Delft University of Technology
De toekomstige rol van de architect een wetenschappelijke ontwerpgids
Bos-de Vos, Marina; Lieftink, Bente; Volker, Leentje; Kraaijeveld, Jasper; Lauche, Kristina; Smits, Armand;
Tjoa, Li Ling; Wamelink, Hans
Publication date 2018
Document Version Final published version
Citation (APA)
Bos-de Vos, M., Lieftink, B., Volker, L., Kraaijeveld, J., Lauche, K., Smits, A., ... Wamelink, H. (2018). De toekomstige rol van de architect: een wetenschappelijke ontwerpgids. Delft: TU Delft Open.
Important note
To cite this publication, please use the final published version (if applicable).
Please check the document version above.
Copyright
Other than for strictly personal use, it is not permitted to download, forward or distribute the text or part of it, without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license such as Creative Commons.
Takedown policy
Please contact us and provide details if you believe this document breaches copyrights.
We will remove access to the work immediately and investigate your claim.
This work is downloaded from Delft University of Technology.
For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to a maximum of 10.
DE TOEKOMSTIGE ROL VAN DE ARCHITECT
een wetenschappelijke ontwerpgids
DE TOEKOMSTIGE ROL VAN DE ARCHITECT
een wetenschappelijke ontwerpgids
MARINA BOS-DE VOS | BENTE LIEFTINK
& HET FUTURA TEAM 2018
futurA-Omslag-Final(pages)16-03-18.indd 1 16-03-18 12:37
DE TOEKOMSTIGE ROL VAN DE ARCHITECT
een wetenschappelijke ontwerpgids
Marina Bos-de Vos | Bente Lieftink | Leentje Volker Jasper Kraaijeveld | Kristina Lauche
Armand Smits | Lara Tjoa Li Ling | Hans Wamelink
32
CONTENT
Voorwoord
Wat zijn belangrijke uitdagingen voor de architect van de toekomst?
Hoe onderhandel je je rol in een project?
Welke rolidentiteit wil je binnen een project vervullen?
Hoe ga je om met de spanning tussen creatie en commercie?
Hoe creëer je een balans tussen verschillende waarden?
Hoe creëer je bedrijfskundig evenwicht in je bureau?
Hoe verander je je rol als architect?
Hoe bestendig je verandering?
Welke specifieke uitdagingen kent jouw rol voor de toekomst?
Hoe ontwerp je je toekomstige rol als architect?
Samenvatting
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
p. 05 p. 09 p. 21 p. 31 p. 41 p. 53 p. 65 p. 79 p. 93 p. 105 p. 117 p. 125
voorwoord
voorwoord 5
4
VOORWOORD
‘De toekomstige rol van de architect’ beschrijft de essentie van onze wetenschappelijke verkenning naar nieuwe rolstructuren in de Neder- landse architectenbranche. Deze verkenning is uitgevoerd in het kader van het futurA project, dat verwijst naar future value chains of architec- tural services. Vier jaar lang hebben we vanuit de Technische Univer- siteit Delft en Radboud Universiteit Nijmegen in nauwe samenwerking met de BNA onderzoek gedaan naar de toekomstbestendigheid van de rollen die architectenbureaus in het bouwproces vervullen.
Het futurA project is één van de 23 projecten die vanuit NWO, de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek, binnen het programma CLICK.NL in 2013 tot stand is gekomen om de kennis over en innovatie in de creatieve industrie te versterken. De doelstelling van het project was om veranderingen in het werkveld van de architect ten gevolge van sociaal-maatschappelijke verschuivingen en de financiële crisis te doorgronden en kansen voor de toekomst bloot te leggen.
Ik denk dat we daar uitstekend in geslaagd zijn. Ons consortium van De Zwarte Hond, EGM architecten, IAA Architecten, JHK Architecten, Rothuizen, Ballast Ne- dam, Havensteder en het Atelier Rijksbouwmeester is hierbij van onschatbare waar- de gebleken. Twee keer per jaar werden onze bevindingen kritisch tegen het licht gehouden tijdens Living Lab bijeenkomsten, waarbij de consortiumleden op een zeer open wijze hun ervaringen hebben gedeeld over het aansturen van hun organisaties en de drijfveren om met ketenpartners samen te werken.
voorwoord
voorwoord 7
6
Ons onderzoek heeft geleid tot de ontwikkeling van deze ontwerpgids die zijn ge- bundeld in deze wetenschappelijke ontwerpgids voor het architectenbureau van de toekomst. Naast theoretische inzichten over het bureau en de samenwerking binnen een project wordt een onderscheid gemaakt in vier rolidentiteiten van waaruit de architect in de bouwketen kan acteren: de initiator, de specialist, de productontwik- kelaar en de integrator. Het spelbord met kaartjes, dat als bijlage beschikbaar is bij deze publicatie, kan op verschillende manieren gebruikt worden om in gezamen- lijkheid na te denken over waar je als bureau met een project heen wilt en welke verdienmodellen en manieren van samenwerken daar het beste bij past.
Per rolidentiteit worden de meest cruciale uitdagingen en kansen voor de bedrijfs- voering van architectenbureaus en de samenwerking in de keten weergegeven. Dit maakt het mogelijk om je rol in een project zelf te ontwerpen. Onze taak zit er hiermee op. Het is aan de lezer van het boek en gebruiker van het spel om de opgedane inzichten verder te vertalen in financieel en professioneel duurzame rollen voor de architect van de toekomst.
