiadaczem tych składników, albo uzyskać określone prawo majątkowe.

Domniemanie polega na uznaniu, że rzeczy będące w samoistnym

posiadaniu tego podmiotu lub przysługujące mu prawa majątkowe należą do sprawcy, a w konsekwencji stanowią korzyść majątkową uzyskaną z

przestępstwa i mogą zostać objęte przepadkiem korzyści majątkowej

Przepadek

• Uchwała

Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 17 marca 2005 r.

I KZP 4/05

• Przepis art. 45 § 3 KK ma charakter mieszany, materialno-procesowy.

Procesowy charakter przepisu wynika z uregulowania sposobu postępowania w przewidzianej nim kwestii domniemania prawnego i sposobu jego obalenia, zaś o jego materialnym charakterze stanowią przesłanki stosowania domniemania (popełnienie przestępstwa, o którym mowa w art. 45 § 2 KK, duże prawdopodobieństwo przeniesienia przez sprawcę na inny podmiot korzyści pochodzącej z przestępstwa) oraz jego wniosek (mienie znajdujące się w posiadaniu innego podmiotu należy do sprawcy). Regulacja przewidziana w tym przepisie nie podlega wyłączeniu spod zasady lex mitior agit, wyrażonej w art. 4 § 1 KK.

Naprawienie szkody, zadośćuczynienie

 Uzyskanie kompensaty i zadośćuczynienia

Celem jest orzekanie w ramach procesu karnego na podstawie przepisów prawa cywilnego, poza możliwością zasądzenia renty, obowiązku naprawienia w całości lub w części wyrządzonej

przestępstwem szkody.

Alternatywą jest orzeczenie przez sąd karny nawiązki na rzecz

pokrzywdzonego lub – w razie jego śmieci – na rzecz osoby najbliższej, której sytuacja życiowa wskutek śmierci pokrzywdzonego uległa

znacznemu pogorszeniu.

Zrezygnowano z zastrzeżenia o niestosowaniu przepisów

cywilnoprawnych dotyczących przedawnienia roszczenia (należy zatem uwzględnić również przepisy określające terminy przedawnienia

roszczeń (442¹ KC), jak również te, które dotyczą rozpoczęcia biegu

przedawnienia, jego zawieszenia, i przerwania (art. 121, 123 – 124 KC).

Wyłączono reżim dyrektyw wymiaru kary w orzekaniu odszkodowania lub zadośćuczynienia

Naprawienie szkody, zadośćuczynienie

Art. 46 § 1. W razie skazania sąd może orzec, a na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej orzeka, stosując przepisy prawa cywilnego, obowiązek naprawienia, w całości albo w części, wyrządzonej przestępstwem szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;

przepisów prawa cywilnego o możliwości zasądzenia renty nie stosuje się.

 obowiązek naprawienia szkody w całości

 obowiązek naprawienia szkody w części

 obowiązek zadośćuczynienia za krzywdę

 w razie skazania za każde przestępstwo którym wyrządzono szkodę lub krzywdę

 z urzędu fakultatywnie, ale

 na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej obligatoryjnie (spełnione warunki wniosku)

Wniosek może być złożony przez: pokrzywdzonego i podmioty wykonujące prawa

pokrzywdzonego (art. 49 § 1–4 KPK), prokuratora (art. 49a KPK), zastępców procesowych pokrzywdzonego, a w wypadku śmierci pokrzywdzonego (art. 52 § 1 KPK) – osoby najbliższe dochodzące przysługujących im roszczeń określonych w przepisach art. 446 § 1, 3 i 4 oraz w art.

445 § 3 KC)

 Przesłanką o charakterze negatywnym jest wytoczenie powództwa o naprawienie szkody, której ma dotyczyć wniosek.

Naprawienie szkody, zadośćuczynienie

Jako środek karny obowiązek naprawienia szkody lub

zadośćuczynienia za doznaną krzywdę może być orzeczony obok kary,

też samoistnie, w razie odstąpienia od wymierzenia kary, w sytuacjach określonych w art. 59 § 1, art. 60 § 7 i art. 61 KK.

(uzależniona od tego, czy będzie on w stanie spełnić wszystkie cele kary)

pojęcie szkody

nie obejmuje odsetek

obowiązek naprawienia szkody a zasada pełnej kompensaty Wpływ sytuacji materialnej poszkodowanego oraz osoby

odpowiedzialnej za szkodę na zakres obowiązku naprawienia szkody (miarkowanie z art. 440 KC)?

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez kilka osób?

