Ograniczenia prawa dostępu do informacji
publicznej
Rodzaje ograniczeń
• Konstytucyjne art. 61 ust. 3 Konstytucji RP i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP;
• Ustawowe: udip, uregulowania
szczególne
Ograniczenia konstytucyjne
Prawo do informacji (zasada ustrojowa – jawność działania organów władzy publicznej) obywatelskie prawo o charakterze politycznym, publiczne prawo podmiotowe nieposiadające absolutnego charakteru;
Art. 4 i Art. 2 Konstytucji RP;
Powszechne prawo do informacji jest zasadą a
wszelkie odstępstwa od tej zasady należy
interpretować przy użyciu wykładni zawężającej
Art. 61 ust. 3 Konstytucji RP
Ograniczenie prawa do informacji może nastąpić
wyłącznie ze względu na określone w
ustawach ochronę wolności i praw innych
osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę
porządku publicznego, bezpieczeństwa lub
ważnego interesu gospodarczego państwa
Art. 31 ust. 3 Konstytucji RP
Ograniczenia w zakresie korzystania z
konstytucyjnych wolności i praw mogą być
ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy,
gdy są konieczne w demokratycznym państwie
dla jego bezpieczeństwa lub porządku
publicznego, bądź dla ochrony środowiska,
zdrowia i moralności publicznej, albo
wolności i praw innych osób. Ograniczenia te
nie mogą naruszać istoty wolności i praw.
Relacja art. 61 ust. 3 oraz 31 ust. 3 udip
Zawartość art. 61 ust. 3 modyfikuje wartości zdeterminowanie na gruncie art. 31. ust. 3 Konstytucji RP, implikując że:
- Nie jest dopuszczalne ograniczenie prawa do informacji, gdy istnieje konieczność ochrony środowiska oraz zdrowia i moralność publicznej.
- Dopuszcza się natomiast (o czym nie stanowi zawartość
art. 31 ust. 3 Konstytucji RP) w celu ochrony ważnego
interesu gospodarczego państwa.
Podsumowanie
• Tylko łączne odczytywanie zawartości art. 61 ust. 3 oraz 31 ust. 3 Konstytucji RP umożliwia poprawne odtworzenie ograniczeń obywatelskiego prawa do informacji publicznej.
• Ograniczenie prawa do informacji może nastąpić wyłącznie ze względu na chronione ustawowo:
• - Wolności i prawa innych osób, a także podmiotów gospodarczych;
• - Porządek publiczny i bezpieczeństwo państwa
• - Ważny interes gospodarczy.
Art. 5 udip
Prawo do informacji publicznej podlega ograniczeniu w zakresie i na zasadach określonych w przepisach o ochronie informacji niejawnych oraz o ochronie innych tajemnic ustawowo chronionych.
Prawo do informacji publicznej podlega ograniczeniu ze względu na prywatność osoby fizycznej lub tajemnicę przedsiębiorcy. Ograniczenie to nie dotyczy informacji o osobach pełniących funkcje publiczne, mających związek z pełnieniem tych funkcji, w tym o warunkach powierzenia i wykonywania funkcji, oraz przypadku, gdy osoba fizyczna lub przedsiębiorca rezygnują z przysługującego im prawa.
Prawo do informacji publicznej podlega ograniczeniu w zakresie i na zasadach określonych w przepisach o przymusowej restrukturyzacji.
Tajemnice publicznoprawne i prywatnoprawne Wynikające z UDIP, z uregulowań szczególnych
Art. 5 udip
• Nie można, z zastrzeżeniem ust. 1, 2 i 2a, ograniczać dostępu do informacji o sprawach rozstrzyganych w postępowaniu przed organami państwa, w szczególności w postępowaniu administracyjnym, karnym lub cywilnym, ze względu na ochronę interesu strony, jeżeli postępowanie dotyczy władz publicznych lub innych podmiotów wykonujących zadania publiczne albo osób pełniących funkcje publiczne w zakresie tych zadań lub funkcji.
• Ograniczenia dostępu do informacji w sprawach, o których mowa w ust. 3, nie naruszają prawa do informacji o organizacji i pracy organów prowadzących postępowania, w szczególności o czasie, trybie i miejscu oraz kolejności rozpatrywania spraw.
