Sławomir Ślaski
Praktyczne zastosowanie metody
"studium przypadku" w odniesieniu
do osób uzależnionych od alkoholu
Studia Psychologica nr 1, 81-96
M
E
T
O
D
Y
SŁAW OMIR ŚLĄSKI
Studia Psychologica UKSW 1 (2000) 1
PRAKTYCZNE ZASTOSOWANIE METODY „STUDIUM PRZYPADKU” W ODNIESIENIU DO OSÓB
UZALEŻNIONYCH OD ALKOHOLU
W artykule tym przedstaw iono kilka definicji i opisów m etody „indywidualnych przypadków” spotykanych w literaturze przed m iotu, gdyż - jak podkreśla wielu badaczy i praktyków - jest to podstaw owa m etoda pracy każdej służby społecznej (Zabrodzka, 1960).
N astępnie na bazie m etody studium przypadku zostanie przed stawiony praktyczny opis konstruow ania program u pomocy osobie uzależnionej od alkoholu.
1. WYBRANE DEFINICJE
M etoda „studium przypadku” pow stała w U SA w latach dwu dziestych naszego stulecia. Stworzył ją W. Healy, który badał indy widualnie nieletnich przestępców. Twierdził on, że wprowadzone indywidualne badania m ają jedynie pom óc w stawianiu diagnozy i określać prognozę zachow ań na przyszłość. Sądził, że najbardziej efektywna pom oc osobie w kierunku likwidacji zachowań przestęp czych pow inna obejm ować oddziaływania na osobowość i środow i sko. Z daniem H e a ly 'eg o w całej problem atyce przestępczości naj ważniejszym ośrodkiem zainteresow ań pow inien być zawsze spraw ca czynu przestępczego.
W latach późniejszych naszego w ieku teorię „studium przypad k u ” zaczęto socjologizować, ukierunkow ując praktykę indywidual nych przypadków na ulepszanie społecznego środow iska człowie ka (G órski, 1986). Ten tok myślenia reprezentow ała w Polsce okresu m iędzywojennego H. R adlińska (1961). W swojej koncep cji łączyła ona socjologiczny i psychologiczno-terapeutyczny aspekt m etody „studium przypadku”. U w ażała, że przyczyn ludz
kich trudności życiowych należy szukać przede wszystkim w w adli wym oddziaływaniu środowiska. Już wtedy dostrzegała i p o d k re ślała konieczność pracy nad korzystną dla człowieka zm ianą jego środowiska.
O becnie stosując m etodę „studium przypadku” zachowuje się wszystko to, co wartościowe w teorii i praktyce W. H e a ly 'eg o i jego europejskich kontynuatorów , a jednocześnie dostosowuje się do współczesnych potrzeb związanych z rozwojem psychospołecznym człowieka. Jak zauważa O .K ondas (1984, s. 158) m etoda „studium przypadku jest w praktyce psychologicznej regułą”. Stanowi ona podstaw ę każdej pracy klinicznej, ponieważ obejm uje szerokie i w ielostronne inform acje o pacjencie.
Z m etodologicznego punktu widzenia studium przypadku „jest m etodą badania, w której dążymy do możliwie wszechstronnego opisu zbiorowości czy jednostki z uwzględnieniem dosyć bogatego zestawu zmiennych; interesują nas zarówno wartości tych zm ien nych, jak też zależności między nimi. Przedm iot badania m a wyraź nie charakter jednostkowy. W studium przypadku przystępujemy do poszukiwań badawczych bez wstępnych hipotez, z zam iarem d o kładnego zbadania zjawiska w jego rzeczywistym kontekście” (N o wak, 1970. s. 324).
A llport (1972. s. 149) w angielskiej Encyclopeady o f Psychology podaje: „studium przypadku to m etoda z psychologii osobowości, która zm ierza do określenia wyjątkowych właściwości charakteru człowieka. Wymaga ona bardzo szczegółowych studiów (często trwających długi okres) indywidualnego rozwoju, który zawiera wszystkie dane o osobie badanej. Te dane o jednostce pochodzą z psychodiagnostyki testowej, anamnezy - biografii szczegółowej, odgrywanych ró l”.
Bowers (za: Górski, 1986. s. 103) definiuje m etodę studium przy padku w następujący sposób: „jest sztuką, w której wiedza życiowa i nauka o człowieku oraz o środowisku, a także um iejętności obco w ania z ludźmi są użyte w celu zmobilizowania sił w jednostce i o d powiedniej pom ocy w społeczeństwie dla ulepszenia wzajemnego przystosowania się jednostki i jej środow iska”.