Naprawienie szkody, zadośćuczynienie

• Nawiązka na rzecz pokrzywdzonego

Na podstawie art. 46 § 2 KK zamiast obowiązku określonego w art. 46 § 1 KK sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego.

gdy orzeczenie obowiązku naprawienia szkody jest znacznie utrudnione, co w szczególności oznacza wystąpienie trudności dowodowych dotyczących ustalenia wielkości szkody

powodujących, że z reguły nie odpowiada jej wysokości, chociaż zaznacza się w literaturze, że powinna stanowić przybliżony jej ekwiwalent (zob. A. Muszyńska, Naprawienie szkody).

zakaz łącznego orzeczenia obowiązku naprawienia szkody i

wysokość nawiązki orzeczonej na podstawie art. 46 § 2 KK nie może przekraczać 200 000 zł.

 orzekana fakultatywnie

Przesłanki orzeczenia nawiązki na podst. art. 46 § 2 KK:

1) spełnienie przesłanek z art. 46 § 1 KK;

2) istnienie szkody majątkowej lub niemajątkowej, która nie została naprawiona lub nie może być naprawiona;

3) skazanie za przestępstwo;

4) znaczne trudności w orzeczeniu obowiązku naprawienia szkody, w szczególności brak

możliwości naprawienia szkody w całości lub w części bądź inne czynniki uniemożliwiające orzeczenie obowiązku naprawienia szkody.

Naprawienie szkody, zadośćuczynienie

• Nawiązka Art. 47 KK

Istota nawiązki sprowadza się do zapłaty pewnej sumy pieniężnej na rzecz określonego podmiotu.

Suma ta nie stanowi odszkodowania, gdyż sąd, wymierzając nawiązkę, nie jest zobowiązany do ustalenia rzeczywistej wysokości szkody, wartości utraconych korzyści czy doznanych krzywd.

Nawiązka nie tylko może przekraczać wysokość szkody, ale też – jak trafnie podkreśla się w orzecznictwie – może być orzeczona wobec kilku osób

współdziałających w popełnieniu przestępstwa. Każdy więc ze sprawców (sensu largo) przestępstwa może być zobowiązany do uiszczania nawiązki, nawet w wysokości przekraczającej rzeczywistą szkodę

Zapłacenie nawiązki przez jednego ze sprawców nie zwalnia pozostałych od jej zapłacenia.

Konsekwentnie należy opowiedzieć się za poglądem, że orzeczenie nawiązki nie stoi na przeszkodzie wytoczeniu powództwa cywilnego, a kwota nawiązki nie podlega zaliczeniu na poczet zasądzonego odszkodowania i nie powinna

powodować zmniejszenia jego wysokości (zob. Marek, Kodeks karny, 2010, s.

168).

Naprawienie szkody, zadośćuczynienie

• Nawiązka Art. 47 KK – przesłanki:

1) skazanie za umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu albo za inne przestępstwo umyślne, którego skutkiem jest śmierć

człowieka, ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia.

- fakultatywnie

- na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej

- do 100 000 zł

1) Skazanie za przestępstwo przeciwko środowisku. (zarówno przestępstwo umyślne, jak i nieumyślne)

- fakultatywnie

- na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,

- Do 100 000 zł

Naprawienie szkody, zadośćuczynienie

• Nawiązka Art. 47 KK – przesłanki:

3) Skazanie za przestępstwa komunikacyjne określone w art. 173, art. 174, art. 177 lub w art. 355,

jeżeli sprawca był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego

lub zbiegł z miejsca zdarzenia,

- Obligatoryjnie

- Na rzecz pokrzywdzonego, a w razie jego śmierci w wyniku popełnionego przez skazanego przestępstwa nawiązkę na rzecz osoby najbliższej, której sytuacja życiowa wskutek śmierci pokrzywdzonego uległa znacznemu pogorszeniu.

- W razie gdy ustalono więcej niż jedną taką osobę, nawiązki orzeka się na rzecz każdej z nich.

- Jeśli ustalenie takiej osoby nie jest możliwe, sąd orzeka nawiązkę na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.

- w wysokości co najmniej 10 000 złotych.

Naprawienie szkody, zadośćuczynienie

• Nawiązka Art. 47 KK – przesłanki:

Negatywną przesłanką orzeczenia nawiązki na podstawie (art. 47 § 3 KK) jest orzeczenie przez sąd obowiązku naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w wysokości wyższej niż 10 000 zł (art. 47 § 5 KK).

Niemożność orzeczenia nawiązki aktualizuje się także wówczas, gdy w przypadku kilku pokrzywdzonych, obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w wysokości

przekraczającej 10 000 zł został orzeczony tylko na rzecz jednego z nich (J. Majewski, Kodeks karny. Komentarz do zmian, s. 153–154).

W szczególnie uzasadnionych okolicznościach, gdy wymierzona nawiązka powodowałaby dla sprawcy uszczerbek dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny lub gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sąd może ją wymierzyć w wysokości niższej niż wskazana w

§ 3.

... jakieś pytania?