UKD 549.76,1.3:3/.34.08 :5513.6611.1 :5,52.451 (-t38.2,42 Tarnobtrzeg-<rejon)
Zofira ŁOSZEWSKA
celestynu w rudzie rejonu
W rejonie Tarrnobrz-ega siaroe towarzyszy kalcyt, celrestyn i baryt. Ce-·
lestyn wzbudza szczególne zainteresowanie jako źródło :strontu. Stront w skorupie ziemskiej występuj e głównie w stanie izomorficznego rozpro- szenia, a samodzirelnymi minerałami, w których dochodzi do największych
konoentra,cji j-est celestyn i stroncjanit. W rejonie Tarnobrzega celestyn towarzyszy siarce lub występuje obok w wapieniach pogipsowych.
Z licznych publikacji dotyczących występowania strontu w rudzie siarkowej rejonu Tarnobrzega wynika, że głównym źródłrem strontu jest celestyn, występujący w porach i gniazdach wapieni w paragenezie z siar-
ką. Kryształy cel,estynu osiągają tam wi'elkość do 3 mm. W asocjacji z celestynem występuj e baryt. Dotychczasowe badania nad występowa
n1em strontu w rudzie siarkow,ej okolic Tarnobrzega .opierały .się wyłącz
nie na analizie chemicznej i spektralnej. Analizy te dają oznaczenie ilo-
ściow'e strontu występuj ącego w różnych postaciach, a więc zarówno w postaci celestynu czy stroncjanitu, jak i domieszrek izomorficznych w ba- rycie, gipsie lub kalcycie. Stront ze względu na promileń j.onowy bliski barowi tworzy podobny typ kryształów. W kon.srekw'encji ,często powstają kryształy mieszane celestynu z baryt.erm. Efekt,em fizyczno-chemicznym tej diadochii są zbliżone własności optyczne i związane z tym trudności
oznaczenia tych minerałów obok siebie. Wszystkie własności optyczne poza kątem osi optycznych są bardzo zbliżone, a wielkość kąta można zmierzyć tylko w kryształach większych. Dlatego też identyfikacja na pod- stawie tlej jednej cechy jlest niemożliwa, bo kryształy, które w płytee
cienkiej można uważać za oelestyn są małe i nieregularne.
Badaniom minerralogiczn.o-petrograficznym poddano próbki z rdzeni 17 otworów wiertniczych kopalni w Machowie. Próbki do badań pobrano tylko z'e skały płonnej wapieni zbitych, osiarkowanych, nieporowatych,
ażeby sprawdzić czy zawilerają one celestyn. Oznaczenie celestynu po- prowadzono dwi,ema drogami:
1 - drogą oznacz,enia ciężaru właściwego na podstawie rozdzielenilCl w cieczach ciężkich;
Kwartalnik Geolorgiezny, t. 18, nr 1, 1974 r.
144 Zofia Łoszewska
2 - drogą oznaczenia współczynnika załamania światła za pomocą
cieczy imersyjnych.
W rudzie siarkowlej stwierdzono występowanie następujących mine-
rałów: siaTki, gipsu, kwarcu, glaukonitu, barytu, węglanów, cel,esty:nu i minerałów ciężkich. Wśród wymi,enionych minerałów baryt i celestyn
charakteryzują najwyższym właściwym (baryt 4,3-4,7, ce- lestyn 3,9-4,0). Z oddzieleniem więc barytu i celestynu od pozostałych skł'adników nie trudności.
Tok pracy ich rozdziel,enilem wyglądał wykonano 45
płyt,ek denkich i na podstawie oznaczeń mikroskopowych wytypowano 32 próbki do dalszych badań uwagę tylko te, w których zna- leziono ziarna być Następnie próbki rudy siarkowej omasi,e 20 g i zalano kwasem solnym. Po kilkakrotnej dekantacji uznano, że węglany zostały rozpuszczone, wobec czego pozosta-
łość poddano działaniu wielosiarczku sodu w celu rozpuszczenia siarki.