M ożna w wyżej wymienionych definicjach zauważyć kilka aspek tów, które są pom ijane lub podkreślane przez poszczególnych au torów. A mianowicie, dążymy w studium przypadku do zebrania wszystkich informacji o danej jednostce w jej środowisku bliższym
i dalszym, bez odrywania jej od tego środowiska. Gdy zbierzemy dane o jednostce, musimy wyróżnić wiele zmiennych, hipotez rob o czych i sprawdzić je za pom ocą różnych narzędzi badawczych, co wymaga od psychologa dużej wiedzy teoretycznej i praktycznej. Definicja m etodologiczna daje nam też możliwość podporządko wania m etodologii badań w stosunku do studium przypadku, tzn. nie możemy uogólniać wyników badania jednej osoby na całą p o pulację, ale możemy stosować wszelkie metody, by wyjaśnić zacho wanie jednostki.
Podstawowe założenia „studium przypadku” są następujące: - indywidualizacja w postępow aniu - znalezienie i ułatwienie jednostce linii postępow ania właściwej i zgodnej z jego charaktery stycznymi możliwościami osobistymi;
- autodeterm inacja - zapew nienie osobie możliwości wyboru p o dejm owania decyzji dotyczących własnego postępow ania, co pro wadzi do wzrostu usam odzielnienia i odpowiedzialności;
- powściągliwość w wyciąganiu wniosków wiążących - wiedza psychologiczna i pedagogiczna m a służyć do w prowadzenia u osoby zmian pozytywnych.
Przedstaw iona m etoda nie m oże być używana tylko do oceny ubytków fizycznych czy psychicznych podopiecznych (Veillard-Cy- bulscy, 1968).
2. OPIS STUDIUM PRZYPADKU W PSYCHOLOGII KLINICZNEJ. Calonghi i G rasso (za: Ostrow ska, 1970) w schem acie studium przypadku wymieniają tylko dwa m om enty: diagnozę i terapię. O ba te zagadnienia są ważne pod kątem zastosow ania praktyczne go. D iagnoza powstaje na podstaw ie danych uzyskanych w ankie cie socjalnej, badaniu biometrycznym, badaniu psychologicznym i wywiadzie.
Om awiając ankietę socjalną, autorzy wskazują na jej wagę wy pływającą z samej istoty zaburzeń, a więc nieprzystosow ania spo łecznego. Chcąc więc trafnie postaw ić diagnozę, należy bardzo d o kładnie poznać środowisko w sensie ekonom icznym , m oralnym i religijnym.
B adanie biom etryczne m a celu ew entualne wykluczenie chorób organicznych.
N a badanie psychologiczne składa się systematyczna obserwacja, wywiad i badania testowe. W badaniu tym zależy nam na wykryciu
cech charakterystycznych dla danego podm iotu i ich zależności z trudnościam i, jakie osoba napotyka w życiu.
B adanie testow e obejm ują testy inteligencji ogólnej, testy uzdol nień, inw entarze osobowości, skale postaw i wartości, testy projek cyjne. Wywiad pow inien uzupełniać to, czego nie możemy dowie dzieć się pza pom ocą testów.
Wyżej wym ienione etapy badania prow adzą do postaw ienia w ła ściwej diagnozy przypadku. Form ułow anie diagnozy nie jest łatwe, zaczynamy od postaw ienia hipotezy roboczej, a następnie weryfiku jem y ją przy współudziale psychiatry i asystenta społecznego. Z a d a niem psychologa klinicznego jest ustalenie tylko właściwej diagno zy. N astępnie pracę podejm uje pedagog-wychowawca.
D iagnoza zm ierza do ustalenia terapii. Terapia może być fizycz na i psychologiczna. Terapią fizyczną jest leczenie medyczne, gim nastyka rehabilitacyjna, kinezyterapia. Ta ostatnia - według au to rów - m a duży wpływ nawet na schorzenia psychiczne.
Terapia psychologiczna m oże przebiegać w rodzinie, w szkole oraz przez zmiany środow iska (Ostrowska, 1970).
O.K ondas (1984) podzielił studium przypadku - z praktycznego punktu widzenia - na takie etapy:
1. W stępne wiadomości o pacjencie.
Inform acje w stępne obejm ują tzw. m inim um danych orientacyj nych, do których należą: wiek, płeć, wykształcenie, stan rodzinny, z kim dana osoba mieszka, miejsce pracy, okres zatrudnienia, dane dotyczące rodziców, udział w organizacjach społecznych, stan zd ro wotny, wady cielesne i powód konsultacji.
2. Nawiązanie kontaktu.
Dobry kontakt oznacza pozytywny stosunek między pacjentem a psychologiem. Celem dobrego kontaktu jest pozyskanie zaufania pacjenta i jego współpracy, która pom aga właściwemu procesowi psychodiagnostycznemu. Nawiązanie dobrego kontaktu zależy za równo od osobistych cech i od postawy klinicysty, jak i od pewnych wpływów zewnętrznych. Z zewnętrznych okoliczności na naw iąza nie kontaktu wpływa wygląd pom ieszczenia, w którym przyjmujemy pacjenta, opinia o danej placówce leczniczej.
3. Diagnostyczne wywiady połączone z anam nezą.
Na treść wywiadu - sugeruje autor - powinny składać się dane o życiu osoby, o jej przeżyciach psychicznych, indywidualnych ce chach osobowości, poszczególnych funkcjach psychicznych.
