Załącznik nr 1 ZAKRES WIEDZY I UMIEJĘTNOŚCI
WYMAGANY NA KONKURS JĘZYKA POLSKIEGO DLA UCZNIÓW SZKÓŁ PODSTAWOWYCH W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM
W ROKU SZKOLNYM 2018/2019
Na wszystkich etapach eliminacji konkursowych uczestnicy powinni wykazać się wiadomościami i umiejętnościami opisanymi w wymaganiach ogólnych i szczegółowych podstawy programowej kształcenia ogólnego w części dotyczącej przedmiotu język polski na II etapie edukacyjnym, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 30 sierpnia 2012 r., poz. 977) oraz z treściami nauczania przewidzianymi dla klas VII i VIII opisanymi w rozporządzeniu z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej
(Dz. U. z 2017 r ., poz. 356), tj.:
1. W zakresie ODBIORU WYPOWIEDZI I WYKORZYSTANIA ZAWARTYCH W NICH INFORMACJI
uczniowie winni wykazać się umiejętnością:
sprawnego cichego czytania i rozumienia tekstów kultury;
określania tematu i głównej myśli tekstu;
identyfikowania nadawcy i odbiorcy wypowiedzi (autora, narratora, czytelnika, słuchacza);
identyfikowania wypowiedzi jako tekstu informacyjnego, literackiego, reklamowego, popularnonaukowego, publicystycznego;
odróżniania zawartych w tekście ważnych informacji od informacji drugorzędnych;
wyszukiwania w tekście informacji wyrażonych wprost i pośrednio (ukrytych);
rozumienia dosłownego i przenośnego znaczenia wyrazów w wypowiedzi;
rozpoznawania słownictwa neutralnego i wartościującego, określania ich funkcji w tekście;
rozróżniania synonimów, antonimów i stosowania ich we własnych wypowiedziach
wyciągania wniosków wynikających z przesłanek zawartych w tekście (w tym rozpoznawania w nim prawdy lub fałszu, faktów lub opinii);
dostrzegania relacji między częściami składowymi wypowiedzi (tytułem, wstępem, rozwinięciem, zakończeniem, akapitami);
cytowania odpowiednich fragmentów tekstu publicystycznego, popularnonaukowego lub naukowego;
interpretowania dzieła sztuki (obrazu, grafiki, rzeźby, fotografii);
dostrzegania różnic między literaturą piękną a literaturą naukową, popularnonaukową, publicystyką i określania funkcji tych rodzajów piśmiennictwa;
rozpoznawania gatunków dziennikarskich: reportażu, wywiadu, artykułu felietonu i określania ich podstawowych cech;
korzystania z informacji zawartych w encyklopedii, słowniku ortograficznym, słowniku języka polskiego, słowniku wyrazów bliskoznacznych.