Wiele próbek 'całkowide r'Ozpuściło się ni,e pozostawiając 'Osadu lub nie- jego ilość. Poni'eważ osadu zostało bardzo niewiele, poszczególne
odcinki rdzenia w danym otworze połączono w jed- ten sposób z wytypowanych pierwotnie 32 próbek do dal- 9. Próbki te rozdzielono w bromotformie (ciężar
i w ten .sposób resztę wzbogacono w cele-
pracy do celestynu od barytu
.L'-.-.L.n:vp,-,J. pierwotnych ziarn celestynu. tego celu można
Cleridego (c. wł. 4.25). Z powodu trudności w uzyska- cieczy z metody 't'ej zrezygnowano. Pozostała więc tylko
identyfikacji mineralogicznej na podstawie współczynnika z:ala- mania u 'Odpowiednio dobranej delczy Wykorzystano do tego celu ciecz imersyjną z zestawu Fabryki Chemicz-
w 'O współczynniku załamania światła (współczyn- załamania światła oelestynu 1.631, barytu 1.648). W cieczy imersyjnej
Beckego na ziarnach barytu i oelestynu przesuwa ,się w kierunkach przeciwnych, co urnożliwi!a rozróżni,enie 'tych minerałów. Celestyn w:ska-
niższy współczynnik załam:ania światła niż a wyższy.
Opisane badania dały następujące wyniki: z 9-ciu badanych prepara- tów tylko w 5-ciu .stwierdzono obecność celestynu i to w bardzo niewiel- kiej ilości. Baryt zidentyfikowano we wszystkich
Negatyw:ny wynik badali wskazuje, że w pogipsowych tyl- ko niewirele oeles"tynu pozostaje w stanie rozproszonym, a reszta skupia
się w i żyłkach.
Minera,logii i Petrografii
Tn,,'hrtlltl1 Geologicznego
ic!l"'U-lWd. ul. Rakow.iecka 4 Nadesła,no dnia 29 maja 1972 r.
Celestyn W !rudzie sliarkowej Tarnobrzega 145
---
30(PHH JIOllIEBCKA
03HA 1IEIDm QEJIECTMHA B CEPHOH PY;ZJ;E TAPHOBJKErA
Pe3IDMe
l(eJIeCTHH, COrryTCTByrom:IDi: cepe, HBJI.sIeTCH rJIaBHbIM HCTOtIHHKOM CTPOHIJ;HH. CTPOHIJ;HH 06bltIHO 3aJIeraeT B u30Mopqmo pacceHHHOM BIf,ll;e, a caMOCTOHTeJIbHbIMU MHHepaJIaMH, B KOTOPbIX OH KOHueHTpupyeTcH B 60JIbllIHX KOJIHtIecTBax, 5!BJIIDOTCH ueJIeCTIm U CTpOHUHaHHT. B paHOHe TapH06)](era u:eJIeCTHH corryTcTByeT cepe mm 3aJIeraeT B nOCJIerHllCOBbIX H3BeCTHHKax.
nJIOTHble, ocepHeHHble H3BeCTHHKH 6bIJIH Ir3ytIeHbI MHHepaJIOrO-neTporpa(j>HtIeCKU, tITo6bI npOBepHTb 3aJIeraeT JIU CTPOHIl;HH KpOMe nop If rHe3,n; TaKlKe B H3BeCTHHKax. liI3-3a H30MOP<PIf3Ma CTPOHUHH C 6apueM 11 6JIH3KIrX OnTHtIeCKHX CBOHCTB CYJIb(j>aTOB HeJIb3H 6bIJIO npou3BecTH MHHe- paJIOrHtIeCKOH H,n;eHTH(j>:HJ(aU:HH Ha OCHOBe pa3JIHtIHbIX BeJIHtIUH yrJIa OnTHtIecKux oceH. Y,n;em,-
HI>lli Bec orrpe,ll;eJIeH rryTeM pa3,n;eJIemm B TIDKeJIbIX )](H,ll;KOCTHX, a K03<P<PIfIJ;HeHT CBeTonpeJIOM- JIeHUH - - B HMMepCUOHHbIX )KH,n;KOCT5!X. lib 45 oTo6paHHblx o6pa3uoB mJIH(j>oB, ,n;JIH aHaJIH3a oTo6paHo 32. Kap60HaTbI paCTBOpeHbI B HHX 10% HCI, cepa paCTBopeHa nOJIHcYJIb<PH,n;OM HaTpmr, a OCTaJIbHble (9 o6pa3u:oB) pa3,n;eneHbI B 6POMo<popMe (Y,ll;. Bec 2,89). l(eJIecTIm H oapUT OKa3aJIIfCb Ha ,ll;He pa3,ll;emrTeJIH. 3aTeM B HMMepCHOHHOH lKIf,n;KOCTIf C K03<Pcl>HuneHTOM CBeTOnpeJIOMJIeHHH
1,635 (K03<}>(j>HU:HeHT cBeTOnpeJIOMJIeHIfH u:eJIecnma 1,631, a 6apllTa 1,648), npOIf3Be,n;eHO pa3- JIHtIeHHe 3THX MliHepanOB, rryTeM HCnOJIb30BaHIfH CBOHCTB nOJIOCbI EeKKe.