Ik wens je veel lees- en onderneemplezier!
Leentje Volker Projectleider futurA Daarnaast hebben de consortiumleden en verschillende branchegenoten hun orga-
nisatie opengesteld voor het verzamelen van gegevens. We hebben in lijn met de visie achter CLICK.NL - samenwerking tussen nieuwsgierige onderzoekers en onder- nemende creatieve professionals - echt samen geïnvesteerd in kennis en innovatie voor een sterke economie en een duurzame samenleving. Ik heb dit als een zeer inspirerend en prettig proces ervaren. Ik ben er daarom van overtuigd dat we ook na de afronding van dit project blijven samenwerken om de innovatiekracht van de creatieve industrie te vergroten.
De architect als ondernemer was lange tijd een onderwerp waar weinig aandacht voor was in de bouw. Inmiddels is ondernemerschap in de architectenbranche een gangbaar begrip. Ook de BNA ontplooit veel activiteiten op dit gebied. We zijn als team uitermate trots dat onze promovendi Marina Bos-de Vos en Bente Lieftink, ieder vanuit hun eigen expertisegebied, met veel enthousiasme wetenschappelijke verdieping hebben gezocht in het woud aan interessante praktijkvoorbeelden en persoonlijke ervaringen. We hebben hierdoor zowel gedegen kennis kunnen verga- ren op het gebied van het creëren en toe-eigenen van professionele, financiële en gebruikswaarde, als inzicht gekregen in de verschillende rolstructuren in de bouwke- ten en het bestendigen van veranderingen hierin.
98
WAT ZIJN BELANGRIJKE UITDAGINGEN
VOOR DE
ARCHITECT VAN DE TOEKOMST?
1
Ministerie van Financiën | MVSA Architecten Fotografie : Jeroen Musch
uitdagingen voor de architect
uitdagingen voor de architect 11
10
WAT ZIJN BELANGRIJKE UITDAGINGEN VOOR DE
ARCHITECT VAN DE TOEKOMST?
Architectuur is een niet te missen maatschappelijke kracht die op nati- onaal en regionaal niveau bijdraagt aan de leefbaarheid en kwaliteit van de omgeving. Architecten vervullen meerdere rollen in de samen- werking met andere partijen. Met hun kijk op ruimte en hun kennis van maatschappelijke vraagstukken, leveren architecten een bijdrage aan het oplossen van complexe ruimtelijke problemen. Ze verbinden mensen, wensen en belangen, en kennen de maatschappelijke en ruimtelijke eisen ten aanzien van duurzaamheid en haalbaarheid.
Architecten dragen bij aan ‘gebouwd geluk’ en zijn daarmee van onschatbare waarde voor de maatschappij. Maar waar lopen archi- tecten eigenlijk tegenaan als ze hun ambities willen waarmaken? Wat zijn de belangrijkste uitdagingen voor de architect van de toekomst?
De afgelopen jaren is de professie onder druk komen te staan. Verschillende veran- deringen hebben invloed op het werkveld van de architect en de bedrijfsvoering van architectenbureaus. Zo is de verdeling van activiteiten en verantwoordelijkheden van samenwerkende partijen steeds meer aan verandering onderhevig.
Silo | Rothuizen
uitdagingen voor de architect
uitdagingen voor de architect 13
12
Er is ook een toenemende vraag waarneembaar naar toepassingen van digita- le communicatiemiddelen, zoals Building Information Modelling (BIM). BIM beant- woordt aan de vraag om transparantie en de noodzaak tot betere samenwerking binnen de bouwsector. Het maakt het mogelijk om de integratie tussen verschillende disciplines al in een vroegtijdig stadium te waarborgen en daar ook van te profiteren in de verdere uitwerking of exploitatie van een project. Voor architectenbureaus biedt BIM kansen om specifieke taken naar zich toe te trekken. Bureaus die zich toeleggen op BIM kunnen een coördinerende rol spelen in het proces. Dit vereist echter ook een andere vorm van werken en aanvullende competenties die niet voor iedere architect aantrekkelijk zijn.
Kortom, door verschillende maatschappelijke en technologische ontwikkelingen heb- ben architectenbureaus de afgelopen jaren te maken gehad met veranderingen in hun rol, die van invloed zijn op de bedrijfsvoering van bureaus en de onderlinge samenwerking in projecten. De rolveranderingen zijn terug te brengen tot drie basi- suitdagingen waar je als architect mee te maken hebt of krijgt en die ten grondslag liggen aan de opzet van dit boek:
Hoe ga je als architect om met de veranderende rol in projecten in relatie tot je eigen professionele identiteit?
Hoe kun je op projectniveau strategieën ontwik- kelen waarmee je je op een succesvolle manier zowel professionele waarde als financiële waarde kunt toe-eigenen?
Hoe kun je eventuele veranderingen in je rol bestendigen?
Nieuwe manieren van samenwerken leiden ertoe dat de rollen van partijen meer divers worden en er vaker moet worden onderhandeld over wie welke rol vervult.
Architecten moeten daardoor vaak harder vechten voor hun rol in een project en de concrete invulling daarvan. De verschuivingen in de onderlinge werkverdeling bieden echter ook mogelijkheden voor architecten om nieuwe taken op te pakken en hun verantwoordelijkheden uit te breiden.