4. Badania psychodiagnostyczne.
Powinny zawierać pięć następujących etapów:
- sform ułow anie problem u, pytań i postaw ienie hipotezy; - dobór właściwych m etod badawczych;
- właściwe badanie, ustalenie danych, wywiad i stosow anie dal szych wybranych m etod, łącznie z anam nezą psychologiczną;
- ocena jakościowa i ilościowa wyników;
- sform ułow anie diagnozy, wniosku o ewentualnych zależno ściach między stwierdzonymi danymi oraz zapis diagnozy w karcie choroby.
A utor przestrzega przed stosow aniem stałej serii testów w b ad a niu psychologicznym. W psychologii klinicznej (w przeciwieństwie do psychologii pracy) nie m ożna u każdego pacjenta stosować tych samych m etod. O prócz straty czasu zmniejsza się szansę zindywidu alizowania podejścia do pacjenta. Podstaw ą oceny stanu pacjenta powinny być specjalnie wybrane metody.
5. Obserwacja.
W rozwiązywaniu problem ów pojedynczego przypadku obserw a cja pow inna uwzględniać:
- ogólny ch arakter zachowania - aktywność ogólną bądź kon kretne formy zachowania, jak np. oznaki niepokoju, zaham owania, ruchliwość;
- zachow ania społeczne - nawiązywanie kontaktów, m anifesto wanie zainteresow ania otoczeniem , w spółpraca w grupie albo prze ciwnie;
- zachow ania w erbalne - częstość, ogólny charakter i treść wypo wiedzi, dom inujące tem aty, towarzyszące objawy mimiczne;
- reakcje em ocjonalne - żywość i intensywność reakcji em ocjo nalnych, dom inujący nastrój, skłonność do płaczu, śmiechu.
Trzeba dodać, że obserwowanie pacjenta powinno odbywać się w różnych porach dnia, podczas zwykłych codziennych zajęć i b ad a nia psychologicznego
6. Sform ułowanie diagnozy.
D iagnoza psychologiczna pow inna składać się z dwóch części: - opisu danych i ustaleń uzyskanych w badaniu psychologicznym, włącznie z jakościową analizą funkcji psychicznych lub ich zabu rzeń, z ważniejszymi danymi o rozwoju osobowości;
- kategoryzacji i interpretacji stwierdzeń z oznaczeniem stopnia zmian psychicznych i zaburzeń, aż po ewentualne sformułowanie
proponowanych form opieki i leczenia. Bardzo ważną fazą form uło wania diagnozy jest kom pletowanie cząstkowych stwierdzeń składa jących się na ogólny obraz pacjenta, wyrażony w kategoriach psycho logicznych (względnie psychopatologicznych), a jednocześnie cha rakteryzujący cechy danego przypadku. Zadaniem diagnosty jest tak że dokonanie różnicowania między cechami danego pacjenta, które mają charakter powszechny, a tymi, które są specyficzne właśnie dla niego. Dalej trzeba odróżniać to, co klinicznie ważne, od tego, co mniej zasadnicze dla stworzenia całościowego obrazu klinicznego. 7. Plan psychologicznych oddziaływań (psychoterapia lub reed u k a cja). Po sform ułow aniu diagnozy należy ustalić plan terapii pacjen ta. Psychoterapia musi ściśle opierać się na diagnozie i m a na celu:
- usunięcie objawów chorobowych,
- przekształcenie osobowości w kierunku prawidłowego przysto sowania (Kratochwil, 1980).
8. K ontrolne badanie psychologiczne i obserwacja podczas lecze nia.
B adania kontrolne m ają pom óc psychologowi w ocenie, czy osią gane zmiany u pacjenta są zgodne z celem terapii, czy też terapię należy już zakończyć.
9. Sprawozdania i badania kontrolne.
Przedstawione powyżej różne aspekty m etody studium przypadku miały za zadanie pom óc w praktycznym konstruowaniu program u pomocy psychologicznej osobie uzależnionej od alkoholu. Teorię psychologiczną, którą zastosowano do wyjaśniania zachowań osoby uzależnionej od alkoholu, była strategiczno-strukturalna psychotera pia uzależnień J. Mellibrudy (1997), opisana w polskiej literaturze.
3. STUDIUM PRZYPADKU OSOBY UZALEŻNIONEJ OD ALKOHOLU H enryk (lat 70) zgłosił się do Działu ds. U zależnień O środka Po mocy Społecznej na Ż oliborzu w Warszawie po interwencji córki, która zagroziła mu wyrzuceniem z dom u do konkubiny, ponieważ pił piwo, chodził brudny; wstydziła się sąsiadów. K onkubina n a to m iast nie chciała się z nim spotykać, kiedy było od niego czuć piwo lub wyglądał brzydko (po przepiciu) - był nieogolony, miał p rze krwione oczy, co kłóciło się z wyglądem na trzeźwo - zawsze zadba nym. M iał wtedy tydzień niepicia alkoholu i nie było widać fizycz nych objawów abstynencyjnych. M otywacja do leczenia uw arunko w ana sytuacyjnie.