Ochrona informacji niejawnych
Ustawa z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. z 2016 r., poz.
1167 ze zm).
Jej celem jest zagwarantowanie ochrony informacji, których nieuprawnione ujawnienie spowodowałoby lub mogłoby spowodować szkodę po stronie Rzeczypospolitej Polskiej, albo byłoby z punktu widzenia jej interesów niekorzystne, w tym również w trakcie ich opracowywania, bez względu na formę i sposób ich wyrażania (art. 1 u.o.i.n.). Zakres tego rodzaju informacji podlega zróżnicowaniu stosownie do rodzaju zagrożeń (szkód - ich natężenia), jakie mogłyby nastąpić (jakie mogłyby zagrozić państwu) w związku z upublicznieniem zawartości tego rodzaju „danych” publicznych.
Fakt umiejscowienia ochrony informacji niejawnych na pierwszym miejscu nie czyni u.o.i.n nadrzędną regulacją ustanawiającą ograniczenia dla dostępu do informacji publicznej.
Ustawa o ochronie informacji niejawnych
Ustawodawca na gruncie uregulowania zawartego w art. 5 u.o.i.n. determinuje istnienie ochrony:
• 1. informacji o klauzuli ściśle tajne, jeżeli ich nieuprawnione ujawnienie spowoduje wyjątkowo poważną szkodę dla Rzeczypospolitej Polskiej;
• 2. informacji o klauzuli tajne, jeżeli ich nieuprawnione ujawnienie spowoduje poważną szkodę dla Rzeczypospolitej Polskiej;
• 3. informacji o klauzuli „poufne”, jeżeli ich nieuprawnione ujawnienie spowoduje szkodę dla Rzeczypospolitej Polskiej;
• - wskazując jednocześnie na zespół czynników, stanów, zdarzeń, zjawisk, które identyfikują fakt powstania (zaistnienia) szkody o natężeniu wyjątkowo poważnym, poważnym jak również bez jej konkretnego, szczegółowego „oznaczenia” (art. 5 ust. 1, art. 5 ust. 2, art. 5 ust. 3 u.o.i.n );
• 4. informacji o klauzuli zastrzeżone, jeżeli nie nadano im wyższej klauzuli tajności, a ich nieuprawnione ujawnienie może mieć szkodliwy wpływ na wykonywanie przez organy władzy publicznej lub inne jednostki organizacyjne zadań w zakresie obrony narodowej, polityki zagranicznej, bezpieczeństwa publicznego, przestrzegania praw i wolności obywateli, wymiaru sprawiedliwości albo interesów ekonomicznych Rzeczypospolitej Polskiej.
• Klauzulę tajności nadaje osoba, która jest uprawniona do podpisania dokumentu lub oznaczenia innego niż dokument materiału
U s ta w a o och ron ie i nfo rm acj i ni ejaw ny ch
Informacje niejawne mogą być udostępnione wyłącznie osobie, która daje rękojmię zachowania tajemnicy i tylko w takim zakresie w jakim są one jej niezbędne dla wykonywania przez nią pracy lub pełnienia służby na zajmowanym stanowisku albo wykonywania innych czynności zleconych. W tym zakresie zachodzi konieczność jednoczesnego wypełnienia obu przesłanek. A zatem nie stanowi wystarczającego warunku, to że dana osoba daje rękojmię – gwarancję zachowania tajemnicy , niezbędnym okazuje się również wykazanie, że jest to istotne dla realizacji wykonywanych „czynności zawodowych”.
Reguły zwalniania z obowiązku zachowania w tajemnicy informacji niejawnych, jak również sposób postępowania z aktami spraw, które zawierają informacje niejawne w postępowaniu przed sądami i innymi organami określają przepisy odrębnych uregulowań prawnych.
Rękojmia zachowania informacji w tajemnicy
Zdolność osoby do spełnienia ustawowych wymogów dla zapewnienia ochrony informacji niejawnych przed ich nieuprawnionym ujawnieniem, stwierdzona w wyniku
przeprowadzenia postępowania
sprawdzającego.
