Prawa i obowiązki rodziców w kontekście zadań szkoły

Henryk Stawniak

Prawa i obowiązki rodziców w

kontekście zadań szkoły

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 50/3-4, 31-49

R O Z P R A W Y I A R T Y K U Ł Y

P ra w o K a n o n ic z n e 50 (2 0 0 7 ) n r 3-4

K S. H E N R Y K S T A W N IA K S D B

U n iw e rs y te t K a rd y n a ła S te fa n a W yszyńskiego, W arszaw a

PRAWA I OBOWIĄZKI RODZICÓW W KONTEKŚCIE ZADAŃ SZKOŁY

Wstęp

Na szczęście już do historii należą.skrajne opinie na tem a t re la ­ cji rodzice - szkoła w wypowiedziach M inistra E dukacji N a ro d o ­ wej z m arca 1996 roku: „Nie kw estionuję praw a rodziców do wy­ chow ania. A le żadne grem ium rodzicielskie nie będzie cen zu ro ­ wać nauczyciela. R odzice m ogą wypowiadać swoje opinie o wy­ chowawczych oddziaływ aniach nauczyciela. A le to, co nauczyciel przekazuje, to kwestia jego m ądrości i sum ienia”. Czy skierow aną do k uratorów oświaty: „D opóki b ęd ę m inistrem edukacji, nie zgo­ dzę się na to, by rodzice decydowali o tym, jak uczy i wychowuje szkoła”1. To były echa PR L -ow skiego system u oświaty, który był traktow any przez w ładzę jak o narzędzie indoktrynacji. Szkoła m iała przeciwstawić się oddziaływ aniom w artości rep rezen to w a­ nych przez tradycyjną rodzinę polską. Tymczasem podstaw ow e praw a rodziców w szkole wynikają z najwyższych aktów prawnych, takich jak K onstytucja (art. 48 ust. 1 i art. 53 ust. 3) czy D e k la ra ­ cja Praw Człowieka.

W pream bule ustawy o systemie oświaty z dnia 7 w rześnia 1991 już zapisano i to zachow ano przy jej zm ianach, że oświata działa re ­

spektując chrześcijański system wartości. K onsekw entnie w art. 1 wspom nianej ustawy mówi się, że system oświaty zapew nia wspo­ m aganie przez szkołę wychowawczej roli rodziny2. M im o tych zapi­ sów, na polskiej szkole, jak się wydaje, przynajmniej w niektórych,

1 J. Szpet, P raw a i obow iązki rodziców w szkole, Poznań 19% , s. 5.

ciąży dawne dziedzictwo, które m a wpływ na kształtow anie się rela­ cji rodzice - szkolą. N iejednokrotnie jest to wzajem ne oskarżanie się. Rodzice uważają, że wina leży po stronie szkoły, która zbyt wie­ le uwagi poświęca na opanow anie m ateriału i miejscu zajm ow ane­ mu przez szkołę w rankingach, a za m ało na wychowanie. Z kolei nauczyciele twierdzą, ze rodzice nie spełniają dobrze swej roli, gdyż zagonieni zbyt m ało czasu poświęcają swoim pociechom , zachow u­ ją bierną postawę a do szkoły przychodzą z niechęcią i lękiem. Ta­ kie wzajem ne oskarżanie się nie przynosi jedn ak żadnych korzyści. Trzeba znaleźć wspólną płaszczyznę porozum ienia obu stron na gruncie prawa, wzajemnej życzliwości i troski o m łodego człowieka, który w dom u jest synem lub córką, w szkole jest uczniem, w p a ń ­ stwie obywatelem i w Kościele wiernym świeckim.

W niniejszym opracow aniu zwrócę uwagę najpierw na wycho­ wawcze praw o-obow iązek rodziców realizow ane poprzez instytu­ cję szkoły, w tym szkołę wyznaniową, zwłaszcza katolicką, by n a ­ stępnie naświetlić zadania szkoły i możliwości w łączenia się rodzi­ ców w ową triadę (nauczanie, wychowanie, ewangelizowanie). W reszcie zaakcentuję organy szkoły, w których rodzice m ogą p a r­ tycypować na zasadzie w spółrządzenia szkołą. W tle opracow ania jawi się zasadnicze pytanie, na któ re spróbujem y odpowiedzieć: czy właściwym kierunkiem rozwoju relacji rodzice - szkoła jest rozwój dialogu i współpracy, czy też należy pójść dalej i mówić o w spółrządzeniu?

1. Rodzicielskie prawo-obowiązek

do wychowania dzieci realizowane w szkole’

W ychodząc z założenia, że każda osoba ludzka m a nienaruszalne praw o do wychowania odpow iadającego w łasnem u celowi i przy­ stosow ane do wrodzonych zdolności, Sobór Watykański II potw ier­ dził również, że wszyscy chrześcijanie cieszą się praw em do wycho­ wania chrześcijańskiego zm ierzającego nie tylko do pełnego rozwo­ ju osoby ludzkiej, lecz przede wszystkim do stopniowego wprowa­ dzania ochrzczonych w tajem nicę zbawienia tak, aby stawali się

3 O p r a c o w a n o w o p a rc iu o p u b lik a c ję : H . S ta w n ia k , P ra w a i o b o w ią z k i ro d z ic ó w w z a k re s ie m o ra ln e g o i re lig ijn e g o w y c h o w a n ia d zieci w K o d e k s ie p ra w a k a n o n ic z n e ­ go, W: J. K ru k o w sk i, A . M a ć k o w sk i ( re d ) . O c h r o n a fu n k cji w ychow aw czej ro d zin y , S z czec in 2007, s. 29-45.

ludźm i doskonałym i4. Prawu każdej osoby do wychowania jest ko- relatywny obowiązek po stronie niektórych podm iotów, przede wszystkim po stronie rodziców.

Rodzicielski obowiązek wychowania m a swoje podstawy zarów ­ no w prawie naturalnym , jak i wynika z istoty m ałżeństwa oraz jest następstw em tego, iż rodzice dali życie dzieciom 5. Jest to ich o b o­ wiązek i praw o pierw otne, niezbywalne i dlatego m uszą być uzna­ wani za pierwszych wychowawców. Ten fakt należy podkreślać, zwłaszcza w kontekście uzurpow ania sobie tego prawa-obowiązku przez niektóre instytucje. Rodzice w procesie wychowania oprócz harm onijnego rozwoju wrodzonych danych fizycznych, m oralnych i intelektualnych młodych, m ają dać form ację op artą na w arto­ ściach przez nich akceptowanych. W szkołach wyznaniowych rodzi­ ce uzyskują gwarancję, że szkoła taka zapewni im nauczanie na o d ­ powiednim poziom ie i jednocześnie odpow iednią form ację religij­ ną. Rodzice zaś katoliccy m ają praw o i obowiązek oparcia wycho­ wania na wartościach katolickich. Ponadto rodzice szkół wyznanio­ wych, w tym katoliccy - zgodnie z kan. 793 §1 KPK - m ają obow ią­ zek i praw o dobrania takich środków i instytucji, przy pom ocy któ­ rych, uwzględniając miejscowe warunki, mogliby lepiej zadbać o właściwe wychowanie swoich dzieci. Z jednej strony podkreśla się niezbywalne prawo rodziców do wychowania, a z drugiej strony na­ leży uwydatnić, że rodzice niezależnie od wyznania m ają praw o do pomocy ze strony właściwych instytucji. Niewątpliwie są nimi pań ­ stwo i poszczególne Kościoły i związki wyznaniowe. O bie instytucje m ają obowiązek służenia rodzinom wszelkimi możliwymi form am i pomocy, aby rodzice mogli prawidłowo wypełnić swe zadania, w tym także wychowania zgodnie z sum ieniem 6. Pom oc ta - jak p o ­ wiedział Jan Paweł II - w inna być proporcjonalna do niewystarczal- ności rodziny7. Rodzice m ają więc prawo oczekiwać od państw a p o­ mocy w wychowaniu, w tym ochronę ich praw przez odpowiedni system norm oraz przez zakładanie różnego typu szkół, odpow ied­

