Leon Syroczyński i początki kartografii surowców mineralnych w Polsce

(1)

UKD 92 Syroczyńskl L.:55+622:550.8:528.94:553.3/.9 (438) ,,1879"

Stanisław CZARNIECKI

Leon Syroczyński i początki kartografii mineralnych w Polsce

surowcow ,

W r. 1979 przYa;>ada lOD-letnia rocznica od momemu opublikowanda pierwszej nowoczesnej legendy do mapy surowców minera1nych. Aurtorem był Leon Syro-

czyński (184~1928) wtielce zasłużony geolog i górn'ik działający we wschodniej Galicji oraz gorący patriota rodzinnego kraju.

W drugim ,zeszycie za !rok 1878 wydawanego we l.Jwowie czasopisma TowarzySliwa Przyrodniików Polskich Kosmos ukazało się streszczenie

wyk~adu Leona Syroczyńskiego ,,0 geologiczno-gó:r.niiczej i geolOlgiczno-

przeInysłOlWej mappie kraju" (L. Syroczyński, 1879). Referat ten prned- stawiony został na ~ebraniu naukowym Towarzystwa Wil'az z mapą geo-

log.iczno-pr,zemysłoiwą Ga,licji, a datę jego druku UZń.aJn.O za początek

rozwoju jednej z gałęzi polskiej kartografii geologicznej - kartograf.ii surowców 'mIDe!ra1nych (S. Kozłowski, 1970). W mi!l1Jionym roku polska kartografia 'surowcÓ'W min,eralnych !kończy :zatem pierwsze stulecie swe-

gOI'lO~oju. WarrtO przypomnieć postać twórcy mapy, siooOlWiącej pro- totyp dzisiejsz)1{!h map surowców, i to nie tyllko IW zai}cr.esie surowców ska1nych, oraz okoliczności :powstania jego dzieła OOg!rYJWającego ważną rolę w histoIiii rozwoju polskiej ikal'ltografii geologicznej.

Losy życia Leona SyroczyńSkiego w sposób niemal typowy oddają

100 całego pokolenia poJrSlciej iJn.teligencji, które czynne życie publiczne

zaczynało w1xag,icznych dla nar.odu latach 1860-1864.

Wśród rÓŻ!noroooych uczuć, które długotrwałe procesy historyczne

utrwaliły w psychice człowieka, niemałą rolę odgrywały, i odgrywają

nadal, przywiązanie do ojczystego terytorium, mowy, grupy etnicznej, jej kulItury i historii. CałdksZ:tałt tych uczuć określany jest jako pat- riotyzm. Pozornie jest to uwucie irlracjonalne, bOlWiem jego nasiilenie nie zależy wcale od korzyści, jakie daje prżynależność do danejgTupy narodowej, a przeciJwnie, często niesie tym, którzy mu w na'jwyższym

stopnliu !podll.egają, cierpienia, a nawt i ~bę. Mimo to, a może wła- Kwartalnik Geologiczny, t. 23, nr 1, 1979 r.

(2)

swe dlatego, uczucietlo pozwala na potęgowanie 'IW stopniu wielkim tych możliwości, jakie ikry je w sobie umysł człowieka i na po!lrony- wanie z ogromną wyrtJrzymałością różnOTakich przeciwności.

Przejawy tego ofbsetrlWUjemy w różnych dziedzinach ludzkiiej dz,ia-

ła1ności,ruiedbce są one naliurailnie ,i sferze działań naukowych. W historii polskiej nauki szczególnie często ,widzieć mo.żna, jak uczucia pat- riotyczne odJbijają się na losach poszczególnych !badaczy, a niekiedy

całych ośrodków nauilrowych. Szczególnie silnie przejawiało się to w XIX i w począ1Jk.ach XX wielku, w okresach, ;gdy losy całego. narodu podle-

gały wielokrollrnie gwałtownym przemianom, a nieikiedy głębokiemu za-

grożeniu sięgającemu podstaw jego bytu. Wielu z tych, k;tórzy w mło

dości Ibrali udział w myśl swych przekonań i w formie, jaką im one

dyktowały, w walce o zagrożOtIly byt narodu, ^'IW latach dojrzałych od-

dawało temu ceLowi pracę swej myśli poprzez działa,lność naukowo...Jba-

dawczą czy ldydaJktyczną. W dziejach poJBkiej geologii mamy od (!Za";

sów Staszica SZ€veg przykła:dÓ!W takiej właśnie postawy, a życie i dzia-

łailność Leona Syroczyńskiego zajmuje wśród nkh poczesne miejsce.

Leorn Syroczyńslki urodził się w r. 1844 we wsi Sitkówika na Woły

niu, jako syn ziemianina niezbyt zasobnego, obd.~ego na:to:rn:iast licz- nym ,potomstwem. Gimnazjum ukończył w 1854 ir. i w 1858 r. wstąpił

ze starszym bmitem TadeUlszem iOO unilwersytet kijowski (tab1. I). Ponie-

waż me miał UIkończon.ych 16 lat, przyjęty został na undiwersytet jako wolny sruchacz. Pdddbme jak w gimnazjum uczył się dobrze, gorliWie

uczęszczał na rwykłaIdy i przestrzegał przepisów uniweTSyteokich. O dal- szych jego losach zadecydO!Wała pl'IZyjaźń ze Stefanem Bobrowskim, póź

niejszym organizatorem powstańczych władz w Wan;zawie, pod któregO'

wpływem 0Id 1861 il". pozoiStaJWał. Wstąpił do nielegalnej !kijowskiej organizacji TrojlIlickiiego, a

w

lipcu 1863 1". udało mu się · wydostać wraz z bratem Antonim do GaIliicji, .gdzie zaciągnął się do oddziału Karola

Różyokiego. W tymże roiku, w październiku, uczestniczył w nri.eu'darnej próbie Rocheibruna wyjścia z 'Oddziałem powstańczym w Lubełskie.

