Józef Kulisz
"Glaube in Gechichte und
Gesellschaft", Johann Baptist Metz,
Mainz 1977 : [recenzja]
Collectanea Theologica 49/3, 211-212
R E C E N Z J E
211
przy-om aw ianiu teologii objaw ienia v o n В a 1 1 h a s a r a, dostrzegam y, m i mo w szystko, w ielki subiektyw izm idealistyczn y w pojęciu objaw ienia teologii protestanckiej w w ydaniu К. B a r t h a. Jak w idzieliśm y, dla B a r t l i a ob jaw ienie to „wolne przeznaczenie B oga”, w którym to Bóg sam siebie określa. N atom iast v o n B a l t h a s a r ukazuje nam obiektyw ną rzeczyw istość obja w ienia Jezusa Chrystusa, jako ostateczną i najpełniejszą w ypow iedź Bogaw stosunku do człowieka.
-' Czwarty i piąty rozdział pośw ięca autor kolejno K. R a h n e r o w i i W. P a n n e n b e r g o w i . W łaściw ie w tych dwu rozdziałach ukazuje nam autor zw iązki m iędzy objaw ieniem się Boga, wyrazem historycznym tego objaw ienia i językiem w iary. K. R a h n e r podchodzi do zagadnienia na gruncie filozofii H e i d e g g e r a , która pozw ala mu doprowadzić człow ieka do sam ego siebie i przyjąć sw oje otw arcie na transcendencję. Z tego przeżycia rodzi się nie tylko zwrot ku Bogu jako celow i życia, ale również sw oisty język, w którym w ypow iedziano objaw ienie Boże.
W ostatnim , szóstym rozdziale, znajdujem y m ałą próbę analizy objaw ienia w ujęciu Soboru W atykańskiego II, Autor dopatruje się tu pewnej kontynuacji m yśli Soboru W atykańskiego I.
Jak w spom niano w yżej, książka n ie jest opracowaniem system atycznym pojęcia objaw ienia. Autor usiłuje ukazać próbę w yrażenia bogactwa Bożej rzeczyw istości przez konkretnych teologów . Stanow i ona cenny wkład w roz wój m yśli teologicznej ukazując jednocześnie obowiązek teologii wyrażania Bożej praw dy językiem zrozum iałym człow iekow i danego czasu.
ks. Józef Kulisz SJ, W arszaw a
Johann Baptist METZ, Glaube in Geschichte und Gesellschaft, Mainz 1977, M atthias-G rünew ald-Verlag, s. 221.
Jest to jedna z ostatnich prac autora z dziedziny teologii fundam entalnej, praktycznej i politycznej zarazem. Autor, w ydaje się, chce w yprowadzić teo logię fundam entalną z pew nego getta w łasnych pojęć i oderwania od konkret nej rzeczywistości. Praca składa się z trzech części: pojęcia, tem aty, kategorie. Sam zam iar autora — praktyczność teologii — narzuca sw oistą m etodę dla całości pracy. W ychodzi z analizy konkretnej, rozwijającej się rzeczyw istości. N ie nazyw a on tego rozwoju czy staw ania się, ew olucją, poniew aż pojęcie ew olucji często zaw iera w sobie naiw ny optym izm i a priori narzucony cel. Autor w ychodzi jakby od dołu i rozważa to, co się staje, a w ięc samo życie, w ysiłek ludzkiego trudu i zmagań. A w ięc św iat tworzony przez człowieka, w którym ginie szacunek dla tradycji, autorytetu, o czym św iadczy choćby w ysiłek racjonalizacji, biurokracji, św iat przeżyw ający kryzys zainteresowań m etafizycznych, czego dowodem jest nadm ierny praktycyzm . Jest to św iat, o tym n ależy pam iętać, opanow any przez różne ruchy i ideologie głoszące w yzw olenie i ukazując konkretną, jakże często kolorową przyszłość. Rodzi się tu konkretne pytanie: co ma do powiedzenia chrześcijaństw o ze sw oją nadzieją, która rów nież otwiera człow ieka ku przyszłości? Zdaniem autora, ma do powiedzenia w iele, pod w arunkiem , że stanie się ono praktyczne, tzn. zaangażuje się w przem ianę św iata.
Stąd w yw odzi się chęć autora upraktycznienia chrześcijaństw a zaczyna jąc najpierw od teologii: Bóg objaw ienia od początku historii zbawienia w zyw a do nawrócenia i w yjścia, jak niegdyś w ezw ał Abraham a. Boże w e zw anie dociera dziś do konkretnego człowieka. Człowiek zaś żyje w społecz ności i jego życie jest poniekąd wyrazem ducha całej społeczności. Dlatego w ezw anie Boże nie m usi odrywać go od konkretu, w łaśn ie przez człowieka m a dotrzeć do środowiska, w którym żyję. Jest to próba zastosow ania przez autora pew nych kategorii biblijnych, jak np. „solidarność” i wskazania na dynam ikę objaw ienia. Tak w ięc podm iotem Bożego w ezwania, a jednocześnie
2 1 2 R E C E N Z J E
teologii praktycznej, politycznej, jest człowiek ze stworzoną przez siebie rze czywistością..
