Krakowska polonistyka literacka w minionym półwieczu

Henryk Markiewicz

Krakowska polonistyka literacka w

minionym półwieczu

Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza 5, 105-124

1970

Henryk Markiewiez

KRAKOWSKA POLONISTYKA LITERACKA W MINIONYM PÓŁWIECZU Było życzeniem organizatorów t e j s e s j i , by jeden z odczy­ tów zobrazował półwiekowy dorobek krakow skiej p o lo n isty k i l i ­ t e r a c k ie j. Zadanie to niełatw e do sp e łn ie n ia , bo obszar j e j o- sią g n ię ó to magna p ars te g o , co w ogóle z d z ia ła ła nauka o l i ­ te ra tu rz e p o ls k i e j, a ro z p ię to ść czasowa obejmuje co najm niej sz e ść pokoleń naukowych. Wyliczmy je d la w stępnej o r ie n t a c ji: pokolenie K allen bacha, Windakiewicza, Chrzanowskiego; pokole­ nie P igo n ia, Kołaczkowskiego, Szyszkowskiego; pokolenie Kubac­ k ie g o , Danka, Wyki; pokolenie Hulewicza, Kwiatkowskiego, Weis­ s a , i w reszcie pokolenie najmłodsze - Jaw orskiego,Burkota,M io­ dońskie j .

K sięga "Dziejów Katedry H is t o r ii L ite ra tu ry P o ls k ie j U . J . ” i m ateriały do h i s t o r i i k ated r polonistycznych Wyższej Szkoły

л

Pedagogicznej p rzed staw ia ją szczegółowo ich przemiany organ i­ zacyjne i d z ia ła ln o ść dydaktyczną; na tym m iejscu wciąż pragnę naszkicować "tylko*' główne k ieru n k i i n ajc e n n ie jsz e o sią g n ię ­ c ia badań naukowych. Tylko - oznacza w tym przypadku bardzo wie­ l e , stą d niezbędność s e l e k c ji i skrótów , a także pom inięcie do­ robku k ry ty k i l i t e r a c k i e j , choć od czasów Tarnowskiego krakow­ scy h isto ry cy li t e r a t u r y c z ę sto łą c z ą z pracą naukową inten ­ sywną i owocną d z ia ła ln o ść także i w t e j d z ie d z in ie .

Z oczywistych względów m a te ria ł, który bierzemy tu pod u- wagę, d z i e l i s i ę na dwie c z ę ś c i, przegrodzone okresem niemiec­ k i e j o k u p acji; w obrębie zaś owych c z ę ś c i przyporządkowano go głównym instytucjom prowadzącym badania w d zie d zin ie nauk o l i ­ te ra tu rz e p o ls k ie j.

W ok resie międzywojennym były to przede wszystkim Katedra H is t o r i i L ite ra tu ry P o ls k ie j UJ i Komisja H is t o r ii L ite ra tu ry

P o lsk ie j PAU. Trzeba przy tym uprzytomnić so b ie , że obowiązek i m ożliwości system atycznej pracy naukowej m ie li wówczas w za­ sa d zie pracownicy uniw ersyteccy, co s i ę w yrażało liczb ą trzech etatów p ro fe so rsk ic h , 1-2 asy sten ck ich ; dodać tu można je s z ­ cze jednego docenta, zobowiązanego do wykładów uniwersyteckich oraz n ieliczn ych pracowników B ib lio te k i J a g i e l l o ń s k ie j. Poza tym na dorobek naukowy p o lo n isty k i u n iw ersyteckiej sk ład ały s i ę oczyw iście rozprawy d oktorskie i pow stałe na ich margine­ s i e m niejsze p race. Po uzyskaniu jednak doktoratu m łodsi ba­ dacze albo o p u szcz a li Kraków d la innych ośrodków uniw ersytec­ k ich /zw łaszcza w pierwszych la ta c h po uzyskaniu n iepodległo­ ś c i / , alb o te ż p o rz u c a li stu d ia naukowe pośw ięcając s i ę nau­ czaniu w szk oln ictw ie średnim, k ry ty ce, p u b licy sty ce itp .P r a ­ cow ali naukowo głównie c i , k tórzy zm ierzali do h a b i l i t a c j i i e ta tu uniw ersyteckiego. Wśród polonistów gim nazjalnych, nie powiązanych z uniwersytetem, pojaw iały s i ę co prawda także je d n o stk i naukowe aktywne /n p. R .B e rg e l, A .P ei, A .Łucki,L.Sko­ czy l a s , H .T rz p is/, p u b lik acje ich były jednak na ogół drobne i sporadyczne.

Badania p r o fe s o r s k ie j p o lo n isty k i l i t e r a c k i e j koncentro­ wały s i ę przede wszystkim na lit e r a t u r z e pierw szej połowy XIX wieku. Jó z e f Kallenbach w o sta tn ic h la ta c h życia zajmował s i ę d ziejam i towianizmu. Ignacy Chrzanowski p rz e n ió sł swe z ain te ­ resowania naukowe ze staropolszczyzn y na romantyzm. Ogłoszone wówczas fragmenty jego wykładów, poświęcone głównie tw órczoś­

c i trzech wieszczów /m .in . " L ite r a tu r a a naród", 1936, "Stu ­ d ia i s z k ic e " , 1939/ rozpatryw ały j ą pod kątem widzenia war­ t o ś c i patriotyczno-m oralnyctu Chrzanowski rozbudował także w tych la ta c h "H isto r ię lit e r a t u r y n ie p o d le g łe j P o ls k i" , /wyd. X, 193О/» tworząc z n ie j jedyne w swym rod zaju d z ie ło : k s ią ż ­ kę popularną, przydatną również jako podręcznik uniw ersytec­ k i . Tom d ru gi " H is t o r ii li t e r a t u r y " , doprowadzony do r.1 8 3 0 ,

jako też m onografia o Krasińskim p o zo sta je w rę k o p isie .

Odświeżywszy zlekka dawne wykłady u n iw e rsy te c k ie ,S ta n is­ ław Windakiewicz u schyłku d z ia ła ln o ś c i naukowej o g ło s ił mo­ n ografie o Mickiewiczu /1 9 3 5 / i romantyzmie polskim /19 3 7 /.Mi­ mo o ry gin aln ej tr a fn o ś c i poszczególnych o p in ii - b io g r a f is t y - czne nastaw ienie a u to ra , i im presyjność jego ocen już wówczas

107

-odczuwane były jako zjaw isko nieco anachroniczne.To samo tr z e ­ ba powiedzieć o jego przeglądowych pracach poświęconych s ta r o ­ p o ls k ie j p o e z ji ziem iań sk iej /1 9 3 8 / i epice p o lsk ie j /1939/ « Ze znacznie większym uznaniem sp o tk ała s i ę rocznicowa monografia 0 Kochanowskim /1 9 3 0 /, a przede wszystkim znakomity p o rtre t l i ­ te r a c k i S k a rg i /1925/ , po b lisk o tr z y d z ie stu la ta c h wydobyty z sz u flad y a u to r s k ie j.

Przywrócony w roku 1931 k atedrze krakow skiej Stan isław P i­ goń o g ł o s ił przed wojną k siążk ę o "Panu Tadeuszu" /1 9 3 4 /, bar­ dzo ory gin aln ie okazującą tra d y c je lit e r a c k ie poem atu,jego na­ rodzin y, ro z ro st i w reszcie formy stu le tn ie g o bytowania w świa­ domości narodowej; d a le j - znakomite studium o Mickiewiczu- -towiańczyku /1932/ i k ilk a d z ie s ią t rozpraw in terp retacy jn y ch 1 materiałowych wybranych w tomach "Na wyżynach romantyzmu" /1 9 3 6 / i "Wśród twórców" /1947/ . Wykraczając poza romantyzm, z a ją ł s i ę Pigoń problemami Kultury i lit e r a t u r y ludowej; wów­ czas ceż powstały pierw sze rzuty m onografii o Orkanie»towarzy­ szące wydaniu zbiorowemu jego d z ie ł.