[3] PRAWA I OBOWIĄZKI RODZICÓW 33

4 Por. D ek laracja o w ychow aniu chrześcijańskim G ravissim um educationis (G E ), nr 2, W: Sobór W atykański II, K onstytucje, D ekrety, D eklaracje, tekst polski, nowe tłu m a ­ czenie, Pallottinum - Poznań 2002.

5 Por. A d h o rtacja ap ostolska Fam iliaris co nsortio n r 36; KPK, kan. 226 §2, 1055 §1 i 1136, K arta Praw R odziny (dalej K P R ), L O sserv ato re R om ano 1984, n r 10, art. 5a.

6 Por. KPK, kan. 799. 7 Por. FC , n r 40.

nich do pluralizm u światopoglądowego i życzeń rodziców. Ten obo­ wiązek państw a trzeba łączyć z korelatywnym praw em wolności ro ­ dziców w wyborze szkół8. Z godnie zaś z wymogami sprawiedliwości rozdzielczej państw o również w inno przeznaczyć odpow iednie sub­ sydia na taką gwarancję systemu szkolnego, który zaspokoiłby ży­ czenia rodziców różnych wyznań, także katolickich".

Kościoły i związki wyznaniowe, w tym Kościół katolicki, są insty­ tucjam i, które również spełniają rolę służebną w stosunku do upraw nień rodziców. Aby wypełnić to zadanie poszczególnym Ko­ ściołom i związkom wyznaniowym przysługuje praw o zakładania szkół jakiejkolwiek specjalności, rodzaju i stopnia, a także kierowa­ nia nimi. N atom iast rodzice popierają te szkoły, gdy je wybierają dla swoich dzieci oraz gdy świadczą pom oc w ich zakładaniu i utrzym aniu10.

Z powyższych treści wynika, że szkoła wyznaniowa jawi się jako szczególny środek i pom oc rodzicom w wychowaniu m łodego czło­ wieka. Dzieje się to na zasadzie pomocniczości szkoły11. D la rodzi­ ców katolickich jest nią szkoła katolicka, która „wytrwale i troskli­ wie kształtuje władze umysłowe, rozwija zdolność wydawania p ra ­ widłowych sądów, w prowadza w dziedzictwo kultury wytworzonej przez m inione pokolenia, kształci poczucie wartości, przygotowuje do życia zawodowego, a tworząc warunki do przyjaznego współży­ cia wychowanków różniących się charakterem i pochodzeniem , kształtuje postawy wzajem nego rozum ienia”12.

Zwykle zakładanie i prow adzenie szkół wyznaniowych zostało przedm iotow o uzależnione od spełnienia dwóch podstawowych warunków. Pierwszym z nich jest zachow anie norm praw a Kościo­ łów i związków wyznaniowych, gdy takie norm y są. D rugim w arun­ kiem jest zaś zachow anie zasad ustalonych przez praw o polskie

8 Por. KPK, kan. 797; G E , n r 2; FC , n r 40; K PR , art. 5c. 9 KPK. kan. 797; G E , n r 6.

10 Por. KPK, kann. 794 i 800; J. D yduch, Szkoły katolickie w św ietle now ego K o d ek ­ su Praw a K anonicznego, A n alec ta C racoviensia, 1986, s. 349-365.

" G E , n r 3; KPK, kann. 793, 796 §2 i 797; K atechizm K ościoła K atolickiego, Pallot- tinum 1994, n r 2209; T. V anzetto, G e n ito ri e figli-alunni nella scuola cattolica, Q u a d er- ni di d iritto ecclesiale 13 (2000), ss. 385-388.

12 G E , n r 5; por. także II Polski Synod P lenarny (1991-1999), P allottinum 2001, s. 50-51; H. Staw niak, M iejsce szkoły katolickiej w system ie salezjańskiego wychowania m łodzieży, w: Salezjańska propozycja wychowawcza w obliczu jednoczącej się E uropy, red. M. T. Chm ielew ski, L ąd 2003, s. 38.

[5] PRAWA I OBOWIĄZKI RODZICÓW 35

dotyczące powoływania om awianych placówek, ich uznaw ania i nadaw ania im odpow iedniego statusu w obrębie polskiego syste­ m u oświaty. Szczegółowe przepisy określają procedurę ich zakła­ dania i zasady prow adzenia i zostały zam ieszczone w ustaw ie o sys­ tem ie oświaty13.

Ponieważ uczestnicy sympozjum stanow ią zasadniczo społecz­ ność szkół katolickich, dlatego dalszy wywód będzie dotyczył tej rzeczywistości. W tym kontekście w arto dookreślić pojęcie szkoły katolickiej jako szkoły wyznaniowej. Kan. 803 §1 K PK stwierdza: „Szkołę wtedy uważa się za katolicką, gdy jest kierow ana przez k om p eten tn ą władzę kościelną albo kościelną osobę praw ną p u ­ bliczną, albo za katolicką została uznana przez władzę kościelną dokum entem na piśm ie”. Z norm y tej wynika, że jednym z czynni­ ków form alnych jest kierow anie szkołą przez k om p etentn ą władzę kościelną lub kościelną osobę praw n^ publiczną14. Alternatyw nym czynnikiem form alnym jest uznanie szkoły dokum entem na p i­ śmie. To oznacza, że również szkoły ufundow ane i kierow ane przez pryw atne stowarzyszenia wiernych (por. kan. 321), instytucje państwowe, grupy wiernych nie stowarzyszonych m ogą uzyskać uznanie za szkołę katolicką przez odpow iedni d o k u m en t15. Aby do tego doszło, tzn. aby szkoła m ogła zostać uznana za katolicką, m u­ si wyróżniać się ‘katolickością’ w swoich założeniach i działalności. Te dwa czynniki form alne znajdują dopełnienie w §3 cytowanego kan. 803, w którym zaznacza się wyraźnie, że w każdym przypadku potrzebna jest zgoda kom petentnej władzy, by szkoła m ogła nosić nazwę ‘szkoła katolicka’16. Nie wystarczy tylko elem ent form alny wskazany przez praw odawcę w paragrafach 1 i 3 kan. 803, musi jed n a k dopełniać elem en t treściowy definicji szkoły sform ułow any

13 Por. Dz. U . 1991, N r 95, poz. 425; szerzej n a ten tem a t pisze: J. W roceński, Sytu­ acja praw na szkolnictw a w yznaniow ego w III R zeczypospolitej Polskiej, w: E cclesia et status. Księga Jubileuszow a z okazji 40-lecia pracy naukow ej P ro feso ra Jó zefa K rakow ­ skiego, red. A. D ębiński, K. O rzeszyna, M. Sitarz, L ublin 2004, s. 966.