Lektura książki' rodzi szeregi pytań, choćby ' podstawowe: czy tworzona teologia praktyczna czerpie pojęcie praw dy z praxis , a w ięc, czy to jest praw dą. co pożyteczne i przynależy do w szystkich (s. 57), czy też prawda będzie kierow ała praxis'!
ks. Józef Kulisz SJ, W arszaw a
A gustin de ESBARROYA, Purificador de la conciencia, opracował i w ydał
A lvaro“ H u e r g a , Madrid 1973, Universidad Pontificia de Salam anca,
Fundacion U niversitaria Espanola. Coleccion Espirituales Espanoles, Serie A , — Textos, t. 21, s. 372.
Obszerny i gruntowny wstęp; historyczny, zatytułow any Agustin d e
Esbarroya y la Espiritualidad Sevülana en torno al 1500, obejmuje 191 stron
druku. Czytelnik zaznajam ia się tu z życiorysem Agustina, jego karierą nau kową, twórczością, na bogato zarysow anym tle kultury duchowej i religijnej S ew illi połow y. XVI wieku.
Purificador jest oryginalnym i znakomitym św iadectw em prądów ducho
w ych panujących w. Kolegium U niw ersytetu św. Tomasza- w Sew illi. Uni-_ w ersytet pow stał dla rozw ijania i pogłębiania m yśli św. Tomasza, z in icjaty w y kardynała C i s n e r o s . Agustin d e E s b a r r o y a był profesorem na tej uczelni. W S ew illi koncentrowało się nowoczesne życie Hiszpanii oszoło m ionej odkryciem Nowego Świata. Dojrzewał tutaj now y typ kultury euro pejskiej, budził się silny ferm ent m isyjny i.k rzyżow ały się najbardziej orygi nalne idee ówczesnego chrześcijaństw a. S ew illa przeżyła także najsilniej ten w strząs, jakim była działalność inkw izycji hiszpańskiej. Szczególny cios dotknął . m istykę hiszpańską, rozw ijającą się w ów czas bujniej niż kiedykol w iek. Tzw. hum aniści chrześcijańscy i allumbrados byli podejrzewani o dezin tegrację chrześcijaństw a oraz sprzyjanie ideom luterańskim . N iem al uosobie niem tych nieortodoksyjnych prądów stali się w tedy doktor E g i d i o oraz Constantino Ponce d e l a F u e n t e , obaj w yjątkow o w ybitni i popularni kaznodzieje.
Purificador naw iązuje niedwuznacznie do ówczesnej sytuacji religijnej
w S ew illi i choć unika bezpośredniej polem iki, daje odpowiedź na ówczesne pytania, dotyczące w łaściw ego profilu życia chrześcijańskiego. Esbarroya unika zarówno skrajnego spirytualizm u, jak jednostronnego form alizm u czy praktycyzm u i podkreśla w cielony charakter chrześcijaństwa. ,,Purificador jest owocem kontaktu z książkam i i z ludźmi, orędziem ascezy pełnej w yrze czenia oraz otwartego optymizmu,, w iary, która um ie kochać i czynić pokutę” (s. 22). Purificador ustosunkowuje się krytycznie do ujemnego zjawiska, jakie zaistniało w w yniku prześladowania ludzi dążących do wyższej pobożności. Otóż lud popadł w duchow ą drzemkę, zaniedbyw ał praktyki religijne i chlubił się ze sw oich wad; tym czasem ludzie troszczący się o w yższą doskonałość znaleźli się pod pręgierzem ironicznej i złośliw ej krytyki. E s b a r r o y a usiłuje dać „doktrynę integralną i w ym agającą” (s. 101). Przeciwko obniżeniu gorliw ości duchowej w ystęp ow ali także arcybiskup Toledo Bartłom iej d e C a r r a n z a , ś w. T e r e s a z A v i l a i jej spowiednik B a n e z.
Purificador de la conciencia okazał się dziełem poczytnym i poszukiw a
nym. Do końca w ieku XVI ukazało się dziew ięć wydań. Układ dzieła opiera się ha schem acie trójdzielnym : oczyszczenie duszy, m iłość Boga oraz zasady, rozróżnienia w artości m oralnej czynów. Metoda w ykładu odbiega o d . scho- lastycznej i zbliża się do profilu kerygm atycznego. Żywa proza ujaw nia duży ładunek osobistego przeżycia. Nie jest. to doktryna czysto praktyczna: w ychodzi z założeń ontologii chrześcijanina i w tych najgłębszych w arstw ach
