Zenon Grocholewski
"De curatore pro mente infirmis in causis matrimonialibus", Aegidius del Corpo, Napoli 1970 : [recenzja]
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 18/1-2, 297-300
1975
[19] R ecenzje 297
u b o g a c a n ia li t e r a t u r y k a n o n is ty c z n e j z z a k r e s u p r a w a p ro ceso w eg o . Z p e w n o śc ią s ta n ie się b a rd z o p r z y d a t n a d la k a n o n is tó w , ja k r ó w nież, zw ła sz c z a w s w o je j I I części — d la p ra c o w n ik ó w tr y b u n a łó w k o śc ie ln y c h , g łó w n ie I I In s ta n c ji.
K s. W o jc ie c h G ó ra ls k i
AEGIDIUS D E L C O R P O , De curatore pro m ente infirmis in causis matrimonialibus, Napoli (M. D’Auria Editore Pontificio) 1970, str. 114.
D w ie r a c j e p o d a je D e l C o r p o , k tó r e sk ło n iły go do n a p is a n ia t e j p r a c y : 1. w ie le w y ro k ó w , ta k ż e d z is ia j, d o tk n ię ty c h je s t w a d ą n ie u s u w a ln e j n ie w a ż n o śc i z p o w o d u b r a k u k u r a t o r a , k tó r y lu b n ie zo
s t a ł p r a w n ie u s ta n o w io n y , w p rz y p a d k a c h g d y p o w in ie n w y s tę p o w a ć , lu b n ie in te r w e n iu je z g o d n ie z p rz e p is a m i p r a w a ; 2. choć n ie je d n o n a p is a n o ju ż w t e j m a te rii, w ie le je szcze p o z o sta je w ą tp liw o śc i i lu k w d o k tr y n ie o ra z o rz e c z n ic tw ie są d o w y m ; a u to r o w ie w y p o w ia d a ją n ie p e w n e o p in ie; n ie k tó r e k w e s tie n ig d y , in n e n ie z b y t słu s z n ie b y ły d o tą d u jm o w a n e . A u to r p r a g n ie p rz y c z y n ić się do z a ra d z e n ia ty m b o lą c z k o m , m a ją c n a u w a d z e p rz e d e w s z y s tk im o rz e c z n ic tw o są d o w e , z w ła s z cza r a t a ln e (zob. w stę p ).
W p i e r w s z y m r o z d z i a l e , po b a rd z o sz k ic o w y m ry s ie h is to ry c z n y m , A. o m a w ia k r ó tk o z w ią z e k m ię d z y k u r a to r e m , tu t o r e m i p e ł
n o m o c n ik ie m , o ra z zaz n a c z a , że w o m a w ia n e j p ra c y c h o d zi je d y n ie o k u r a t o r a w p ro c e s ie i to w e d łu g o k re ś le ń z a w a r ty c h w ty tu le , p r e c y z u ją c te ż , ż e k u r a t o r w ty m w y p a d k u n ie m o że b y ć u w a ż a n y za s tr o n ę w p ro c e sie , lecz je d y n ie za r e p r e z e n ta n t a k tó r e jś ze s tro n .