14 K ościelnym i publicznym i osobam i praw nym i są te osoby lub zespoły osób, które takim i zostały ustanow ione przez k o m p ete n tn ą w ładzę kościelną celem wykonyw ania w im ieniu K ościoła, w oznaczonym dla nich zakresie, zgodnie z przepisam i praw a, w ła­ snych im zadań dla do b ra publicznego. Por. KPK, kan. 116 §1.

15 Por. M. Rivella, Q u a n d o u n a scuola e ‘catto lica’, Q u ad ern i di d iritto ecclesiale 13 (2000), ss. 361-363.

16 „Ż a d n a szkoła, chociażby w rzeczywistości była katolicka, nie m oże nosić nazwy szkoła katolicka bez zgody k o m p eten tn ej władzy kościelnej”. K PK kan. 803 §3.

w §2 w spom nianej normy. O to on: „W szkole katolickiej naucza­ nie i wychowanie powinny się opierać na zasadach chrześcijańskiej doktryny”. Liczne dokum enty Kościoła określają ‘zasady chrześci­ jańskiej doktryny’17 kładąc silny nacisk na centralne miejsce osoby ludzkiej, jej potrzeby m aterialne i duchowe, oraz że podstaw ą k a­ tolickiej koncepcji wychowawczej są osoba Jezusa C hrystusa i w ar­ tości ewangeliczne. Stw ierdzenie to oznacza, że ukazując żywotny związek człowieka z Chrystusem , przypom ina się, że w Jego O so­ bie mieści się pełnia prawdy o człowieku. W spom niane wyżej ele­ m enty doktryny katolickiej, jako elem ent m aterialny określenia szkoły katolickiej, stanow ią pom ost do ukazania w pełni funda­ m entalnych cech ‘katolickości’ szkoły i jej zadań, które zostaną przedstaw ione poniżej.

2. Zadania szkoły katolickiej18

Wydaje się, że bardzo trafnie i adekw atnie zadania szkoły kato ­ lickiej określa triada - nauczanie, wychowanie i ewangelizowanie. W takiej też kolejności zostaną one zaprezentow ane, ze szczegól­ nym uwzględnieniem upraw nień rodziców w tych obszarach.

2.1. Nauczanie

„Szkoła pełni funkcję społeczną nie do zastąpienia, ponieważ do naszych czasów, sprawdziła się jako najważniejsza instytucyjna o d ­ powiedź społeczeństwa na prawo każdego człowieka do wykształ­ cenia, a więc do jego sam orealizacji oraz jako jeden z najbardziej zasadniczych czynników kształtujących życie tego społeczeństw a”19. Tymi słowami podkreśla kwestię nauczania Kongregacja ds. Wy­ chowania Katolickiego w dokum encie z roku 1982 Świecki katolik

świadkiem wiary w szkole.

17 Por. K ongregacja ds. W ychow ania K atolickiego, Szkota katolicka (19.03.1977), nr 33-37, W: R ad a Szkól katolickich w Polsce, Szkoła katolicka w nauczaniu Kościoła. W ybór D okum entów , Szczecin - W arszawa 2002; K ongregacja j. w., Religijny wymiar w ychow ania w szkole katolickiej (7.04.1988) n r 24-34, W: R ad a Szkół katolickich w Pol­ sce, Szkoła katolicka w nauczaniu Kościoła. W ybór D okum entów , Szczecin - W arsza­ wa 2002; Szkoła katolicka u progu... n r 9.

S chem at i treść tego pu n k tu zasadniczo zaczerp n ięto z opracow ania H. Staw niak, M iejsce szkoły..., dz. cyt., ss. 39-44.

” Por. K ongregacja ds. W ychow ania K atolickiego, Świecki katolik św iadkiem wiary w szkole (15.11.1982), n r 13, W: R ad a Szkół katolickich w Polsce, Szkoła katolicka w nauczaniu Kościoła. W ybór D okum entów , Szczecin - W arszawa 2002

Szkoła katolicka by m ogła przygotować młodych do podjęcia p ra ­ cy zawodowej i do życia w społeczeństwie musi przekazywać wiedzę na odpowiednim poziomie. Kan. 806 §2 stwierdza, że wykształcenia winno być przynajmniej na tym samym poziomie, co w innych szko­ łach tego rodzaju w danym kraju. Z atem normy państwowe są od ­ niesieniem do wymogów i poziom u nauczania20. Z uwagi na poziom, ale także na integralny rozwój osobowości młodych i wyzwania cza­ su, szkoła katolicka musi odznaczać się dynamizmem w pracy i m e­ todach, wykorzystując postęp nauk psychologicznych, pedagogicz­ nych i dydaktycznych. Przekaz wiedzy, nawet na najwyższym pozio­ mie, nie jest jednak tym, co wyróżnia szkołę katolicką spośród in­ nych szkół. Wyróżnia ją to, że przekazywana wiedza jest ściśle p o ­ wiązana z nauką Chrystusa oraz jest ubogacenie i oświecenie wiedzy ludzkiej światłem płynącym z Objawienia. Nauczanie daje bowiem liczne okazje, by ukazywać i dowartościowywać w uczniu prawdy wiary, a zarazem pozwala odkrywać znaczące wartości, jakie mogą nieść ze sobą poszczególne przedm ioty szkolne, dla rozwoju osobo­ wości chrześcijańskiej21. W procesie uczenia musi być zachowany odpowiedni stosunek między ilością i jakością przekazywanej wie­ dzy, a rozwojem warstwy m oralno-duchowej, bowiem szkoła kato­ licka realizuje cel doczesny - przygotowuje swoich wychowanków do pom nożenia dóbr społeczności ziemskiej - i cel nadprzyrodzony - rozwija osobowość nowego stworzenia, którym stało się przez chrzest22. Tu należy podkreślić niezwykłą rolę, jaką musi przyjąć na siebie nauczanie religii. Jest to kluczowy problem , który musi być zespolony i zharm onizowany z innymi przedm iotam i. Kom petencja uczącego i jego postawa są też czynnikami, które winny prowadzić do przylgnięcia ucznia do osoby Chrystusa i dojrzałości w wierze.

