DEMOKRATYCZNE PAŃSTWO PRAWNE DEMOKRACJA BEZPOŚREDNIA
DEMOKRACJA
PRZEDSTAWICIELSKA
Inicjatywa ustawodawcza :
http://opis.sejm.gov.pl/pl/procesustawodawczy.php#s1
lub odsyłam do skorzystania z materiałów umieszczonych na stronie osobistej:
https://prawo.uni.wroc.pl/node/19626
Art. 2 Konstytucji RP
„Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”
„państwo prawne” – czyli jakie?
"sprawiedliwość społeczna" znaczenie terminu ?
W doktrynie prawa konstytucyjnego wykształciły się w XX w. dwa rozumienia pojęcia państwa prawnego:
W sensie formalnym: oznacza ono, że cała działalność państwa i jego organów opiera się na prawie (zasada legalności) i na zasadzie podziału władz i ich wzajemnego kontrolowania się.
W sensie materialnym: oznacza ono, że działalność państwa i jego organów opiera się na następujących ideach, wartościach:
a) sprawiedliwości, w tym również sprawiedliwości społecznej i pomocy osobom znajdujących się w złych warunkach materialnych;
b) Wolności, której źródłem są prawa i wolności gwarantowane konstytucyjnie;
c) Równości wszystkich obywateli;
d) Demokratyzmu – polegającego przede wszystkim na uczynieniu z wyborów powszechnych głównego sposobu kreacji organów stanowiących prawo i innych naczelnych organów państwowych, a także na zagwarantowaniu pluralizmu politycznego.
Klauzula demokratycznego państwa prawnego – zbiorczy wyraz wielu zasad i reguł, które nie są wprost wyrażone w konstytucji, ale wynikają z niej w sposób pośredni. Dzięki temu TK wielokrotnie
„uzupełniał” tekst obowiązującej ustawy
zasadniczej, zwłaszcza przed wejściem w
życie Konstytucji z 1997 roku.
Dotychczas TK uznał następujące zasady za konstytuujące demokratyczne państwo prawne w Polsce (wyinterpretował je z konstytucyjnej zasady demokratycznego państwa prawnego i występują one w jego orzecznictwie jako samodzielna podstawa kontroli ustaw lub innymi zasadami konstytucyjnego)
Dotychczas TK uznał następujące zasady za konstytuujące demokratyczne państwo prawne w Polsce (wyinterpretował je z konstytucyjnej zasady demokratycznego państwa prawnego i występują one w jego orzecznictwie jako samodzielna podstawa kontroli ustaw lub innymi zasadami konstytucyjnego)
1. Zasada ochrony życia ludzkiego w każdej fazie rozwoju – oznaczająca prawną ochronę życia poczętego;
2. Zasada zaufania obywateli do państwa – „Zasada ta wymaga, by nie stanowić norm prawnych, które nakazywałyby obciążenie obywateli bez jednoczesnego wprowadzenia zasad postępowania odpowiednio jasnych, umożliwiających dochodzenie przez obywateli swoich praw”;
3. Zasada ochrony praw nabytych – TK zauważa, że "W odniesieniu do (…) zasady zaufania obywateli do państwa oraz zasady ochrony praw nabytych, trzeba (…) stwierdzić, że prawodawca może nowelizować prawo, także na niekorzyść obywateli, jeżeli odbywa się to w zgodzie z konstytucją”;
4. Zasada niedziałania prawa wstecz (zakaz retroakcji prawa) – aczkolwiek uznana została przez TK za jeden z istotnych, samodzielnych elementów państwa prawnego – " zasada ta stanowi by nie stanowić norm prawnych, które nakazywałyby stosować nowo ustanowione normy prawne do zdarzeń , które miały miejsce przed wejściem w życie nowo ustanowionych norm prawnych i z którymi prawo nie wiązało dotąd skutków prawnych normami tymi przewidzianych" wyrok TK z dnia 29.1.1992r (K15/91 );
5. Zasada dostatecznej określoności;
6. Zakaz stanowienia aktów normatywnych niezgodnych z aktami normatywnymi wyższego rzędu oraz nakaz działania "wyłączenie w granicach (…) prawem określonej kompetencji” Art. 7 Konstytucji:
„ Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa”.