D r u g i r o z d z i a ł z a jm u je się k o n ie c z n o śc ią u s ta n o w ie n ia i k o n ie c z n o śc ią in te r w e n c ji k u r a t o r a w p ro c e s a c h , w k tó r y c h p o d m io te m s p o r u je s t o so b a u m y s ło w o u ło m n a . P o o m ó w ie n iu ró ż n ic y m ię d z y z d o l
n o śc ią p ro c e s o w ą p o z b a w io n y c h u ż y w a n ia r o z u m u (k an . 1648) i ty c h , k tó r z y „ m in u s f ir m a e m e n tis s u n t ” (k an . 1650), o ra z u w a g a c h o d n o ś
n ie „ lu c id a in te r v a l la ”, A. p rz e c h o d z i do s p r a w m a łż e ń sk ic h , o p o w ia d a ją c się za o p in ią w g k tó r e j do s ta w a n ia w są d z ie w s p r a w ie n ie w a ż n o śc i w ła s n e g o m a łż e ń s tw a w y m a g a n a je s t p r z y n a jm n ie j t a k a d o j
rz a ło ść u m y s łu j a k a k o n ie c z n a je s t do z a w a rc ia m a łż e ń s tw a (lu b w ię k sza), o ra z w g k tó r e j s tr o n a p o z w a n a „ a d s ta n d u m in iu d ic io ” n ie m n ie j
sz ą cieszy ć się p o w in n a d o jrz a ło ś c ią u m y s ło w ą niż p o w ó d ; to też, w p r z y p a d k u b r a k u o d p o w ie d n ie j d o jrz a ło śc i, ró w n ie ż d la s tro n y p o z w a n e j k o n ie c z n y m je s t u s ta n o w ie n ie k u r a t o r a . N a s tę p n ie o m a w ia n e s ą k w e s tie szczeg ó ło w e: cóż g d y k to ś , b ę d ą c u m y s ło w o c h o ry w czasie z a w a rc ia m a łż e ń s tw a , w y d a je się b y ć z d ro w y m g d y o s k a rż a się n ie
w a ż n o ść (Z d a n ie m D el C o rp o n a le ż y p rz e d ro z p a try w a n ie m s p r a w y u s ta n o w ić k u r a t o r a , i to p o d s a n k c ją n ie w a ż n o śc i p ro c e s u o ra z w y ro k u , c h y b a że w y z d ro w ie n ie je s t rz e c z ą s ą d o w n ie p e w n ą ); cóż g d y s tro n a p o p a d a w a m e n c ję p o d c z a s p ro c e s u ? (n a le ż y w ó w czas u s ta n o w ić k u r a to r a ) ; ja k ie w y p ły w a ją s k u tk i z teg o , że u m y s ło w o c h o ry n ie je s t re p r e z e n to w a n y p rz e z k u r a t o r a lu b g d y k u r a t o r n ie z o s ta ł p ra w n ie u s ta n o w io n y ? (n iew ażn o ść n ie u s u w a ln a p ro c e s u i w y ro k u , ch o ć n a d a l m o g ą m ieć z n a c z e n ie a k ta s p r a w y ); czy w d a n y m w y p a d k u w y s ta rc z y in te r w e n c ja p r o m o to r a s p ra w ie d liw o śc i, o b ro ń c y w ę z ła lu b p a tr o n a u m y s ło w o c h o re g o ? (A. d a je o d p o w ied ź n e g a ty w n ą ).
W t r z e c i m r o z d z i a l e , A. s ta w ia so b ie p y ta n ie : k to m oże b y ć u s ta n o w io n y k u r a to r e m ? P o o m ó w ie n iu p e w n y c h k w a lif ik a c ji ja k im i o d z n aczać się p o w in ie n k u r a t o r i s tw ie rd z e n iu , że s ą d o zd o ln o ści do w y k o n a n ia z a d a ń k u r a t o r a n a le ż y do te g o k to go p o w in ie n u s t a n o w ić, ro z p a tr y w a n a je s t sz e rz e j k w e s tia , czy ro d z ic e s ą k u r a t o r a m i n a tu r a ln y m i d la sw y c h dzieci u m y s ło w o c h o ry c h w s p r a w a c h m a łż e ń sk ich , t a k że n ie w y m a g a ją p o tw ie r d z e n ia p rz e z O rd y n a riu s z a . P r z e d s ta w iw s z y d w ie p rz e c iw n e o pinie, A. — o p ie r a ją c się zw ła sz c z a n a r e la c ji z p ra w e m ś w ie c k im — tw ie rd z i, że d la u m y s ło w o c h o ry c h , k tó rz y w n a s z y m w y p a d k u s ą ju ż e m a n c y p o w a n i p rz e z m a łż e ń stw o , r o dzice n ie s ą n a tu r a ln y m i k u r a to r a m i.