1. H istoria picia alkoholu.
Pierwsze próby alkoholu zaczęły się podczas Powstania Warszaw skiego w wieku 17 lat, by złagodzić stres związany z niewygodami tam tego czasu. Pierwsze kilkunastodniowe picia zaczęły się rok póź niej w obozie jenieckim już po zakończeniu wojny. Wówczas decy dowały się jego losy pow rotu do kraju, czemu towarzyszył alkohol - wódka. W tedy pili alkohol prawie wszyscy aresztowani. Trwało to prawie rok i klient nie pam ięta okresów niepicia alkoholu. Później, po powrocie, w wieku 20 lat, do kraju, nasiliło się picie alkoholu, kiedy UB prześladowało go jako byłego żołnierza AK. Uciekł na Górny Śląsk, ale już wtedy pił alkohol, bo nie mógł bez niego wy trzymać. W tedy pojawiły się, w wieku 23 lat, regularne ciągi alkoho lowe kilkudniowe. W wieku 40 lat, na skutek zagrożenia rozwodem przez pierwszą m ałżonkę, podejm uje pierwsze leczenie odwykowe - anticolem . Jednak po około 6 m iesiącach abstynencji przerywa ku rację, wierząc, że będzie mógł pić alkohol kontrolowanie, co na po czątku mu się udaje (pije tylko w weekendy). Po dłuższym czasie (2- 3 lata) ciągi alkoholowe wydłużają się do tygodnia, klient pije do nieprzytomności, objawy abstynencyjne są coraz bardziej dotkliwe, czasami są zaburzenia pamięci pod wpływem alkoholu. Pojawiają się problem y w pracy i w rodzinie (pierwszy rozwód). Klient wzna wia leczenie anticolem i przez rok utrzym uje abstynencję. O d tego m om entu pije tylko alkohole niskoprocentow e (piwo i wino) i udaje mu się ciągi picia ograniczyć do 3 dni oraz nie tracić przytomności pod wpływem alkoholu. Okresy niepicia alkoholu trwają 4-5 dni. W tym czasie rozwiódł się z drugą żoną z powodu alkoholu, mimo że ona także piła alkohol, i to znacznie więcej. Nasilone picie alko holu pojawiło się, kiedy klient przeszedł na em eryturę w 1988 roku. W tedy to ciągi picia (najczęściej piwo) trwały kilka miesięcy, aż do m om entu powikłań z w ątrobą lub aw antur z córką. W tedy klient znajdował się w szpitalu na oddziale internistycznym lub uciekał do Katowic do siostry. W ostatnim roku klient pił piwo i wino po kilka miesięcy, przerywał, gdy nie mógł pić z powodu uszkodzonej w ątro by (hospitalizacja) i astmy (hospitalizacja).
2. Objawy uzależnienia od alkoholu: - utrata kontroli nad piciem;
- zaburzenia pam ięci pod wpływem alkoholu; - picie ciągami;
- zespół abstynencyjny bez objawów delirium; - przymus picia alkoholu;
- picie alkoholu m im o szkodliwych (fizycznych, rodzinnych) n a stępstw;
- koncentracja życia wokół picia alkoholu.
Z w.w. objawów wynika, że zgodnie z klasyfikacją ICD-10 klient jest uzależniony od alkoholu.
Inne środki chem iczne zm ieniające nastrój: - leki - nigdy nie nadużywał;
- narkotyki - nigdy nie próbował; - kawa - pije sporadycznie; - papierosy - nie pali od 20 lat. 3. Zdrowie fizyczne.
Problem y z trzustką i w ątrobą (kilkakrotnie hospitalizowany), wypisany z zaleceniem diety i abstynencji alkoholowej. Chory na astm ę od kilkudziesięciu lat.
4. Zdrow ie psychiczne.
Nigdy nie leczony psychiatrycznie. Nie było prób samobójczych. C horób psychicznych w rodzinie nie było.
5. A ktualna rodzina.
D w ukrotnie żonaty. Z pierwszego m ałżeństwa dorosła (zam ęż na) córka, z k tó rą obecnie mieszka. O bie żony już nie żyją. D ruga żona zm arła z pow odu nadużywania alkoholu już po rozwodzie z nim. O becnie żyje w konkubinacie od 5 lat.
6. Rodzina pierwotna.
Rodzice klienta już nie żyją, zginęli w czasie wojny. W dom u nikt nie nadużywał alkoholu. M atka natom iast lubiła często zażywać le ki na m igrenę. Spośród rodzeństw a (siostra i brat) brat także jest uzależniony od alkoholu, ale nigdy się nie leczył odwykowo, obec nie w ogóle nie pije alkoholu ze względu na stan zdrowia.