Mniej owocne naukowo były uniw ersyteckie la t a S tefan a Ko­ łaczkowskiego /od roku 1929/ î p rzyn iosły one jednak śmiały szkic syntecyczny o lit e r a t u r z e powojennej i głęboko przemyślane por­ t r e t y lit e r a c k ie Fredry, Norwida i M ickiewicza; wojna przerwa­ ła pracę nad m onografią o Brzozowskim. Pod opieką naukową Ko­ łaczkow skiego powstały d y se rta c je dok to rsk ie dwóch przedwojen­ nych asystentów k ated ry : Jó z e fa Spytkowskiego o Brzozowskim j a ­ ko estety k u i krytyku i Kazim ierza Wyki o modernizmie polskim . Pierw sza zdążyła s i ę je sz c z e ukazać w r . 1939,àruk d ru g ie j zo­

s t a ł przerwany przez wybuch wojny i dopiero w r . 1959 d o ta rła do rąk czytelników .

Staropolszczyzn ę reprezentowaną do r . 1936 ty lk o przez prze­ s t a r z a ł e już w ch w ili wydania prace Windakiewicza,wzmocniła po­ tem docentura Ludwika Kamykowskiego, au to ra cennego studium o Kasprze Twardowskim jako poecie barokowym /1 9 3 9 /*

Ale w łaśnie z o k a z ji staro p olszczy zn y trzeb a zaznaczyć, że obraz ówczesnych krakowskich badań h isto ry c z n o lite ra c k ic h b y ł­ by błędny i zubożony, gdyby pominąć w nim u d z iał reprezen tan ­ tów innych k atedr i zakładów uniwersyteckich.Dwa nazwiska zwła­ szcza s ą t u t a j niezbędne: Tadeusz Sinko i S tan isław Kot.Pierw ­

szy z nich, zajm ując s i ę przede wszystkim związkami l i t e r a t u ­ ry p o lsk ie j z antykiem / ‘'Echa klasyczne lit e r a t u r y p o ls k ie j" ,

1923, "H ellada i Roma w P o lsc e " , 1933/ i p o ezją nowołacińską ro z sz e rz y ł swe zainteresow ania badawcze na c a łą twórczość Ko­ chanowskiego /wydania jego utworów w B ib lio te c e Narodowej/ i W yspiańskiego: /M onograficzne wstępy do kolejn ych tomów wyda­ nia zbiorowego/. Drugi pomnożył znakomicie swymi studiami źród­ łowymi wiedzę o dawnym piśm iennictw ie politycznym i r e l i g i j ­ nym, zwłaszcza o Fryczu Modrzewskim, Skardze i B raciach Pol­ sk ich . Wymieńmy tu teź Henryka Baryс za, którego studium nad sta ro p o lsk ą k u ltu rą umysłową i j e j związkami za g ran icą dys­ cyplina nasza w iele zawdzięcza. L a st not l e a s t um ieścić n ale­ ży " B ib lio g r a fię p o lsk ą ", nad k tó re j staro p o lsk im i tomami pra­ cował w tym o k resie S ta n isław E str e ic h e r .

Wspomnieć tu również trzeb a o d z ia ła ln o ś c i naukowej ów­ czesnych wykładowców dydaktyki lit e r a t u r y p o ls k ie j /w Studium Pedagogicznym przy UJ oraz pracowników B ib lio t e k i Ja g ie llo ń ­ s k i e j . Michał Ja n ik - poza wznowieniem swych rzeczy dawniej­ szych - o g ł o s ił k ilk a prac o lit e r a t u r z e romantycznej i n ie­ obojętną d la h i s t o r i i lit e r a t u r y , monografię "Dziejów Polaków na S y b e r ii" /1 9 2 8 /. Tematyka prac F ran ciszk a B ielak a s ię g a ła od Starow olskiego poprzez Syrokomilę do D ygasińskiego.Spośród pracowników B ib lio t e k i J a g ie llo ń s k ie j - re c e p c ję p o e z ji n ie­ m ieckiej w P olsce badała system atycznie Z ofia Ciechanowska,A- dam Bar o g ło s ił sporo prac o międzypowstaniowej lit e r a t u r z e w k ra ju i ze sta w ił do d z iś nieodzowny "Słownik pseudonimów i kryptonimów p isa rz y p o lsk ich " /1936 -1 9 3 8 /•

Przy całym zróżnicowaniu indywidualnym, przy rosnącym z pokolenia na pokolenie wydoskonaleniu technik badawczych,kra­ kowska p o lon isty k a ro z w ija ła s i ę w zasad zie w nurcie h isto ry - czn o -filologiczn ym , w jego rodzim ej odmianie uw zględn iającej ze szczególnym naciskiem t r e ś c i ideowe lit e r a t u r y . Z tym t r a ­ dycjonalizmem metodologicznym harmonizowała na ogół typowo krakowska o r ie n ta c ja konserwatywna lub narodowa, miarkowana jednak liberalizm em i odgradzająca s i ę od totalitarn y ch s k r a j­ n o śc i. Odrębną pozycję zajmował Kołaczkowski, niechętny f i l o ­ l o g i i , zainteresow any konstruowaniem prądów duchowych i zmo- numentalizowanych portretów w ielk ich twórców lit e r a t u r y ; b

ro 109 ro

-n iąc zagrożo-nych przez to taliz m w arto ści duchowych - atakował równocześnie m ieszczańskie nastaw ienia ra c jo n a listy c z n e i l i ­ b eraln e.

Wspomniany przed chwilą tradycjon alizm nie w yłączał jednak - zw łaszcza u Chrzanowskiego - zainteresow ania nowinkami meto­ dologicznym i, a w każdym r a z ie życzliw ej t o le r a n c ji wobec po­ szukiwań młodych. Świadczą o tym. m .in. prace d oktorskie wyko­ nane pod opieką krakow skiej k ated ry . W o kresie międzywojeiinym obroniono ich ponad d w ieście. Z t e j lic z b y 25 ukazało s ię w Pracach H isto ry c z n o -lite ra c k ic h wydawanych przez Chrzanowskie­ go, 6 - w Pigoniow skiej już s e r i i Prace z H is t o r ii L ite ra tu ry P o ls k ie j. Wśród tych rozpraw są pozycje o trwałym znaczeniu naukowym, że wymienimy tylko - w porządku chronologicznym te ­ matów - ty tu ły ta k ie ja k "Bód Zoilów" T .M ikulskiego, " S t y l J a ­ na Kochanowskiego" W.Weintrauba, "S a ty ra p o lity czn a Sejmu c z te ­ ro le tn ie g o " J.Nowaka, "Henryk Sienkiew icz jako humorysta" S . Papee*go, "M iriam -tłum acz" M .Szurek-W isti, "Ź ródła h istoryczne "Popiołów "" A .G rodzickiego. Jak w iele k atedra krakowska d ała wówczas nauce p o ls k ie j - d ob itn ie unaocznia to l i s t a autorska o k a załe j k s ię g i zbiorowej ku c z c i Chrzanowskiego /1 9 3 6 /, na k tó rą zło ży ły s i ę prace k ilk u d z ie s ię c iu jego uczniów.

Poza uniwersytetem ważnym ośrodkiem d z ia ła ln o ś c i naukowej

b yła personalnie z nią zresztą powiązana Komisja H i s t o r ii L i­

teratury P o ls k ie j PAU^. Zebrania j e j stanowiły forum dyskusyj­ ne dla starszych i młodszych badaczy z całego kraju,a sprawoz­

dania pozwalały stosunkowo szybko sygnalizować najważniejsze

osigąnięcia naukowe. Była też ona punktem oparcia dla d z i a ł a l ­ ności polonistów poza uniwersyteckich, jak np. zasłużony f i l o ­ lo g i edytor Jan Czubek, czy przedwcześnie zmarły znawca twór­

c z o ś c i Brodzińskiego, Aleksander Łucki. Komisja miała poważne

za słu g i wydawnicze. Z j e j in icjatyw y ukazało s i ę w okresie mię­ dzywojennym d z ie s ię ć tomów B ib lio t e k i Pisarzów Polskich, "Poe­ z ja Filomatów" i dalsze materiały do dziejów Towarzystwa F ilo ­ matów, korespondencja Goszczyńskiego i Grabowskiego w Archiwum do Dziejów L itera tu ry i Oświaty.