2. W zakresie ANALIZY I INTERPRETACJI TEKSTÓW KULTURY uczniowie winni wykazać się umiejętnością:
zaznaczania w tekście literackim wybranych fragmentów;
wypowiadania się na temat poznanych tekstów kultury;
nazywania swoich reakcji czytelniczych (np. wrażeń, emocji);
opisywania świata przedstawionego: określania czasu i miejsca akcji, wskazywania głównych bohaterów, omawiania akcji, wyodrębniania wątków i wydarzeń;
odróżniania fikcji artystycznej od rzeczywistości, realizmu od fantastyki;
charakteryzowania podmiotu lirycznego, narratora i oceniania bohaterów;
rozróżniania narracji pierwszoosobowej i trzecioosobowej oraz określania ich funkcji w utworze;
konfrontowania sytuacji bohaterów z własnymi doświadczeniami;
rozpoznawania przyczyn i skutków wydarzeń i zjawisk;
wyrażania swojego stosunku do postaci;
dostrzegania swoistości artystycznej dzieła;
formułowania pytań do tekstu;
odbierania tekstów kultury na poziomie dosłownym i przenośnym;
objaśniania morału bajki oraz samodzielnego formułowania przesłania baśni;
rozpoznawania rodzajów literackich: epiki, liryki i dramatu; określania cech charakterystycznych dla poszczególnych rodzajów i przypisywania czytanego utwór do odpowiedniego rodzaju;
rozróżniania gatunków epiki, liryki, dramatu, w tym: opowiadania, powieści, epopei, baśni, legendy, mitu, bajki, ballady, fraszki, wiersza, hymnu, sonetu, pieśni, trenu, komiksu, dziennika, pamiętnika, dramatu, komedii, tragedii oraz wskazywania ich cech gatunkowych;
wskazywania elementów dramatu (rodzaj): aktu, sceny, tekstu głównego, didaskaliów, monologu, dialogu;
rozpoznawania w tekście literackim: porównania, porównania homeryckiego. przenośni, epitetu, wyrazu dźwiękonaśladowczego, zdrobnienia, zgrubienia, uosobienia, ożywienia, apostrofy, anafory, pytania retorycznego, powtórzenia, neologizmu, symbolu, alegorii i określania ich funkcji w tekście;
rozpoznawania elementów rytmizujących wypowiedź, w tym wersu, zwrotki (strofy) oraz rymu, rytmu, refrenu; odróżniania wiersza rymowanego i nierymowanego (białego);
określanie liczby sylab w wierszu;
rozpoznawania komizmu i jego rodzajów w tekstach oraz określania ich funkcji;
rozpoznawania ironii w tekstach i określania ich funkcji;
określania w tekstach problematyki egzystencjalnej i poddawania jej refleksji;
wykorzystywania w interpretacji utworów literackich odwołań do wartości uniwersalnych związane z postawami społecznymi, narodowymi, religijnymi, etycznymi i dokonywania ich hierarchizacji;
wykorzystywania w interpretacji tekstów literackich elementów wiedzy o historii i kulturze;
wyodrębniania elementów składających się na widowisko teatralne (gry aktorskiej, reżyserii, dekoracji, charakteryzacji, kostiumów, rekwizytów);
wyodrębniania elementów dzieła filmowego i telewizyjnego (scenariusza, reżyserii, ujęcia, gry aktorskiej);
wskazywania cech charakterystycznych przekazów audiowizualnych (filmu, programu informacyjnego, programu rozrywkowego), nazywania ich tworzywa (ruchomych obrazów, warstwy dźwiękowej);
rozumienia, czym jest adaptacja utworu literackiego (np.: filmowa, sceniczna, radiowa) oraz wskazywania różnic między tekstem literackim a jego adaptacją;
wykorzystywania w interpretacji utworów literackich potrzebnych kontekstów, np.:
biograficznego, historycznego, kulturowego, społecznego.
Podstawa programowa kształcenia ogólnego z komentarzem
3. W zakresie ŚWIADOMOŚCIJĘZYKOWEJ uczniowie winni wykazać się umiejętnością:
rozumienia pojęć głoska, litera, sylaba, akcent; stosowania reguł akcentowania wyrazów;
w tym zasad dotyczących wyjątków od reguły polskiego akcentu.