Ochrona informacji niejawnych
Dopuszczenie do pracy lub pełnienia służby na stanowiskach albo zlecenie prac związanych z dostępem do informacji niejawnych o klauzuli „poufne” lub wyższej może nastąpić, przy uwzględnieniu wyjątków w ustawie przewidzianych):
- Po uzyskaniu poświadczenia bezpieczeństwa oraz
- Po odbyciu szkolenia w zakresie ochrony informacji niejawnych.
Osoby nieposiadające obywatelstwa polskiego nie mogą być dopuszczone do pracy lub pełnienia służby na stanowiskach albo wykonywania czynności zleconych, z którymi łączy się dostęp do informacji niejawnych o klauzuli „tajne” lub „ściśle tajne”
Nie dotyczy to:
osób:
- zajmujących stanowiska związane z kierowaniem wykonywania przez przedsiębiorcę umowy związanej z dostępem do informacji niejawnych lub związane z bezpośrednim wykonywaniem takiej umowy albo wykonujących zadania na rzecz obronności lub bezpieczeństwa państwa, związane z dostępem do informacji niejawnych u przedsiębiorcy;
- które w imieniu przedsiębiorcy uczestniczą w czynnościach zmierzających do zawarcia umowy, jeżeli czynności te są związane z dostępem do informacji niejawnych;
-zatrudnionych w pionie ochrony przedsiębiorcy, z wyjątkiem osoby zajmującej stanowisko pełnomocnika ochrony oraz zastępcy pełnomocnika ochrony.
Dopuszczenie do pracy lub pełnienia służby na stanowiskach albo zlecenie prac, związanych z dostępem danej osoby do informacji niejawnych o klauzuli „zastrzeżone” może nastąpić po:
-pisemnym upoważnieniu przez kierownika jednostki organizacyjnej, jeżeli nie posiada ona poświadczenia bezpieczeństwa;
-odbyciu szkolenia w zakresie ochrony informacji niejawnych.
Uregulowania szczególne
Do tego rodzaju grupy uregulowań przewidujących ochronę innych tajemnic ustawowo chronionych można zaliczyć m.in.:
ustawę z dnia 28 września 1991 r. o kontroli
skarbowej (w kwestii tajemnicy skarbowej ),
ustawę z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo
bankowe (w kwestii tajemnicy bankowej oraz
tajemnicy nadzoru bankowego ), ustawę z dnia
29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (w
związku z tajemnicą statystyczną )
Uregulowania szczególne
Ustawa z dnia 23 grudnia 2012 r. o Najwyższej
Izbie Kontroli (w kwestii tajemnicy kontrolerskiej ),
ustawę z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach
lekarza i lekarza dentysty oraz ustawę z dnia 6
listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku
Praw Pacjenta (w związku z tajemnicą zawodu ),
ustawę z dnia 26 stycznia 1984 r. – Prawo prasowe
(w związku z tajemnicą dziennikarza ), ustawę z
dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i
położnej (odnośnie tajemnicy pielęgniarki i
położnej )….
Uregulowania szczególne
• Ustawę z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (w kontekście tajemnicy zawodowej adwokata ), ustawę z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (w związku z tajemnicą radcy prawnego ), ustawę z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (w kontekście tajemnicy notariusza ), ustawę z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (w związku z tajemnicą prokuratorską ), ustawę z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (odnośnie tajemnicy komorniczej , ustawę z dnia 7 maja 2009 r. o biegłych rewidentach i ich samorządzie, podmiotach uprawnionych do badania sprawozdań finansowych oraz o nadzorze publicznym (w kontekście tajemnicy biegłego rewidenta , ustawę z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (w związku z tajemnicą rzeczoznawcy majątkowego, pośrednika w zakresie obrotu nieruchomościami oraz tajemnicy zarządcy nieruchomościami ),
Uregulowania szczególne
Ustawę z dnia 5 lipca 1996 r. o doradztwie podatkowym (odnośnie tajemnicy doradcy podatkowego ), ustawę z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (w kontekście tajemnicy nadzoru emerytalnego ), ustawę z dnia 29 lipca 2005 r. o nadzorze nad rynkiem kapitałowym (w odniesieniu do tajemnicy nadzoru kapitałowego ) oraz ustawę z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (w zakresie tajemnicy nadzoru sanitarnego) . W ramach niniejszej grupy nie należy zapominać o tajemnicy korespondencji oraz tajemnicy pocztowej (będące wyrazem realizacji ochrony prywatności osoby fizycznej), jak również o tajemnicy telekomunikacyjnej oraz tajemnicy autorskiej .
Tajemnice prywatnoprawne wymienione na gruncie udip
Ochrona informacji ze względu na interesy
podmiotów indywidulanych (osób
fizycznych i osób prawnych): prywatność
oraz tajemnica przedsiębiorcy;
Prywatność osoby fizycznej
Podstaw prawnych dla gwarantowanej ochrony
prywatności osób fizycznych należy poszukiwać na
płaszczyźnie art. 47 Konstytucji RP. Nie bez znaczenia w
omawianym przedmiocie pozostaje również zawartość
art. 48 ustawy zasadniczej (odnoszącego się do
uprawnienia rodziców do wychowania dzieci stosownie
do przejawianych poglądów), art. 49 (odnoszącego się
do tajemnicy komunikowania się), art. 50 (dotyczącego
nietykalności mieszkania) oraz art. 51 (wskazującego na
konieczność zapewnienia ochrony danych osobowych).
Prywatność
Art. 47 Konstytucji RP każdy (bez względu na posiadane obywatelstwo, posiadany wiek, niezależnie od płci itp. właściwości odnoszących się do osób fizycznych) ma prawo do zapewnienia mu ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz uprawnienia do decydowania o swoim życiu osobistym. Wiąże się to z występowaniem po stronie państwa zobowiązań dwojakiego rodzaju: w zakresie powstrzymywania się od ingerencji w sferę prywatną osoby fizycznej (bierność), w zakresie zapewniania skutecznej ochrony niniejszej sfery (aktywne działanie).
Życie prywatne - to wszystko to, co pozostaje poza granicami tzw. płaszczyzny publicznej, co jest wolne od ciekawości innych osób i co pozwala aby dana osoba w związku z przysługującym jej uprawieniem została pozostawiona w spokoju.
Prywatność obejmuje: życie prywatne, rodzinne , towarzyskie oraz tzw. mir domowy
Zakres uregulowań konstytucyjnych dotyczących ochrony sfery prywatności osób fizycznych pozostaje w ścisłym związku z ochroną danych osobowych (nierzadko doktrynalnie kwalifikowanych jako jedna z tajemnic ustawowo chronionych w myśl ust. 1 w art. 5 u.d.i.p.).
Obie są wartościami konstytucyjnymi, przy czym ochrona danych osobowych stanowi twór wyrastający z szerokiego interpretowania pojęcia prywatności jednostki, który podlega nieustanemu, dynamicznemu rozwojowi.
Prywatność
Wedle koncepcji A. Kopffa całokształt zdarzeń generujących informacje o tzw. życiu osobistym jednostki można podzielić na:
- sferę intymności (pełne ograniczenie odnoszące się również do osób pełniących funkcje publiczne ,
- sferę prywatności (względne ograniczenie)
- płaszczyznę powszechnej dostępności (nie polegającej ochronie).
- Wg. Kopffa prywatność jest jednym z dóbr
osobistych podlegających ochronie (art. 23 i 24 KC).
Zasada ograniczenia i względnej dostępności
Prawo do prywatności nie podlega zawężeniu, nie doznaje uszczerbku również w związku z zaistnieniem stanu nadzwyczajnego.
Podlega jednakże wyłączeniu w kontekście osób pełniących funkcje publiczne (o których można wiedzieć więcej) i wszystkich innych jednostek, wówczas gdy aprobują one proces upubliczniania danych o sprawach publicznych dotykających ich sfery osobistej i prywatnej.
Ograniczenie opierające się na ochronie prawa do prywatności nie dotyczy informacji o osobach pełniących funkcje publiczne, mających związek z pełnieniem tych funkcji, w tym o warunkach powierzenia i wykonywania funkcji, oraz w przypadku, gdy osoba fizyczna rezygnuje z przysługującego jej prawa.