7. Zawód i wykształcenie.
Klient jest technikiem budowlanym i zajmował szereg stanowisk kierowniczych; z tego względu nie poniósł większych strat wynika jących z nadużywania alkoholu. O becnie na em eryturze. Finanso wo jest zadowolony, ale przyznaje, że wydaje sporo pieniędzy na al kohol, także dla kolegów.
8. Służba wojskowa.
Nie odbywał służby wojskowej, ponieważ w czasie wojny walczył w Arm ii Krajowej.
9. Sytuacja prawna.
O prócz przesłuchań przez UB po wojnie nigdy nie miał konflik tów z prawem.
10. K ontakty towarzyskie.
Ma wielu kolegów i przyjaciół jeszcze z czasów wojny i od kielisz ka. Z czasem, gdy pogłębiało się uzależnienie od alkoholu, więcej czasu poświęcał kolegom pijącym. Jest towarzyski i serdeczny, szar mancki w stosunku do pań. Lubi przebywać w gronie kobiet.
Rodzinny kontakt utrzym uje tylko z siostrą z Katowic. Z córką kontaktuje się sporadycznie ponieważ zięć nie toleruje alkoholu w domu. Klient i córka zamieszkują jednorodzinny dom, gdzie są dwa oddzielne wejścia, więc m ogą nie spotykać się codziennie. 11. Zainteresow ania.
Z biera pam iątki związane ze swoim oddziałem AK, a także p a m iątki po warszawskim oddziale Policji Państwowej, gdyż tam p ra cował jego ojciec. Lubi jeździć na row erze i przygotować dobry obiad. Innych zainteresow ań nie miał, lubił także spotykać się z ko legami i rozmawiać przy piwie.
12. Wolny czas.
Najczęściej chodzi na spacery lub jeździ na rowerze. D użo czasu zajm uje mu przygotowanie własnego ubioru, poniew aż lubi ładnie wyglądać. M im o wszystko, skarży się też na nudę i jej przypisuje wi nę za nadużywanie alkoholu.
13. Życie duchowe.
Pochodzi z rodziny katolickiej, ale nie wierzy w Boga i nie chodzi do kościoła. Wyznaje raczej ogólnoludzkie idee: uczciwości, p o święcenia, przyjaźni. Nie zetknął się z ruchem AA.
14. Problem y seksualne.
M a o sobie jako mężczyźnie bardzo dobre m niem anie. Nigdy nie narzekał na b rak p artnerek. W ręcz przeciwnie, często miał 2-3 partnerki seksualne. W łaśnie z pow odu zdrad małżeńskich i alko holu rozwiódł się z pierwszą żoną. Czasami pod wpływem alkoholu, gdy dużo pił, miał problem y z potencją. O becnie od 5 lat utrzym uje kontakty seksualne z jed n ą kobietą. Przyznaje, że brak mu takiej energii seksualnej jak kiedyś, ale też czuje, że jest em ocjonalnie związany z obecną p artn erką i chce być w tym związku.
15. Charakterystyka pacjenta:
- motywacja do terapii - klient zmotywowany do terapii sytu acyjnie, ponieważ jest rzeczywiście przestraszony planem
porzucę-nia go przez konkubinę. Sam przyznaje, że nigdy dotychczas nie był tak m ocno związany em ocjonalnie z żadną kobietą;
- rozpoznaw anie i akceptow anie własnego uzależnienia od alko holu - rozpoznaje u siebie objawy uzależnienia, ale trudno mu je zaakceptować. W czasie wywiadu jest skupiony na prezentow aniu siebie jako osoby i ucieka od rozmów o alkoholu. O sobę uzależnio ną zupełnie inaczej sobie wyobrażał - brudną, trzęsącą się, sam ot ną, często bez mieszkania;
- sfera intelektualna - ogólny poziom inteligencji (mimo 70 lat) w norm ie. Nie skarży się na problem y z pamięcią, koncentracją uwagi czy kojarzeniem faktów. Przyznaje, że sfera poznawcza była zawsze dla niego ważna;
- sfera em ocjonalna - w kontakcie indywidualnym otwarty, ale m ało okazuje uczuć. M a problem y z ich rozpoznawaniem . Przyzna je, że coraz częściej dręczy go poczucie winy w stosunku do córki, której w dzieciństwie m ało poświęcał czasu. Zawsze także tra k to wał z dystansem kobiety, dlatego znał ich tak dużo. Inaczej traktuje obecnie swoją konkubinę - czuje się z nią blisko em ocjonalnie związany;
- obraz siebie - m a bardzo niskie poczucie wartości z powodu średniego wykształcenia, alkohol przszkodził mu w ukończeniu stu diów. Nie lubi siebie też jako ojca, ponieważ opuścił rodzinę, gdy córka m iała 6 lat. Jest uparty i odpowiedzialny i uważa, że te cechy doprowadziły go do sukcesu w wielu sferach (zawodowej, towarzy skiej);
- kontakty z innymi ludźmi - w zasadzie nie m a problem ów z n a wiązywaniem kontaktów towarzyskich, ale często czuje się sam ot ny. Jedn ak przyznaje też, że zawsze brakow ało mu przyjaciela - mężczyzny, często jego życie obracało się wokół kobiet i przez alko hol utracił kolegów niepijących alkoholu. Koledzy w jego wieku, z którymi pił alkohol, już nie żyją, praw dopodobnie przez alkohol;
- życie duchowe - zawsze m iał problem y w w iarą i Bogiem, woj na tylko je pogłębiła, a Polska Ludowa utrwaliła. Wierzy raczej w moc sprawczą rozum u;
- zdolność zapobiegania naw rotom picia alkoholu - nie rozpo znaje u siebie objawów naw rotu uzależnienia od alkoholu ani m oż liwości zapobiegania im;
- um iejętności ważne dla trzeźwego życia - wstydzi się i nie um ie zwracać się o pom oc w swoich problem ach do innych ludzi.