W ciągu następnego ł'Oku, .przebywając nielegalnie na terenie Kró- lestwa, bierze udział w działaniach powstańczych i sz'częśliwie udaje mu się' uniknąć aresztowania.

Up.adek powstania Z!musił do opuszczema Królestwa, oC811ałych Żioł

nierzy odJdział6w pall'Ityzanckich :i. naj'balrtłtziej zaangażowanych uczest- ników konsp:irncji. Poprzez GailJ.cję, PoznańSkie i Prusy wędl"OlWali oni do Europy zachodniej, głównie do :Francji ri. Belgii. Leon Syroczyński osiadł w umwersy;tecikim mieście Liege w Belgii. Tu od 1865 r. kon-

tyil'l.Uował studia w Szkole Górnictwa, SztU'k i Rzemiosł związanej z uni- wel'Sytetem. Ukończył je iW 1869 r. i przez następne 3 lata pracował

w zakładach przemysłOIWych za :granicą. W tym okresie ożenił się.

Do kraju przeniósł się w 1872 1'. W strony rod.ziJnne, gdzie gospoda-

rował brat Tadeusz, który nie brał arktj7lWnego udzii.ału w powstaniu,

wróoić nie mógł. Osiadł więc na wschodniej Galicji, obejmując kie- rownictwo ikopa,lni węgla brunallrnego w Grudnie Dolnej, która należała

do magnac'kiej rodziny Samguszków {ttabl. II). Kierował kopa1nią ponad 4 lata. W 1877 !f. rorzpoczął służbę państwową jako inżynieT gómiczy

Wyldz.iału KrajIOWego !We Lwowie. W urzędzie tym, stanowiącym naj-

wyższą władzę admintistracyjną w Galicji, przepracował 20 lat. Na po-

(3)

Leon Syroczyński i poCzątki kartografii surowców mineralnych 197

czątkowe lata tej pracy przypada wlaśniezainteresowanie Syroczyńskie-·

go przedstawieniem kaTtograficznym górnictwa na obszarach objętych

jego driałaJlnością. W 1897 ·r. ~esz·edł ze słu21by administracyjnej do

wyższej UCZ€iD, obejmując w Szko-le Politechnicznej we l.Jwow.i.e sia-

no~ profesora encJ71kil.opedii g6mictwa, głębokich wiereeń i eksplo-·

. atacji nafty. W politechnice pozostawał aż do śmierci w połowie maja 1925 T. Jego w;'Oczysty pogrzeb 1 w dniu 19 maja tegoo roku zgromadził:

tłumy osab, oddających hołd patriotycm.ej działalności Syroczyńskiego

w czasie powstania styczniowego i w pómiejszych 'latach pracy we Lwowie, oraz wychowarnlków polirtechmki, wśród których zyskał dużą popula1'!Ilość.

W czasie niemal trzydziestoletniej pracy w politechnice profesoT Sy-

raczyński, prócz zajęć d~ycmych, wykładów i ćwiczeń ze studen- tami, koDJtynuawai pracę w zakresie górnictwa i badania naukowe oraz

brał czynny udział w działaniach arga!IliizacY1nych dotyczących lOOuiki.

W 1904 r. wybrany został !rekrtorem Politechniki LWOIWSkiej, a w !1atach 1910-1912 zabierał głos w dySkJusji nad uiJworzeniem w Galicji wy±szej uczelni g6miczej {L. Syroczyń8ki, 1910, 1912). Repr,ezentował pogląd, iż:

ba:rdziej oe\lowe 'byłoby sUworzenli.e samodzielnego wydziału górtniczo-hut- niczego w Politechnice Lwowskiej, niż powoływanie odrębnej uczelni w tym zaikresie w Kirakowie. Pogląd :ten nie był opaTty jedynie na po- czuciu lokalnego patriotyzmu. Syroczyński dostrzegał mniejsze trud-

ności w reallizacji, jakie jego wersja stwarzała w !Warunkach Garl!icji,.

ściśle związanej z mOlI1a.['chią austro-węgierską. Rzeczywiście, projekt Alka:demii Górniczej w Ka'akowie wdało się zrealizować dopiero po od-

zyskaniu niepodległości w 1919 ir. _

Tak, w bardzo ogólnym zarysie, pneldstaJWiały się dzieje życia i pracy zawodO!Wej Syu-oczyńskiego, a jak wJ71g·lą·da d'Orobek na palu nauki?

Bibliografie geologiCZlIle (R. FI1eszarowa, 1958, 1966; S. Czamieciki, Z. MaJr- tini, 1972) wymieniają 20 pu'bl:i.!kowanych jego prac i artykułów, głów

nie o tematyce z pogIl'aIIlicza geologii górniczej li. górnictwa. Prócz nich

ogłosił wspomnienia z okresu studiów w Kijowie (L. SyToozyński, 1914),

niewielką broszurę o pOIWIStarniu styczniowym (L. Syrr'OCzyński, 1923) i kilka jeszcze artykułów wiążących się z tym .okresem jego życia. W bi'blio- grafiach nie zostały wymienione 2 jes~ze jego publikacje związane z za- gadnieniami geologicz.nlO-górniczymi: wykład o rozwoju górnictwa w Ga- licji (L. SyroczyńSki, 1898) i przemów'rienie z 1904 T. przy 'Otwarciu roiku.

szkolnego w Politechnice Lwowskiej (Rrzemówienie J. M. Rektora ... , 1904).