Pomijając w tym przeglądzie dziedzinę k r y ty k i l i t e r ą c k i e j ,

nie można jednak nie uwzględnić trzech autorów, których pio­

c z ę ś c i i do h i s t o r i i lit e r a t u r y . Mowa tu przede wszystkim o Ka­ zim ierzu Czachowskim, jako autorze wciąż n iezastąp ion ego "Ob­ razu w spółczesnej lit e r a t u r y p o ls k ie j" /1934-1936/» tom pierw­ szy niedokończonego "Obrazu p o lsk ie j lit e r a t u r y r e a lis t y c z n e j" udostępniony z o s ta ł niedawno /"Między romantyzmem a realizm em ", 1 9 6 7 /. Ignacy F ik , jeden z pierwszych na gruncie polskim , f o r ­ mułował zasady mfetodologii mariesi s tow skiej badań lite r a c k ic h i

zastosow ał je odważnie do "Rodowodu społecznego lit e r a t u r y pol­ s k i e j " /1 9 3 8 / i "Dwudziestu l a t lit e r a t u r y p o l s k i e j" /1 9 3 9 /.Ka­ r o l Ludwik Koniński wprowadził w obręb badań naukowych samo­ rodne pisarstw o ludowe /" P is a r z e ludowi" 1938/.

Najznakomitszym b o d a j, zbiorowym osiągn ięciem krakowskiego środowiska polon istycznego l a t międzywojennych, była B ib lio t e ­ ka Narodowa, ukazująca s i ę w la ta c h 1919-1929 nakładem Krakow­ s k i e j S p ó łk i Wydawniczej. W stu k ilk u n a stu tomach s e r i i pierw­ s z e j zn alazły s i ę poprawne, skomentowane te k sty wybitnych u t­ worów dawnej i nowszej lit e r a t u r y p o ls k i e j. Towarzyszące im wstępy m iały czasem znamiona p o p u la ry z a c ji w ysokiej k lasy , n ie­ kied y jednak, np. w przypadku "Kazań sejmowych", opracowanych przez redaktora s e r i i , Stan isław a K ota, p r z e r a sta ły w mikromo- n o g ra fię o cechach nowatorstwa naukowego. Znaczna część tych wstępów w yszła spod p ió ra autorów krakowskich. Jako ciekaw ost­ kę warto przypomnieć, że z n a le ź li s i ę wśród nich także re ż y se r

i ak tor /potem znany l i t e r a t / Zygmunt Tempka Nowakowski, który opracował utwory B liz iń sk ie g o i B ału ck iego,oraz redaktor "Na­ przodu" Emil Haecker, który d la B ib lio te k i przygotował "Trybu­ nę Ludów" Mickiewicza i "P o ezje" Edmunda W asilew skiego.

Okupacyjne prześladow ania zab rały krakow skiej p o lo n isty ce w iele o f ia r i zn iszczy ły w iele warsztatów naukowych. Zmarł w h itlerow skim obozie koncentracyjnym Chrzanowski,wkrótce po u- w olnieniu podążył za nim Kołaczkowski. Nie p rz e ż y li wojny Win- dakiew icz, Kamykowski, K oniński, zg in ął z rąk okupanta F ik . Mimo prześladowań nie tylko d ziałała podziemna p o lo n isty k a, a le i kontynuowano pracę naukową. Odbyło s i ę k ilk a posiedzeń Komi­ s j i H isto ry c z n o lite r a c k ie j PAU. Windakiewicz sz lifo w a ł - za­ ginione n ie ste ty - "D zie je dramatu p o lsk ie g o ", Pigoń przygoto­ wywał "Zarys nowszej lit e r a t u r y ludow ej", Wyka- studium o cza­ s i e powieściowym". Warto przypomnieć mało znany f a k t , że k s ię ­

111

-g arn ia S.Kam ińskie-go wydała n ie le -g a ln ie w r . 1944 k siążk ę mło­ d ej a u to rk i Aleksandry Bigay-M ianowskiej "Społeczeństw o p o l­ sk ie w tw órczości E liz y Orzeszkowej” .

Z przedwojennego zespołu katedry lit e r a t u r y p o lsk ie j U .J, p r z e ż y li okupację t r z e j tylko pracownicy /P igoń , Spytkow ski, Wyka/ i w r . 1945 p r z y s t ą p ili - przy pomocy Tadeusza Ulewie za - do odbudowy studium polon istyczn ego. W sparli ich. początkowo przebywający w Krakowie p o lo n iśc i warszawscy, m.i n . Ju lia n Krzy­

żanowski i Stan isław Adamczewski. Wkrótce w gronie nauczającym z n a le ź li s i ę przybysze ze Lwowa: najpierw Stan isław Łempicki, K arol Badecki, Jan in a Garbaczowska, potem - J u liu s z K le in e r, Mieczysław P iszczkow ski, Maria D łuska, J u liu s z K ijas.N aw iąza­ l i te ż współpracę z k ated rą F ran ciszek B ie la k i Adam B ar. W r .

195З przybył do katedry - v ia Poznań - j e j przedwojenny wy­ chowanek, Wacław Kubacki. W la ta c h p ó źn iejszych z powojennych ju ż absolwentów p o lo n isty k i k rak ow sk iej, w yłan iała s i ę sto p ­ niowo nowa kadra pracowników naukowo-dydaktycznych, uzyskując z upływem czasu ty tu ły docentów i p ro fe s orów.Kierownikami ka­ ted ry b y li k olejn o S t . Pigoń, W.Wyka, W.Kubacki i H,Markie­ w icz. W roku uniwersyteckim 1969/70 katedra li c z y ła s z e ś c iu profesorów , czterech docentów, ośmiu adiunktów, jednego wy­ kładowcę, p ię c iu sta rsz y c h asystentów i trzech stażystów . W takim sk ła d z ie osobowym włączona z o sta ła do In sty tu tu F ilo lo ­ g i i P o ls k ie j Uniw ersytetu Ja g ie llo ń sk ie g o , utworzonego w ios­ ną 1970 roku.

Przypomniano tu trochę nazwisk, dat i cy fr,b y w idoczn iej­ szy s t a ł s i ę ro z ro st k ated ry , a równocześnie le p ie j zrozumia­ ła - wielowarstwowośó i wielokierunkowość j e j powojennego do­ robku naukowego, który powstawał z w ysiłku p r z e d sta w ic ie li różnych pokoleń i różnych o r ie n t a c ji metodologicznych i św ia­ topoglądowych. Na zróżnicowanie dorobku naukowego Katedry od­ d z ia ła ły te ż s iln e a tak odmienne indyw idualności j e j p ro ta - gonistów , że wymienimy tylk o nazwiska dwóch w ielk ich zmarłych: J u liu s z a K lein era i Stan isław a P ig o n ia .

Tym mocniej trzeb a to zaznaczyć, że p rzed staw ia ją c o sią g ­ n ię c ia naukowe Katedry w uk ładzie tematycznym dokonujemy nie ty lk o deform ującej p r o je k c ji ćwierćwiekowej d ia c h ro n ii na d z i s i e js z ą synchronię, a le zarazem dorobek ten n iejak o

deper-son alizujem y. A p rze cie ż lic z y s i ę w nim nie ty lk o p rz y ro st wiedzy» a le również wymiary i promieniowanie w ielk ich osobo­ w ości twórczych. Szczególny sp lo t o k o liczn o ści sp ra w ił, że w pewnym zw łaszcza o k resie swej powojennej h isto r ii K atedra mog­

ła poszczycić s i ę p le ja d ą nazwisk "św ie tn o śc i i mocy" najwięk­ s z e j w d z ie ja c h p o lo n isty k i u n iw ersy teck iej.

Pomimo ro sn ą c e j s p e c j a l i z a c j i , zainteresow ania i kompeten­ c je w ielu badaczy, zw łaszcza sta rsz y c h , wciąż o g a rn ia ją roz­ le g łe epoki i różne dziedziny nauk o l i t e r a t u r z e . Toteż n ie­ k tó re nazwiska będą w tym p rze g ląd zie powracały w ie lo k ro tn ie . Porządkując m ate riał według okresów, zacznijmy od badań nad l i t e r a t u r ą sta ro p o lsk ą . Mieczysław Piszezkow ski d a ł ob­ szern y , bogato udokumentowany p rzegląd tem atyki w ie js k ie j w lit e r a t u r z e renesansow ej /1959/» Tadeusz Ulewicz p r z e ś le d z ił p o c z ą tk i, przemiany i funkcje mitu sarm ackiego /"S a rm a c ja "

1950, " I I problema d e l sarm atismo n e lla cu ltu ra e n e lla l e t - te r a t u r a p o la c c a ", 1 960/; w k ilk u treściw ych rozprawach z a ją ł s i ę związkami p o lsk iego odrodzenia z k u ltu rą Włoch i krajów słow iań sk ich . Trwałym tematem badań Ulewieza j e s t również twórczość Kochanowskiego; wyróżnić tu należy k siążk ę "Świado­ mość słow iańska Jana Kochanowskiego" /1 9 4 8 / oraz m onograficz­ ny wstęp do "Odprawy posłów greck ich " /B ib lio te k a Narodowa

1962

/.