Treść przywołanej regulacji (art. 5 ust. 2 zd. 2 u.d.i.p.) nie pozostaje w sprzeczności z zawartością uregulowań konstytucyjnych - tj. art.
61 ust. 3 i art. 31 ust. 3.
Zasada ograniczenia i względnej dostępności
Założenie odnoszące się do upubliczniania informacji o osobach pełniących funkcje publiczne wykazuje cechy słuszności i poprawności jedynie, wówczas gdy chodzi o informacje, które posiadają znaczenie dla oceny funkcjonowania (prawidłowości działania) danej instytucji w której jest dana osoba zatrudniona, jak również dla zweryfikowania działalności publicznej tejże osoby. W żadnym jednak razie nie mogą to być informacje, które ze swej istoty uderzają w naturę pojęcia prawa do prywatności i konstrukcję jego ochrony. Nie mogą to być informacje pochodzące z obszaru tzw. sfery intymności osoby fizycznej, dotykające m.in.
jej osobistych przeżyć (w tym seksualności i intymności).
Zasada ograniczenia i względnej dostępności
• W zakresie informacji odnoszących się do osób pełniących funkcje publiczne (dotykających ich sfery prywatnej, a mimo to podlegających udostępnieniu należy wymienić:
• Imię i nazwisko oraz stanowisko
• Informacja o spełnianiu wymogów dla określonej funkcji:
wiek, wyksztalcenie, obywatelstwo, doświadczenie zawodowe
• Przebieg procesu rekrutacji
• Zakres kompetencji , usytuowanie w strukturze
• Wynagrodzenie i jego składniki, oświadczenie majątkowe
• Dzałania podejmowane w ramach pełnionych funkcji.
Zgoda osoby niebędącej osobą pełniącą funkcje publiczne
• Zgoda musi być wyraźna i konkretna
• Może stanowić ogólną rezygnację z prawa do prywatności;
• Może odnosić się do konkretnego wniosku o udostępnienie informacji publicznej;
• Zgoda ma być udzielona przed
udostępnieniem informacji, a nie następczo.
Zasada ograniczenia i względnej dostępności
• Prywatność osoby pełniącej funkcję publiczną nie jest chroniona, jeśli:
• Informacja udostępniona jest prawdziwa;
• Za udostępnieniem przemawia interes społeczny;
• Występuje związek pomiędzy informacją
udostępnianą a działalnością osoby pełniącej
funkcję publiczną.
Formy ograniczenia dostępności do informacji
Ochrona prywatności i innych tajemnic ustawowo chronionych może nastąpić;
• W drodze decyzji administracyjnej (odmowa udostępnienia informacji publicznej);
• W drodze anonimizacji informacji (danych osobowych) lub częściowego wyłączenia jawności dokumentów.
Wybór pomiędzy przedstawionymi formami nie jest
dowolny. Należy wyważyć i dokonać wyboru pomiędzy
zasadą jawności życia publicznego a ochroną prawa do
prywatności.
Anonimizacja – rodzaje
• Anonimizacja informacji dotykających sfery prywatności;
• Anonimizacja danych osobowych zawartych w udostępnianych informacjach publicznych.
• Zabieg czysto techniczny, niebędący
przetworzeniem informacji publicznej.
Tajemnica przedsiębiorcy (prywatność osób prawnych)
Art. 5 ust. 2 u.d.i.p.: „Prawo do informacji publicznej podlega ograniczeniu ze względu na (…) tajemnicę przedsiębiorcy”, w takim zakresie w jakim udostępnienie tego rodzaju danych mogłoby zagrozić lub naruszyć interes indywidualnego przedsiębiorcy;
Element materialny i formalny – element materialny odnosi
się do szczegółowego opisu stosowanych w produkcji
technologii, urządzeń, sprzętu); element formalny stanowi
wyraz konkretnej woli przedsiębiorcy co do nieujawniania
informacji (zachowania informacji w ukryciu).
Tajemnica przedsiębiorcy
• Najogólniej określając przez tajemnicę przedsiębiorcy należy rozumieć zespół (zachowanych w ukryciu) informacji odnoszących się do prowadzenia działalności gospodarczej (przyjętych form organizacyjno - prawnych, stosowanych metod produkcji, technik postępowania, sposobów wytwarzania, przyjętych technik sprzedaży itp.). Są to określonego rodzaju „sekrety gospodarcze”, co więcej nierzadko o znaczeniu przekraczającym wartość majątkową składników rzeczowych danego przedsiębiorstwa, nieodnajdujące własnego definiowania na gruncie obowiązujących uregulowań prawnych, choć same należąc do grupy informacji poufnych wchodzą w skład pojęcia przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 55 (1) pkt 8 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks Cywilny
Tajemnica przedsiębiorcy
Celem ustalenia znaczenia pojęcia tajemnicy
przedsiębiorcy, jej opisu i zawartości treściowej
należy sięgnąć do uregulowań ustawy z dnia 16
kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej
konkurencji (dalej zw. u.z.n.k.), (art. 11 ust. 4
odnoszący się do tajemnicy przedsiębiorstwa).
Art. 11 ust. 4 u.z.n.k.
• Przez tajemnicę przedsiębiorstwa należy rozumieć nieujawnione do wiadomości publicznej dane techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje, które posiadają znaczenie gospodarcze, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne kroki w celu zachowania ich w poufności (w ukryciu).
• Jest to katalog otwarty - mogą to być również
dane handlowe czy też finansowe.
Art.11 ust. 4 u.z.n.k.
Nie jest koniecznym, aby tego rodzaju informację stanowiły wytwór działalność danego przedsiębiorstwa, bądź też aby nadawały się do praktycznego zastosowania w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą.
Elementem przesądzającym o uznaniu danej informacji za tajemnicę przedsiębiorstwa w żadnym razie nie jest jej wyłącznie zawartość przedmiotowa, ale również to iż posiada ona gospodarcze znaczenie, to że zostały podjęte kroki co do tego aby została zachowana w tzw. „w ukryciu”, jak również ustalenie, iż jej ewentualne pozyskanie będzie wymagało poniesienia szczególnych (dodatkowych) nakładów rzeczowych, osobowych i finansowych ze strony bezpośrednio zainteresowanego podmiotu.
Literatura
• 1. P. Sitniewski, Ustawa o dostępie do informacji publicznej. Komentarz, Wrocław, 2011
• 2. I. Kamińska, M. Rozbicka-Ostrowska, Ustawa o dostępie do informacji publicznej. Komentarz, Warszawa 2012
• 3. T. R. Aleksandrowicz, Komentarz do ustawy o dostępie do informacji publicznej, Warszawa 2008
• 4. M. Jabłoński, K. Wygoda, Ustawa o dostępie do informacji publicznej. Komentarz Wrocław 2002
• 5. M. Bernaczyk, K. Wygoda, M. Jabłoński, Biuletyn Informacji Publicznej. Informatyzacja administracji, Wrocław 2005
• 6. M. Jabłoński, K. Wygoda, Dostęp do informacji publicznej i jego granice; Wrocław 2002
• 7. M. Bernaczyk, Obowiązek bezwnioskowego udostępniania informacji publicznej; Warszawa 2008
• 8. M. Zaremba, Prawo dostępu do informacji publicznej. Zagadnienia praktyczne, Warszawa 2009
• 9. M. Bidziński, M. Chmaj, P. Szustakiewicz, Ustawa o dostępie do informacji publicznej, Komentarz, Warszawa 2010
• 10. P. Szustakiewicz (red.), Dostęp do informacji publicznej, Warszawa 2016
• 11.A. Gałąch, K. Kędzierska, A. Lipiński, B. Opaliński, B. Pietrzak, P. Szustakiewicz, A. Zolotar- Wiśniewska, Dostęp do informacji publicznej a prawo do prywatności, Warszawa 2015,
• 12. P. Sitniewski, Dostęp do informacji publicznej. Pytanie i odpowiedz. Wzory pism, Warszawa 2016,
• 13. P. Sitniewski, Ustawa o ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego. Komentarz, Warszawa 2017,