16. Lista problem ów Henryka.
O B SZ A R A. W iedza na tem at uzależnienia od alkoholu, rozpo znawanie tego faktu i gotowość do pracy nad sobą.
1. Brak wystarczającej i usystematyzowanej wiedzy na tem at uza leżnienia od alkoholu.
2. N iepełna świadomość związku między nadużywaniem alkoho lu a problem am i życiowymi.
3. B rak akceptacji własnego uzależnienia od alkoholu. O B SZ A R B. U szkodzenia życia em ocjonalnego i duchowego.
1. Brak um iejętności rozpoznaw ania i okazywania uczuć.
2. M ała świadomość nt. uszkodzenia życia em ocjonalnego przez alkohol (poczucie winy i żalu).
3. Poczucie żalu związane z rozliczaniem się ze swego życia. 4. N iepełna znajom ość i akceptacja duchowości.
O B SZ A R C. Zdolność do rozum ienia siebie i innych oraz tw orze nia konstruktywnej wizji własnego życia.
1. Brak wiedzy o systemie iluzji i zaprzeczania. 2. B rak konstruktywnej wizji życia bez alkoholu. O B SZ A R D. D ezorganizacja „JA ’ i b rak oparcia w sobie.
1. Brak realnego spojrzenia na sam ego siebie.
2. Brak zdolności do zaakceptow ania siebie takiego, jaki jestem . O B SZ A R E. K ontakty z otoczeniem społecznym.
1. B rak um iejętności radzenia sobie z sam otnością i jej przeży wania.
2. M ała świadomość wpływu nadużywania alkoholu na kontakty społeczne.
3. Brak um iejętności nawiązywania bliskich kontaktów z mężczy znami.
O B SZ A R F. Zdolność do zapobiegania naw rotom uzależnienia od alkoholu.
1. Brak um iejętności rozpoznaw ania sygnałów zapowiadających naw rót uzależnienia od alkoholu.
2. B rak zdolności zapobiegania naw rotom uzależnienia od alko holu.
O B SZ A R G. U m iejętności ważne dla trzeźwego życia.
1. B rak um iejętności korzystania z pom ocy innych niepijących al koholu ludzi.
2. R ozpoznanie deficytowych um iejętności potrzebnych do trzeźwego życia.
17. Problem y wybrane do Osobistego Planu Terapii.
W ybrane problem y do O sobistego Planu Terapii m ają stanowić uzupełnienie program u terapeutycznego, który klient będzie reali zował w grupach: edukacyjnej, I, II, III kroku, zapobiegania naw ro tom picia alkoholu, rozwoju duchowego, grup samopomocowych Anonimowych Alkoholików.
Kolejność obszarów problem owych do diagnozowania nie jest przypadkow a i kierow ano się następującym i kryteriam i wyboru:
- O B SZ A R B. Rozpoznaw anie własnych uczuć pozwoli na b a r dziej adekw atne funkcjonow anie indywidualne i społeczne. D oty czy to szczególnie pojawiającego się poczucia winy i żalu wynikają cego z nadużywania alkoholu, a także żalu związanego z okresem rozliczania się ze swojego życia.
- O B SZ A R C. Istotne jest, by pacjent zobaczył swoje deform a cje w spostrzeganiu siebie i otoczeniu za sprawą nadużywania alko holu i zaczął budow ać swoje trzeźwe życie.
- O B SZ A R D. R ealne spojrzenie na siebie (w wieku 70 lat), na swoje szanse i zagrożenia w tym wieku pom ogą pacjentowi na b a r dziej pozytywny stosunek do siebie i podniesienie własnej wartości. - O B SZA R E. Zdiagnozow anie pacjenta w tej sferze pom oże m u w uświadom ieniu destrukcji, jakiej doznał przez nadużywanie alkoholu, a także znalezieniu grupy osób uzależnionych niepijących alkoholu (szczególnie mężczyzn).
18. Osobisty Plan Terapii. - O B SZ A R B.
Problem 1. Brak umiejętności rozpoznawania i okazywania uczuć. C E L 1. Uzyskanie wiedzy nt. znaczenia uczuć w życiu każdego człowieka;
C E L 2. Rozpoczęcie nauki rozpoznaw ania i okazywania swoich uczuć.