Prawo polskie uznaje praw o rodziców do religijnego wychowania dzieci i, należy to podkreślić, przyznaje im prawo współdecydow a­ nia o nim. Z godnie z ustaw ą „szkoły podstawowe organizują naukę religii na życzenie rodziców, szkoły publiczne ponadpodstaw ow e

-[7] PRAWA I OBOWIĄZKI RODZICÓW 37

20 „W realizacji m inim um program ow ego przedm iotów obowiązkowych i w w ysta­ w ianiu druków urzędow ych szkoły te podlegają praw u polskiem u. A rt. 14, 2 K o n k o rd a ­ tu. Por. W. G óralski, W. A dam czew ski, K o n k o rd at m iędzy Stolicą A po sto lsk ą i R zeczą- po sp o litą Polską z 28 lipca 1993 r., P łock 1994, s. 81-82.

21 Por. Szkota katolicka n r 40; W ym iar religijny wychowania... n r 55.

22 Por. Gravissim um educationis n r 8; J. D yduch, Szkoły katolickie w św ietle now ego K odeksu Praw a K anonicznego, A n alecta C racoviensia 1986, s. 353.

na życzenie bądź rodziców, bądź samych uczniów; po osiągnięciu pełnoletności o pobieraniu nauki religii decydują sami ucznio­ w ie”23. Uczniowie uczęszczający na religię, zgodnie z rozporządze­ niem M E N z 1992 r., uzyskują trzy kolejne dni zwolnienia z zajęć szkolnych na odbycie rekolekcji wielkopostnych. W szkole m ożna także odmawiać modlitwę przed i po zajęciach, której odm aw ianie m a być wyrazem wspólnego dążenia uczniów oraz tak tu i delikat­ ności ze strony nauczycieli i wychowawców24.

N a płaszczyźnie nauczania w szkole w kontekście zadań rodzi­ ców należy zwrócić uwagę na zarządzenie M EN nr 26 z dnia 18.08.199325 w sprawie szkolnego program u nauczania obejm ujące­ go wiedzę o życiu seksualnym człowieka, o zasadach świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartości rodziny, życia poczę­ tego i środkach świadomej prokreacji. Zarządzenie to nakłada na szkołę obowiązek uzyskania zgody rodziców na realizację pro p o n o ­ w anego program u tych zajęć.

Należy także wspomnieć, że na wniosek rodziców lub za ich zgo­ dą istnieje prawo do indywidualnego toku nauczania26 i nauczania dziecka poza szkołą27. Rodzice także m ają praw o do uzyskania in­ form acji o wynikach w nauce28.

Z adaniem szkoły jest staranne kultywowanie zdolności intelek­ tualnych, twórczych i estetycznych człowieka, jego woli i uczuć, jak również zapoznaw anie go ze spuścizną kultury, odziedziczoną po poprzednich pokoleniach. Należy przy tym zaznaczyć, że spuścizna kulturow a staje się środkiem przekazu i wychowania tylko w tym stopniu, w jakim wszczepia się w problem atykę czasu, w którym przebiega życie młodych. Stąd zadaniem szkoły jest, aby spójnie, krytycznie i oceniająco przedstawić dobra kultury. To z kolei po­ zwala młodym stworzyć hierarchię dóbr i krytyczną asymilację kul­ tury, by ostatecznie doprowadzić do syntezy kultury i wiary. W iedza w perspektywie wiary staje się m ądrością i koncepcją życia29. To za­

23 A rt. 12, ust. 1, D z. U . z 1991 r„ N r 95, poz. 425. 24 Por. A rt. 12 ro zp o rząd zen ia M E N z dnia 14.04.1992 r.

25 A rt. 3,1: „Wychowawcy klas są zobow iązani do zap o zn an ia rodziców z planem re ­ alizacji p ro g ram u oraz w ysłuchania ich uwag i opin ii”

26 Por. art. 66, ust. 1 ustawy o system ie oświaty. Dz. U. 1991, N r 95, poz. 425. 27 Por. art. 16, ust. 8. Tamże.

28 Por. Z arząd zen ie M E N n r 29 z dnia 24.09.1992; J. Szpet, dz. cyt., s. 16-17. 25 P or GS, n r 53-62.

[9] PRAWA I OBOWIĄZKI RODZICÓW 39

danie szkoły harm onizuje z praw em rodziców do podtrzym ania własnej tożsamości, które również jest zapew nione w ustaw ie30.

W tym kontekście wielkim zgrzytem i nieporozum ieniem były próby ośm ieszania kultury katolickiej w niektórych państw ach e u ­ ropejskich (Włochy, Niemcy) w odniesieniu do tradycji żłóbka, choinki i jasełek szkolnych. D om agano się zaprzestania tych trady­ cji bożonarodzeniow ych w kontekście tolerancji tj. uszanow ania uczuć osób, które wspom nianych tradycji nie uznają. D opiero wy­ powiedź Jan a Pawła II, zapew ne na jakiś czas, uciszyła burzę wokół rzekom ej ‘staroświeckiej tradycji’. W założeniach szkoły katolickiej nie m a miejsca na oddzielenie pojęć kultury i tradycji od m ądrości, nauczania i wychowania31.

Z powyższej analizy p rocesu nauczania w szkole wynika, że są także w nim pew ne obszary, w których b ard zo ważny jest głos ro ­ dziców.

2.2. Wychowanie

Nie jest tak, że kogoś innego się naucza, a kogoś innego wycho­ wuje. M imo odm iennych celów szczegółowych, zarów no funkcje wychowania jak i nauczania zawierają w sobie działania wychowaw­ cze. Obydwa rodzaje stymulacji łączą się ściśle ze sobą32. Tymcza­ sem, jak zauważa się Kongregacja ds. Wychowania Katolickiego w dokum encie z 1997 r., dzisiejsze w arunki społeczne i kulturalne zagrażają odsunięciem w cień wychowawczych wartości szkoły ka­ tolickiej, na których zasadniczo polega główna racja jej bytu, a k tó ­ re czynią z niej prawdziwy apostolat. Trzeba zauważyć tendencję do redukow ania wychowania do aspektów czysto technicznych i funk­ cjonalnych. W tym kontekście należy przypom inać o tym, że ed u ka­ cja zawsze zakłada i rozwija pew ną koncepcję człowieka i życia. Z a ­ łożenie, że szkolnictwo m a pozostać neutralne, wiąże się w prakty­ ce najczęściej z degradacją religii w kulturze i wychowaniu. Prawi­ dłowy fundam ent pedagogiczny natom iast to wezwanie do w kra­ czania w przestrzenie celów ostatecznych, do zajm owania się nie

30 „Szkoła publiczna umożliwia uczniom podtrzym ywanie poczucia tożsam ości n a ro ­ dowej, etnicznej, językowej i religijnej, a w poszczególności naukę języka o raz własnej hi­ storii i kultury”. A rt. 13 ust. 1 1 ustawy o system ie oświaty. Dz. U. 1991, N r 95, poz. 425.

