• Nie Znaleziono Wyników

Ponowoczesność a tożsamość, redaktor naukowy Barbara Czapik, Katowice 1998, 222 s.

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Ponowoczesność a tożsamość, redaktor naukowy Barbara Czapik, Katowice 1998, 222 s."

Copied!
3
0
0

Pełen tekst

(1)

R E C E N Z J E , O M Ó W I E N I A , N O T Y

Ponowoczesrtość a tożsamość, redaktor naukowy

Barbara Czapik, Katowice 1998, 222 s.

M ateriały z sympozjum zorganizowanego w spólnym wysiłkiem Instytutu Fi­ lologii Słowiańskiej U niw ersytetu Śląskiego oraz Stowarzyszenia Pisarzy Pol­ skich zostały zebrane i zaprezentowane w tomie pod znaczącym tytułem Pono-

woczesność a tożsamość. W ybór terminu „ponow oczesność” , który nie jest prze­

cież synonimem postmodernizmu, nie był dziełem przypadku; został przywołany tutaj z całą św iadom ością istnienia różnych nurtów myślenia antyfundamenta- listycznego. Intencją organizatorów spotkania było dopuszczenie do głosu bada­ czy reprezentujących rozm aite style myślenia i szerokie spectrum zainteresowań oraz ja k się wydaje chęć naw iązania do rozstrzygnięć, jakie przyniosło poprzed­ nie spotkanie pod hasłem „Postmodernizm w literaturze i kulturze krajów Europy Środkowej i Zachodniej” , które miało miejsce w roku 1993. Prezentowane w to­ mie prace stanowią dobitny dowód pluralizmu postaw i zainteresowań, jako że w śród uczestników spotkania znaleźli się badacze literatur słowiańskich: pol­ skiej, czeskiej, chorwackiej i serbskiej, słowackiej i słoweńskiej, a także teorety­ cy literatury, specjaliści od spraw mediów i komunikacji.

O tw ierający zbiór artykuł Haliny Janaśek Ivaničkovej, stanowiący rodzaj podsumowania, przynosi ju ż w tytule pytanie o kondycję postmodernizmu Zmia­

na paradygm atu, pow rót do źródeł czy koniec postmodernizm u? A utorka kreśli

zakres badań literackich dotyczących tego zjaw iska oraz przedstawia omówienie prac naukow ych prezentujących jeg o historię i dorobek. Janašek-Ivaničková wy­ raźnie akcentuje konieczność odróżnienia postmodernizmu lat osiemdziesiątych i dziew ięćdziesiątych, gdy do grona twórców dołączają kobiety i rasy kolorowe, negujący przekonanie, że w szystkie teksty ju ż powstały a literatura jest jedynie zam kniętym ich obiegiem. W nikliwa analiza faktów dowodzi, ze postmodernizm pow raca w ten sposób do swych „życiodajnych źródeł” , otwierających przed nim tw órcze możliwości.

W zaprezentowanych tekstach szczególnie często dochodzi do głosu przeko­ nanie, że tożsam ość zatraciła niegdysiejszą oczywistość, a zaistniałe przemiany zachw iały nią i popychają nas w stronę „życia bez fundam entów” (Tadeusz M i­ czka), pow tarzając więc za Foucault „musim y wytworzyć nowe formy podm ioto­ w ości” . Ważnym elem entem rozważań staje się zatem określanie tożsamości