Eén van de ontwikkelingen die met name veel invloed heeft op het werkveld van de architect is de opkomst van geïntegreerde contracten. Opdrachtgevers willen ontzorgd worden en gunnen daarom hun totale opdracht steeds vaker aan één partij, zoals een aannemer of privaat consortium. Deze partij verdeelt de opdracht vervolgens over verschillende onderaannemers. Een geïntegreerd proces stimuleert co-creatie tussen partijen wat de kwaliteit van het eindresultaat ten goede komt.
Zo kan de architect bijvoorbeeld al in een vroeg stadium van het ontwerpproces rekening houden met bepaalde randvoorwaarden vanuit de bouw. Het is voor de ar- chitect echter niet altijd even makkelijk om binnen een geïntegreerde samenwerking meer te doen dan alleen ontwerpen. Het uitwerken van het ontwerp en coördineren daarvan wordt steeds vaker overgenomen door een bouwkundig tekenbureau of de aannemer zelf. Dit kan resulteren in een kleinere rol voor de architect en maakt het voor de architect moeilijker om controle te houden over de kwaliteit van het eindre- sultaat.
uitdagingen voor de architect
uitdagingen voor de architect 15
14
ONTWERP JE ROL,
ONTWERP JE TOEKOMST!
In deze ontwerpgids wordt beschreven welk effect de ontwikkelingen in de bouw hebben op de rolstructuren van architecten. We kijken hierbij naar de rolidentiteiten van architecten, de bedrijfsvoering van architectenbureaus, de onderhandeling van rollen in projecten, en de bestendiging van nieuwe rollen in relatie tot het werkveld.
In ieder hoofdstuk vind je suggesties hoe je er als architect zelf voor kunt zorgen dat je aan het roer blijft staan van je bureau en welke specifieke uitdagingen je daarin tegen kunt komen. Het spelbord in de bijlage van het boek biedt handvaten om vanuit een specifieke rolidentiteit je strategie voor een project te ontwerpen in relatie tot de bedrijfsvoering van het bureau en de samenwerking met andere partijen. De voorbeeldprojecten in dit boek zijn bedoeld om hier inspiratie voor te bieden.
ROL VAN DE ARCHITECT
ROL VAN DE TOEKOMST
BUREAU SAMEN WERKING
Hoewel je als architect slechts beperkt invloed hebt op de ontwikkelingen die zich in de bouwwereld en samenleving afspelen, ligt de manier waarop je jouw eigen rol invult en oppakt wel binnen je eigen invloedssfeer. Je hebt de mogelijkheid om het heft in eigen handen te nemen en zelf een actieve bijdrage te leveren aan hoe jouw rol in een project wordt vormgegeven en hoe je vanuit die positie de doelen van opdrachtgever, eindgebruiker en jezelf verwezenlijkt. Het ontwerpen van je eigen rol is namelijk net zo belangrijk als het ontwerpen van de gebouwde omgeving.
1716
Het project Nova Zembla Lofts in Buiksloterham is ontwikkeld via Col- lectief Particulier Opdrachtgeverschap (CPO). Op deze zelfbouwka- vel zijn twintig casco lofts voor wonen/werken en twee commerciële ruimten gerealiseerd. De verschillende groottes van de eenheden, de plafondhoogte van 3,40 meter en de vrije indeelbaarheid bieden de ruimte voor het realiseren van de eigen woonwensen.
Bets en Oudendorp Architecten heeft de grondpositie verworven, de ontwikkeling van het gebouw opgestart en heeft de bouwgroep ge- formeerd en verbonden in de Coöperatief Nova Zembla Lofts U.A. De bouwgroep heeft als opdrachtgever volledige zeggenschap gehad over de uitstraling en indeling van het gebouw. Bets en Oudendorp Architecten heeft het hele traject opgezet en de bouwgroep van begin tot eind begeleid.
NOVA ZEMBLA
LOFTS
PRODUCT
ONTWIKKELAAR
Nova Zembla Lofts | Bets en Oudendorp Architecten Fotografie: Mark Seelen Fotografie
1918
Hiërarchie:
coöperatief | architect + procesbegeleider | aannemer + adviseurs Coöperatief oprichten als
formele opdrachtgever Advies geven over de procedures voor besluitvorming b
innen de coöperatief
Duidelijke rolverdeling afspreken met
procesbegeleider
Bewoners de keuze geven over hoe ze willen wonen
Meer kwaliteit voor dezelfde prijs door zelf
ook rol van ontwikkelaar te nemen
Nova Z
embla Lofts als concept: n
aam zorgt voor herkenbaarheid b
ij klanten
Voor projectmanagement indicatie aantal uren in de stico
Honorarium voor architectenwerk
Voorfinanciering van eigen tijd: honorarium wordt pas in een veel later stadium uitbetaald
Flexibiliteit in aantal uren projectmanagement, bijstellen in overleg met opdrachtgever, niet alle uren schrijven
Product leveren dat aansluit op de behoeften van de markt
Zeggenschap over het proces en product Alles in eigen hand houden
Realiseren van een hoogwaardig product: o.a.