TOJIbKO B 5 H3 9 u3ytIeHHbIX npenapaTOB OTMetIeHO HaJIHtIUe He6oJIbmOrO KOJIHtIeCTBa u:e- JIecTIma, a HaJIHtIHe 6apIITa YCTaHOBJIeHO BO Bcex o6pa3u:ax. 3TO CBU,ll;eTeJIbCTByeT 0 TOM, tITO B H3YQeHHbIX H3BeCTH.sIKaX u:eJIeCnIH 3aJIeraeT B He6oJIbIIIOM KOJIHtIeCTBe, a 60JIbmaH era 'faCTI:.
cocpe,n;OTO'fena B rHe3,n;ax H rrpO)I(HJIKax.
zona
LOSZEV1SKADETERMINATION OF CELESTINE IN SULPHUR ORE FROM THE TARNOBRZEG AREA
Summ,ary
Celestine that 'arcc'Ompanies 'C'l1'l",ih"" .. i,s the rrnain sour'ce 'of strontium. This latter comm,only 'OClc'Urs ,in an isom,o!r:phieal'ly d:is!semlinated :st'a!te, its highe,st 'crOnce:ntr;ations being f'o'Und ,in such m:ineral,s las 'oe:lestine and strontianite. I!n the !l',egion :of Tarno- b!r,zeg,celestine oc<c'Urs ,along with ;sulphur, or it appea,rs in post-gypsum limestones.
M:iner:alo@ilc-pe1Jr'Qlgr:~phireal exam:inations h'ave been made on compaiclt, sulplhur- limestornes to explain lif, apart ir,om pores land nests, the strontium can also be found :1n limestones . .on account !Of ,an :isomorphism of 'st,rontium w~th ba- rium, ,and of :simHar ,orptii,oal pr'olperties sulphates, any mline:ralogkal identification based .on a different value of 'optic axial angle could not have been executed. SlPecif.ic gr,avity ha's been determined Iby sepaifiating :in heavy ,l;iquids,andindex 'Of TlefradJion - .in immerslioill liqUiids. Of 45 s'ample's prepared in thin ,slides, 32 have been Iselect- ed fOT mkifos'copeexam:in:ati,oln:s. Thekcarbo,nates have been dissolv,ed 'Uls'ing 10~/o
HCI, the by mean:s 10If Isodium polysulfide, ,and the a.',est (9 'Sa~nples) have
10
146 Stres2cze'llIie
been 'sepair,ated :in bro,moiform (spedHc weight 2.'89). Both 'celes,tineand baTite have been deposited Ion the ibottom of IsepaJr'ator. Then, the,se minerals have been dilstin- guished using an immersion 1iqui,d Icharacterized by a re1fraction index alrnounting to 1.635 (Il',efriadioln index loif ,celestine - 1.631, that of halrite - 1.,648), aldditi,onaJ:ly with the alid ,oif the p'f'(Ypeif't,iels ,O[ Bec:k!e line.
Among 9 pr,eparatiOlIl!S underr eXlam~irrl'a:tilonls 10In:ly5 rrev,eal the presence o[C'eles- tlinein a ism'aill lamoUlnt, wherea,s ball':ite have been encrountered >in all the samples exam1ined. 'Tihdls demlonstrate,s that 'in the l>imels'tones i:n 'Sltudy t:he Iceles:tine oceu,rs in 'a smallaffiiourn't only, its main ,concentrations being found in nests and ve'inletls.