Już w la ta c h krakowskich K arola Badeckiego ukazały się Obio­ ry f r a s z k i i s a ty r y , u zu p ełn iające d z ie ło ży cia tego wydawcy- korpus tekstów lit e r a t u r y m ie szczań sk ie j. Pod inną nazwą i w

odmiennym u ję c iu h i s t orycznosocjologicznym - jako l i t e r a t u r a sow izdrzalsk a - zn a la z ła ona wnikliwego i wszechstronnego in ­ te r p r e ta to r a w S ta n isła w ie Grzeszczuku /m .in . "A n tologia l i ­ te ra tu ry so w iz d r z a lsk ie j" , 1966, "Nazewnictwo so w izd rzalsk ie",

1966, "B łażeń sk ie zw ie rcia d ło ", 1969/» Temu samemu badaczowi zawdzięcza h is t o r ia lit e r a t u r y w yśw ietlenie w ielu szczegółów b i o g r a f i i K rzy szto fa O palińskiego i w yczerpującą m onografię j.ego s a t y r /1 9 6 1 /, a także przypomnienie naukowe tw órczości Łukasza O palińskiego /we w stępie do "Wyboru pism " 1962/. Fran­ c isz e k B ie la k opracował gruntownie b io g r a fię i z a s łu g i p i ś ­ miennicze Szymona Starow olskiego /1957/» Studiam i nad s t a r o ­

113

-polskim teatrem szkolnym rozpoczął swą d z ia ła ln o ść naukową Jan Okoń.

Na czele prac oświeceniowych wymienić należy stu d ia J u liu ­ sz a K lein era o "Saty rach ” i "Bajkach nowych” K rasickiego/1953i n ./ - świetny popis jego w ir tu o z e rii analitycznej.N iedaw no u- k a z a ła s i ę obszerna m onografia tw órczości K się c ia Biskupa War­ m ińskiego - owoc w ie lo le tn ich studiów Mieczysława Piszczkow- sk ie g o . Kontynuując wymienione poprzednio stu d ia renesansowe au­ t o r ten przed staw ił również "Zagadnienia w ie jsk ie w l i t e r a t u ­ rze p o lsk ieg o Oświecenia” /1960-1963/. Trzeba też odnotować wy­ danie "S a ty r " Naruszewicza w opracowaniu Grzeszczuka /19 6 2 / i pracę Wacława Wożnowskiego o pam flecie politycznym w czasach stan isław ow skich /mszp. 1967/. Jerzy G ot-Spiegel opracował źród­ łowo d z ie je te a tr u Bogusławskiego we Lwowie w la ta c h 1795-1799 /mszp. 1970/. Słow iańskie mity h istoryczn e w lit e r a t u r z e p o l­ sk ie g o ośw iecenia /1 9 6 8 / zanalizow ał Ju lia n Maślanka,dobudowu- ją c w ten sposób XVIII-wieczne antecedencje do swej w cześn iej­ s z e j m onografii Zoriana D ołęgi Chodakowskiego /1965/» k tó re j tow arzyszyło cenne wydanie jego pism /1 9 6 7 /.

Z p o sta c ią Chodakowskiego wkraczamy już na teren romantyz­ mu, w dziedzin ę n a jo b fitsz y c h o sią g n ię ć naukowych Katedry .Wier­ ny swemu najgorętszem u umiłowaniu literack iem u - p o e z ji Mic­ k iew icza - wciąż nowe prace "Zawsze o Nim" /1 9 6 0 /o g ła sz a ł S ta ­ nisław Pigoń d o ciek liw ie odtw arzając h is t o r ię powstawania jego utworów; sp o rz ą d z ił też znakomicie skomentowane wydanie " L i s ­ tów" Mickiewicza /1953-1955/ oraz jego wspomnień i m yśli /1958/ i nową, znacznie zmienioną, edycję "Pana Tadeusza" w B ib lio t e ­ ce Narodowej /1 9 5 8 /. N ajśw ietniejszym jednak pomnikiem sz tu k i e d y to r sk ie j P igon ia s t a ł o s ię wydanie krytyczne "Pism "A leksan­ dra Fredry /1 9 57 i n ./ , wokół którego n aro sła również o b fita wiązanka studiów an alityczn ych /"W pracowni Aleksandra Fredry", 1956/.

Ju liu s z K lein er objąwszy katedrę krakowską już po o gło sze­ niu tomu drugiego pomnikowej m onografii o Mickiewiczu /1 9 4 8 /, z a ją ł s i ę wznowieniem i kontynuacją krytycznego wydania "D zieł w szystk ich " Ju liu s z a Słowackiego /1952 i n .; m .in. nowa rekon­ s tr u k c ja "Zawiszy C zarnego"/. N ie ste ty i t e j pracy nie zd ołał doprowadzić do końca.

Bogaty, pod wieloma względami rew elacyjny, okazał s i ę plon badań romantycznych Wacława Kubackiego z jego l a t krakowskich. Tom Mickiewiczowski "Ż e g larz i pielgrzym " /1 9 5 4 /,stu d ia o " B a l­ lad y n ie" /1955/ i "M a rii" /1 9 5 6 /, o "N ieb osk iej K om ed ii"i " I - ry d io n ie " /1 9 6 7 /, o "Bernatow iczu" /1 9 6 4 / i "Syrokom li" /1 9 5 7 / p rzy n io sły w iele śm iałych p ro p o zy cji in terp retacy jn y ch , ukaza­

ły m .in . na rozległym t l e porównawczym romantyczne przemiany gatunków lit e r a c k ic h , dziedzictw o to p ik i antycznejw p o e z ji XIX wieku, is t o t ę i funkcję ówczesnego historyzm u i o rien talizm u .

Kazim ierz Wyka w pion ierskim o k resie badań m arksistow skich d a ł pierw sze próby i n t e r p r e t a c ji tw órczości Słow ackiego/przed­ mowa do "D z ie ł" 1952, "M atejko i Słow acki" 1953/ i "F red ry " /w stęp do "Pism " 1957/» k tó re w znacznym stop n iu wytrzymały pró­ bę czasu . W roku 1964 o g ł o s ił swe dwutomowe opus magnum o "Pa­ nu Tadeuszu", zaw ierające m .in . a n a liz ę k s z t a łt u gatunkowego poematu, jego toku n arracyjnego i obrazu au tora oraz stosunku do romantyzmu i realizm u , a także w iele wnikliwych in te r p r e ta ­ c j i szczegółowych. Wyka omówił również tematy, obrazy i a lu z je w p o e z ji Norwida w zięte z zakresu innych sztu k /1 9 4 8 /} n ie s t e ­

ty , poza szkicem "Norwid w Krakowie" /19 6 7 / problematyka Nor­ widowska nie pow róciła już w pracach tego au to ra, nie p o jaw iła s i ę też na w arsztacie innych pracowników.

Dorobek romantyczny k atedry u zu p ełn iają rozprawy Jó z e fa Spytkowskiego o zasa d n icze j id e i "Kordiana" /1 9 4 8 /, J u liu s z a K ija s a - o wpływie M ickiewicza na twórczość Czajkowskiego/1959/» Zbigniewa Jerzego Nowaka - o "K sięgach narodu i pielgrzym stw a p o lsk ie g o " /1 9 6 1 /, Mariana Kwaśnego o k ształtow an iu s i ę t r z e ­

c i e j c z ę śc i "Dziadów" /m szp. 1964/, Mariana Tatary - o "K rólu Duchu" /mszp. 1970/ , oraz b io g r a fia in te le k tu a ln a Narcyzy Żmi- chowskiej /1 9 6 8 / p ió ra Mariana S tę p n ia .