31 Por. Szkoła katolicka u progu... n r 14; G ravissim um educationis n r 8.

32 Por. S. C hrobak, Szkoła a osoba, szkoła a w spólnota, szkoła a k u ltu ra w św ietle d okum entów K ościoła, S em inare 2000, n r 16, s. 241.

tylko tym ‘ja k ’, ale także ‘dlaczego’, do przywrócenia procesowi wy­ chowawczemu owej jednolitości, która umożliwia podzielenie wie­ dzy i um iejętności na różne nurty i zachowuje w centrum osobę33.

N a polu wychowawczym swoistym zadaniem szkoły katolickiej jest stworzenie w społeczności szkolnej „atm osfery ożywionej ewangelicznym duchem wolności i miłości”34. Klimat ten m a dop o ­ móc młodzieży w rozwoju własnej osobowości, m a sprzyjać ufor­ m owaniu osoby żyjącej i działającej według wskazań Ewangelii, czyniąc z błogosławieństw norm y postępow ania, oraz m a dopom óc wprowadzić ją w m isterium Chrystusa. Cechą charakterystyczną katolickiego m odelu wychowania jest bowiem um acnianie hum ani­ zmu integralnego, którego wzorem i źródłem inspiracji jest Chry­ stus. O n pobudza młodych do przezwyciężania indywidualizmu i do odkrycia w świetle wiary wezwania, że są powołani do życia w pełni świadomego i odpowiedzialnego w jedności z innymi. Z kolei szko­ ła katolicka dążąc do pełnego wychowania m łodego człowieka, w atm osferze wolności i miłości winna dążyć do integracji wartości naturalnych z nadprzyrodzonymi, przepajając je duchem chrześci­ jańskim . W wychowawczym oddziaływaniu szkoły katolickiej nie może także zabraknąć elem entów życia religijnego, takich jak w spólnotow a modlitwa, czy celebracja Eucharystii. O ne również m ają wpływ na atm osferę w szkole i są pom ocą w urzeczywistniania zadania - syntezy wiary i życia.

U stawa o systemie oświaty zapewnia (art. 53, ust. 3), ze rodzice m ają prawo zapew nienia dzieciom wychowania i nauczania m oral­ nego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniam i. Jeśli chodzi o sferę wychowania m oralnego i religijnego to szczególnie ważny jest autorytet rodziców. Rodzice wychowują przede wszystkim swo­ ją osobowością, tym, kim są. Stąd też kan. 774 §2 zobowiązuje ro­ dziców, by słowem i przykładem formowali dzieci w wierze i prak ­ tyce życia chrześcijańskiego. H arm onia między wiarą i życiem ro­ dziców jest najlepszym kluczem do wychowania potom stwa. Wobec dzieci rodzice są pierwszymi i niezastąpionym i katechetam i - głosi­ cielam i Ewangelii. K atecheza rodzinna zatem wyprzedza każdą in­

33 Por. Szkota katolicka u progu... n r 10; Szkota katolicka n r 3 i 35.

34 Świecki katolik... n r 38; por. W ym iar religijny wychowania... nry 26, 91-94; P. Waw- rzyńczak, Szkota katolicka w yrazem misji nauczycielskiej K ościoła, S em inare 1997, nr 13, ss. 220-223.

ną form ę katechezy parafialnej czy szkolnej. Religijna atm osfera ‘kościoła dom ow ego’ utrw ala się jeszcze bardziej, gdy rodzice db a­ ją, by wyjaśnić religijny sens wydarzeń rodzinnych jak np. przyjm o­ wanie sakram entów, obchody świąt liturgicznych, narodzenie dziecka czy żałoba. Rodzice, swojej posługi katechetycznej, nie m o­ gą zakończyć na poziom ie dziecka, ale powinni ją kontynuować, zwłaszcza w okresie dojrzew ania młodych ludzi. W tym okresie przełom u, buntu i kontestacji wiary postawa zaangażowanej wiary rodziców jest bezcenną pom ocą na polu wychowania religijnego35.

Pod kierunkiem rodziców powinno dokonywać się pozytywne i roz­ tropne wychowanie seksualne dzieci, stanowiące segment wychowa­ nia moralnego. W prawdzie wprost z żadnym z kanonów nie mówi się o wychowaniu seksualnym, to jednak kan. 217 dotyczący prawa wier­ nych do wychowania, przez które osiąga się dojrzałość osoby ludzkiej, zawiera pośrednio to uprawnienie i obowiązek. Wychowanie seksual­ ne włączone w proces dojrzałości osoby, nie może polegać na instruk­ tażu seksualnym, w oderwaniu od zasad moralnych, jak to często ma miejsce w szkolnictwie, ale winno być skupione na kulturze życia płciowego w odpowiedzialności. Wychowanie seksualne stanowiąc prawo i podstawowy obowiązek rodziców, może być również prowa­ dzone przez szkoły i inne ośrodki wychowawcze, ale w łączności z za­ sadami moralnymi uznawanymi przez rodziców i o tym już wspomina­ liśmy wyżej przy omawianiu nauczania tego przedm iotu36.

W ram ach wychowania m oralnego ważnym obowiązkiem rodzi­ ców jest troskliwe czuwanie, by widowiska, publikacje i program y telewizyjne oraz w ideokasety nie uwłaczały wierze i dobrym oby­ czajom, i by nie miały w stępu do ich dom u i szkoły. N adto współ­ czesność dowodzi, jak ważnym zadaniem rodzicielskim, w ram ach wychowania m oralnego, jest ochrona dzieci przed przem ocą, b ru ­ talnością i nienawiścią. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, iż głów­

[ U ] PRAWA I OBOWIĄZKI RODZICÓW 41

35 Por. Ja n Paweł II, A d h o rtacja apo sto lsk a Catechesi Tradendae, AA S 71 (1979), s. 1127-1340, tł. poi. Posoborow e Praw odaw stw o Kościelne, W arszawa 1983, t. X II, s. 2, n r 68; H. Staw niak, U dział...w kościelnej posłudze nauczania, dz. cyt. s. 169; S. Swiacz- ny, A. P ustelnik, dz. cyt., s. 34.

36 Por. G E , n r 1; FC, n r 37; K PR, n r 5c; Papieska R a d a ds. Rodziny, L u d zka płcio-

wość:prawda i znaczenie, Ł o m ianki 1996, s. 28-33; R. Sztychm iler, Doktryna ..., dz. cyt.

s. 402; H. Staw niak, Uprawnienie - obow iązek zrodzenia i wychowania potom stw a w świe­

tle kanonicznego prawa m ałżeńskiego, PK 32 (1989), n r 3-4, s. 140; S. Swiaczny, A. P u ­

ny ciężar wychowania do odpow iedzialnego korzystania ze środ­ ków społecznego przekazu, i tym samym ochrona dzieci, spoczywa na rodzicach. W szkole problem ten musi być także dostrzegany. A ktualnie m inisterstwo ten problem sygnalizuje przez pewne za­ bezpieczenia sprzętu kom puterow ego, chociażby w postaci odp o­ wiednich bram ek internetowych. A le też w arto zaznaczyć, że rodzi­ na m a praw o do odpowiedzialnej ochrony przed ujemnymi wpływa­ mi i nadużyciami ze strony środków przekazu37. „Rodzina m a p ra ­ wo - czytamy w Karcie Praw Rodziny - by środki społecznego p rze­ kazu stanowiły pozytywne narzędzie budow ania społeczeństwa i by wspierały podstawowe w artości rodziny. Jednocześnie rodzina m a praw o do odpowiedzialnej ochrony, a w szczególności ochrony naj­ młodszych przed ujemnymi wpływami i nadużyciami ze strony środków przekazu”38. W tej przestrzeni społecznej zorganizowani rodzice m ogą kreować odpow iedzialną politykę mediów.

Szkoła katolicka jest wreszcie w spólnotą otw artą. W strukturę szkolną jest wpisana wielopłaszczyznowość kontaktów: między uczniami, między uczniami i wychowawcami, w ram ach samego grona pedagogicznego, między rodzicam i i nauczycielami, ucznia­ mi i wychowawcami oraz kontakty z całym personelem niepedago­ gicznym i władzami kierowniczymi szkoły39. Tu właśnie ujawnia się to wielkie znaczenie otwartości, by zapobiec niebezpieczeństwu od­ sunięcia na bok i odizolowania niektórych osób lub grup na m argi­ nes wspólnoty szkolnej. Szkoła katolicka winna być otw arta na wszystkich, którzy akceptują jej program wychowawczy, respektują wolność religijną i wolność sumienia. W przypadku uczniów nieka­ tolików4" szkoła staje się miejscem dialogu i życzliwości.

2.3. Ewangelizowanie

W A dhortacji apostolskiej Jan a Pawła II Ecclesia in Africa czyta­ my: Szkoła katolicka przekazując wiedzę i wychowując staje się je d ­

37 Por. Sobór W atykański II, D e k ret o środkach m asow ego przekazu Inter mirifica nr 10; H . Staw niak, Udział m alżonków -rodziców w kościelnej posłudze nauczania, PK 37 (1994), n r 1-2, s. 176-179.

38 K P R , art. 5f.

” Por. Świecki katolik... n r 23; W ym iar religijny w ychowania... n r 31-32;

* „K ościół zapew nia wolność religijną uczniom niekatolickim korzystającym ze szkól katolickich” Gravissim um educationis n r 8; W ym iar religijny wychowania... nr 108; K P K kan. 748 §2.

[13] PRAWA I OBOWIĄZKI RODZICÓW 43

nocześnie miejscem ewangelizacji41. Jest ona prawdziwym podm io­ tem Kościoła jako placówka wychowawczo-duszpasterska. Tutaj młodzież m a doświadczyć Kościoła, którego wzorem jest w spólnota wychowawcza. Trzeba jed n ak p am iętać - jak dobitnie zaznaczył B e­

nedykt X V I w Kolonii 2005 roku - że „młodzi nie szukają Kościoła młodzieżowego, lecz m łodego duchem ; Kościoła przejrzystego dla Chrystusa, nowego Człowieka. To właśnie jest zadanie, które za­ m ierzam y podjąć ...”42. Soborowa deklaracja o Wychowaniu chrze­ ścijańskim43 wskazuje na wyraźny zwrot w historii szkoły katolickiej: przejście od szkoły-instytucji, do szkoły-wspólnoty. W ymiar kom u­ nii Kościoła i szkoły jest owocem nowej świadomości.

Tymczasem szkoła katolicka nie jest odbierana jako integralna część duszpasterstwa, niekiedy traktuje się ją jako elem ent ze­ w nętrzny wobec wspólnoty parafialnej-i diecezjalnej. Nic więc dziw­ nego, że dziś akcentuje się konieczność przywrócenia szkole poczu­ cia tożsamości eklezjalnej, z której z kolei wypływają oryginalne ce­ chy szkoły jako podm iot wspólnoty kościelnej. Eklezjalność szkoły i tym samym ewangelizowanie poprzez szkołę są wpisane w jej isto­ tę, zaś obecność sióstr zakonnych i zakonników razem z księżmi i świeckimi oferuje uczniom „żywy obraz Kościoła i ułatwia pozna­ nie jego bogactw a”44. Wszyscy więc zaangażowani w szkole m ogą spełniać apostolat w Kościele.

Posługa ew angelizacyjna rodziców w szkole m oże być w pełn i skuteczna pod w arunkiem zapew nienia im także przez szkołę teoretycznego i praktycznego przygotow ania np. poprzez k o n fe ­ rencje, kongresy, ćwiczenia duchow e, katechezy dla rodziców, książki i czasopism a po m ocne w p o znaniu Pism a Św iętego oraz doktryny katolickiej45. Pom yślność działań ewangelizacyjnych szkoły zależy w znacznej m ierze od b ezpośrednich relacji m iędzy rodzicam i a nauczycielam i i kierow nictw em szkoły. Serdeczny

41 „Szkoły katolickie są w spółcześnie m iejscem ew angelizacji, in tegralnego wycho­ w ania, inkulturacji i w drażania dialogu życia pom iędzy m łodym i różnych religii i śro d o ­ wisk społecznych” n r 102.

42 KAI n r 34 (2005) s. 1. 43 N r 6.

44 Ja n Paweł II, A d h o rta cja apostolska Christifideles laici (30.12.1988), Poznań 1989, n r 62; Szkota katolicka u progu... n r 13.

45 Por. Sobór W atykański II, D ecretu m A postolicam actuositatem n r 32; J. Krajczyń- ski, Ewangelizacyjna obecność chrześcijańskich rodziców w szkole, PK 49 (2006) n r 1-2, s. 108-110.

i żywy kontak t w relacjach, cierpliw a w spółpraca z czasem p rz e ­ radza się we w spółodpow iedzialność w dziele ewangelizacji szkolnej. H arm o n ijn e oddziaływ anie rodziców i nauczycieli, zgodność ich poglądów co do p ro g ram u wychowawczego jest gw arantem praw idłowej form acji m łodych. Wyżej zaznaczono, że rodzice są pierwszymi odpow iedzialnym i za wychowanie swoich dzieci, d latego nie m ogą ulegać pokusie ‘delegow ania’ szkole kształcenia, wychowania i ew angelizow ania. Kan. 796 §2 w yraź­ nie mówi o potrzebie i obow iązku ścisłej w spółpracy rodziców z nauczycielam i i odw rotnie.

3. Udział rodziców w organach szkoły i formy współdziałania

W społeczeństwie obywatelskim zrozum iałe jest dążenie do zwiększenia wpływu rodziców na politykę oświatową i poszerzanie zakresu upraw nień rodziców, w tym upraw nień zagwarantowanych w ustawach i rozporządzeniach oświatowych46. W ielokrotnie cyto­ w ana ustawa o systemie oświaty pozwoliła nam wyżej sform ułować niektóre uprawnienia-obowiązki rodziców w kontekście zadań szkoły. Ustawa ta wyróżnia jeszcze też pięć możliwości uczestnic­ twa rodziców w organach zarządzania czy społecznych organach współrządzenia szkołą i placówkami publicznymi. Udział przedsta­ wicieli rodziców w nich posiada ch arakter opiniodawczo-doradczy. Są to: powołanie i odw ołanie z funkcji kierowniczej; rada pedago­ giczna, statut szkoły, rada szkoły i rada rodziców. W dalszym wywo­ dzie skupimy się tylko na trzech ostatnich z racji bezpośrednio te ­ matycznych.

3.1. S tatut szkoły

Prawa i obowiązki rodziców w szkole określa m.in. statut szkoły uchwalony przez radę szkoły. Ram y i główne założenia, jakim powi­ nien odpowiadać statut przyjęty w każdej szkole publicznej, zostały określone przez M EN w zarządzeniu nr 14 z dnia 19.06.1992 r. Wy­ m ieniony dokum ent w § 9 p. 1 wylicza organy szkoły, ich kom peten­ cje, zasady współdziałania, zaś § 11 określa zasady współdziałania rodziców i nauczycieli w sprawie kształcenia i wychowania dzieci. Statut winien zawierać:

* Por. A. Rękaw ek, C o w praw ie piszczy? B udow ać p orozum ienie na różnorodności - radach rodziców, D yrektor szkoły, n r 9 w rzesień 2006, s. 32.

[15] PRAWA I OBOWIĄZKI RODZICÓW 45

1) formy tego współdziałania, uwzględniając prawo rodziców do: a) znajomości zadań i zamierzeń dydaktyczno-wychowawczych w danej klasie i szkole, b) znajomość przepisów dotyczących oceniania, klasy­ fikowania i promowania uczniów oraz przeprowadzania egzaminów, c) uzyskania w każdym czasie rzetelnej informacji na tem at swego dziecka, jego zachowania, postępów i przyczyn trudności w nauce, d) uzyskiwania informacji i porad w sprawach wychowania i dalszego kształcenia swych dzieci, e) wyrażania i przekazywania organowi spra­ wującemu nadzór pedagogiczny opinii na tem at pracy szkoły.

2) częstotliwość organizow ania stałych spotkań z rodzicami w ce­ lu wymiany informacji oraz dyskusji na tem aty wychowawcze, z tym że spotkania takie nie powinny być organizowane rzadziej niż raz na kwartał.

Podkreśla się także w rozporządzeniu § 32 p. 3), że wychowawca, w realizacji zadań szkoły utrzym uje kontakt z rodzicam i, w celu: a) poznania i ustalenia potrzeb opiekuńczo-wychowawczych ich dzie­ ci, b) w spółdziałania z rodzicam i, tzn. okazywania im pom ocy w ich działaniach wychowawczych wobec dzieci i otrzym ania od nich po ­ mocy w swoich działaniach, c) włączenia ich w «prawy życia klasy i szkoły. Zaś zgodnie z § 36 p. 4. szkoła m a obowiązek inform ow a­ nia rodziców ucznia o przyznanej mu nagrodzie lub zastosow ania wobec niego kary47.

3.2. R ada szkoły

A rt. 51 o systemie oświaty stanowi, że rodzice m ają praw o do wy­ boru swoich przedstawicieli do składu rady szkoły w liczbie co naj­ mniej dwóch. Obok nich są nauczyciele wybrani przez ogól nauczy­ cieli i uczniowie wybrani przez ogół uczniów. R ada szkoły m a n a­ stępujące kom petencje:- uchwalanie statutu szkoły, - opiniow anie planu finansowego szkoły i składanie do organu prowadzącego i dyrektora wniosków w tym zakresie, - występowanie do organu sprawującego nadzór pedagogiczny z wnioskami o zbadanie i dok o­ nanie oceny działalności szkoły, jej dyrektora lub nauczyciela, - opiniow anie planu pracy szkoły, projektów innowacji i ekspery­ m entów pedagogicznych oraz ich innych istotnych dla szkoły spraw, - możliwość oceniania z własnej inicjatywy stanu funkcjonow ania szkoły i występowania w tych sprawach do dyrektora i organu p ro ­

wadzącego szkołę, - występowanie z inicjatywą w sprawach zajęć pozalekcyjnych, przedm iotów nadobowiązkowych48.

3.3. R ada rodziców

Rodzice w kontekście zadań szkoły posiadają praw o do ustaw o­ wego organu, który winien reprezentow ać ich interesy i dawać możliwości czynnego uczestnictwa. R ada rodziców stanowi taki właśnie organ, zgodnie z art. 53 i 54 ustawy o systemie oświaty. O to one: A rt. 53.1. W szkole i placówce szkolnej może działać rada ro ­ dziców, stanowiąca reprezentację rodziców uczniów.

2) Zasady tworzenia rady rodziców uchwala ogół rodziców uczniów tej szkoły lub placówki.

3) R ada rodziców uchwala regulam in swojej działalności, który nie m oże być sprzeczny ze statutem szkoły lub placówki.

4) R eprezentacja rodziców może także przybrać inną nazwę niż określona w ust. 1.

Art. 54.1. R ada rodziców m oże występować do rady szkoły lub placówki, rady pedagogicznej i dyrektora szkoły lub placówki z wnioskami i opiniam i dotyczącymi wszystkich spraw szkoły lub placówki.

2) W celu w spierania działalności statutow ej szkoły lub placówki rada rodziców może grom adzić fundusze z dobrowolnych składek rodziców oraz innych źródeł. Zasady wydatkowania funduszy rady rodziców określa regulam in, o którym mowa w art. 53. ust. 3.

Powyższe uregulowania otwierały przede wszystkim możliwości angażow ania się rodziców w sprawy szkoły, chociaż na dyrektorze szkoły nie wymuszały tworzenia stru k tur rad rodziców, gdyż nie był to elem ent obligatoryjny. O d niego więc i od aktywności rodziców zależał fakt istnienia rad rodziców w szkole. W projekcie nowych uregulow ań tej kwestii M inisterstw o Edukacji daje propozycję w prowadzenia do ustawy obligatoryjności powoływania w szkole rad rodziców - to znaczy, że będą one powstawały z mocy prawa. Daje to fundam ent prawny współpracy rodziców ze szkołą, a o m a­ wiana rada może być rzeczywistym reprezentantem rodziców po wyborach zgodnych z regułam i demokratycznymi. Gdy w szkole dobrze zafunkcjonuje ciesząca się autorytetem rada rodziców, ro ­ dzice m ają większe poczucie odpowiedzialności za sprawy szkolne,

na które m ają rzeczywisty wpływ, co ułatwia realizację celów wy­ chowawczych i edukacyjnych41*. Sam a obligatoryjność powoływania rady rodziców nie zdecyduje o jej funkcjonowaniu i partnerstw ie między nauczycielami i rodzicami. Bardzo ważne jest jednoznaczne zapisanie jej kom petencji w prawie oświatowym i regulam inie ra ­ dy50. Jasne wskazanie przestrzeni społecznej um ocni pozycję rodzi­ ców w szkole, określi w zajem ne ich relacje z dyrekcją i nauczyciela­ mi szkoły oraz określi ram y prawnych działań i kom petencji p o ­ szczególnych osób i organów. Gdy mowa o kom petencji rady rodzi­ ców, to należy wspom nieć o proponow anych zm ianach w ustawie 0 systemie oświaty pod hasłem: Bezpieczna szkoła i aktywni rodzice. W śród nich znalazło się zwiększenie kom petencji i zaktywizowanie rad rodziców w szkołach. Rady te m ają uchwalać - w porozum ieniu z radą pedagogiczną - program wychowawczy szkoły oraz program profilaktyczny. B ędą też wyrażać opinię o projekcie rocznego planu finansowego oraz perspektywicznego planu rozwoju szkoły. M ini­ sterstw o proponuje także przyznać radzie rodziców (jako 1 z 3 w a­ riantów) prawo w prowadzenia jednolitego stroju szkolnego - po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej, ustalenie też jego wzoru 1 zasad używania stroju szkolnego51. Propozycje m inisterstwa, jak się wydaje, są znaczące i zm ierzają w kierunku większego współ­ udziału rad rodziców w działalności szkoły. R ada ta m oże być waż­ nym narzędziem realizacji oczekiwań rodziców i szkoły.