W n a s t ę p n y m r o z d z i a l e (c z w a rty m ) ro z p a tr y w a n a je s t s p r a w a , k to m o że u s ta n o w ić k u r a to r a . P r z e d p ro c e s e m k o m p e te n tn y m je s t je d y n ie O rd y n a riu s z m ie js c a ch o reg o , k tó r y u s ta n a w ia k u r a t o r a lu b a p r o b u je u s ta n o w io n e g o p rz e z w ła d z e c y w iln e ; w y ją te k s ta n o w i w y p a d e k g d y ch o d zi o s ą d y re g io n a ln e , lu b g d y ch o d zi o s tr o n ę p o z w a n ą n ie o c h rz c z o n ą (w ów czas O rd y n a riu s z m ie js c a s ą d u p o w in ie n s p e łn ić t ą fu n k c ję ). A. b ra n i, że ró w n ie ż W ik a riu s z G e n e r a ln y m oże u s ta n o w ić k u r a t o r a , a p o n ie w a ż p o z a i p rz e d p ro c e s e m je s t to je d y n ie a k t a d m in is tr a c y jn y (nie sąd o w y ). „ L ite p e n d e n te ” zaś (czyli po w e z w a n iu p o z w a n e g o do są d u ) je d y n ie sę d z ia m a w ła d z ę u s ta n o w ie n ia lu b a p r o b a c ji k u r a t o r a , p o n ie w a ż w ta k im w y p a d k u je s t to a k t k o n ie c z n ie z w ią z a n y z w y k o n y w a n ie m w ła d z y s ą d o w e j; od n o si się to j e d n a k do p r z y p a d k u g d y p o d c z a s tr w a n i a p ro c e s u w y ło n i się t a k a k o nieczność, n ie z aś g d y k o n ie c z n o ść k u r a t o r a is tn ia ła ju ż p rz e d p ro c e sem , lecz p o d c z a s p ro c e s u d o p ie ro z o sta ła s p o s trz e ż o n a (w te d y b o w iem u s ta n o w ie n ie lu b a p r o b a c ja k u r a t o r a n a le ż y do O rd y n a riu s z a ). T e sa m e z a s a d y m a ją z a sto so w a n ie g d y ch o d zi o tr y b u n a ł R o ty R z y m sk ie j.
P i ą t y r o z d z i a ł o m a w ia sp o só b u s ta n o w ie n ia k u r a t o r a . J e s t to o ty l e w a ż n e , że je ś li u s ta n o w ie n ie n ie d o k o n u je się w g p rz e p isó w p r a w a , je s t ono n ie w a ż n e , co w k o n s e k w e n c ji p o w o d u je n ie u s u w a ln ą n ie w a ż n o ść p ro c e s u i w y ro k u . N a jp ie r w m o w a je s t o a p r o b a c ji k u r a to r a d a n e g o p rz e z w ła d z e św ie c k ie , o ra z o u s ta n o w ie n iu k u r a t o r a (je ś li p rz e z w ła d z e św ie c k ą n ie z o sta ł on u s ta n o w io n y , lu b w ła d z a k o ś c ie ln a go n ie a p ro b u je ), czy to ze s tr o n y O rd y n a riu s z a p rz e d i p o za p ro c e s e m (A. o s tro p rz e c iw s ta w ia się opinii, w g k tó r e j k o n ie c z n y je s t
[21] Recenzje 299
p ro c e s d la o k re ś le n ia czy n a le ż y u s ta n o w ić k u r a t o r a czy n ie, i w y ja ś n ia o k re ś le n ie „ iu ris o rd in e s e r v a to ”, z a w a r te w in s t. P r o v id a M a - te r , a r t. 78, 3), czy to ze s tro n y sę d z ie g o „ lite p e n d e n te ” ; ro z w a ż a n a j e s t te ż k w e s tia szczeg ó ło w a: cóż g d y k to ś z a rz u c a w są d z ie n ie p r a w - n ość u s ta n o w ie n ia k u r a t o r a p rz e z O rd y n a riu s z a . N a s tę p n ie m o w a je s t u fo r m ie p is e m n e j lu b u s tn e j u s ta n o w ie n ia k u r a to r a , o o g ło sz e n iu u s t a n o w ie n ia , o a k c e p ta c ji ze s tr o n y u sta n o w io n e g o i e w e n tu a ln ie s tro n y m a ją c e j b y ć re p r e z e n to w a n ą , o ra z o z a z n a c z e n iu u s ta n o w ie n ia w a k ta c h .
P rz e d m io te m s z ó s t e g o r o z d z i a ł u s ą p r a w a i o b o w ią z k i k u r a to r a . G łó w n y m p r a w e m i z a d a n ie m k u r a t o r a je s t s ta w a n ie p rz e d s ą d e m w ro li p o w o d a lu b p o z w a n e g o , co d e te r m in u je je g o a k ty w n o ś ć P o w in ie n on je d n a k u w a ż a ć się za z w y k łe g o a d m in is tr a to r a , n ie zaś za p o d m io t p r a w a , k tó r e je s t p rz e d m io te m s p o ru ; s tą d w y p ły w a ją p e w n e o g ra n ic z e n ia je g o in te rw e n c ji. A. u w a ż a i b ro n i, że k u r a t o r n ie m oże o s k a rż y ć n ie w a ż n o ść m a łż e ń s tw a , lecz m oże j ą je d y n ie d o n ieść p ro m o to ro w i s p ra w ie d liw o ś c i; n ie m oże b y ć ś w ia d k ie m ; m oże zaś p e ł
n ić f u n k c j ę a d w o k a ta lu b p e łn o m o c n ik a .