(2)

postmodernistycznej poprzez konfrontow anie jej ze św iadom ością w ujęciu tra­ dycyjnym , którą określała stałość, przynależność do miejsca, grupy, przestrzeni i w reszcie w spólnota tradycji i dośw iadczeń podporządkow anych rozumowi. Obecne przem iany kulturow e sprawiły, że racjonalne pojęcie tożsam ości zostało odrzucone (Barbara Kita). W yraźnie konstatuje niem ożność tożsamości w starym stylu Erazm Kuzma (Postm odernistyczna idea pow tórzenia i różnicy przeciw

m odernistycznej idei tożsam ości i sprzeczności), ukazując ja k na jej m iejsce po­

wstają tożsamości fakultatywne i mom entalne. Do ciekawych w niosków prow a­ dzi także zaprezentowana przez B arbarę Czapik analiza świadomości aw angardo­ wej i postmodernistycznej. Rozważania autorki w iodą ku postrzeganiu post­ m odernizm u jak o próby pow rotu do tożsam ości poprzez szukanie korzeni i dialo­ gu z rozm aitymi ogniwami kultury. Szansą na taki powrót je st być może pietas, idea, która mogłaby oddziaływać na dalszy rozwój świadomości.

W dyskusji dotyczącej tożsamości nie m ogło oczywiście zabraknąć pytań 0 podmiot, o osobową tożsamość człowieka. Sprawa doświadczania własnego ,j a ” 1 niemożność poznania go pozostaje w centrum rozważań Tom asza Sikory ( Wal­

ka o podm iot. Esej(m eta)fizyczno-(anty)(post)m odernistyczny), zyskując wręcz

w ym iar walki o sw ą podm iotow ość w sytuacji gdy doszło do rozm ycia tego poję­ cia, czy prób negacji podmiotu w ogóle. Określeniu tożsamości w literaturze ponowoczesnej służyć m ają także „przedstaw ianie, powtarzanie, m ów ienie” (B o­ żena Tokarz), pomimo iż pozbaw ione będą racjonalnych określeń. Sprzyja to bo­ wiem kwestionowaniu fundam entalizm u odpow iedzi, a co za tym idzie odrzuce­ niu przez literaturę wszelkiej mimesis.

W podobnym kręgu sytuuje się także tekst Paw ła Jędrzejko przynoszący py­ tania o tożsam ość ponow oczesnego literaturoznawcy. Z asadą badań hum anisty­ cznych, ja k wynika z ustaleń autora, m a być doskonalenie opisu tego, co wiecznie niedoskonałe, a celem działań nieustanne zbliżanie się do prawdy o człowieku, poprzez inspirowanie nowych projekcji, nowych marzeń o poznaniu. Łączy się z tym kręgiem problemów również tekst Andrzeja Chojeckiego o języku w spółcze­ snej humanistyki (Postmodernizm -p o sze rza n ie obszarów ję zy k a czy tożsamości) odznaczającym się subiektyw izm em i nie mogącym się wyzwolić od „porażenia intelektualizmem” . A utor wyróżnia zjaw iska zachodzące w ram ach tego języka, a więc erotyzacji, mistycyzacji, kosm ologizacji, egzystencjalizacji i barokizacji.

Przedm iotem refleksji staje się rów nież postm odernistyczna tożsamość tele­ wizyjna (Tadeusz Miczka), gdy ju ż samo nasze życie nabrało cech rzeczywistości upozowanej i może nawet należałoby m ówić o „chorobie telew izyjnej”, jak o że audio wizualność staje się dominującym sposobem artykulacji kultury. A utor akcentuje zmienność tożsamości w neo-telewizji ( w przeciwieństwie do paleo- -telewizji) gdzie staje się ona kw estią wyboru i pociąga za sobą nieustanną po­ trzebę samodefinicji. W pływ postmodernizmu na problematykę kom unikacyjną zostaje także udokum entowany przez prace o tożsamości kulturalnej w aspekcie mediów i praktyk audiowizualnych autorstw a Małgorzaty Kity i Kariny

(3)

kiewicz. N atom iast Urszula Żydek-Bednarczuk zw raca uwagę na zmiany w za­ chowaniach kom unikacyjnych nadawcy z perspektywy lingwistyki tekstu, zmia­ ny funkcji tak języka ja k i tekstu oraz narastanie szumu informacyjnego.

I wreszcie pojaw ia się problem atyka tożsamości zbiorowej, polskiej, środko­ woeuropejskiej w warunkach nowo powstającej demokracji rozważana w tekście Stanisława Piskora Postm odernizm stosowany? Autor stawiając pytania o funkcję liberalizmu w nowych warunkach wskazuje zarazem na stabilizującą rolę tożsa­ mości kulturowej oraz wagę poszukiwania definicji narodu bez nacjonalizmu.

Liczna grupa zaprezentowanych w tom ie tekstów czyni przedm iotem swych rozważań zagadnienia poszczególnych literatur słowiańskich, chorwackiej i serb­ skiej, czeskiej, słowackiej i słoweńskiej i wreszcie polskiej. Najczęściej porusza­ nymi tematami stają się rola intertekstualności, poszukiwanie tożsamości i me­ chanizmy jej budow ania na nowo. Przywołane zostają teksty między innymi Mi­ lana Kundery (František Všetička), V ladim íra Parala i Danieli Hodrovej (Libor Pavera) jak również V ladim íra Bartola (Niko Jeż) czy Rudolfa Slobody i Pavla V ilikovskiego (Józef Żarek). Poszukiwanie tożsamości w języku (Dorota Zy- gadło) czy konfrontacja noweli Cudo Zubka z polską tradycją literacką i kultu­ row ą (M arta Buczek) to niektóre tylko z wielu rozważanych i starannie analizo­ wanych tu problemów. Dodajmy jeszcze, że wśród tekstów odwołujących się do literatury polskiej szczególnie często pojawia się nazwisko Tadeusza Różewicza, w którego poezji dokonuje się rekonstrukcja tożsamości człowieka współczesne­ go (Robert Cieślak, O d Grunewalda do Bacona. Gra o tożsamość w poezji Tadeu­

sza Różewicza).

N aw et ten pobieżny przegląd zawartości tomu pozw ala stwierdzić, że uczest­ nicy spotkania prezentując rozmaite odczytania tak pojęć ponowoczesności jak i postm odernizm u ja k też szczególnie wnikliwie odnosząc się do spraw tożsamo­ ści (a może raczej należałoby mówić o nietożsamości mającej rozmaite źródła) dali w yraz chęci uczestnictwa w trwającym nieustannie dyskursie o problemach świadomości i podmiotowości i mierząc się z tem atem zdolali uniknąć łatwych i banalnych odpowiedzi.

Magdalena Dyras

Jiří Svoboda, Z obzoru tvorby. Kapitoly

z české literatury, Ostrava 1998, 200 s.

Jiří Svoboda w pracy, której polski tytuł brzmiałby Horyzont twórczości.

Wyjątki z czeskiej literatury, przedstaw ia okiem krytyka i historyka literatury

Cytaty

Powiązane dokumenty

Na przełomie grudnia i stycznia mieszkańcy Dziećkowic będą mogli się podłączyć do kanalizacji.. Cena za odprow adzenie ścieków do miejskiej kanalizacji ma być

Wystawa oprawy książki.. alten

rowców jest bezpośredni brak w in nych fabrykach, które z tego po­.. wodu zmuszone są swoją

wać się do organizm u nie tylko drogą pokarm ow ą, lecz także i oddechową, następnie ulega kum ulacji we w szystkich tkankach (również i w tk an ce kostnej),

kowanych przez GUS przewiduje się dalsze zmniejszanie się przyrostu naturalnego, który w ostatnim dziesięcioleciu XX w ieku będzie w Polsce o 60,4% mniejszy

Jako sześćdziesięciosześcioletni starzec godzi się wreszcie, nam aw iany przez przyjaciół, na opublikowanie wszystkiego co przem yślał. I oto pojawia się dzieło

serw acji w odniesieniu do K siężyca daje jego terminator (linia, gdzie przylegają do siebie oświetlona przez Słońce i nie ośw ietlona część tarczy). Istnienie

wem do swej skromnej dwupokojowej pracow ­ ni, uniw ersytet zwraca się do parlam entu, który wreszcie przyznaje kredyty na wybudowanie skromnego laboratorium przy