Uboższy j e s t dorobek Katedry dotyczącej lit e r a t u r y popow­ stan io w ej. Ogólne j e j problemy - pozytywizm, realizm , n atu ra­ lizm - omówił w k ilk u rozprawach Henryk Markiewicz /"T rad y ­ c je i rew izje" 1957» "P rzek ro je i z b liż e n ia " 1967/» an alizow ał również a rc y d z ie ła powieściowe Prusa /1 9 5 0 / oraz d z ia ła ln o ść krytyczną Chmielowskiego i Tarnowskiego. Tekę Stańczyka na t l e h i s t o r i i G a l i c ji ukazał w obszern ej k sią ż c e Wyka/195V*0 S ie n ­ kiew iczu p i s a l i K ija s i Wyka; o sta tn io twórczość tego p is a r z a

115

-s t a ł a -s i ę przedmiotem badań Tadeu-sza Bujnickiego /"P ierw -szy o- k res w tw órczości Sienkiew icza" 1958/»

W stu d iach nad Młodą P olsk ą cen tralne m iejsce przypada nie­ w ątpliw ie pracom Wyki. Trzykrotnie - w k siążce "Modernizm p o l­ s k i" /1959/» w sk rypcie "Zarys w spółczesnej lit e r a t u r y p o l­ s k i e j " /1951/ f a w reszcie w rozprawach wstępnych m łodopolskiej s e r i i "Obrazu lit e r a t u r y p o lsk ie j XIX i XX wieku" /1968/ przed­ sta w ił on pogląd ogólny na stru k tu rę i dynamikę t e j epoki l i ­ t e r a c k ie j, wywierając s iln y wpływ na w ielu badaczy « młodszego pokolen ia. Przełom antypozytyw istyczny w P olsce /1 9 6 6 / i Wi­ zerunek cy g an erii m łodopolskiej /1 9 7 0 / n a k r e ś lił Tomasz Weiss. Spod pióra Wyki wyszły nowe próby odczytąnia"Chłopów"/1967/, a przedtem - nowel /1 9 4 6 / i pow ieści historycznych Żeromskiego /1951/« Autorem "Przedw iośnia" z a ją ł s i ę również w k ilk u roz­ prawach Markiewicz /"P ru s i Żeromski" 1954/, d z ie je jego recep­ c j i krytyczn ej i c z y te ln ic z e j odtworzył sk ru p u latn ie Stan isław E ile /"Legenda Żeromskiego" 1965/» zarazem w spółautor"Kalenda- rza życia i tw órczości Żeromskiego"/1 9 6 1 /. Szereg cennych u- s t a le ń dotyczących genezy i k ształtow an ia s i ę utworów Żerom­ sk iego poczynił Pigoń redagu jąc pierw sze krytyczne wydanie je ­ go pism i gromadząc korespondencję.

Obok Żeromskiego - zarówno uwagę Pigonia/rozpraw y o "K lą t­ wie" i "W eselu"/ jak i Wyki /"Legenda i prawda Wesela" 1950/ p rz y c iąg ała dram aturgia W yspiańskiego; o sta tn io zn alazła s i ę ona na w arsztacie Ewy M iodońskiej, k tó ra zan alizow ała wizję t e ­ a tr a ln ą obecną w te k śc ie jego utworów. Dwukrotnie /1 9 5 7 1 1 9 6 8 / organizow ała K atedra, wespół z Instytutem Badań L ite ra c k ic h , s e s je naukowe ku c z c i autora "Wyzwolenia".

Głównym osiągnięciem Pigonia w badaniach nad literatu rą mło­ dopolską pozostan ie "Władysław Orkan" /19 5 8 / - na dłu gie la t a obowiązuje słowo " h isto r ii lit e r a t u r y o tym p isa r z u , a jako pe­ wien typ m onografii h isto r y c z n o lite r a c k ie j - k siążk a k la sy c z ­ na. Z r a c j i pion ierstw a naukowego na uwydatnienie zasługuje też "Z arys nowszej lit e r a t u r y ludowej" 1946/ tegoż autora i sporzą­ dzony przez niego "Wybór nowszych p isa rz y ludowych"/1947-1948/. Z problematyką t ą łączą s i ę poniekąd prace F ran ciszk a Z ie jk i o m icie chłopskim w lit e r a t u r z e Młodej P o lsk i.

Osobno wymienić należy grupę prac o r e c e p c ji w ielk ich p i­ sarzy zagranicznych: Zeyera /M aria Bobrownicka 194-9/» N ietz­ schego /Weiss 1961/, Ibsen«* /Ja n M ichalik 1 9 7 0 /i Conrada / S t e ­ fan Zabierow ski, mszp. 1 9 6 9 /* Wypełniły one dotkliw e lu k i w na­ s z e j dotychczasowej wiedzy o związkach lite ra tu ry m łodopolskiej z tw órczością zagran iczn ą.

W tematyce prac pokolenia młodego i najmłodszego coraz c z ę ś c ie j pojawia s i ę l i t e r a t u r a międzywojenna. Marian Stęp ień i Tadeusz B u jn ick i zajm ują s i ę p o ezją i krytyką j e j nurtu r e ­ wolucyjnego, S tan isław Jaw o rsk i - awangardą krakowską/monogra­ f i a o Tadeuszu P eiperze 1'968/, Marian T atara - /dziedzictwem Słowackiego w p o e z ji o sta tn ie g o p ię ć d z ie s ię c io le c ia , mszp. 1969/* W druku znajduje s i ę p ra c a Michała S p ru siń sk iego oK ad en ie Ban- drowskim.

L ite r a tu r a powojenna znajduje dotąd od b icie przede w szyst­ kim w d z ia ła ln o ś c i k ry ty czn ej pracowników K ated ry .K siążk i Wyki

"Pogranicze p ow ieści" /'1948/ i "Rzecz wyobraźni" /1 9 5 9 / stan o­ wią w t e j d z ie d z in ie p o zy cje .'szczególnej w agi,do których wciąż wraca i skąd czerp ie s*'e in s p ir a c je młodsze pokolenie krytyków. Wysoko cenione s ą równťiež e s e je i recen zje te a tra ln e Kubackie­ go, wyróżnione w roku 1968 nagrodą państwową I sto p n ia .

Zainteresow ania te oretyczne pracowników Katedry zn ajd u ją przeważnie swe u jś c ie i konkretne zastosow anie w ich pracach h isto r y c z n o lite r a c k ic h . Zarówno d la t e o r i i ja k i d la h i s t o r i i w iersza p o lsk iego fundam entalne znaczenie p o sia d a ją stu d ia Ma­ r i i D łu sk ie j, s i ę g a ją c e od jego średniowiecznych początków po najnowsze eksperymenty /"P ró b a t e o r i i w iersza p o lsk iego " 1961, "S tu d ia i rozprawy" 1 9 7 0 /; w k ilk u nowszych artykułach autorka zan alizow ała także st;ru k tu rę p o ls k ie j prozy p o e ty c k ie j. Wśród studiów Wyki wydanycłi pod znamiennym tytułem "0 p otrzeb ie h is ­ t o r i i li t e r a t u r y " /1 9 6 9 / zn a jd u ją s i ę m .in. jego nowatorskie prace o c z a sie powieściowym,, słow ach-kluczach i międzynarodowym znaczeniu l it e r a t u r y p o l s k i e j. Henryk Markiewicz, po pierw szej próbie p rzed staw ien ia m ark sisto w sk iej t e o r i i lit e r a t u r y w s z k i­ cach pod tym tytułem z roku 1952, s t a r a ł s i ę skonfrontować dzi­ s i e js z e j e j tezy i w łasne przem yślenia z innymi kierunkami w spółczesnego literkituroznaw stw a w "Głównych problemach wiedzy o lit e r a t u r z e " /1965>, p rzek ład w ęgiersk i 1968/. Uzupełnieniem

117

-t e j k s ią ż k i o charak-terze na w spół podręcznikowym są opracowa­ ne przez tegoż au tora wypisy "T e o ria badań lit e r a c k ic h w P ol­ s c e ” /1 9 6 0 / i "Współczesna t e o r ia badań lit e r a c k ic h za g ran i­ c ą ” /1 9 7 0 /.

Za ważny element w powojennym dorobku Katedry uważamy rów­ n ież gruntowną monografię c a ło k s z t a łtu j e j dziejów opracowaną zbiorowo pod red a k cją Ulewicza /1966/ oraz zbiorową monografię o S t . P igon iu /mszp. 1970/ . Trzeba też wspomnieć o pracach z dydaktyki języka p o lsk iego w sîik ole ś r e d n ie j. Cenionym s p e c ja ­ l i s t ą w t e j d z ie d z in ie był J u l i u s z K ija s /"Ć w iczenia w mówie­ niu i p isa n iu ” 1967Л Nad problemami uniw ersyteckich ćwiczeń h isto r y c z n o lite r a c k ic h pracujc» obecnie Zenon Jagoda.