-zasada praworządności formalnej
m.in. zakaz domniemania kompetencji: , uchwała TK z
10.05.1994 sygn. W 7/94, wyrok NSA z 18.03.1998 o sygn. akt II SAB/Łd 57/96
„ Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa”.
-zasada praworządności formalnej
m.in. zakaz domniemania kompetencji: , uchwała TK z
10.05.1994 sygn. W 7/94, wyrok NSA z 18.03.1998 o sygn. akt II SAB/Łd 57/96
7. Zasada "dochowania ustawowego trybu" uchwalania ustaw;
8. Zasada domniemania niewinności;
9. Zasada proporcjonalności;
TK, 26.01.1993, U 10/92
„ (…) ograniczenia te muszą uwzględniać konieczność
każdorazowego wyważenia rangi prawa czy wolności poddanego ograniczeniu oraz rangi prawa, czy zasady to ograniczenie
uzasadniającej. Nie zachowanie koniecznej w tym przypadku proporcjonalności, bądź stwierdzenie, że przyjęte ograniczenie jest w niepotrzebny sposób nadmierne, skutkować może
niekonstytucyjność danej regulacji.”
10.Reguła tzw. przyzwoitej legislacji;
11. Zasada ne bis in idem : pojęcie wywodzi się bezpośrednio z cywilnego prawa rzymskiego. Dosłownie termin można przetłumaczyć jako „nie dwa razy w tej samej (sprawie)”. W terminologii prawniczej oznacza to zasadę, wedle której nie można orzekać dwa razy w tej samej sprawie.
Obecnie pojęcie funkcjonuje zarówno w europejskich, jak i amerykańskich systemach prawnych, choć istnieją kontrowersje, czy zasady tej nie łamie instancyjność postępowania sądowego.
Demokracja bezpośrednia Demokracja bezpośrednia
Referendum – głosowanie ludowe – jest to forma demokracji bezpośredniej, polegająca na wypowiadaniu się wyborców w głosowaniu na tematy dotyczące spraw całego państwa lub określonej części.
Demokracja bezpośrednia – znana była już w starożytnościi klasycznym jej przykładem jest zbierające się periodycznie w Atenach w V i VI w p.n.e.
zgromadzenie ludowe.
W erze nowożytnej referendum zostało zinstytucjonalizowane w XVI w. w Szwajcarii.
Przeciwnicy referendum podnoszą, że : 1. Referenda są kosztowne i czasochłonne;
2. Obywatele z reguły słabo lub w ogóle nie orentują się w zagadnieniach szczegółowych związanych z rozstrzyganiem spraw państwowych; deputowani korzystają w tym przypadku z pomocy ekspertów;
3. Aktywność polityczna i zainteresowanie sprawami rządzenia nie jest cechą obywateli i w krajach, gdzie często przeprowadza się referenda, powodują one zmęczenie obywateli i ich bierność w sprawach politycznych.
REFERENDUM TO "najbardziej demokratyczna forma sprawowania rządów, która w swym założeniu nie ma rozstrzygać konfliktów między członkami ciał przedstawicielskich, a dać pełny wyraz woli suwerena".
M. Jabłoński
Istnieje wiele klasyfikacji referendum opartych na różnych kryteriach:
Wg. Kryterium wymagalności, dla ustanowienie określonej regulacji prawnej lub podjęcia decyzji wyróżnia się:
1) Referendum obligatoryjne;
2) Referendum fakultatywne;
Wg. Kryterium zasięgu terytorialnego:
3) Referendum ogólnokrajowe;
4) Referendum lokalne;
Wg. Kryterium meterii, jakich dotyczyć ma głosowanie, wyróżnia się:
5) Referendum konstytucyjne;
6) Referendum ustawodawcze;
7) Referendum w sprawie samoopodatkowania się, np. mieszkańców gmin;
Wg. Kryterium czasu przeprowadzenia referendum:
8) Referendum ratyfikacyjne:
9) Referendum opiniodawcze (konsultatywne).
Instytucje demokracji bezpośredniej w POLSCE
Art. 2 ust. 2
"Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio"
Art. 2 ust. 2
"Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio"
Art. 90 ust. 3 – ogólnokrajowe referendum fakultatywne;
Art. 118 ust. 2 – ludowa inicjatywna ustawodawcza;
Art. 125 – ogólnokrajowe referendum fakultatywne w sprawach o szczególnym znaczeniu dla
państwa;
Art. 235 – ogólnokrajowe referendum fakultatywne w sprawach zmiany Konstytucji;
Art. 170 – referendum lokalne
Referendum ogólnokrajowe:
Ustawa z 14.3.2003 r. o referendum ogólnokrajowym (Dz. U. Nr 57, poz.
507 ze zm.)
W ustawie tej unormowano:
1) W sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa;
2) W sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej;
3) W sprawie zatwierdzenia ustaawy o zmianie Konstytucji RP.
WSZYSTKIE TE REFERENDA MAJĄ CHARAKTER FAKULTATYWNY.
WSZYSTKIE TE REFERENDA MAJĄ CHARAKTER FAKULTATYWNY.
Prawo zarządzania REFERENDUM z . Art. 125 – posiada Sejm i Prezydent RP;
Na podkreślenie zasługuje fakt, iż przepisy o referendum
ogóolnokajowym wskazują podmioty, które mogą wystąpić z wnioskiem w sprawie zarządzenia referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu:
Sejm działający z własnej inicjatywy, tzn. na wniosek
Prezydium Sejmu, komisji sejmowej lub grupy co najmniej 69 posłów ( art. 65 ust. 3 Regulaminu Sejmu);
Senat – po podjęciu stosownej uchwały;
Rada Ministrów;
Grupa co manjmniej 500 tys. Obywateli polskich, mających prawo do udziału w referendum.
Szczególne referenda ogólnokrajowe
Art. 90 ust. 3
stanowi, że w formie referendum może dojść do wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej, na podstawie której Polska przekaże organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.
Art. 235ust. 6
Stanowi, że referendum może się stać elementem procedury zmiany Konstytucji, ale dopiero po uchwaleniu przez Sejm i Senat ustawy zmieniającej Konstytucję i tylko przy spełnieniu dwóch przesłanek:
a) Zmiana musi dotyczyć przepisów zawartych w rozdziałach I, II lub XII Konstytucji,
b) Przeprowadzenia musi zażadać Prezydent, Senat bądź grupa posłów ( tj. 92 ).
Referendum lokalne
Konstytucja dopuszcza także przeprowadzenie referendum lokalnego.
Ustawa z dnia 15.9.2000 r. o referendum lokalnym.
Art. 170 Konstytucji – przedmiotem referendum mogą być sprawy dotyczące danej wspólnoty samorządowej, w tym sprawy odwołania organów samorządowych
pochodzących z wyborów bezpośrednich.
Referendum przeprowadza się:
1) Co do sposobu rozstrzygania sprawy dotyczącej tej wspólnoty, mieszczące się w zakresie zadań i kompetencji organów danej jednostki;
2) W innych istotnych sprawach, dotyczących społecznych, gospodarczych lub kulturowych więzi łączących tę wspólnotę;
3) W sprawie samoopodatkowania się mieszkańców na cele publiczne mieszczące się w zakresie zadań i kompetencji organów gminy;
4) W sprawie odwołania organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego bądź odwołania wójta (burmistrza, prezydenta miasta).
Referendum przeprowadza się albo z inicjatywy organu stanowiącego (tzn.
rady lub sejmku) danej jednostki terytorialnej, albo na wniosek mieszkańców (w tym wypadku na szczeglu gminy lub powiatu konieczne jest zgromadzenie podpisów 10 procent mieszkańców uprawnionych do głosowania, a na szczeblu województwa 5 procent.
Referendum jest ważne – jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30 procent uprawnionych do głosowania.
Dodatkowe wymagania odniesiono do referendum w sprawie odwołania organu JST:musi w nim wziąć udział przynajmniej 3/5 biorących ( kiedyś ) udział w wyborze odwoławanego organu.
Literatura:
1. Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997r.
2. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
3. B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, wyd. C.H. Beck, Warszawa 2012
4. L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, wyd. 1, Warszawa 2014LexisNexis 2014