Z ad anie 1. W ysłucham i zrobię notatki z wykładu nt. uczuć, przedstaw ię je terapeucie.
Z adanie 2. Zacznę prowadzić dzienniczek uczuć i omawiać go z terap eu tą co 2 tygodnie.
Z adanie 3. Z apytam trzy osoby na grupie, okazywanie jakich uczuć pom aga zbliżyć się do innej osoby? Jakie uczucia ja najczę ściej okazuję? Om ówię to na spotkaniu indywidualnym.
Problem 2. Niewielkie um iejętności radzenia sobie z nieprzyjem nymi uczuciami (poczucie winy i żalu).
CE L 1. N ieradzenie sobie z nieprzyjemnymi stanam i em ocjonal nymi.
Z adanie 1. Sporządzę listę nieprzyjem nych uczuć, których naj częściej doświadczam, i omówię ją z terapeutą.
Z adanie 2. Porozmawiam z trzem a osobami, jak sobie radzą z nieprzyjemnymi uczuciami, opracuję własny sposób radzenia i przedstaw ię go w kontakcie indywidualnym.
- O B SZ A R C.
Problem 1. Brak wiedzy o systemie iluzji i zaprzeczania. C E L 1. Rozpoznanie własnego systemu i zaprzeczania.
Z adanie 1. Po wykładzie o systemie iluzji i zaprzeczania roz poznam i zapiszę najważniejsze zniekształcenia obrazu własnej osoby i otoczenia, porozm aw iam o tym z terapeutą.
Z adanie 2. Napiszę pracę nt. jak m oje użalanie się i sam otność pom agało mi pić alkohol, przedstaw ię je na grupie, zapiszę infor m acje zwrotne, omówię to z terapeutą.
Z adan ie 3. Poproszę trzy osoby uzależnione z A A z trzeźwością conajm niej 3-letnią, by opowiedzieli w jaki sposób oszukiwali się, by dalej pić alkohol, zapiszę to i porozm aw iam z terapeutą.
Problem 2. Brak konstruktywnej wizji życia bez alkoholu.
C E L 1. Uśw iadom ienie sobie w obecnym czasie hierarchii w arto ści.
C E L 2. Nauczenie się planow ania życia bez alkoholu.
Z adanie 1. Napiszę najważniejszych dla m nie 5 wartości, czy b ę dą one pom ocne w utrzym aniu trzeźwości, zapytam o to pięć osób, zapiszę inform acje zwrotne, omówię to na spotkaniu indywidual nym.
Zadanie 2. Napiszę swój plan trzeźwienia, przedstawię go na gru pie, zapiszę informacje zwrotne, porozm awiam o tym z terapeutą.
- O B SZ A R D.
Problem 1. Brak realnego spojrzenia na sam ego siebie. C E L 1. Poznanie siebie, swoich słabych i mocnych stron.
Z adanie 1. Napiszę 10 zdań nt. kim jestem , przeczytam to na gru pie, zapiszę informacje zwrotne, porozm awiam o tym z terapeutą.
Z adanie 2. Napiszę pracę pt. M oje słabe i m ocne strony, przed stawię ją na grupie, zapiszę inform acje zwrotne, omówię to w kon takcie indywidualnym.
Problem 2. Brak zdolności do zaakceptow ania siebie takiego, ja ki jestem .
C E L 1. Poznanie swoich ograniczeń
Z adanie 1. Napiszę pracę nt. jakie błędy popełniłem w życiu, jaki wpływ na to m iało nadużywanie alkoholu, przedstaw ię pracę na grupie, zapiszę inform acje zwrotne, omówię to z terapeutą.
Z adanie 2. Napiszę pracę nt. dlaczego nie mogę być doskonały, przeczytam na grupie, zapiszę inform acje zwrotne.
- O B SZ A R E.
Problem 1. B rak um iejętności radzenia sobie z sam otnością i przeżywania jej.
C E L 1. Poznanie i radzenie sobie ze stanem osam otnienia. C E L 2. U św iadom ienie sobie wpływu nadużywania alkoholu na poczucie osam otnienia.
Z adanie 1. Napiszę, co m ogę zrobić, gdy m am wolny czas, co lu bię robić (oprócz już znanych), jakie zaniedbałem zainteresow ania, przedstaw ię to na spotkaniu indywidualnym.
Z adanie 2. Podam pięć przykładów pokazujących sposób, w jaki picie alkoholu pogłębiało m oje osam otnienie, zapiszę informacje zwrotne, omówię to z terap eu tą.
Problem 2. B rak um iejętności nawiązywania bliskich kontaktów z mężczyznami.
C E L 1. U św iadom ienie sobie przyczyn braku konstruktywnych kontaktów z mężczyznami.
Z adanie 1. Napiszę, czego obawiam się kontaktach z innymi mężczyznami, porozm aw iam o tym z terapeutą.
Z adanie 2. Napiszę, co zmieniłoby się w moim życiu, gdybym za przyjaźnił się z mężczyzną, omówię to z terapeutą.
Z adanie 3. Z najdę swojego sponsora (mężczyznę) w AA.
19. Sprawozdanie z realizacji przez klienta Osobistego Planu Tera pii.
O d początku terapii klient uczestniczył systematycznie we wszystkich poleconych zajęciach grupowych i wykonywał wszystkie zadania, mimo że robił postępy bardzo powoli. R ozpoznał praw i dłowo u siebie wszystkie objawy uzależnienia od alkoholu, ale p ro ces akceptacji tego stanu trw ał (ponad rok) do czasu indywidual nych rozm ów na ten tem at na m itingach AA. O d razu uczestniczył w program ie AA, mimo że m iał problem y z akceptacją tożsamości alkoholowej i duchowości AA. Swoją Siłę Wyższą przyjął jako gru p ę AA, z której czerpał bardzo dużo dla swojej trzeźwości, na co podaw ał konkretne przykłady, używał sloganów AA.
Problem y stanow iła praca nad rozliczeniem własnego życia zwią zanego z nadużywaniem alkoholu, co wywołało także żal z racji za awansowanego wieku. Pojawił się duży żal w stosunku do siebie i utraconego kontaktu z córką oraz obniżony nastrój. N a spotka niach indywidualnych płakał. Pojawiło się też szybko poczucie winy i chęć zadośćuczynienia córce. C órka przyjęła przeprosiny i dzięki tem u ten problem nie przewijał się już więcej w terapii. Poprawiły się relacje z córką i wnuczkami, zięć nadal odnosił się do niego z re zerwą.
Problem stanowiła praca nad popraw ą kontaktów z innymi m ęż czyznami. Klient wykonał zaproponow ane zadania, ale sam przy znał, że em ocjonalnie jest daleko od tego problem u. Znalezienie przez klienta sponsora AA też zakończyło się połowicznym sukce sem, ponieważ klient znalazł go i spotykał się z nim kilka miesięcy, ale w końcu zrezygnował ze spotkań podając pierw otne przyczyny. N a grupach nie było widać problem ów wobec mężczyzn (brak otwartości, serdeczności) i zaprzestano dalszej pracy w tym wzglę dzie.
Najważniejszą sprawą w terapii klienta było początkowe zmoty wowanie go do podjęcia jakiś działań na rzecz rozwiązania przed stawionych problem ów. Ponieważ klient wykazywał się dużą od po wiedzialnością i um iejętnością planow ania różnych rzeczy, wykony wanie zadań przez klienta związanych z terapią odwykową nie sta nowiło prawie żadnego problem u (oprócz kontaktu z mężczyzna mi).
Z a punkt honoru przyjął sobie naw rócenie na drogę trzeźwości swojego sąsiada (z nim najczęściej pił alkohol), ale do tej pory, mija już 2 lata, to nie udało się mu. M oże to świadczyć o uciekaniu od swojego problem u alkoholowego, co m ożna było także zauważyć w trakcie sesji indywidualnych i grupowych.
Uczestniczył aktywnie w grupie zapobiegania naw rotom uzależ nienia od alkoholu i uzyskał wystarczającą wiedzę i um iejętności w tym tem acie.
W grupie rozwoju duchowego zaczął uczestniczyć ze względów towarzyskich i po kilku spotkaniach z niej zrezygnował.
Po zakończeniu terapii uczestniczył aktywnie w ruchu AA. Praca m iała za główny cel przybliżyć psychologom praktykom m etodę „studium przypadku”, jej różne definicje, najważniejsze za dania, genezę i rozwój w X X wieku. Pokazała także użyteczne za
stosowanie jej do diagnozy i psychoterapii uzależnień, co - jak zwracało uwagę już wcześniej wielu badaczy - podkreśla jej uniw er salność w pracy na rzecz innych osób.
BIBLIOGRAFIA
A llport G. W. (1972). Encyclopedy o f Psychology. London. Search Press.
Calonghi L., G rasso P. G. (1970). Psychologia kliniczna w służbie chłopców trudnych. Ttum . K. Ostrowska. Niepublikowany maszynopis.
Górski S. (1986). Psychoterapia w wychowaniu. Warszawa: IW ZZ. Kratochwil S. (1980). Psychoterapia. Warszawa: PWN.
Kondas O. (1984). Psychologia kliniczna. Warszawa: PW N
M ellibruda J. (1997). Strategiczno-strukturalna psychoterapia uzależnienia. A lkoholizm i Narkomania, 3. 307-24.
Nowak S. (1970). Metodologia badań socjologicznych. Warszawa: PWN.
R adlińska H. 1961. Pedagogika specjalna. Wroclaw: Ossolineum. Veillard-Cybulscy M .H. (1968). Nieletni przestępcy w świecie.
Warszawa: PW N.
