ZGODA JAKO ZABEZPIECZENIE PRAW PACJENTA I PRAW LEKARZA
Dr Agata Wnukiewicz-Kozłowska Interdyscyplinarna Pracownia Prawa Medycznego i Bioetyki Katedra Prawa Międzynarodowego i Europejskiego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytet Wrocławski
OD PATERNALIZMU DO AUTONOMII
Interpretacja zasady SALUS AEGROTI
SUPREMA LEX ESTO/THE HEALTH OF MY
PATIENT WILL BE MY FIRST CONSIDERATION
PRAWO PACJENTA DO SAMODECYDOWANIA
PRAWO PACJENTA DO INTEGRALNOŚCI
PARTNERSTWO W RELACJI
LEKARZ-PACJENT
Świadoma zgoda (informed consent) jako warunek sine qua non interwencji
medycznej
Obowiązek poszanowania autonomii
pacjenta: prawo do poszanowania godności, prawo do integralności fizycznej i
psychicznej, prawo do prywatności, wolność wyboru, zakaz dyskryminacji, zakaz
nieludzkiego i niehumanitarnego traktowania
PRAWNE ZNACZENIE
AUTONOMII
Autonomia jako jedno z pryncypiów współczesnej bioetyki:
Nieszkodzenie;
Dobroczynność;
Sprawiedliwość;
Autonomia;
BIOETYCZNE ZNACZENIE
AUTONOMII
Zgoda poinformowana (objaśniona);
Zgoda dobrowolna,
Zgoda skonkretyzowana;
Zgoda odpowiadająca formalnym wymogom;
Zgoda uprzednia;
Zgoda możliwa do cofnięcia;
Zgoda legitymizująca działania lekarza
ISTOTA ZGODY
Art. 23 kc: „Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć,
swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica
korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna,
wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych
przepisach”.
DOBRA OSOBISTE
Art. 24 kc: 1:„Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego
działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie
dokonania naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności
potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w
odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia
pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na skazany cel społeczny.
2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.”
DOBRA OSOBISTE – ZADOŚĆUCZYNIENIE,
ODSZKODOWANIE
Art. 32. 1. UZL: „Lekarz może
przeprowadzić badanie lub udzielić innych świadczeń zdrowotnych, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, po wyrażeniu zgody przez pacjenta”.
WARUNKI ZGODY
Art. 34. 1. UZL: „Lekarz może wykonać
zabieg operacyjny albo zastosować metodę leczenia lub diagnostyki stwarzającą
podwyższone ryzyko dla pacjenta, po uzyskaniu jego pisemnej zgody.
2. Przed wyrażeniem zgody przez pacjenta w sytuacji, o której mowa w ust. 1, lekarz ma obowiązek udzielenia mu informacji zgodnie z art. 31.”
WYMÓG ZGODY PISEMNEJ
Art. 31. 1. UZL: „Lekarz ma obowiązek
udzielać pacjentowi lub jego ustawowemu przedstawicielowi przystępnej informacji o jego stanie zdrowia, rozpoznaniu,
proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz
rokowaniu.”
ZAKRES INFORMACJI
Art. 33. 1. UZL: „Badanie lub udzielenie
pacjentowi innego świadczenia zdrowotnego bez jego zgody jest dopuszczalne, jeżeli
wymaga on niezwłocznej pomocy lekarskiej, a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie może wyrazić zgody i nie ma możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym.”
DZIAŁANIE BEZ ZGODY,
ZGODNIE Z USTAWĄ
U 77-letniej pacjentki wykonano
gastroskopię. W jej wyniku doszło do przebicia przełyku, co stanowi rzadkie, aczkolwiek niebezpieczne powikłanie zabiegu. Chora nie została uprzedzona przed jego wykonaniem o takim
niebezpieczeństwie.