Tutaj interesują nas przede wszystkim prace Leona S~oczyńskiego ty-

czące geoiogii. Pierwsza z nich zalWiera wyntiki badań geologlcZIIlych zło

ża węgla w Gro·dnie Dolnej, a oipublikolWana została IW T. 1877, w któ- rym Syroczyński zrezygnował ze stanowiska kierownika tamtejszej kopalni. W Toku następnym wygłosił odczyt i wydrukował w Kosmosie

artykuł o mapie gÓl'lIliczo~zemysłowej. Zagadn:ienia krartogram geolo- gicmej dwuIkrotnie pojawiały się w jego publikacjach. W 1873 T. przed-

stawił obszerne uwagi Q dwóch arkuszach, dbejmujących tereny Galicji.

mapy geologriCZlIlej Austrii zestawionej przez~r. Hauera. Następnie umieś

cił w Kosmosie ar'tylkul Q geol'Ogiczno-przemyslowej karcie kopalń i źró-·

deł nafty i wosku ziemnego w Galicji WJraz z wykonaną w 1881 r. mapą

1 "Pogneb Ap. Leona SYToczyilsktiego". Slowo PolBkłe z dnia 20 V 1925 r. Lwów.

(4)

obejmującą obsz,ary śrOKikowej i wschodniej Galicji: od Klęczan koło

Nowego Sącza po Zalbie na południe od Kołomyi (L. SyroczyńSki, 1884).

Z pozostałych tpUlbliJkacji większość uraktuje o zagadnieniach geologicznych i górniczych ga'licyjski'eh złóż bituminów oraz o wierceniach

związanych z poISZukiwaniami ty'Ch złóż. Zagadnienia te były Syroczyń

skiemu szczególnie bliskie, wiązały się ściśle z zaik!resem prowadzonych

przezeń wykładÓiW. Poza :tym pisał o lropa·]ni soli potasowej w Kałuszu,

a IW kilku artykułach prrzedstawii.ł wy:niil.ci obs€!l'Wacji prowadzonych za-

granicą, w 1884 r. w czasie wyciec7lki na kaukaskie zma naftowe i w 1896 il". !na geoiI.ogiCZiIlo-górniczy kongres w Peszcie.

Z za.gaidniień tyczących ~ganizacji życia naukowego, prócz wspom- nianych już dwu artytkułów w spraJWie utworzenia wyższej szkoły gór- niczej, odnotować mcleży jedną jeszcze jego publikację. Jest to projekt, przedstawiony przez Syroczyńsik.iego na VI Zjeździe LelkaTZy i Przyrod- ników Polski'Ch, stwoil"Zenia w Ga!licji sieci powiatowych muzeów geoilo- gicznych (L. Syroczyński, 1891). Projekt pr:zewirlywał utworzenie 24 takich zbiorów we !WSzystkich miastach rporwiatorwych. Został przyjęty pil"Zez Z'jazd, ale nigdy nie udało się wprowadiić go w życie. Pr6bę reaiJ.izacji takiego powiaJtoweg.o muzeum goologicm.ego w Chrzanowie przedstawił

w 'kilka latp6źniej Karol RoliJ.e (1898).

Próczpr:ac oryginalnych wydał rÓlWln.ież Sy:roczyński. w 1879 r. prze-

kład populamej broszury Dawilda Page o zastosowaniu geologii w róż

nych dziedzinach żyda.

W dągu całej działalności zawodowej Syr.oczyńskiego interesowały

nie ty}ko problemy n;aukOlW'O..Jbadawcze, ,techniczne i ekonomiczne. Przez

cały ten ponad piię6dziesięcio'^le1mioklres śledzić można w jego publikac- j,ach również myśli i uwagi o znaczeniu tych badań dla rozwoju ży'Cia

narodu. Pod tym kątem widzen!ia ipaJtrzy zarówno na projekt tworzend.a uczelni górniczej, jak organizacji sieci muzeów, czy też możliwości roz- wojowe poszczególnych gałęzi górnictwa. Nuta ta 'brzmi również w jednej z pieI'IWSZych jego publikacji - rozpralWCe o geologicz;no-przemysło

wej mapie kraju.

Referat swój i :rękopis malPY przedstawił Syroczyński na zebraniu TOM"arzystwa Przyr.odników we Lwowie, w którym wzięło udział 31 osób w dniu 12 lutego 1878 r., a więc zaledwie w rok po objęciu :stanowiska w Wydziale KrajOIWym. Uchwycenie obrazu statystycznego cak>ści pa'o- duikcji mineralnej maju i opracowanie me!tody kartogreficznej dla przedstawienia :tego mgadnienia stanowiło zatem piel"W'SZą jego poważną pra-

cę na tym stanowisku. Na początku referatu om6wtl.ł poprzednie pr6by tego rodzaju i stan dorobilru kartografii górniczo-przemysłowej w Ga- licji. S1;jwierdził !brak jalkiejkoliwiek !kartograficznej publikacji w tym zakresie :i fragmentaTY'CZność rę1ropiśmiermych opracowań podejmowa- nych przez ruektórych praoowtn~ków administracji, jak dr R. Weigel z Krakowa i Bodoński ze Lwowa. OpiI"acOiwania ;t'e nie ty.lko obejmowały

stosunkoworuerwieilkie obszary okIręgów poszczególnych izb handlowych, ale podobnie jak opisowe sprawozdanie staI1CJlSty gónnd,czego H. Wachtla

uwzględniały dane odnoszące się jedynie do produkcji minerałów tak zwanych zastrzeżonych. Nie podawały informacji ani o kopa'lnictlWie nafty i wosku, ani też o. kamieniołomach, cegielniach, czy też miejscach wydobywania !kruszywa.