W p rz e g lą d z ie dotychczasowym ograniczyliśm y s i ę do produk­ c j i naukowej pracowników K atedry pochodzącej z l a t ich e ta to ­ wego zatru dn ien ia w U niw ersytecie Ja g ie llo ń sk im . Do dorobku Ka­ ted ry z a lic z y ć trzeb a jednak także prace osób gdzie in d z ie j zatrudnionych, wykonane jednak w ramach przewodów doktorskich pod opieką naukową profesorów K atedry, ja k np.rozprawy R o śc is- ława S k ręta o Kazim ierzu Brodzińskim jako h isto ry k u lite r a t u r y /1 9 6 2 /, Mieczysława In g lo ta o poglądach lit e r a c k ic h k o t e r i i p e te r sb u r sk ie j /1 9 6 1 /, Mieczysławy Romankówny o k w e stii ko­ b ie c e j w u ję c iu Orzeszkowej /194-5/» W łodzimierza*Maciąga o sztu­ ce p i s a r s k ie j Dąbrowskiej /1 9 5 5 /» Tadeusza Gołaszewskiego o sp o łe c z n e j r e c e p c ji w spółczesn ej pow ieści p o ls k ie j /1 9 6 8 /,Ja c ­ ka M aziarskiego o "anatom ii re p o rta ż u ” /1 9 6 8 /.

Nazwiska pracowników Katedry często pow tarzają s i ę w s k ła ­ d zie zespołów redakcyjnych i w zaw artości "Pam iętnika L ite r a c ­ k ie g o ” , "P o lsk ieg o Słownika B io g ra fic z n e g o ", zarysu encyklope­ dycznego "P oetyk a", Archiwum L ite ra c k ie g o , "Obrazu L ite ra tu ry P o ls k ie j XIX i XX wieku" i innych wydawnictw IBL. Pod opieką redakcyjn ą S .P ig o n ia ukazywały s i ę s e r ie wydawnicze B ib lio te k a A rcyd zieł P o e z ji i Prozy /1946/1950, ponad 50 tomów przeważnie w opracowaniu członków K ated ry / i L ite r a tu r a - Sztuka - Kryty­ ka /1947-1951/» H.Markiewicz redagu je od roku 1960 s e r ię B i­ b lio te k a Studiów L ite ra c k ic h .

P re z e n ta c ji dorobku naukowego Katedry słu ży ć m iała s e r ia Prace z H is t o r ii L ite ra tu ry P o ls k ie j pod re d a k c ją P igo n ia, a le jedna tylko p ozycja z t e j s e r i i mogła ukazać s i ę po wojnie.Do­

p ie ro od roku 1955 zadanie to p rz e ję ły zbiorowe a późn iej także monotematyczne Zeszyty Naukowe UJ poświęcone pracom h isto ry c z ­

n oliterackim /pod re d a k cją Markiewicza, a potem U lew icza/. Katedra w y k sz ta łc iła znaczną lic z b ę pracowników naukowych. Pod j e j patronatem odbyło s ię /do listo p a d a 1970/ 69 przewodów doktorskich oraz 17 przewodów h abilitacyjn ych .R ozw ażając te l i ­ czby pam iętać n ależy, że w la ta c h 1952-1959 h a b ilit a c je były zniesion e w o gó le, a przewody kandydackie napotykały na gruncie uniwersyteckim na ty le tru d n o śc i, że zaledwie jeden z nich zos­ t a ł ukończony.

Podobnie ja k w o k re sie międzywojennym, tak i te r a z , p olon i­ stykę lite r a c k ą w organizacyjnym znaczeniu tego słow a,wzbogaca­ j ą prace wykonane w innych zakładach naukowych.Dotyczy to prze­ de wszystkim lit e r a t u r y p o lsk o - ła c iń sk ie j /Tadeusz Sinko, Ry­ sz ard G an sin iec, S ta n isław Skim ina, Marian P le z ia / oraz związ­ ków lit e r a t u r y p o ls k ie j z innymi lite r a tu r a m i, zwłaszcza romań­ skim i /M aria Strzałkow a, Maria Szaram a/ i słow iańskim i /M aria Bobrownicka, Jadwiga Urbańska, Ryszard Łużny, Włodzimierz Kot, Władysław P iotro w sk i, Zdzisław N ie d z ie la /. Wiedzę o lit e r a t u r z e znakomicie pomnożył Zenon Klemensiewicz studiam i o języku osob­ niczym w ielk ich p is a r z y , wskazówkami metodycznymi w tym zakre­ s i e oraz syn tezą dziejów języka p o lsk ie g o . Wobec ogromnych za­ niedbań w d z ie d zin ie m ediew istyki l i t e r a c k i e j , ze szczególn ą w dzięcznością i respektem wspomnieć należy o stu d iach Ewy Ostrow­ s k ie j o artyzm ie p o ls k ie j p o e z ji średniow iecznej /1 9 6 7 /. Młod­ sza gen eracja językoznawców krakowskich nie c z ę sto , n ie s te ty , odwiedza pogranicze języka i li t e r a t u r y ; praca Aleksandra Wil- konia o nazewnictwie w tw órczości Żeromskiego /1 9 7 0 / stanowi przy­ słowiowy w yjątek potw ierdzający tę re g u łę.

Drugim poza uniwersytetem ośrodkiem badań polonistycznych

4

są katedry Wyższej Szkoły Pedagogicznej . Katedra H is t o r ii L i­ te ra tu ry P o lsk ie j pow stała w r . 1952j. od początku po d z iś d zień p o z o sta je pod kierownictwem Jana Nowakowskiego. W r.1958 utwo­ rzona z o sta ła sam oistna Katedra Metodyki /obecn ie Katedra Dy­ daktyki L ite r a tu r y i Języka P o lsk ie g o / pod kierunkiem najpierw Władysława Szyszkow skiego, a od roku 1962 - Wincentego Danka.Mi- mo organ izacyjn ego wyodrębnienia między obu zespołam i i s t n i e je c ią g ła i ś c i s ł a w sp ó łp raca,tak personalna ja k merytoryczna.

119

-Katedra H is t o r ii L ite ra tu ry P o lsk ie j WSP liczy obecnie dwóch profesorów , p ię c iu docentów, trzech adiunktów, dwóch starsz y c h asystentów i czterech stażystów . Przeprowadzono tu dotąd dwa­ d z ie ś c ia przewodów doktorskich i dwie h a b ilit a c je .

Zainteresow ania naukowe pracowników Katedry koncentrują s i ę przede wszystkim na lite r a t u r z e XIX i XX wieku.Tylko k ilk u le t ­ n ia w spółpraca Jana Kazim ierza Zaremby z k atow ick iej WSP zna­ la z ł a swe odbicie w stu d ia ch sta ro p o lsk ic h . Jednym z wyraźnie

zaznaczających s i ę ośrodków tematycznych j e s t romantyczna poe­ z ja w k r a ju po roku I830. Goszczyńskim zajmował s ię Stan isław S ie ro tw iń sk i, U jejskim - Antoni Jopek. Od dawna p racu je nad tw órczością Lenartowicza Jan Nowakowski, co zn alazło wyraz w komentowanych edycjach , oraz liczn y ch rozprawach i artykułach o tym p o e cie . Mieczysława Bomankówna prowadzi systenatyczne ba­ dania nad b io g r a fią i tw órczością Narcyzy Żmichowskiej; w wy­ niku ic h , poza pracami in terp retacy jn y m i, ukazało s i ę skrupu­ la t n ie przygotowane wydanie listó w p is a r k i /1957 i

п ./.

Drugie skupien ie tematyczne, to s tu d ia nad życiem i twór­ c z o śc ią K raszew skiego, p o d jęte przez Wincentego Danka i prowa­ dzone pod jego kierunkiem . Opublikował on m.i n . rozprawę o pub­ lic y s ty c e Kraszew skiego w la ta c h 1859-1872 /1 9 5 7 / oraz synte­ tyczny zarys jego ży cia i tw órczości 1962, skoncentrował je d ­ nak swe badania przede wszystkim na pow ieściach historycznych a u to r a "S ta r e j b a ś n i" /1 9 6 6 /, ro z p atru jąc również o g ó ln ie jsz ą problematykę tego gatunku lite r a c k ie g o w XIX wieku. Pod opieką naukową Danka pow stały prace młodszych badaczy, m .in. Jerzego Jarow ieckiego i Stan isław a Burkota, autora m onografii o powieś­ ciach współczesnych Kraszew skiego z l a t 1863-1887 /1 9 6 7 /i spo­ rze o powieść w p o ls k ie j krytyce l i t e r a c k i e j XIX wieku /1 9 6 8 /. Twórczością innych p isa r z y historycznych XIX wieku/Kaczkowski, Krechow iecki/ zajm uje s i ę Jopek.