W o s t a t n i m r o z d z i a l e (sió d m y m ) o m a w ia n e s ą p e w n e w ą tp li
w ości, k tó r e m o g ą się n a s u w a ć w te j m a te rii: czy O r d y n a r iu s z m oże o d m ó w ić u s ta n o w ie n ia k u r a t o r a w s p r a w a c h n ie w a ż n o śc i m a łż e ń s tw a ? (D el C orpo, z b ija ją c p rz e c iw n e z d a n ia , o d p o w ia d a , że n ie m oże, je ś li is tn ie je p o w a ż n a w ą tp liw o ś ć o d n o śn ie d o jrz a ło śc i u m y s ło w e j s tro n y ; t a k a w ą tp liw o ś ć zaś is tn ie je g d y o s k a rż a się n ie w a ż n o ść m a łż e ń s tw a
„o b a m e n tia m ”); czy is tn ie je ja k iś ś r o d e k p r a w n y p rz e c iw n ie le g a l
n e m u u s ta n o w ie n iu k u r a t o r a lu b n ie s łu s z n e j jeg o s u b s ty tu c ji? (O w szem , p rz e c iw d e k re to w i O rd y n a riu s z a r e k u r s do K o n g re g a c ji „ p ro C le ric is ” ; p rz e c iw w y ro k o w i sęd zieg o a p e la c ja ; p rz e c iw d e k re to w i p re z e s a s ą d u lu b p o n e n s a do k o le g iu m sę d z ió w i p o te m do n a s tę p n e j in s ta n c ji); czy u s ta n o w ie n ie k u r a t o r a m a k o n s e k w e n c je g d y ch o d zi o w ła śc iw o ść s ą d u ? (ta k , w g m y ś li k a n . 93, 1); k to p o w in ie n b y ć c y to w a n y , k u r a t o r czy u m y s ło w o c h o ry ? ( k u r a to r) ; k ie d y k o ń c z y się z a d a n ie k u r a t o r a (po w y p e łn ie n iu p o w ie rz o n e g o m u z le c e n ia , p rz e z śm ie rć , o d w o ła n ie lu b re z y g n a c ję ); k to p o w in ie n u s ta n o w ić lu b z a tw ie rd z ić n o w eg o k u r a t o r a ? (p rz e d p r a w n y m w e z w a n ie m p o z w a n e g o O rd y n a riu s z , lite p e n d e n te sęd zia).
O to p r o b le m a ty k a p r a c y i g łó w n e je j tw ie rd z e n ia .
O m a w ia n a p r a c a d o ty c z y w y łą c z n ie iu s c o n d itu m , n ie zaś iu s co n - d e n d u m . N a s ta w ie n ie je j je s t p ra k ty c z n e , ch o d zi b o w ie m o k o n k r e tn e k w e s tie , k tó r e w p r a k ty c e za c h o d z ą , o ic h w ła ś c iw e ro z w ią z a n ie ; s tą d p o m in ię ty je s t a s p e k t h is to ry c z n y . P o z a ty m je s t to p r a c a p o le m iz u ją c a ; A. p r z e d s ta w ia p rz e c iw n e so b ie o pinie, z w a lc z a je i s t a r a się u z a s a d n ić s w o je tw ie r d z e n ia .
P rz e d s ta w io n e p rz e z A. p rz e p is y K o d e k su d o ty c z ą c e w ła śc iw o ś c i s ą d u (str. 105) n a le ż y d z is ia j z a s tą p ić p rz e p is a m i m o tu p ro p r io C a u sa s
m a tr im o n ia le s , a r t . IV , o b o w ią z u ją c e g o a d 1 p a ź d z ie rn ik a 1971 (zob.
A A S, 63, 1971, 441—446).