(5)

Leon Syroczyński i początki kartografii surowców mineralnych 199

Dla wyIlronaInia swego opracowania kartograficznego sięgał więc Sy-

roczyński rÓWlnież do W1Szeilkich d!nnych dostępnych mu ŹTódeł. Wyko-

rzystał puJblikowane geologiczne prace naukowe wydawane głównie przez

A'kademię Umiejętności. Podjął też ogromną pracę ankietową, zbierając interesujące ,go dooe z poszczególnych powiató!w za pośrednictwem sta- rostw i wydziałów Tad powiatOiWych. Tą drogązgI'lOIIladzi.ł, zapetwlIle nie caNwwicie kompletiny, ale ogromnie bogaty i nieporównywalny z uzy- skJIwanymi uprzednio, malteriał wOirmacji, który następnie przedstawił

w ohrazie kartograficznym.

Oryginał malPY Syroczyńskiiego nie zachował się. O jej fO!l'lJllie i 'treści sądzić możemy z ,wiadomości o tym zawartych w: artykule z 1878 T. oraz, przez por6wnanie, z jedynej pUl1:ilikowanej przezeń mapy o podobnym z'akresie, ogłosronej IW 1884 r. PieTIWSZą, nie zachowaną mapę wykOiIlał Syroczyński na podkłaidzie artkiuszy austriackiej mapy sztahu general- nego w skaJi 1 : 200 000 wydanej w Wiedniu. Treść zaś przedstawił przy pomocy 12 znaków konwencjonalnych, ukazanych na załączonej do ar-

tykułu tablicy litografOIWanej, 'Oraz ikJ()i}oru wzgllędnie dwu kolorów, które

określały dOkłaidniej charakter kopaliny i wiek g,eologiczny utwarów,

IW jakich złoże występuje (taJbl. III). Pierwszy 'był wyill1iieniony na tablicy, druga dostoso.wa!IlY do schematu oznaczeń haTW!Ilych wydzieleń stra- ty;gTaficznych, stosowanego przez wiedeński Instytut Geologiczny.

Syroczyński zrezygnował z przedStawienia na mapie danych o wydo- byciu kopa'liny" Nie było to możliwe ze względu :na og,romne zrÓŻlIlicowa

nie rozmiarów wydobycia. ZapOiWiedział jednak podjęcie takiej próby w przyszłości dla rposzczegÓllnyt!h grup eksploatowanych sikał i mine-

rałów.

Realizację tej zapowiedzi stanawiwłaŚIlie mapa wydana w 1884 r.

Jest to up1"oszcrona wersja mapy wydobycia naiIty i wosku ziemnego na terenach środIlrowej i wschodniej Galicji w skali 1: 300 000, przed- stawionej we wTzeŚIlli.u 1882 T. na wystawie w Przemyślu. Autor ^IWwer- sji drulrowanej zmodyfikował proj~ktowane znaki konlwencjaiLne, ozna-

czając kopa:lnie znakliem czaTillego ,punktu, a wiE?k geologiczny, ze wzglę

du na niemożność użycia barw, wyTażając przez rozmaite :nachylenie kreski lub d!wu kresek przecinających rten punkt. Dodatkowo natomiast

prz,edstawił roz'lIliiatry 'OIbszaru zajętego przez· kopalnię pł"Zy pomocy liinii poziomej d T,ozmiary wydobycia ~opaliny w postaci linii pionowej, wy- prowadzanych 'z punktu symbolizującego poszczególną ~opa1nię. W za-

kończeniu tych ,linii umieszcZOlIle są mpolWd:ed:nie cyf'ry. Ten sposób przedstaJWie.nia daje wpmwdzie możność zapo7lIlania się ~ odpowiednimi pammetrami poszczególnej kopalni, ale w ca~ości obraz kartograficzny jest ,mało przej!l"zysty.

Truclinona rp<>dBtaIw'ie mapy drukowanej sąldzić o waloll'ach pie1'lWSZ€j ogólnej mapy Syroczyńskiego z 1878 T. Siporządzolna !była ona ^WZ'IlaCZ- nie wi~kszych ,roomiaTach i ja!kkołwiek zalkres oznaczeń był nierównie obszerniejszy, to rezygnacja z danych o obszarze kopalni i wydbbyciu

czyniła zapewne mapę bardziej czytelną. Ta 'Pierwsza w dorolbku kartograficznym SyroczyńSkiego mapa zasługuje na uwagę z j-ednej . jeszcze przyczyny. Autor podjął tu przedstawienie wSzelkich grup kopalin uży

tecznych, jakie podówczaseksploatow:ano, .a wśród nich surowców skalnych takich, jak: kamienie ciosowe używane w ~biarstwie i 'budow-

(6)

nictwie, różne gatunki glin i kruszywa. W dawniejszyeh opracowaniach kopaliny te wzbudzały mniejsze zainteresowanie i przedstawienia kartograficzne na ogół ich nie uwzględniały. Z tego wł,aś.nie względu mapa

Syroczyńskiego naj zupełniej zasługuje na rangę pieI"M!zego kartograficznego przedstawienia wyStępowań różnych surowcóW skalnych na roz-

ległych terenach jednego z zaborów - Galicji.

Ja!k przedstaJwia się miejsce tej mapy na linii rozwojowej polslkieJ kartografii geologicznej? Sposób ukazywania na mapie występowań róż

nego rodzaju 'Kopalin użytecznych przy pomocy znalków - początkowo al- chemicznych, a następnie różnego rodzaju uproszczonych znaków konwencjonalnych - posiada ibard:2'lO dawną tradycję. Tak na 'Przykład na.

mapie starO'Stwa spIsklego z I polowy XVIII wieku, wykonanej przez Floriana Czakiego pojawiają się oznaczenia kopalń oraz hut żelaza i mie- dzi przy pomocy znaków stanowiących alchemiczne symbole tych me- tali wywodzące się zastrołogicznych oznaczeń planet {taJb. IV). Podobnie oznaczone zostały występowania rud srebra i ołowiu na mapie woje- wództwa krakowSkiego wykonanej przez Teodora Stanisława Kurowskie- go Ż 1797 r., jak również na innych ówczesnych mapach polskich i ob- cych.