D alsze sk upien ie prac badawczych obejmuje lit e r a t u r ę natu­ ralizm u. Spór o Zolę w P olsce p rzed staw ił przed la t y /1951/No­ wakowski, Danek zajmował s i ę poglądami pedagogicznymi Dygasiń­ sk iego /1 9 5 V * Wartościową monografię popularną o tym p isa rz u /1 9 5 7 / oraz k ilk a prac o Gruszeckim o g ło s iła Danuta Brzozowska.

Monografię twórczości l i t e r a c k i e j Sygietyńskiego, częściowo t y lk o opublikowaną, napisał Zenon Uryga.

Okres Młodej P o lsk i reprezentowany j e s t głównie badaniami Nowakowskiego i S iero tw iń sk iego . Pierwszy z nich w k ilk u s tu ­ d iach zanalizow ał in te re su ją c o stru k tu rę arty sty czn ą utworów Wyspiańskiego i przygotował wzorowe edycje dramatów B o le sła - wowskich i listopadow ych w B ib lio te c e Narodowej. Młodopolskie zainteresow ania Sierotw iń skiego sk u piły s ię wokół p o sta c i Ma­ r y l i W olskiej /m onografia 1963/ i Sewera M aciejowskiego.Opra­ cował on również k ilk a d z ie s ią t źródłowych życiorysów dla "P o l­ sk iego Słownika B io g rafic z n e g o ". Wychowanek k ated ry , Andrzej Jazow ski, o g ł o s ił pracę o poglądach k ry ty c z n o lite ra c k ic h Wil­ helma Feldmana /1 9 7 0 /.

Dalszym ośrodkiem zainteresow ań naukowych Katedry je s t mię­ dzywojenna krytyka i proza n arracy jn a. W pierwszym kręgu mie­ sz c z ą s i ę rozprawy Jó z e fa Zbigniewa B iałka o Frydem /1 9 6 2 / i Zawodzińskim /1969/» w drugim - k sią ż k a Bolesław a Farona o U- niłowskim /1969/» prace Kazim ierza Ptaka "0 Przedmieściu",Wło­ dzim ierza Wójcika o N ałkow skiej, Jó z e fa Z ająca oKruczkowskim. Wyniki tych badań z o sta ły przedstaw ione m .in. na s e s j i nau­ kowej zorganizowanej przez Katedrę w p ię ć d z ie s ię c io le c ie od­ zyskania n ie p o d le g ło śc i.

L ite ra tu ry l a t okupacji dotyczą prace Sierotw iń sk iego,k tó- ry poza kilkoma artykułam i szczegółowymi opracował cenną kro­ nikę ówczesnego konspiracyjnego życia lite r a c k ie g o . Lewicowym nurtem lit e r a t u r y podziemnej zajmuje s i ę Jaro w ieck i.

Ku lit e r a t u r z e powojennej zw rócił o sta tn io swe z a in te re ­ sowania Burkot. Nad li t e r a t u r ą d la d z ie c i i m łodzieży pracu je B ia łe k . O statnio badania Katedry o b jęły również li t e r a t u r ę lu ­ dową /m .in . S ie ro tw iń sk i o p o e z ji Hanki N ow obielskiej/;E .C hu­ d z iń sk i organizował obozy wakacyjne młodych polonistów d la z b ie ra n ia materiałów fo lk lo ry sty czn y ch .

Odrębne m iejsce w dorobku Katedry zajmuje po3yteczny"Słow- nik terminów lite r a c k ic h " opracowany przez S . Sierotw iń sk iego /1 9 5 8 , dotąd trzy w ydania/. Na pograniczu t e o r ii lit e r a t u r y i dydaktyki znajduje s i ę k siążk a Wł. Szyszkowskiego "A naliza d z ie ła lite r a c k ie g o " /195 / • Dodać n ależy, że w iększość p ra­ cowników WSP obok prac h isto ry c z n o lite ra c k ic h pu bliku je

rów 121 rów

-nież prace o tematyce pedagogicznej i dydaktycznej; przygotowa­ no tu m.in. " B ib lio g r a fię metodyki nauczania języka polskiego"

1918-1939 /1 9 6 3 /.

Katedra wydała dotąd czte ry tomy zbiorowe Prac Historyczno- L ite ra c k ic h /pod redakcją Nowakowskiego/ w ramach Rocznika Nau­ kowo-dydaktycznego WSP.

W la t a c h powojennych przybył Krakowowi je sz c z e jeden ośro ­ dek stadiów h isto ry c z n o lite ra c k ic h - Pracownia Literatury Współ­ czesn ej In sty tu tu Badań L ite ra c k ic h PAN, kierowana przez Wykę, a o sta tn io przez Marię Podrąza-Kwiatkowską. Zajmowała s i ę ona głównie l i t e r a t u r ą XX wieku, zw łaszcza epoką Młodej P o lsk i. I tak A niela Łempicka o g ło s iła ważkie naukowo s t a d ia o "Weselu" /1 9 5 5 / i "Wyzwoleniu" /1970/ oraz syntetyczny zarys tw órczości tego p is a r z a /1 9 6 4 /. Maria Podrąza-Kwiatkowska opracowała dawno oczekiwaną m onografię o Wacławie Liederze /1 9 6 6 /, by z a ją ć s i ę n astępn ie t e o r ią i praktyką p o lsk iego symbolizmu na t l e porów­ nawczym. Jan Prokop scharakteryzow ał n ajw ażn iejsze z przemian li t e r a t u r y p o ls k ie j w la ta c h 1907-1917 /1 9 7 0 /.Je rz y Kwiatkowski zaproponował nowe odczytanie p o e z ji S t a f f a /1 9 6 6 /, Iwaszkiewi­ cza /1 9 6 6 / i P rzybosia /1970/ , n a k r e ś lił też "Szk ice do p o rtre ­ tów Lechonia i P aw likow skiej” /1 9 6 0 /. Marta Wyka-Hussakowska zbadała stosun ek Gałczyńskiego do t r a d y c ji l i t e r a c k i e j /1 9 7 0 /. Wiesław Paweł Szymański w cyklu artykułów scharakteryzow ał cza­ sopiśm iennictw o l it e r a c k ie okresu międzywojennego na t l e ówczes­ nych przemian ideow o-artystycznych /"Od m etafory do . heroizmu"

1967/- Ja o B ło ń sk i, po daw niejszych szk icach o Gałczyńskim i J a ­ s tr u n ie , d a ł pogłębioną in t e r p r e ta c ję dram aturgii Witkiewicza /m szp. 1969/t a w ykraczając daleko poza tematykę pracowni - u- k a z a ł w nowym św ie tle poezję Sępa Szarzyń skiego na t l e począt­ ków p o lsk ie g o baroku /1 9 6 7 /. W szystkie te prace ocenione z o sta ­ ły bardzo przych yln ie przez krytykę fachową, a n iek tóre z nich re p re z e n tu ją najwyższy poziom naukowy w n aszej d y sc y p lin ie .

Przez pierw szych siedem l a t powojennych d z ia ła ła w Krakowie reaktywowana Komisja H is t o r ii L ite r a tu r y P o ls k ie j PAU; na 85 po­ sie d z e n ia c h przedstaw iono wówczas 114- komunikatów.Staraniem j e j ukazały s i ę d a lsz e tomy B ib lio t e k i Pisarzów P o lsk ich oraz z a i­ nicjowano s e r i ę z życia li t e r a t u r y , k tó ra wygasła jednak po u- kazan iu s i ę dwóch tomów. Po powstaniu Oddziału Pblskiej Akademii