ORZECZNICTWO
Przypadek I
„Wina lekarza przeprowadzającego zabieg inwazyjny wymagający zgody pacjenta
może polegać na wykonaniu go niezgodnie z zasadami sztuki lekarskiej lub
przeprowadzeniu go bez uzyskania
świadomej zgody chorego po rzetelnym poinformowaniu o technicznej stronie zabiegu i ewentualnym jego ryzyku”
Wyrok SA w Lublinie z
2.10.2003 r., I Aca 369/03
W dokumentacji wydanej pacjentowi
umieszczono informację dotyczącą leczenia szpitalnego, używając zwrotu: „Antygen
Hbs/H dodatni”. Określenie to było
niezrozumiałe dla pacjenta, który nie zdawał sobie sprawy, że jest nosicielem żółtaczki.
Nie zachował w związku z tym odpowiednich zasad bezpieczeństwa i zaraził wszystkich
domowników.
Przypadek II
Sąd stwierdził, że: „brak powiadomienia o chorobie zakaźnej należy uznać za czyn niedozwolony, uzasadniający
odpowiedzialność odszkodowawczą szpitala”
Wyrok SA w Poznaniu z
9.05.2002 r. ACa 221/02
Pobranie próbki do badania bez zgody pacjenta
Przypadek III
„Pobranie wycinka skóry dla celów badania histopatologicznego dopuszczalne jest tylko za zgodą pacjenta. Jeżeli takie pobranie –
bez zgody pacjenta – wywołało rozstrój zdrowia lub inną szkodę na osobie, może ono powodować odpowiedzialność za
szkodę, choćby nawet dokonane zostało zgodnie z wymogami sztuki lekarskiej w zakresie diagnozy raka skóry.”
Wyrok SN z 22.09.1967 r., I CR
188/67
Podczas operacji żylaków pacjentowi
zamiast żyły odstrzałkowej, usunięto żyłę odpiszczelową, która również była
niewydolna. Lekarz co najmniej przekroczył zakres zgody, a w istocie działał bez zgody.
Przypadek IV
„Szpital ponosi odpowiedzialność za
dokonanie operacji w zakresie nie będącym przedmiotem zgody pacjenta zamiast
operacji uzgodnionej, choćby ta pierwsza była medycznie uzasadniona w drugiej
kolejności bądź zakres uzgodnionej operacji był zbyt ograniczony.”
Wyrok SA w Lublinie z
14.04.2011 r., I ACa 130/11
Pacjent udzielił zgody, nie będąc
poinformowany co do zakresu zabiegu, jego istoty, konsekwencji i ryzyku.
Przypadek V
„Sama aprobata dokonania zabiegu, uzyskana w braku udzielenia mu
przystępnej informacji, nie może być
traktowana jako zgoda w rozumieniu art. 32 i 34 ustawy o zawodach lekarza i lekarza
dentysty.”
Wyrok SN z 16.05.2012 r., III
CSK 227/11
Pacjentowi usunięto guz nowotworowy
okolicy szyjnej. W czasie operacji okazało się, że guz wyrasta z jednego z pni
nerwowych splotu barkowego, w związku z czym dla usunięcia nowotworu konieczne
było wycięcie tego pnia. Zabieg spowodował porażenie mięśni lewej ręki unerwionych
przez górny pęczek splotu barkowego.
Usunięcie guza było uzasadnione
medycznie i zgodne ze sztuką lekarską.
Przypadek VI
„Jeżeli skutki zabiegu operacyjnego są do przewidzenia, a przed jego dokonaniem pacjent nie został poinformowany, to brak pouczenia pacjenta o normalnych przy tego rodzaju zabiegu następstwach w zdrowiu
operowanego nie wyłącza
odpowiedzialności Skarbu Państwa za
wyrządzoną powodowi szkodę z powołaniem się na wyrażoną przez pacjenta uprzednio zgodę.”
Wyrok SN z 7.03.1974 r., I CR
43/74
Art. 192 par. 1 KK: „Kto wykonuje zabieg leczniczy bez zgody pacjenta, podlega
grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
2. Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.”
BRAK ZGODY W UJĘCIU
PRAWNOKARNYM
Zgoda jako warunek legalności czynności medycznej (zniesienie bezprawności
działania lekarza);
Obowiązek poszanowania wymogów
skutecznej prawnie zgody (zabezpieczenie interesu lekarza – ochrona przed
odpowiedzialnością prawną);