Pierwszy w języku polskim projekt przedstawienia zagadnień geolo-

giczno-górnic~ch w formie odrębnych map ogłosił w 1787 r. Józef Kro- mer "geometra przysięgły J. K. M." Stanisława Augusta (S. Czarniecki, 1970). W obszernym artykule (J. Kromer, 1787) omawia on korzyści, jakie uzyskałby kIraj z wykonania mapy ukazującej rozmieszczenie i zasoby surowców naturalnych. W tym zakresie można śmiało 'llznać go za pre- kursora myśli podjętej niemal w sto lat później przez Syroczyńskiego.

Na mapie geologicznej Polski Staszica, wydanej wraz z Ziemiorodztwem Karpat6w W 1816 r., wśród znac2mej licZJby blisko 200 oznaczeń cyfro- wych jest wiele dla występowań różnych kopalin użytecznych. Odno-

szą się one jednak głównie do występowań minerałów, a nie do miejsc eksploatacji,czy też eksploatacją nie objętych złÓŻ użytkO'wych. Przy tym niewielka dokładność mapy i oznaczeń nie na2lbyt pozwala na prak- tyczne wykorzystanie zawartych w niej informacji pod kątem eksploatacji żłóż.

W następnych dziesięcioleciach alba zakończone klęSką powstania i to-

warzyszące im represje nie sprzyjały zajęciom takim, jak: kartograficzne opracowanie bogactw naturalnych. Projekty Kromera poszły całkowicie

w zapomnienie, a wezwania Staszka realizowane były głównie w zakresie prac naukowych nad rozpoznaniem budowy geologicznej ziem polskich (tabl. V). Zagadnienie'm kartograficznego przedstawienia złóż

kopalin użytecznych, poza Dąbrowskim Zagłębiem Węglowym, któregO'

mapę geologiczną wykonał w 1856 r. Jan Hempel, i źródłami mineralny- mi Galicji, które w 1862 r. zestawił na specjalnej mapie Teofil Żebrow..,.

ski, na ogół się nie zajmowano. :mnia!na nastąpiła dopiero w siedemdzie-,

siątych latach XIX wieku. W 1871 r. A. Alth opublikował mapę źródeł

solnych i naftowych Galicji i BukO'winy w skali około 1 : 300 000. W dwa lata później, w wydawanej od 1873 r. w Warszawie Encyklopedii Rol- niczej, prócz map geologicznych poszczególnych zaborów umieszczona zo-

stała "Mappa gór południowo-zachodniej części kraju", na której przy pomocy znaków umownych przedstawiono występowania niektórych ko-

(7)

Leon Syroczyński i początki kartografii surowców mineralnych 201

:palin użytecznych w Górach Świętokrzyskich i na Wyżynie Krakowskiej.

Jak z tego przeglądu widzimy, inicjatywa Syroczyńskiego, jakkolwiek .mo2m.a by się dopatrzyć dalekich jej związków z osiemnastowiecznym projektem Kromera, nosi cechy wyramej oryginalności pomysłu li /Wyko- nania. Elementem szczególnie ważnym w opracowaniu profesora Poli- techniki Lwowskiej jest wprowadzenie, ^wśródprzedstawionych na mapie

złóż kopalin użytecznych, równi~ całej grupy kopalin określanych jako .surowce skalne, a więc rozmaitego rodzaju skał stosowanych w ibudow-

nictwie i jako ^kamieńdrogowy, różnorodnego kruszywa i glin. Do na-

leżytego ukazania tej grupy kopalin zdawał się Syroczyński przywiązy

wać duże znaczenie. Przewidział dla nich ^aż8 ^spośród12 wprowadzonych znaków konwencjonalnych.

Jeśli by nawet z należną ostrożnością podejść do poglądów współ

czesnego krakowskiego uczonego (A. Bolewski, 1977), iż kopaliny te dopiero ipO II wojnie światowej uzyskały rangę złóż, pewnym jest, ile w ok- . resie, gdy Syroczyński mapę swą wykonywał, nie były one jeszcze szcze- gólnie cenione. Dopiero później, w miarę wzrostu potrzeb budownictwa, roibudowy sieci drogowej i gałęzi przemysłu opartych o nie, surowce te

nabierały stopniowo coraz większego znaczenia. Rosła potrzeba rozpo- znawania ich ^złÓŻi konieczność dokładniejszego przedstawienia tego za- :gadnienia w formie kartograficznej. Profesov Politechniki Lwowskiej LeOn

Syroczyński był pierwszym autorem, który przewidując wzrost znaczenia tych surowców przedstawił je również na swej mapie górnicro-priemysło

.wej Galicji. Posłużył się wprawdzie częściowo starą metodą ZIlaJków konwencjonalnych, ale opracował nowe, oryginalne symbOle w większym stopniu przemawiające do wyobraźni studiującego mapę. Syroczyński wyka-

zał więc dużą zdolność przęwidywania; jego ^zasługąjest wskazanie kie- runku prac i ich 'zainicjowanie. W późniejszych latach swej pracy zawodowej problematyką kartograficzną już się nie ^zajmował,dalszy ^zaś rozwój tej gałęzi kartografii geologicznej determinowały potrzeby rozwi-

jającej się eksploatacji różnych typów surowców.