Nauk w Krakowie w r . 1958» m iejsce j e j z a ję ła Komisja H istory­ c z n o lite ra c k a , kierowana od początku sp rę ż y śc ie i ofiarnie przez Zygmunta Czernego. Ma ona trochę inny sk ła d członkowski od swej poprzed n iczki: grupuje zarówno polonistów ja k i historyków in­ nych l i t e r a t u r , a le tylko z południowych województw kraju^skład ten j e s t przy tym odmłodzony, bo Komisja powołuje na członków także świeżo upieczonych doktorów, j e ś l i mogą wykazać s i ę ak­ tywnością naukową. Kom isja sp e łn ia ważną r o lę in te g ru ją c ą wo­ bec krakowskiego środowiska h isto ry c z n o lite ra c k ie g o .Z a k re s j e j d z ia ła n ia obejmuje posiedzen ia naukowe z re fe ra ta m i członków i zaproszonych g o śc i /do końca 1970 roku ok. 190 p o sie d ze ń /, s e ­ s j e naukowe /sp o śró d nich na szczegó ln ą uwagę z asłu g u je mię­ dzynarodowa s e s ja poświęcona Piotrow i Kochanowskiemu w roku 1967/» cykle odczytów popularnonaukowych /o Sien k iew iczu, Dąb­ ro w sk iej, lit e r a t u r z e międzywojennej i w spółczesnej/,w ydaw nic­ two se ry jn e Prace H isto ry c z n o lite ra c k ie /g d z ie ukazało s ię do­ tąd 19 tytułów polon istycznych , m .in. k się g a pamiątkowa ku c z c i S tan isław a Pigonia 1961/, Rocznik K om isji H isto ry c z n o lite r a c ­ k i e j /d o tąd 8 tomów, pod red a k cją B ie la k a a p ó źn iej S tę p n ia / oraz wydawany wespół z Towarzystwem L iterack im im. Adama Mic­ kiew icza "Ruch L ite r a c k i" /od roku 1960, pod re d a k c ją Danka/ - pierw sze krakowskie czasopismo h isto ry c z n o lite ra c k ie .K o m isja w miarę swych m ożliw ości finansowych prowadzi również badania w łasne: przygotowuje b ib lio g r a f ię l i t e r a t u r y ś l ą s k i e j XVII i XVIII wieku /podkom isje Ś lą s k a / i opracowuje lite r a tu r ę kon spi­ racy jn ą z l a t 1939-1945* Uwydatnić należy znaczny u d z ia ł p ra­ cowników WSP w d z ia ła ln o ś c i K om isji i j e j wydawnictwach.

Czy to już w szystko? Na pewno n ie . In sty tu cjo n a ln e ugrupo­ wanie m ate riału , które tu p rzy ję liśm y , nie p o m ieściło produk­ c j i indywidualnych warsztatów naukowych. Wśród nich na pierw­ szym m iejscu wymienić należy dorobek powojennych l a t krakow­ sk ic h Leona Płoszew skiego. Wypełniła je najpierw praca nad wy­ daniem narodowym "D z ie ł” Mickiewicza /1948 i n . / ; Płoszew ski był tu przewodniczącym kom itetu redakcyjnego i opracował sz e re g n ajtru d n ie jszy c h tomów, m .in. zrekonstruow ał, p rz e ło ż y ł i sko­ mentował wykłady o lite r a t u r a c h słow iańskich,przetłum aczył rów­ nież na nowo artyk uły z "Trybuny Ludów".' P óźn iej objąwszy p rze­ wodnictwo kom itetu redakcyjnego "D zieł zebranych" W

yspiańskie-- 123

-go /1957 i п ./ przygotował do wszystkich, tomów dodatki kryty­ czne, zaw ierające u sta le n ia tekstowe oraz arcysk ru p u latn e"ży- cio ry sy " poszczególnych utworów, t j . h is t o r ię ich powstania i pierwszych r e a l i z a c j i te a tra ln y c h . Zgon przerw ał P łoszew skie- mu przygotowanie ed y torsk ie Listów Wyspiańskiego i wspomnień

o nim.

Krótko choćby wspomnieć trzeba o d z ia ła ln o ś c i Jana Hule­ wicza jako w spółredaktora wznowionej i św ietnie s i ę r o z r a s t a ­ ją c e j B ib lio te k i Narodowej, a także o r e e d y c ji " B i b l i o g r a f i i P o ls k ie j XIX" wieku, opracowywanej z in icjatyw y i pod kierun ­ kiem Karola E str e ic h e r a - ju n io r a , o pracach b ib lio g ra fic z n y c h nieodżałowanego P io tra Grzegorczyka i "D ziejach B ib lio g r a fii w P o lsce " /1 9 5 3 / Jó z e fa Korpały.

Trzeba w reszcie zwrócić uwagę na k sią ż k i krytyków l i t e ­ rack ich , w kraczające c z ę sto w dziedzin ę h i s t o r i i lit e r a t u r y . Przykładowo wymieńmy e s e je o dramacie młodopolskim Zygmunta G renia, stu d ia o lit e r a t u r z e ś l ą s k i e j Jacka Kajtocha,m onogra­ f i ę Bronisława Mamonia o Konińskim, a przede wszystkim pierw­ sz ą syntezę lit e r a t u r y powojennej, p ió ra M aciąga, k tóra n ie­ s t e t y od k ilk u l a t czeka na druk, złożona w Państwowym In sty ­ tu c ie Wydawniczym.

Jak widać w ięc, z a się g badawczy krakow skiej p o lo n isty k i l i t e r a c k i e j obejmuje c a ło ść l i t e r a t u r y p o l s k i e j, przy czym s i l ­ ne zagęszczenia tematyczne przypadają na epokę romantyzmu / z Kraszewskim w łączn ie/ i l i t e r a t u r ę XX wieku. Wyraźne są także zainteresow ania d ziejam i świadomości literack iej.W ęższym nur­ tem toczyły s i ę s tu d ia nad innymi epokami, a niemal w ygasają one, gdy sięgamy średn iow iecza. Niepokoić te ż musi trw ający spadek zainteresow ań romantyzmem w młodszym pokoleniu badaczy. Trudno byłoby mówić - i w p r z e s z ło ś c i i d z i s i a j - o ja k ie jś je d n o lit e j szk o le krakow skiej badań l i t e r a c k i c h .J e ś l i już do­ szukiwać s i ę niektórych cech wspólnych, to s ą nimi chyba: s i l ­ ne poczucie łą c z n o śc i z tra d y c ją naukową i przekonanie o ku­ mulatywnym ch arakterze badań lit e r a c k ic h , prymat oddawany fak­ tom i tekstom w stosunku do apriorycznych k o n stru k c ji. Wobec nowych k on cepcji - postawa otw arta, a le ra c z e j o stro żn a, dąż­ ność do integrow ania różnych metod i punktów w idzenia, celem o sią g n ię c ia wszechstronnego oglądu zjaw isk lite ra c k ic h ,ż a ró w

-no w ich arty sty c z n e j s w o isto śc i, ja k i w powiązaniach z rz e ­ c zy w isto śc ią p o z a lite ra c k ą .

Ja k zawsze, i te z a le ty mają swoje wady. Pod względem me­ todologicznym krakowianie rzadko kiedy w yprzedzają innych, nie zawsze um ieją też w sposób efektowny prezentować swe p race.A le s ą może od innych b a rd z ie j p racow ici, b a rd z ie j gruntowni i roz­ ważni. Nawet zacząwszy p ó ź n ie j, d o gan iają poprzedników, a to co

osiągn ą - s t a j e s i ę trw ałą zdobyczą wiedzy o lit e r a t u r z e .

P r z y p i s y

л

"D zieje Katedry H is t o r ii L ite ra tu ry P o ls k ie j w Uniwersy­ te c ie Ja g ie llo ń sk im ". Zarys m onograficzny. K sięga Zbiorowa pod red ak cją Tadeusza Ulewicza. Krakow 1966. /Tu: ro z d z ia ł J.S p y t- kowskiego o o k resie 1910-1945 i T.Ulewicza - o o k re sie 1945- -1965/» "Kronika Katedry H is t o r ii L ite ra tu ry P o ls k ie j Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie". W: "Wyższa Szkoła Pedagogi­ czna. Rocznik Naukowo-Dydaktyczny", z. 24. "Prace H istoryczno­ l it e r a c k ie " I I I . Kraków 1966 / t u zarys h i s t o r i i Katedry p ióra J.Nowakowskiego i b ib lio g r a f ia p u b lik a c ji w opracowaniu J . J a - row ieck iego/.

2

Por. F .B ie la k , "Kom isja H is t o r ii L ite ra tu ry P o lsk ie j od roku 1919 do 1952" . "Sprawozdania z czynności i posiedzeń PAU"

1952, nr 6.

^ Por. “Almanach B ib lio te k i Narodowej" 1919-1969» Wrocław 1969.

4.

Omówienie d z ia ła ln o ś c i naukowej Katedry H is t o r ii L it e r a ­ tury P o lsk ie j WSP - na podstawie m ateriałów łaskaw ie użyczonych przez p ro f. J.Nowakowskiego.