duurzamer dan de wettelijke eis, hogere plafonds dan in
een standaardwoning
Zowel ontwerp als onderdelen van projectma
nagement;
acquisitie v an kavel;
samenstellen van groep bewoners; juridische vormgeving
van bouwgroep;
aannemersselectie;
prijsvorming
Communicatieve vaardigheden van
medewerkers
Financiële contributie van leden van de coöperatief om de eerste kosten te dekken
Competenties als ontwikkelaar en projectmanager
Procesbegeleider is de belangrijkste partner
Voorfinanciering van eigen honorarium
Risico participatie van bewoners nemen: eigen inbreng op functionaliteit
van het ontwerp Risico op een lagere
esthetische kwaliteit door de voorkeuren van bewoners vermijden, o.a.
door compromissen te sluiten tussen esthetiek en
functionaliteit Kennis binnen de
bouwgroep zoveel mogelijk gebruiken, zolang het de eigen werkzaamheden niet ondermijnt
Werkzaamheden waar onafhankelijkheid belangrijk is, zoals kostencalculatie of procesbegeleiding, niet zelf doen
NOVA ZEMBLA
LO F TS
Voorkomen van afhaken van bewoners tijdens het proces door o.a. financiële inleg in de vorm van contributie
2120
2
Nova Zembla Lofts | Bets en Oudendorp Architecten Fotografie: Mark Seelen Fotografie
HOE ONDERHANDEL JE JE ROL IN
EEN PROJECT?
rolonderhandeling in een project
rolonderhandeling in een project 23
22
HOE ONDERHANDEL JE JE ROL IN EEN PROJECT?
Architectenbureaus zijn organisaties die hoofdzakelijk bestaan uit cre- atieve professionals. Dergelijke organisaties hebben meestal een dui- delijk beeld voor ogen hoe de kennis die ze in huis hebben het beste ingezet kan worden in een project. Architectenbureaus ambiëren een specifieke set activiteiten en verantwoordelijkheden binnen een pro- ject om ervoor te zorgen dat ze de opdrachtgever, de eindgebruiker en de maatschappij zo goed mogelijk kunnen dienen. Deze ‘ideale rol’ wijkt echter vaak af van de rol waar in de praktijk om gevraagd wordt. Zo kan een opdrachtgever bijvoorbeeld voor bepaalde onder- delen al een samenwerking gezocht hebben met andere partijen of zelf mensen in huis hebben die hij wil inzetten. Hoe kun je als archi- tectenbureau je rol onderhandelen in een project?
Smartgate Schiphol | JHK Architecten
rolonderhandeling in een project
rolonderhandeling in een project 25
24
PIONIEREN
Pionierende architecten zijn ervan overtuigd dat hun expertise breder inzet- baar is dan in de traditionele rol van de architect. Ze breiden proactief hun eigen rol uit door nieuwe competenties te ontwikkelen en nieuwe samenwer- kingsverbanden op te zetten. Pionierende architecten vinden het belangrijk dat hun professie meegaat met de tijd. Ze dagen zichzelf dan ook continu uit om kritisch te blijven kijken naar hun toegevoegde waarde binnen de bouw- sector. Ze staan ervoor open om zowel nieuwe activiteiten of verantwoorde- lijkheden aan te nemen als bestaande af te stoten.
Bovenstaande wegen laten zien dat architectenbureaus verschillende rollen als ideaalbeeld hebben. Iedere rol vraagt om een andere onderhandelingsstrategie in de context van een nieuw project.
Uit ons onderzoek blijkt dat er grofweg drie wegen zijn die architecten bewandelen om hun ideale rol in een project te verkrijgen.
HERWINNEN
Herwinnen is een reactie waarbij architecten proberen om hun traditionele rol met bijbehorende activiteiten en verantwoordelijkheden terug te krijgen.
Architecten die herwinnen voelen zich vaak ondergewaardeerd omdat hun expertise niet op de juiste waarde wordt geschat. De reactie van deze ar- chitecten is proactief; ze proberen hun rol uit te breiden zodat deze weer in lijn is met hun rol in het verleden door de opdrachtgever te laten zien dat ze goed in staat zijn de traditionele rol te vervullen. Ze laten bijvoorbeeld de positieve resultaten van eerdere projecten zien of leveren gratis diensten om de meerwaarde van hun expertise over het voetlicht te brengen.
MEEBEWEGEN
Architecten die meebewegen met de ontwikkelingen onderkennen dat hun professie aan verandering onderhevig is. Ze zijn adaptief en schikken zich in de rol die voor hen is weggelegd in een project. Deze architecten nemen een flexibele houding aan en kijken per project welke activiteiten en verantwoor- delijkheden het beste passen binnen het totaal. Ze richten zich daarbij vooral op de samenwerking van alle partijen in het project en kijken bewust waar hun specifieke expertise ingezet kan worden voor een beter totaalresultaat.
2726
David Hess van Kraaijvanger Architects heeft in 2015 de HUB ontwik- keld in het kader van een prijsvraag van Havensteder. Op de vraag:
‘Hoe wonen wij in de toekomst?’ heeft hij een unit ontworpen waarin een keuken, toilet en badkamer zijn geïntegreerd.