Wydaje się, że rolę Syroczyńslciego w dziejach polskich nauk geologicznych najwłaściwiej określić by można, jako typową działalność przed- stawiciela staszicowskiej postawy w geologii. ^Służyłnarodowi, a przez naród rozwojowi człowieka, pracą swej ^myśliw zakresie, jaki ^ukształ

towały jego zainteresowania i doświadczenia. Zajmował się problematyką

z pogranicza geologii, górnictwa i ^zagadnieńgospodarczych. To ^zwróciło jego· uwagę na potrze'bę kartograficznego ukazania zasobów kopalin, a szczególnie nie docenionych uprzednio surowców skalnycn. W wyso- kim stopniu posiadł świadomość roli, jaką mają w społeczeństwie do

spełnienia naukowe badania geologiczne. Przechodząc od pracy praktycz- nej do zajęć w uczelni przedstawił w 1898 r. swe poglądy w tym zakresie na tle ^rozważańnad rozwojem galicyjskiego górnictwa w latach 1848-

1898 (tab!. VI). .

Pisał: ... "znalezienie nowych minerałów użytecznych, a osobliwie no-

\Vych łożysk minerałów użytecznych i zdolnych do odbudowy t.j. do

użytkowania, zawdzięczamy wielkim postępom geologii naukowej, geolo- giizastosowanej i nauce głębokich wierceń". (L. Syroczyń.SJki, 1898, str. 8-9). Dostrzegał duże znaczenie szkolnictwa górniczego i korzyści wy-

pływające z badań teoretycznych: "Równie charakterystyczną cechą roz-

(8)

woju górnictwa w ciągu ostatniego pięćdziesięciolecia ... , jest usystema- tyzowanie wiedzy i nauki górniczej, urządzenie wyższych górniczych

zakładów nau'kowych ... ", a dalej: "Cechą wieku naszego, osobliwie dru- gi.ej jego połowy jest to przenikanie się pracy umysłow~j i wiedzy naukowej, jest tak ścisły ich związek i połączenie, że nie tylko kaźdy postęp

nauki, każda jej zdobycz znajduje zaraz zastosowanie i że niejeden za-

kład przemysłowy część swych zasobów i swego personelu poświęca na

ściśle naukowe badania, ale że zadania naukowe oceniamy wedle korzyści.

ja'kie prZynieść mają, a wedle naukowych pojęć i metod ksmałtujemy przemysł, jego narzędzia i przyrządy, jego metodę". (loc., str 10-11).

Rozważania swe !były żomierz powstania styczniowego, podejmujący

zadanie wychowania młodzieży, które miał pełnić a:ż do końca życia, za- my'ka takimi myślami: "Postęp i dobrobyt ludzkości zależy bardziej od postępu wiedzy i rozumnego jej zastosowania niż od władzy państwo

wej i zmiennej woli politycznych ciał. Dla dobra człowieka ~robiła Umiejętność więcej niż najliczniejsze korporacye pracowników, najpo-

tężniejsze syndykaty i najdokładniejsze przepisy. Et nunc discite, aspel,..

nicie swój obowiązek wobec Ojczyzny i społeczeństwa". (l. c., str. 12).

Tak widział L. Syroczyński rolę nau'ki w procesie kształtowania i roz,..

woju cywilizacji'.

ZespÓl Pracowni

Zakładu Nauk GeOlogicznych PAN KTaków, ul. Senacka 3

Nadeslano d!n1a 8 WI!Ześnta 1978 r.

PISMIENNICTWO

ALTH A. (1871) - Pogląd na źródła solne i naftowe, tudzież na warzelnie soli kuchennej w Galicyi d Bukowinie. Sprawozdanie Komis. Fizjogr. AU, !l, p. 49-93. Kl"ak6w.

BOLEWSKI A. (1977) - Z drogi do Poczdamu. Kraków.

CZARNIECKI S. (1970) - Próby organizacji /polskiej służby geologicznej przed utworzeniem Państwowego InSltytutu Geologi!cznego. Kwart. GeoL, 14, p. 226- 243, nr 2. Wamzawa.

CZARNIECKI S., MARTINI Z. (1972) - Retl"ospekttywna Bi'bli()grafia Geologicz- na Polski. Uzupełnienia. Inst. Geol. Warszawa.

FLESZAROWA R. !(1958) - Retrospektywna BibUogra:ffi.a Geologicma Polski. Cz. I.

z. 2. Inst. Geol. Warszawa.

FLESZAROWA R. (1966) - Retrospektywna Biblii.ografia Polski. Cz. II, z. 1. Inst.

Geol. Warszawa.

KOZŁOWSKI S. (1970) - Kartografia surowców skalnych. Biul. Ins!t. Geol., 24a.

p. 5-54. Warszawa.

KROMER J. ~1787) - Uwagi okazujące łatwość gruntowną w otworzeniu Ojczy- stych Kopalń, Warzelni, Manufaktur i Transportów, oraz p<>dające sposób do udziałaooa Mappy Geometryczno-Geograficznej d Fizyczno-Naturalnej Kraiów PoIsklich, napisane przez Józefa Kromera Polaka. Pam. Hist.-Polit"

p. 1051-1076. Warszawa.

(9)

Streszczenie 203

---

PAGE D. (1879) - Zastosowanie geologii do rolnictwa, budownic'twa, inżynierii

specjalnej i górn'ic'.Zej, hutnictwa, ceramdki, medycyny, farbiarni, wyrobów chemicznych, sztuk, przemysru, malarStwa li jubilergtwa z upowamienia au- tora na polski przełożył i do potrzeb kraju zastosował Leon Syroczyński.

Lwów.

PRZEMÓWIENiE J. M. REKTORA SZKOŁY POLITECHNICZNEJ prof. Leona

Syroczyńskiego przy 'Otwarciu rOku sZkolnego dnia 12 października 1904.