Podsumowanie

W spom niałem na początku, że w tle mojej refleksji nad relacją rodzice - szkoła winna znaleźć się odpowiedź na pytanie o kieru­ nek rozwoju tej relacji, w spółpraca czy w spółrządzenie? Irena Dzierzgowska w książce pt. „Rodzice w szkole” podaje przykłady współpracy rodziców ze szkołami w różnych krajach (H olandia, Anglia, D ania i Stany Z jednoczone). Z lektury wynika, że w wymie­ nionych państwach dialog i w spółpraca rodziców ze szkołami jest tak daleko posunięta, ze m ożna mówić o w spółrządzeniu szkołą.

[ 17] PRAWA I OBOWIĄZKI RODZICÓW 47

49 Por. A. R ękaw ek, C o w praw ie piszczy?... dz. cyt., s. 33.

50 Przykłady regulam inów rady rodziców znajdują się w następujących pozycjach: J. Pielachow ski, O rganizacja i zarząd zan ie ośw iatą i szkołą”, Poznań 2000, s. 106-111; T. K om orow ski, Praw o w praktyce ośw iatow ej. Wyd. eM Pi 2005, s. 175-178

51 Por. h ttp://scholaris.pl/P ortal?secId z dnia 7.05.2007; A. Rękaw ek, C o w prawie piszczy?.... dz. cyt., s. 34.

Czy to jest najlepsze rozwiązanie? Są jego zwolennicy i oponenci. Wydaje się, że są minusy i plusy takiego rozwiązania. Nie m ożna dawać kom petencji władczych w szkole osobom, które nie ponoszą odpowiedzialności za szkołę jako instytucję. Przygotowanie progra­ mów wychowawczych i profilaktycznych wymaga przygotowania m erytorycznego, którego rodzice na ogól nie posiadają. Istnieje niebezpieczeństwo rozrostu działaczy realizujących swoje aspiracje i interesy w „imieniu rodziców”52. W kontekście tych uwag nie m oż­ na jed n ak zapom nieć, że rada rodziców jest ważnym organem d e­ m okratycznej szkoły, a jej struktury umożliwiają partnerskie rela­ cje. Partnerstw o to poszanow anie praw wszystkich stron i wspólna realizacja celów, umożliwiająca zaspokojenie potrzeb wszystkich podm iotów, bez naruszania dóbr osobistych. D o funkcjonowania rad rodziców potrzebne są um iejętności kom unikacyjne rodziców i nauczycieli oraz wiedza na tem at zasad funkcjonowania przedsta­ wicielstw, prawa oświatowego i sam orządow ego oraz sprawny prze­ pływ informacji53.

Isto tn ą kwestią na dzień dzisiejszy, jak się wydaje, jest p o p ra ­ wienie kom unikacji w relacji rodzice-szkoła. U m iejętność w spół­ pracy nauczyciela z rodzicam i jest „sztuką”, gdyż odpow iedzial­ ność i profesjonalizm we w spółpracy z rodzicam i uwzględnia d o ­ bro ucznia, a pon adto popraw ia kom fort pracy nauczyciela54. Inną ważną sprawą jest określenie kom petencji rad rodziców w relacji do innych organów szkoły. Propozycje um ocnienia roli rodziców w szkole i ewolucyjne przechodzenie ku w spółrządzeniu wydają się być stosownymi rozwiązaniam i ku przyszłości. W łaściwe relacje między rodzicam i a szkolą stym ulują rozwój m łodego człowieka, a niewłaściwe go zakłócają.

Gdy dyskutujemy o szkole to w arto mieć na uwadze słowa za­ pisane w kom unikacie z 214 K onferencję Biskupów Polskich z 1986 r.: „Kryzys szkoły jest bardziej szkodliwy niż nawet

dlugo-S! Por. S. Stawiński, O pinia n a tem a t ustawowych uregulow ań dotyczących m iejsca i roli rodziców w szkole, (m ps)

53 Por. J. C h risto p h er, Nauczyciel - rodzic. Skuteczne porozum iew anie się, G d ań sk 2004, s. 34-40; M. K raw czonek, Rodzice a nauczyciele - budow anie właściwych relacji, D y rek to r szkoty, N r 7 lipiec 2006, s. 21-22.

54 Por. M. K raw czonek, dz. cyt., 22; szerzej n a ten tem at piszą: A. Skreczko, W spół­ p raca z rodzicam i a um iejętności kom unikacji katechety, K atecheza, t. 2, 2004, s. 73-78; M. M endel, P artnerstw o rodziny, szkoły, gm iny, Toruń 2000.

[19] PRAWA I OBOWIĄZKI RODZICÓW 49

trwały kryzys ekonomiczny. Nikt zatroskany o przyszłość naszego narod u i państw a nie m oże przejść obojętnie obok tego palącego dziś pro b lem u ”.

Parents’ Rights and O bligations in the Context o f School Tasks

T h e a rtic le a n aly zes e d u c a tio n a l rig h ts a n d o b lig a tio n s o f p a r e n ts w h ich a re r e ­ a liz e d th ro u g h sch o o ls, in clu d in g d e n o m in a tio n a l sc h o o ls a n d e sp ecially C a th o lic sch o o ls. It show s sc h o o l’s tas k s a n d p o ssib ility o f jo in in g p a re n ts in to th e tr ia d o f te a c h in g , e d u c a tin g a n d ev an g eliz in g . T h e essay s tre sse s th e s e e le m e n ts o f sch o o l s tr u c tu r e in w hich p a r e n ts c a n p a rtic ip a te a n d in flu e n ce th e w ay th a t sc h o o ls a re ru n n in g . It a n sw e rs th e q u e s tio n a b o u t th e m u tu a l r e la tio n s h ip b e tw e e n sch o o l a d m in is tra tio n a n d p a re n ts . S h o u ld w e go in th e d ire c tio n o f vivid d ia lo g b e tw ee n p a r e n ts a n d sch o o l o r g o f u r th e r - p a r e n ts sh o u ld c o -ru n schools.