De prijsvraag bleek de perfecte gelegenheid om kennis te ontwikke- len en buiten de gebaande paden van de architectuur te treden. Van het ontwerp is een prototype gebouwd, het is nu aan een geïnteres- seerde leverancier of ondernemer de taak om de HUB verder uit te rollen. Hoewel het een product is dat veel toepassingsmogelijkheden heeft, is dit ontwerp niet met een commerciële insteek gemaakt.
DE HUB
PRODUCT
ONTWIKKELAAR
De Hub | Kraaijvanger Architects Fotografie: Ronald Tilleman
2928
Investeren in uren Rol van hoofdaannemer inclusief de juridische risico’s van de vergunningaanvraag Kans op reputatieschade (in werkelijkheid bleek dit project juist goed voor de reputatie van Kraaijvanger Architects, het concept werd door social media en architectuurwebsites over de wereld opgepikt)
Investering in manuren Royalties; dit biedt de
mogelijkheid om de esthetische en kwalitatieve
regie te blijven voeren, ook als het product in handen
van een ondernemer is Simpele manier om een
woonbestemming te creëren Vergunningen voor de
bestemmingswijziging van het pand waar het prototype in staat De deadline van de prijsvraag en de oplevering van het prototype stonden vast maar niet contractueel
Het bleek met name een leerproces waarbij vertrouwen e
n intuïtie is gebruikt om t
ot het prototype te komen
Menselijk kapitaal Tijd en ruimte om je te richten op de prijsvraag
Architectonische invulling geven op de vraag ‘Hoe een sluitende businesscase te maken van leegstaand pand of grootschalige renovatie?’
Het doel van de prijsvraag was kennisontwikkeling; geen commerciële insteek ten grondslag aan de deelname Het materiaal voor het HUB prototype is gesponsord dus vrijwel geen materiaalkosten
Een opdrachtgever als trigger om product te
ontwikkelen tot prototype Interieurbouwer om de HUB te optimaliseren
Kennisontwikkeling:
onderdeel van een grotere ‘kennislijn’ binnen Kraaijvanger Architects toekomst van de stad Werkplezier
Businessmodel product moet kostendekkend zijn
Liever nieuwe
ontwerpen maken dan de ondernemersrol voor de
verdere ontwikkeling Werkzaamheden die te maken hebben
met het uitrollen van de HUB (logistiek, inkoop, marketing) uitbesteden
Gevoel voor behoefte opdrachtgever en doelgroep prijsvraag Een ‘pitbull ondernemer’
om het product tot een succes te maken; bv leverancier die toekomst ziet in leasen
Ontwerp van de unit Prototype maken in rol van hoofdaannemer, materialen verzamelen en vergunningen aanvragen
Esthetische en kwalitatieve regie, ook bij de verdere ontwikkeling van de HUB
DE HUB
De HUB is een uniek product dus aan de ene kant veel risico’s, aan de andere toch ook een klein project waar weinig mis kan gaan
3130
WELKE ROLIDENTITEIT WIL JE BINNEN EEN PROJECT VERVULLEN?
3
futurA bijeenkomst
rolidentiteit binnen een project
rolidentiteit binnen een project 33
32
WELKE ROLIDENTITEIT WIL JE
BINNEN EEN PROJECT VERVULLEN?
De rollen die architecten vervullen binnen projecten zijn in de afgelo- pen jaren steeds diverser geworden. De traditionele vastomlijnde set van activiteiten en verantwoordelijkheden van de architect is vervan- gen door een enorme veelheid aan rollen, die zowel worden ingege- ven door de wensen en eisen vanuit het project als de professionele identiteit van het architectenbureau. Uit ons onderzoek zijn vier gene- rieke rolidentiteiten naar voren gekomen die architectenbureaus han- teren in hun projecten. Om goede keuzes te maken met betrekking tot de eigen bedrijfsvoering en onderlinge samenwerking in een project is het van belang om duidelijk voor ogen te hebben welke rolidentiteit van toepassing is. Vanuit welke rolidentiteit vervul je je werkzaamhe- den in een project?
De vier generieke rolidentiteiten zijn niet bedoeld om architecten in een hokje te plaatsen. De rolidentiteit die je als architect in het ene project aanneemt kan immers anders zijn dan in het andere project. Daarnaast valt iedere generieke rolidentiteit uiteen in een scala aan specifieke invullingen. De rolidentiteiten zijn bedoeld als hulpmiddel om specifieker in te kunnen spelen op de kansen en uitdagingen die projecten met zich meebrengen.
Parkeergarage Lammermarkt | JHK Architecten
rolidentiteit binnen een project
rolidentiteit binnen een project 35
34
INTEGRATOR
Als integrator ben je de spin in het web. Je brengt verschillende disci- plines samen en zorgt voor gemeenschappelijk begrip. Te allen tijde behoud je de controle en het overzicht over het proces. Je voelt je verantwoordelijk voor de randvoorwaardelijke eisen van het eindpro- duct en de kwaliteit ervan.
PRODUCTONTWIKKELAAR
Als productontwikkelaar lever je een totaalproduct waar je van be- gin tot einde bij betrokken bent. Het is duidelijk welke waarde het product vertegenwoordigt en als het even lukt, ontwikkel je er een business case omheen. Je stelt een effectief co-creërend team samen.
Je voelt je verantwoordelijk voor het leveren van oplossingen voor (individuele) eindgebruikers.
INITIATOR
Als initiator ben je degene die het project creëert en een plan vormt.