IJw6w 1904. Odb. z Czasopisma Technicznego.

ROLLE K. (1898) - PQ'Wiia,towe muzea geologiczne. Czas. Techn., 16, p. 227-228, 236--238. Kraków.

SYROCZYŃSKI L. (1873) - Geologiczna mapa Galicyi. Przew. Nauk. Liter., l,

ip. 123-126.

SYROCZYŃSKI L. (1877) - O kopalni węgla w Grudny dolnej. Kosmos, 2.

p. 6~3. Lwów.

SYROCZYŃSKI L. ~1879) - O geologiczno-górniczej i górniczo-przemysłowej map-

!pie kraju. Kosmos, 3, p. 55-61. Lwów. (OcIbilika:sS. 7, ,tabl. 1. Ty1tuł posiada jedynie odbiltka, bowiem w rocznlklu Kosmosu streszczenie referatu

nie' jest OIPatrzone tytułem. W: R. Fleszarowa - Retrospe'kty:wn'a Bibliogra-

fia Polski. Cz. II, z. 1, p. 362; tytuł Itej pra1cy jest podany błędnJie.

SYROCZYŃSKI L. (1884) - Objaśnienie mapy geologkzno-przemysłowej kOfl)alń

i źródeł naflty li wosku ziemnego w Galicyi w roku 1881. Kosmos, 10, p. 22-- 25. Lwów. W: R. Fleszarowa - Retrospektywna Bibliografia Polski. Cz. II, z. 1. p. 362; tytuł ten jest podany w odmiennym brzmieniu.

SYBOCZYŃSKI L. (1891) - O urządzeniu mineralogiczno-geologicznych zbiorów w miaStach będących siedzibą władz powiatowych w Galicy1, Dz. VI Zjazdu Lek. Przyr., p. 12-43.

SYROCZYŃSKI L. (1898) - GórMctwo w Galicyi przed 50-ciu laty a dziś. Lwów.

SYROCZYŃSKI L. (1910) - WY:Zsza szkoła górnictwa w Galicyi jej potrzeba i organizacya. Lwów.

SYROCZYŃSKI L. (1912) - O ip'Olską wyższą szkołę górniczą - gdZie i jak ją założyć? Lwów.

SYROCZYŃS'KI L. (1914) -: Z przed 50 lalt wspomnienia b. studenta ikijowskiego Uniwersyltetu. Wyd. 2. Lwó.w.

SYROCZYŃSKI L; (1923) - Styczniowe Powstanie a niepodległość Polsk:i. Lwów.

CraHHCJIaB ąAPHE:QKH

JlEOH CLIPOllUHCKH H HA'lAJIO KAPTOrPA~HM MHHEPA.JILHOrO

CLIPMł B nOJlbIIlE

Pe3lOMe

B 1979 ro,ny JlCIIOJIHBTCJI 100 JIeT C MOMeHTa Ony6JIBXOB8.HWI OCROBBLIX IIOJIOxceRHil: nmr

IICpBOil: IIOm.cxOil: KllpTLI MlłHepa.m.Roro Chlp:&JI. 3TH IIOJIOXCemu Ony6JIBXOBaJI JIeoR Cr.tpO'łRIICnł

(1844-1925) - reOJIor H ropR'Jd IIalpHOT.

(10)

"

B ~eRTeJIhHOCTII Cbrpo'lllIlCKoro 60m.myIO pom. mpaJIl![ BOnpOChl }"IeTa H xapTorpa(ln .cLtp.bg; OH TPe60BaJI B3):\aHWI ,,rOPHo-reoJIOI'H'lecKOii: H ropHo-npOMLIIIIJIe:HHoii:" xapn.I crpa.m.I.

MM 6.bJJI pa3pa60TaR OpHI'IIH3.JIb1ILI MeTO~ Dpe~CTaBJIeHHg Ha xapTe 06lII11PHOrO co~PXamm .C.bJP.&eBoro xapaxrepa. OH 'l3.CTH'iH0 OcyID;ecTBHJI CBOH HaMepeHHSl, BLIIIYCTHB B 1884 rollY C.bJP.&e-

Byro Kapry, DOCBmn;eHHyro HetPTH H 030KepHTy. JIeoH CbrpO'lllIlCKH OTJllI'fHO DOHHMaJI, Kaxoe 3Ha'leHHe ~ Pa3BHTHSI CTpaHLI HMelOT np06JIeM.bI MHHeplUI.bHoro C.bJP.b1l. MHoro JIeT OH pa60TaJI 1'0Pll&lM mDKeHepOM B a)J;MllB1lCTpaTHBHOM annapare BO lliBOBe, a n03,D;Hee 6.bJJI npeno~a

"TeJleM ITOJIHTexIm'leCKoii: lIIKOJI.bJ TaM lKe. B CBOBX pa60Tax OH 06p~cg K H.neSIM H. KpoMepa, ()THocmIJ;HMCg K 1787 r., XacalOID;II.MClI opraHll3lUl;lDl reOJIOrO-nOHCKOB.bJX, xapTorpatPH'lecKHX iH ropH.bJX pa60T.

ClIellYeT OTMeTHT.b, 'iT0 B ITom.me O'leH.b PaRO 6.bJJI0 noHSITo H o~eHeHO 3Ha'leHHe C.bJP.&eB.bJX np06JIeM. IT03~ee. O~O, He Bcer.n.a HMeJIHC.b YCJIOBHSI ~ Pa3BHTHSI 3THX BOnpOCOB. H renepl>

. .anyam.H.bIM SlBJISleTCg lIIIIPOKHii: H nepcneKTHBm.llI: no.n;xo~ K C.bJPI>eBLIM npo6JIeMaM, TaB: KaK .nOHHMaJI BX JIeoH CMP0'iHHCKH.