O w szem , m o ż n a w te j p ra c y , ja k w k a ż d y m lu d z k im d ziele, z n a leźć n ie d o s k o n a ło śc i (np. n a s tr. 56 b e z u z a s a d n ie n ia A. p rz e lo tn ie tw ie rd z i, że w p r z y p a d k u m a łż e ń s tw a m ię d y s tr o n ą o c h rz c z o n ą i n ie - o c h rz c z o n ą d la s tr o n y o ch rz c z o n e j je s t on o s a k r a m e n te m , ty m c z a se m sp rz e c iw ia się to dość p o w sz e c h n e j d z isia j opinii, w y ra ż o n e j ró w n ie ż w m o tu p ro p r io M a tr im o n ia m ix ta ; n ie z a w sz e d o k ła d n e są o d n o śn i
k i: n a s tr . 100, p rz y p . 11, je s t „ v id e s u p r a n. 94”, p o w in n o b y ć „95” ; n a s tr. 96, p rz y p . 1 je s t „ s u p r a n. 57”, p o w in n o b y ć „58” ; itd .), są to je d n a k d ro b ia z g i lu b rz e c z y m a rg in e s o w e ; m o ż n a b y te ż m o że n ie zgo
d zić s ię z ta k im czy in n y m a r g u m e n te m A u to r a ; lecz tr z e b a p r z y zn ać, że m a m y do c z y n ie n ia z p r a c ą n a p r a w d ę d o b rą . D el C o rp o w y k a z u je w ie lk ie z n a w s tw o p r o b le m a ty k i i o rz e c z n ic tw a sąd o w eg o , j e s t O n z re s z tą od l a t a d w o k a te m r o ta ln y m , b y ły m o b ro ń c ą w ę z ła w R o cie R z y m sk ie j i b y ły m p ro f e s o re m S tu d iu m R o ta ln e g o ; z a jm u je się w s z y s t
k im i p ro b le m a m i, k tó r e w d a n e j m a te r ii s ą k o n flik to w e lu b m o g ą b u dzić w ą tp liw o ś c i; a r g u m e n tu j e w sp o só b ja s n y i logiczny. N ie w ą tp liw ie o m ó w io n a p r a c a je s t p o w a ż n y m p rz y c z y n k ie m w c a ło śc io w y m o p ra c o w a n iu k w e s tii k u r a t o r a , i choć je j p rz e d m io te m n ie je s t iu s c o n d e n - d u m ja k o ta k ie , to je d n a k w y d a je się że i d la n ieg o b ę d z ie o n a m ieć zn aczen ie.
k s . Z e n o n G ro c h o le w s k i
A L B E R T O C O M O L Ł I , L a c o s titu z io n e d e l ra p p o r to p ro c e s s u a le can o n ic o , M ila n o (D ott. A . G iu ff re E d ito re ) 1970, ss. 95.
W n in ie js z e j p r a c y C o m o lli o m a w ia p e w n e k w e s tie z w ią z a n e z te o r ią o g ó ln ą p ro c e s u w p r a w ie k a n o n ic z n y m w ś w ie tle o siąg n ięć d o k o n a n y c h w p r a w ie św ie c k im . W y ch o d zi O n b o w ie m z zało ż e n ia , że n ie w y s ta r c z a m e to d a e g z e g e ty c z n a w s tu d iu m p ra w a , że s łu sz n ie p o ja w ia ją się d z isia j c o ra z b a rd z ie j w p r a w ie k a n o n ic z n y m te n d e n c je do u ję ć s y n te ty c z n y c h , w czy m u ż y te c z n y m m oże b y ć p ra w o św ieck ie, k tó r e so lid n ie w y p ra c o w a ło z a s a d y d o g m a ty k i p r a w n e j, z w ła sz c z a g d y c h o d zi o p ra w o p ro ceso w e.
W p i e r w s z y m r o z d z i a l e , z a n a jle p s z e u ję c ie sy n te ty c z n e , k tó r e b y o b e jm o w a ło w je d n o ś ć c a ły sz e re g a k tó w i fa k tó w p ra w n y c h w p ro c e s ie z m ie rz a ją c y c h do w sp ó ln e g o celu , C o m o lli u w a ż a p o d k r e ś la n ą p rz e z w ie lu a u to r ó w id e n ty fik a c ję p ro c e s u ze s to s u n k ie m p r o c eso w y m , k tó r y je s t ja k o b y o d b iciem p ra w n e g o s t o s u n k u s u b s ta n c ja l
nego. P o n ie w a ż z aś s to s u n e k p ro c e s o w y je s t z a ró w n o p r y w a tn y m (gdyż ch o d zi g łó w n ie o p r a w a s u b ie k ty w n e osób p ry w a tn y c h ) j a k i p u