Je ziet kansen, grijpt deze met beide handen aan en weet ook draag- vlak te creëren onder belanghebbenden. Je voelt jezelf verantwoor- delijk en bent een echte aanjager. Je voelt je mede-eigenaar van een maatschappelijk probleem en voelt je daarmee verbonden.
SPECIALIST
Als specialist lever je een vaststaande set van activiteiten en diensten.
Taken die niet in die set zitten, delegeer je aan anderen of stoot je af, dat is een bewuste keuze. Je excelleert op dit vlak en profileert jezelf daar ook mee. Je bent bijvoorbeeld BIM-specialist, duurzaamheidsex- pert of huisvestingsadviseur.
3736
Powered by EGM is één van de business units van EGM Architecten.
Binnen deze unit wordt voortdurend gezocht naar verdere optimalisa- tie van de werkprocessen en het benutten van alle mogelijkheden die het Bouw Informatie Model (BIM) biedt. Powered by EGM zet haar kennis in op het gebied van BIM ten behoeve van innovatie, ontwik- keling en kennisdeling.
Klanten worden ondersteund in alle fases en lagen van de bouwko- lom, zowel architecten, (ontwikkelende) bouwers, ontwikkelaars, cor- poraties als vastgoedbeheerders.
POWERED BY EGM
SPECIALIST
Powerd by EGM | EGM Architecten
3938
Traditioneel verdienmodel op uurbasis of vast bedrag Revit Certified Professionals
Eén BIM coördinator per betrokken team, één BIM manager met overkoepelende verantwoordelijkheid voor het model
Vertrouwen winnen bij opdrachtgevers (m.n. andere architectenbureaus) dat het gewenste kwaliteitsniveau gehaald kan worden met de BIM diensten
Door fragmentatie van opdrachten wordt mogelijk
teveel informatie in het BIM model gestopt voor een
fase waarin je niet meer betrokken bent
Opdrachtbevestiging van opdrachtgever
BIM protocol als onderdeel
verwachtingsmanagement:
(Voorbeeldtekeningen;
Level of detail per;
Demarcatielijst)
Uitwerken van projecten door mensen met
gecertificeerde BIM kennis Uitwerkcapaciteit
bieden aan andere architectenbureaus
BIM Modules los vermarkten afhankelijk van
vraag opdrachtgever
Kosten voor personeel, ICT (licenties en hardware), opleidingen
Spraakmakende projecten doen die een kortere
doorlooptijd hebben dan de meeste projecten bij EGM
Architecten
Ontstaan vanuit idee om in de crisis iedereen aan het
werk te houden
Businessunit moet zorgen voor vliegwieleffect:
specialistische opdrachten op langere termijn verwerven
Zorgen dat Powered by EGM voorop kan blijven lopen, o.a. door BIM kennis in de organisatie te vergroten
In contact komen met collega architectenbureaus
Sterk inzetten op BIM Visualisa
tie: Virtual en Augmented Reality
Modules van Powered by EGM: BIM Totaal; BIM
Beheer; BIM Bouwkosten;
BIM Bestekken; BIM System Engineering;
BIM Management;
BIM Coördinatie; BIM Modelleren
Projecten van minder complexe aard niet
aannemen
Geen aansprakelijkheid nemen voor gevolgschade bij fouten in het BIM model Er is altijd kans op vertraging in projecten Risico op verkeerd inschatten van de kosten nemen
Revit Actie Team voor R&D t.b.v. optimalisatie BIM
processen
Bouwkundige kennis Interne opleidingen om
kennis BIM te vergroten Reputatie van EGM om
opdrachten binnen te halen Samenwerking met universiteiten/scholen voor goede stroom aan stagiairs en medewerkers
POWERED BY EGM
4140
HOE GA JE OM MET DE SPANNING
TUSSEN CREATIE EN COMMERCIE?
4
Parkeergarage Lammermarkt | JHK Architecten
spanning tussen creatie en commercie
spanning tussen creatie en commercie 43
42
HOE GA JE OM MET DE SPANNING TUSSEN CREATIE EN COMMERCIE?
Om als architect vanuit een bepaalde rolidentiteit in een project waar- de te kunnen creëren en toe-eigenen is een goede interactie tussen alle betrokken partijen noodzakelijk. Co-creëren kan wanneer je met elkaar op één lijn zit of elkaars taal verstaat. In de praktijk blijkt echter dat er regelmatig verschillende talen worden gesproken binnen een projectteam of tussen architect en opdrachtgever. De vraag is daarom hoe je als architect om kunt gaan met de spanning tussen het creëren van waarde voor zowel je bureau als voor de opdrachtgever en an- dere betrokkenen?
Om gesprekken over waarde in een project goed te kunnen voeren, is het belangrijk dat je als architect weet waar je toegevoegde waarde ligt en welke diensten je kunt bieden, rekening houdend met de kwaliteiten en portemonnee van je bureau. Voor creatieve professionals, zoals architecten, is het vaak een uitdaging om een goede balans te vinden tussen commerciële en creatieve doelen. Het zit meestal niet in de natuur van creatieve professionals om met regelmaat stil te staan bij de bedrijfsmatige aspecten van het vak, laat staan om in een project kritisch te kijken naar de relaties tussen het eigen aanbod, creatieproces en verdienmodel.
futurA bijeenkomst
spanning tussen creatie en commercie
spanning tussen creatie en commercie 45
44
OVERKOEPELENDE ELEMENTEN VAN EEN BEDRIJFSMODEL
De overkoepelende elementen van een bedrijfsmodel zijn:
AANBIEDING
Hetgeen de architect en/of het bureau aan waarde aanbiedt aan de op- drachtgever (en daarmee ook aan de eindgebruiker)
WAARDECREATIE
Hetgeen de architect en/of het bureau samen met alle andere betrokken par- tijen aan waarde creëert voor de eindgebruiker, de maatschappij en andere betrokkenen. Tevens creëert de architect ook waarde voor het eigen bureau.