dzielenia wyrazów na sylaby;
rozpoznawania mechanizmów upodobnień fonetycznych, uproszczeń grup spółgłoskowych i utraty dźwięczności w wygłosie;
rozpoznawania w wypowiedziach podstawowych części mowy (rzeczownika, czasownika, przymiotnika, przysłówka, liczebnika, zaimka, przyimka, spójnika, wykrzyknika, partykuły) i określania ich funkcji w tekście;
odróżniania części mowy odmiennych od nieodmiennych;
rozpoznawania form przypadków, liczby, osoby, czasu, trybu i rodzaju gramatycznego rzeczownika, przymiotnika, liczebnika, czasownika i zaimka oraz określania ich funkcji w wypowiedzi;
rozpoznawania imiesłowów, rozumienia zasad ich tworzenia i odmiany, poprawnego stosowania imiesłowowych równoważników zdania i rozumienia ich funkcji; przekształcania go na zdanie złożone i odwrotnie;
rozpoznawania związków wyrazowych w zdaniu, wyróżniania członu nadrzędnego i podrzędnego oraz typów związków;
rozpoznawania podstawowych funkcji składniowych wyrazów użytych w wypowiedzeniach (podmiotu, orzeczenia, dopełnienia, przydawki, okolicznika);
rozpoznawania w tekście zdań pojedynczych nierozwiniętych i rozwiniętych, pojedynczych i złożonych (współrzędnie i podrzędnie), równoważników zdań – i rozumienia ich funkcji;
rozpoznawania typów wypowiedzeń uwzględniających cel wypowiedzi: oznajmujących, pytających i rozkazujących oraz rozumienia ich funkcji;
przekształcania zdań złożonych w pojedyncze i odwrotnie, a także zdań w równoważniki zdań i odwrotnie – odpowiednio do przyjętego celu;
rozróżniania wypowiedzeń wielokrotnie złożonych;
rozpoznawania wyrazu podstawowego i wyrazu pochodnego; rozumienia pojęcia
podstawa
słowotwórcza; wskazywania w wyrazie pochodnym tematu słowotwórczego i formantu;określania rodzaju formantu, rozpoznawania rodziny wyrazów, łączenia wyrazów pokrewnych, wskazywanie rdzenia;
tworzenia zgodnie z zasadami wyrazów złożonych i odróżniania ich typów;
stosowania poprawnych form gramatycznych wyrazów odmiennych;
poprawnego stopniowania przymiotników i przysłówków i używania ich we właściwych kontekstach;
poprawnego pisania pod względem ortograficznym oraz stosowania reguł pisowni;
poprawnego używania znaków interpunkcyjnych: kropki, przecinka, znaku zapytania, cudzysłowu, dwukropka, nawiasu, średnika, znaku wykrzyknika;
odróżniania mowy zależnej i niezależnej, przekształcania mowy zależnej na niezależną i odwrotnie;
rozpoznawania w wypowiedziach związków frazeologicznych, rozumienia ich znaczenia oraz poprawnego stosowania w wypowiedziach;
rozróżniania synonimów, antonimów, homonimów, rozumienia ich funkcji w tekście i stosowania we własnych wypowiedziach;
rozpoznawania słownictwa ogólnonarodowego i słownictwa o ograniczonym zasięgu (np.:
terminy naukowe, archaizmy, kolokwializmy); rozpoznawania wyrazów rodzimych i zapożyczonych;
rozumienia pojęcia stylu, rozpoznawania stylu potocznego, urzędowego, artystycznego, naukowego, publicystycznego.
4. W zakresie TWORZENIAWYPOWIEDZI uczniowie winni wykazać się umiejętnością:
redagowania na temat, ze świadomością celu i adresata wypowiedzi pisemnych w następujących formach gatunkowych: życzenia, zaproszenie, ogłoszenie, list prywatny i oficjalny, opowiadanie z dialogiem (twórcze i odtwórcze), pamiętnik i dziennik (pisane z perspektywy bohatera literackiego lub własnej), sprawozdanie (np. z wycieczki, z wydarzeń sportowych, spektaklu, filmu, książki), opis postaci, przedmiotu, krajobrazu, przeżyć wewnętrznych, charakterystyka, tekst o charakterze argumentacyjnym;
rozróżniania współczesnych form komunikatów (np. e-mail, SMS) i posługiwania się nimi z zachowaniem zasad etykiety językowej;
stosowania w wypowiedzi pisemnej odpowiedniej kompozycji i układu graficznego zgodnego z wymogami danej formy gatunkowej (w tym wydzielania akapitów);
umiejętnością celowego stosowania środków językowych (sprawnością stylistyczną);
sporządzania planu odtwórczego wypowiedzi (ramowego i szczegółowego);
wyróżniania części tekstu zgodnie z jego strukturą (akapit, tytuł);
dobierania właściwych form komunikowania się w różnych sytuacjach społecznych;
zadawania pytań, udzielania odpowiedzi i prezentowania własnego zdania;
stosowania formuł grzecznościowych;
tworzenia spójnych tekstów na tematy związane z otaczającą rzeczywistością i poznanymi tekstami kultury;
dostosowywania sposobu wyrażania się do oficjalnej i nieoficjalnej sytuacji komunikacyjnej oraz do zamierzonego celu;
świadomego posługiwania się różnymi formami językowymi;
prezentowania i uzasadniania własnego zdania oraz polemizowania z cudzymi poglądami;
rozróżniania środków perswazji i manipulacji w tekstach reklamowych, określania ich funkcji;
przekształcania cudzych tekstów, w tym skracania, streszczania, rozbudowywania i parafrazowania;
tworzenia tezy i hipotezy oraz argumentów przy tworzeniu rozprawki oraz innych tekstów argumentacyjnych;
odróżniania przykładu od argumentu;
przeprowadzania wnioskowania jako elementu wywodu argumentacyjnego
dbania o poprawność gramatyczną, ortograficzną oraz interpunkcyjną.
Uczestników na etapie rejonowym i wojewódzkim obowiązuje także opanowanie umiejętności:
wykorzystywania zdobytych informacji z różnych źródeł, takich jak: słownik frazeologiczny, słownik języka polskiego, słownik wyrazów obcych, słownik poprawnej polszczyzny;
dostrzegania językowych sposobów oddziaływania na odbiorcę;
rozpoznawania motywów wędrownych;
oraz znajomość tekstów:
1.
lektur obowiązkowych w zakresie klasy VII i VIII2.
następujących lektur z zakresu kształcenia na II etapie edukacyjnym (stara podstawa programowa):Clive Staples Lewis, Opowieści z Narnii. Lew, czarownica i stara szafa; John Ronald Reuel Tolkien, Hobbit, czyli tam i z powrotem, Stanisław Lem Bajki robotów
3.
mitów greckich do wyboru, np.: Robert Graves, Mity starożytnej Grecji, Nathaniel Hawthorne, Opowieści z zaczarowanego lasu, Jan Parandowski, Mitologia, (część I Grecja, rozdziały:Narodziny świata, Bogowie olimpijscy, Bogowie światła i powietrza, Bogowie ziemscy, Królestwo morza, Królestwo piekieł, Bóstwa doli i spraw ludzkich, Bohaterowie) w tym mit o Prometeuszu, o Syzyfie, o Heraklesie, o Tezeuszu i Ariadnie
4.
z dowolnego wyboru baśni polskich i europejskich np.: J. Ch. Andersena, Wilhelma i Jacoba Grimmów5.
z dowolnego wyboru bajek Ignacego Krasickiego, Juliana Tuwima lub Jana Brzechwy6.
z dowolnego wyboru fraszek Jana Kochanowskiego lub Jana Sztaudyngera7.
z dowolnego wyboru legend i podań polskich lub związanych z regionem LITERATURA POMOCNICZA1. Maria Nagajowa, Sztuka dobrego pisania i mówienia, Warszawa: Wydawnictwo Oświata, 2003 2. Zofia Anna Kłakówna, Krzysztof Wiatr, Nowa sztuka pisania. Klasy 4-6 szkoły podstawowej,
Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 2006
3. Janusz Bąk, Słownictwo i frazeologia w ćwiczeniach, Wydawnictwo Piątek Trzynastego, Łódź 2015 4. Anna Częścik, Józef Częścik, Gramatyka, co z głowy nie umyka, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk
2008;
5. Anna Częścik, Józef Częścik, Interpunkcja, czyli przestankowanie, co w głowie zostanie,
Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2011
6. Jan Miodek, Ojczyzna polszczyzna dla uczniów, Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, Gdańsk 1996