Stanis!aw CZARNIECKI

LEON SYROCZYNSKI AND THE BEGINNINGS .OF MINERAL RAW MATERIAL MAPPING IN POLAND

Summary

The year 1979 marks the 'bundreth anniversary of the publication of the mapping princilples to the first Polish map of mineral raw materials. The principles have been published by Loon Syroczyfrski. (1844----1925), geologist and devoted patriot.

In his worik, Leon SyI"OCzytiski. paJid much attenltion to the problems of raw materials docuIInenta1Jion and mapping. He stressed the need for a geological- -mining and a mining-industrial map of the country. He worked out an 'Original

method 'Of presentation of a large body of raw material data in ,the fomn of a map and partly ddssdminated his ideas by pUibl!ishing a raw material map concerning oil and earth wax occurTeIllCes in 1884. Leon Sy'roczytiski was fully aware of the Iim- portance of raw material problems in the general devel'Opment of the country.

He worked as a mining engineer for seveTal years in a Coumry Depal'ltlIllent in Lvov and subsequently as a professor at the Poly technical SChool in that t'Own.

His works were carried out in accoroance with J. KromeT's ddeas of 1787, concerning 'Organization 'Of geol'Ogical"'Prospeciting, mapping, and mining works.

It sh'Ould be stated that the imJportance of the problems of raw material basis were understood and correcltly evaluated relatively early in Poland. In later pe- riods Ithe conditions were not always favourable for the utildzati{)n of these ideas.

The question of raw materials should still be consi'dered within a wide :perspective, similarly as Lean Syroczyti&ki did it.

(11)

Kwart. geol., nr l, 1979 r. TABLICA I

Leon Syroczyńslci, fotografia z okresu s:tudi6w w Uniwersytecie Kijowskim Leon Syroczyński, photograph from the times of his studies at the Kiev University

Stanisław CZARNIECKI - Leon Syroczyński i początki kartografii surowców mineralnych w polsce

(12)

P.rdesor Leon Syroczyński, fotografia z pierwszych lat pracy zawodowej Professor Leon Syroczyński, photograph from the first years of professional

work

Stanisław CZARNIECKI - Leon Syroczyński i początki kartografii surowców mineralnych w Polsce

(13)

Kwart. geol., nr l, 1979 r. TABLICA III

Tablica znaków użytych przez 'Leona ISyroczyńskiego n.a mapie geologiczno-gór- niczej i górniczo-przemysłowej z 1878 r.

Ta'ble of symbols used Iby Leon Syroczyński on the geological-m1ning and min- ilng-industry map from 18718

Stanisław ~ZARN1!ECKI

w polsce

Leon SyrQczyński i ^początkikartografii surowców mineralnycl1

(14)

--,--_.

i

UrDU .Ii Tu.- mo" niluJ -:P ",i .: u nr. '7' .. '''.;>'"

Ó·.:1'iy" .:urf. -:II"!!,'" .Ruten.ie"

O JJ,,",Ui .:bl;-il)~. d r.,.""hż..

6-

..LrGU

o ::P"j'i /t.,,~ 7;"!F'" ~0

"o o CI .:JJ"rnuJ r~(u.O.:-

~ I'l' 2~rI'; tJffieiTl4 CU.Lri tJ#&uuz.

tl' ~rri ::Po,uT14(!.

~ ;FpJ.n.c .C1fR.r ... · .,+ :I4Plfrn.e.

J{#,ut! ...

Go Cerm.a.ru:e

., J""'':' , ... " ? !

Q9 ,

I.

Ozna·czeni-e kopalń i kopalin na mapie SItarostwa S.piskiego z około !l'i160 T. we-

dług 'Franciszka Floria'Ila Czaki

Symbols of nnn,es and deposits used <m the map of Spisz Distr-ict from about 1760 according to F'ranciszek Florian Czaki

Stanisław CZARNliECKI - Leon Syroczyński

w Polsce

początki kartografii surowców mineralny c/'

(15)

Kwart. geol., nr l, 1979 r.

\

Ohre'll Cudow./!y Hate'l Szlrlan./lćl

Kru/ż et" Z/ "ta Krukce J'rehrćl

Kruuce Cv.ny

v '-'

kufice M't"d"i Krufice ielua

Krlluce. 010 wiu

G".l :f K0l'e'PlYMu

'Go~y

(ynobra

(;().ty

Bn/lUlU

G"ry ,f./'arc~~

Zupy S"hlt"

I ,

hc'lZ,..lll

e Win{y . Krufa

cewi"

jJll/vn _..,

Buta.MfeJz:i Huta 2eL'lza

TABLICA V

---._---_ . _--,----

JnUlgt> mirllcl~Jt!~~

Vi!rre.r.i~ ^.J"

Min~ libr

h/me d'Al-S't'flt .Mine dEtćUn

Kme de Clu'vre

MIDi" de Fel'

Mine de P]0111b

.Min

^t"'

d

^t'

VL't.rz 'o l

M.jD~ de C.luabre Mine d.i1JUll

Jrfine J-e ,l'oy/i'e

,salin es

Jj~Un.J·

Eaux Minera/es Moulin

Pc1p«eril'

, .

Forgc

^{II CWV}^.^l'f"'

,

ft:''' . F()rs~

a P'rr

Objaśnienia znaków na Występowanie różnych kopalin użytecznych w Atlasie Królestwa Polskiego (Warszawa, 1827 r.) według Ju'liusza KoJ.berga

Explanations oi symbols oi occurrences oi var-ious mirneral raw deposits in the Atlas oi the Polish Kingdom (Warsaw, 1,827) accordirng to Juliusz Kolberg