WAARDE TOE-EIGENING
Hetgeen de architect en/of het bureau zelf aan waarde toe-eigent.
Doordat bouwprojecten steeds vaker worden opgeknipt en strakkere kaders krijgen, wordt het voor architectenbureaus steeds meer van belang om voor ieder project een doordacht bedrijfsmodel te ontwerpen. Dit helpt om ervoor te zorgen dat waarde niet alleen wordt gecreëerd, maar ook wordt toegeëigend. Een goed bedrijfsmodel leidt niet alleen tot bedrijfsmatige verbeteringen in projecten, het vormt ook een belangrijke basis voor de financiële en professionele duurzaamheid van het archi- tectenbureau.
Het spelbord in de bijlage is ontwikkeld om bedrijfsmatige keuzes voor projecten te maken. Het is gebaseerd op wetenschappelijke literatuur over bedrijfsmodellen, waaronder het Business Model Canvas van Osterwalder en Pigneur, onderzoek over samenwerken in projecten en interviews met architecten en opdrachtgevers in het kader van het futurA project. De essentie van het spelbord is de interactie tussen drie verschillende waarden: gebruikswaarde, professionele waarde en financiële waarde.
Meer bewustwording van de interactie tussen de drie verschillende waarden in een project helpt je als architect en als ondernemer om je diensten op een economisch haalbare en professioneel gewenste manier uit te voeren.
spanning tussen creatie en commercie
spanning tussen creatie en commercie 47
46
PROFESSIONELE WAARDE
De niet-monotaire waarde die de architect voor het eigen bureau vergaart. Denk hierbij aan prestige en kwaliteit in relatie tot de reputatie van het bureau. Of denk aan innovatie en kennis in relatie tot de ontwikkeling van het bureau. Het kan ook de waardering van eindgebruikers zijn die bijdraagt aan het werkplezier van me- dewerkers.
Voorbeeld
Voor het ontwerp van de bibliotheek waren weinig financiële middelen beschik- baar. Gezien de maatschappelijke relevantie van het project, heeft het architec- tenbureau toch besloten om het project aan te nemen. Het project is een mooie kans voor medewerkers van het bureau om zich te verdiepen in specifieke exper- tise op het gebied van bibliotheken. Ook draagt het project bij aan de reputatie van het bureau in het maatschappelijke werkveld.
FINANCIËLE WAARDE
De prijs die betaald wordt voor een geleverde dienst; de financiële inkomsten die nodig zijn om kosten te dekken en winst te maken.
Voorbeeld
Het ontwerp van de bibliotheek levert het architectenbureau een honorarium van €80.000 op. Hiervan kunnen bedrijfsmatige kosten worden betaald, zoals personeel, huur van het kantoor, training en opleiding.
2
3 GEBRUIKSWAARDE
De waarde die voor de eindgebruiker wordt gecreëerd en die uiteindelijk wordt toegeëigend door de eindgebruiker.
Voorbeeld
Een architectenbureau is betrokken geweest bij de bouw van een bibliotheek in een dorp. De gebruikswaarde van de bibliotheek is veelzijdig. Zo kunnen de bewoners van het dorp door het ontwerp van de architect op eenvoudige wijze navigeren door het gebouw en gebruik maken van verschillende ruimten al naar gelang het doel van hun bezoek. Ook de gemeente heeft baat bij de komst van de bibliotheek, die mede door het ontwerp een maatschappelijke functie vervult in een achterstandswijk.
1
Zeeuwse bibliotheek | Rothuizen
4948
Meyer en Van Schooten Architecten kreeg de opdracht om als part- ner in Consortium Safire een ontwerp te maken voor de renovatie van het Ministerie van Financiën, waarbij de brutalistische stijl van het pand behouden moest blijven.
Het gebouw is ingrijpend aangepakt en in het stedelijk weefsel verankerd. Voor Jeroen van Schooten was deze opdracht vanwege de DBFMO vorm een testproject om te ontdekken of het geïntegreerde aanpak een goed alternatief is voor het traditionele model.
MINISTERIE VAN FINANCIËN
INTEGRATOR
Ministerie van Financiën | MVSA Architecten Fotografie : Jeroen Musch
5150
Initiërende rol aangenomen
Investeren in mensen door opleiding en tijd
Contracten met ‘onder’- architecten
Spanningsveld door rolverandering in de uitvoeringsfase; ‘Slager moet niet zijn eigen vlees keuren’
Brede interesse en blikveld vanwege karakter geïntegreerd model
Honorarium o.b.v.
korting op commercieel tarief in eerste fase:
100 – x% in de eerste fase, bij winst van de
tender uitbetaling van de volledige 100% plus x%
als bonus Overige kosten
(verzekering etc.) doorberekend aan het
consortium
Contract tussen architect en consortium
Geheimhoudingsverklaring met primaire o
pdrachtgever
Volledig ontwerp en werkplekconcept binnen
opdrachtnemend consortium Overleg met alle
partijen in consortium om haalbaarheid vooraf te
definiëren en het beste bod te doen
Belangrijk om een werkveld-overschrijdende interesse te hebben Niet doen wat anderen beter kunnen:
landschapsarchitectuur en bewegwijzering
(On)mogelijkheden van de rol van de architect aan de opdrachtnemende zijde ontdekken
Risico op verlies tender Motivatieprobleem bij personeel bij verlies van tender
Voorkomen dat de rol van de architect te klein wordt en het maatschappelijk belang teveel achtergesteld wordt Grote cashflow in de
eerste fase
Ruim i ntegraal ontwerp g
erelateerd takenp
akket: o ntwerp, stedenbouw
kundige inpassing, imago van ministerie a
anpassen, interieur
ontwerp, kunstco
mmissie
, esthetische controle
Geen d
irectievoering, algemene v
oorwaarden bestekken o
pstellen
Digitale omgeving die geïntegreerde aanbieding mogelijk maakt
Contact met primaire opdrachtgever via concurrentiegerichte dialoog Samenwerking alle consortiumpartners: design, build, finance, maintain &
operate Ontdekken of een
geïntegreerd model een goed alternatief is voor het
traditionele model Vergaarde kennis
gebruiken in andere projecten, Ministerie van
Financiën als testcase voor rol binnen DBFM consortium
Verzekerd van werk voor ca. 1 jaar met één deadline
MINISTERIE VAN FINANCIËN
5352
HOE CREËER JE EEN BALANS TUSSEN
VERSCHILLENDE WAARDEN?
5
Silo | Rothuizen
balans tussen verschillende waarden
balans tussen verschillende waarden 55
54
HOE CREËER JE EEN BALANS
TUSSEN VERSCHILLENDE WAARDEN?
Een architectenbureau streeft vaak verschillende doelen na: een hoge klanttevredenheid van zowel opdrachtgever als eindgebruiker, het afleveren van kwalitatief goed werk en een financieel gezond bureau.
Het is van belang om in ieder project een goede afweging te maken tussen de verschillende doelen die je als bureau hebt opgesteld en vanuit daar een goede balans te zoeken in de realisatie van gebruiks- waarde, professionele waarde en financiële waarde.
Maar hoe creëer je een goede balans tussen verschillende waarden in een project?
Wanneer je niet bewust stil staat bij hoe verschillende waarden zich tot elkaar ver- houden, kan waardeverlies optreden. Zo kan het bureau bijvoorbeeld in een neer- waartse financiële spiraal terecht komen, kan de reputatie van het bureau afnemen of kunnen medewerkers minder plezier krijgen in hun werk.
Parkeergarage Lammermarkt | JHK Architecten
balans tussen verschillende waarden
balans tussen verschillende waarden 57
56
INWISSELEN GEBRUIKSWAARDE VOOR PROFESSIONELE WAARDE
Voorbeeld
Een architectenbureau is betrokken bij een renovatieproject van een monumen- tale particuliere woning. Tijdens het project besluit de architect op zoek te gaan naar toilettegels in de oorspronkelijke stijl, omdat dit de kwaliteit van het project en daarmee ook de reputatie van de architect ten goede komt. Achteraf blijkt helaas dat de opdrachtgever deze tegels helemaal niet wil, omdat zij het sani- tair juist modern wil houden.
In dit voorbeeld kiest het architectenbureau ervoor om extra tijd te investeren om meer professionele waarde te kunnen genereren, terwijl de opdrachtgever daar eigenlijk niet op zit te wachten. De gebruikswaarde wordt ingewisseld voor professionele waarde. Er ontstaat een disbalans tussen deze waarden die frictie in de samenwer- king kan opleveren.
INWISSELEN FINANCIËLE WAARDE VOOR PROFESSIONELE WAARDE
Voorbeeld
Een architectenbureau is betrokken bij een nieuwbouwproject van een woning- corporatie. De opdrachtgever heeft aangegeven bij een succesvol verloop van het project dezelfde woningen ook op andere plaatsen in het land te willen bou- wen. Het architectenbureau is erop gebrand om betrokken te raken bij een even- tueel vervolg. Ze besluiten daarom halverwege het ontwerpproces hun eigen honorarium te gebruiken om een interieurarchitect in te schakelen, waardoor de gebruikswaarde van het ontwerp vergroot wordt.
In dit voorbeeld kiest het architectenbureau ervoor om zich minder financiële waarde toe te eigenen zodat er meer gebruikswaarde geleverd kan worden en ook meer professionele waarde voor het eigen bureau ontstaat. Ze wisselen dus financiële waarde in voor professionele waarde. In het voorbeeld wordt extra expertise inge- kocht, maar het kan ook zijn dat een bureau ervoor kiest om (zo goed als) gratis diensten te leveren door additioneel ontwerpwerk te verrichten.
Architectenbureaus wisselen vaak waarden voor elkaar in om ervoor te zorgen dat een project beter aansluit op de doelen van het bureau. Onderstaande situaties komen vaak voor:
