S
Sttrreesszzcczzeenniiee
Endometrioza, jak każda przewlekła choroba, uniemożliwia zaspokojenie wielu ważnych dla kobiety po- trzeb, zaburzając poczucie szczęścia. Sposób i skuteczność rozwiązywania napotykanych problemów, będących skutkiem choroby, określa jakość życia.
C
Ceell pprraaccyy:: Celem pracy była ocena jakości życia kobiet z rozpoznaną endometriozą. Realizowano go przy użyciu skal psychologicznych.
M
Maatteerriiaałł ii mmeettooddaa:: Badaniem objęto 26 kobiet, hospitalizowanych w Klinice Rozrodczości Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, u których rozpoznano endometriozę. W pracy zastosowano skale identyfikujące pre- dyspozycje indywidualne, stosowane strategie i ich skuteczność w opanowywaniu skutków endometriozy oraz odniesienie uzyskanych wyników do poszczególnych sfer funkcjonowania – fizycznej, psychicznej, interperso- nalnej i somatycznej, które stanowią o jakości życia człowieka.
W
Wyynniikkii:: U kobiet z endometriozą nie obserwuje się nasilenia objawów depresji. Stwierdza się natomiast wy- soki poziom satysfakcji z życia. Aby opanować ból korzystają ze strategii modlitwy/szukania nadziei oraz dekla- rowania radzenia sobie w sytuacjach odczuwanego bólu. Tłumią gniew, a relacje i wsparcie rodziny oceniają po- zytywnie. Akceptują chorobę na wysokim poziomie, co pozwala uniknąć negatywnego wpływu na funkcjono- wanie psychospołeczne. Mają też wysoki poziom poczucia własnej skuteczności, który świadczy o docenieniu własnych zasobów w sytuacjach trudnych i stresujących.
W
Wnniioosskkii:: Endometrioza, jako choroba przewlekła, nie musi wpływać na pogorszenie jakości życia. Jej istnie- nie powoduje natomiast uruchomienie przez chore indywidualnych zasobów, które pozwalają realizować wyty- czone cele i zaspokajać ważne potrzeby. Kobiety z endometriozą adaptują się do choroby, co pozwala im funk- cjonować w dobrych relacjach z osobami z najbliższego otoczenia, realizować plany i odczuwać dużą wewnętrz- ną satysfakcję z życia.
S
Słłoowwaa kklluucczzoowwee:: endometrioza, jakość życia, emocje, funkcjonowanie psychospołeczne
S
Suummmmaarryy
Endometriosis, like many chronic diseases, makes women unable to fulfill their needs and destroys their sense of happiness. The quality of life is defined as a method and effectiveness in solving problems.
O
Obbjjeeccttiivvee:: The aim of the paper was to evaluate quality of life in women with endometriosis and the management method of side effects of the disease. Psychological scales were employed in our study.
M
Maatteerriiaall aanndd mmeetthhooddss:: In our research we included 26 women admitted to the Division of Reproduction of the Medical University in Poznan with diagnosed endometriosis of the small pelvis. We analyzed individual predisposition, used strategies and their effectiveness in controlling endometriosis side effects and transposition of obtained results into particular life zones: physical, psychological, interpersonal and somatic, as a quality of life markers.
R
Reessuullttss:: Among women with endometriosis there were was no progression in depression symptoms. They however presented high level of quality of life. They used the following strategies for pain control: (prayers, searching for hope, and declaration of dealing with pain causing the situation). They muted rated anger and
Ocena jakoœci ¿ycia kobiet z rozpoznan¹ endometrioz¹ oraz sposobów radzenia sobie z negatywnymi skutkami choroby
Evaluation of quality of life in women with endometriosis and management method with side effects of the disease
JJaaddwwiiggaa ŁŁuucczzaakk--WWaawwrrzzyynniiaakk,, MMaałłggoorrzzaattaa SSzzcczzeeppaańńsskkaa,, JJaannaa SSkkrrzzyyppcczzaakk
Klinika Rozrodczości, Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu; kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. Jana Skrzypczak
Przegląd Menopauzalny 2007; 6: 329–335
Adres do korespondencji:
dr n. biol. JJaaddwwiiggaa ŁŁuucczzaakk--WWaawwrrzzyynniiaakk,, Klinika Rozrodczości, Uniwersytet Medyczny, ul. Polna 33, 60-535 Poznań, tel. +48 61 841 93 02, e-mail: j.luczakwawrzyniak@poczta.onet.pl
Endometrioza jest chorobą rozpoznawaną u 5–10%
kobiet w wieku reprodukcyjnym [1]. Liczba chorujących nie jest do końca znana, ponieważ one same nie docie- kają przyczyn występujących dolegliwości lub proces dia- gnostyczny umożliwiający rozpoznanie trwa zbyt długo [2, 3]. Symptomami endometriozy są ból w miednicy mniejszej, bolesne współżycie płciowe, ból przy defekacji oraz niepłodność [4]. Choroba ta rozpoznawana jest u co- raz młodszych kobiet, wg niektórych autorów już w 8.–13. roku życia [5–7]. Ból w miednicy mniejszej, nasi- lający się w okresie miesiączki, często postrzegany jest jako element kobiecej egzystencji [8]. Również ból wystę- pujący w trakcie współżycia płciowego i/lub przy wypróż- nianiu uznawany bywa za dolegliwość błahą. Diagnosty- ka jest opóźniona wielokrotnie, ponieważ zarówno same kobiety, jak i lekarze uważają, że istnieje wiele przyczyn powodujących dyskomfort w tej sferze życia (problemy emocjonalne kobiety, zaburzenie relacji partnerskich, sta- ny zapalne pochwy, błędy dietetyczne i inne). Endome- triozę często stwierdza się podczas dociekania przyczyn niepłodności. Brak zadowalających efektów leczenia nie- płodności bywa wielokrotnie impulsem do wdrożenia in- wazyjnych badań diagnostycznych (laparoskopia), które stwierdzają obecność endometriozy [9].
Endometrioza jest chorobą przewlekłą, dlatego skut- ki jej oddziaływania na życie kobiet stają się coraz czę- ściej przedmiotem dociekań naukowych. Z jednej strony bada się, w jaki sposób stan somatyczny wpływa na ja- kość życia, przystosowanie uczuciowe i relacje społecz- ne oraz jak czynniki psychiczne wpływają na odczucia wynikające ze stanu chorobowego i/lub funkcjonowanie kobiecego organizmu [10–13].
Na podstawie licznych badań kobiet z endometriozą stwierdzono, że ból, który często towarzyszy tej chorobie, wpływa negatywnie na jakość życia, ogranicza aktywność zawodową, kontakty towarzyskie [12, 14]. Inne badania, któ- rych celem było określenie psychologicznej charakterystyki kobiet z endometriozą, wykazały, iż te pacjentki, które do- świadczają bólu, częściej cierpią na depresję w porównaniu z kobietami, u których endometrioza nie daje dolegliwości bólowych oraz z kobietami zdrowymi. Lęk, który może być także skutkiem choroby, przez jedną grupę badaczy uznany został jako znaczący, przez innych natomiast jako czynnik nieróżnicujący kobiet chorych i zdrowych [15–17]. Wykazano także, że kobiety z endometriozą osiągają wysoki poziom wykształcenia, zadowalający poziom socjoekonomiczny
i zdecydowanie więcej czasu poświęcają na rozwój osobisty – karierę zawodową, kształtowanie warunków bytowych, później wychodzą za mąż, otaczają się mniejszą grupą przy- jaciół (brak czasu, określone kryteria doboru osób do grupy znajomych) [2, 18]. Nieliczni autorzy podjęli się również pró- by wyjaśnienia przyczyn wystąpienia choroby w oparciu o istnienie traumatycznych zdarzeń w okresie dziecięcym i dojrzewania. Na podstawie przeprowadzonej analizy stwierdzono, iż odrzucenie emocjonalne przez matkę w dzieciństwie oraz zakłócenia w czasie intensywnego roz- woju psychoseksualnego częściej miały miejsce w grupie kobiet, u których silny ból w miednicy mniejszej był dominu- jącą dolegliwością [18–20].
Autorki pracy przyjęły założenie, że endometrioza, jak każda przewlekła choroba, uniemożliwia zaspokoje- nie wielu ważnych dla kobiety potrzeb, zaburzając po- czucie szczęścia. Sposób i skuteczność rozwiązywania problemów, będących skutkiem choroby, będą określały jakość życia.
C
Ceell pprraaccyy
Celem pracy była ocena jakości życia kobiet z rozpo- znaną endometriozą oraz sposobów radzenia sobie z ne- gatywnymi skutkami choroby.
Cel pracy realizowano przy użyciu skal psychologicz- nych.
M
Maatteerriiaa³³
Do badania włączono 26 kobiet w wieku 24–50 lat, hospitalizowanych w Klinice Rozrodczości Ginekologicz- no-Położniczego Szpitala Klinicznego Uniwersytetu Me- dycznego w Poznaniu od marca 2006 r. do kwiet- nia 2007 r., u których podczas laparoskopii rozpoznano endometriozę. Wszystkim przedstawiono cel badania i poproszono o wyrażenie zgody na jego przeprowadze- nie. Następnym krokiem było przekazanie im siedmiu skal do samodzielnego wypełnienia. Każda skala miała odrębną instrukcję, która określała sposób udzielania odpowiedzi na pytania i/lub twierdzenia w niej zawarte.
Czas wypełniania poszczególnych skal wynosił 2–15 min. Badanym nie wyznaczano limitu czasowego i wy- pełnione ankiety oddawały w dogodnym dla siebie cza- sie, w trakcie pobytu w szpitalu.
relations with family and their support rate positively. They accepted the disease on at a high level, which allowed them to prevent from a negative impact on psychosocial function. They had a high level of a sense of own effectiveness which built a self-confidence in a difficult and stressfull situation.
C
Coonncclluussiioonnss:: In women with endometriosis there is no evidence of quality of life deterioration.
Endometriosis stimulates natural resources, allowing women to fulfill various goals despite of chronic disease.
Women with endometriosis get used to their disease, keeping a good relationship with close coworkers colleagues and fulfilling their life’s goals while having at the same time a high level of self-satisfaction.
K
Keeyy wwoorrddss:: endometriosis, quality of life, emotion, psychosocial functioning
Uzyskane wyniki odniesiono do grup chorych, które służyły do porównań twórcom polskiej adaptacji zasto- sowanych testów.
M Meettooddaa
W pracy posłużono się skalami, które miały pomóc zidentyfikować predyspozycje indywidualne, stosowane strategie i ich skuteczność w opanowywaniu skutków choroby. Kolejnym etapem dociekań autorek było odnie- sienie uzyskanych wyników do poszczególnych sfer funkcjonowania – fizycznej, psychicznej, interpersonal- nej i somatycznej, które stanowią o jakości życia czło- wieka.
1. Skala satysfakcji z życia (SWLS) – E. Dener, R.A.
Emmons, R.J. Garson, S. Griffin w adaptacji Zygfryda Juczyńskiego.
Zawiera 5 stwierdzeń, które pozwalają badanemu porównać własną sytuację z ustalonymi przez siebie standardami. Określa poziom satysfakcji z życia, posia- danie pozytywnych uczuć, przy braku uczuć negatyw- nych.
2. Skala uogólnionej własnej skuteczności (GSES) – R. Schwarzer, M. Jeruzalem, Z. Juczyński.
Pozwala ocenić przekonanie badanych odnośnie skuteczności radzenia sobie w życiu z trudnymi sytu- acjami lub napotykanymi przeszkodami. Badane osoby, odpowiadając na 10 pytań w niej zawartych, dokonują oceny własnych zasobów niezbędnych do radzenia so- bie w sytuacjach stresowych.
3. Skala kontroli emocji (CECS) – M. Watson i S. Greer wg adaptacji Zygfryda Juczyńskiego.
Składa się z trzech podskal – gniewu, depresji i lęku, które pozwalają dokonać pomiaru subiektywnej kontro- li tych emocji. Natomiast zsumowanie wyników podskal pozwala ustalić ogólny wskaźnik kontroli emocji, który określa subiektywne przekonania badanych osób odno- śnie umiejętności kontrolowania swoich reakcji w sytu- acji doświadczania określonych emocji negatywnych.
Autorzy skali uznali, że im wyższy wynik, tym wyższe jest tłumienie emocji negatywnych. Skłonność do ha- mowania emocji uznana jest za względnie stałą cechę osób wysoce uspołecznionych, sztywnie przestrzegają- cych norm społecznych. Jednak niewyrażone negatywne emocje uznane zostały przez licznych autorów za podło- że chorób psychosomatycznych i/lub zaburzeń nerwico- wych.
4. Skala akceptacji choroby (AIS) – J. Felton, T.A. Re- venson, G.A. Hinrichsen, w adaptacji Zygfryda Juczyń- skiego.
Zawiera 8 stwierdzeń, które opisują negatywne kon- sekwencje złego stanu zdrowia, tzn. ograniczenia wyni- kające z jej istnienia, brak samowystarczalności, poczu- cie zależności od innych osób oraz obniżenie poczucia własnej wartości. Autorzy skali uznali, że akceptacja
choroby przejawia się w mniejszym nasileniu reakcji ne- gatywnych i emocji związanych z jej wystąpieniem.
5. Kwestionariusz strategii radzenia sobie z bólem (CSQ) – A.C. Rosenstiel, F.J. Keefe w adaptacji Zygfryda Juczyńskiego.
Kwestionariusz ten składa się z 42 stwierdzeń, które opisują różne sposoby radzenia sobie z bólem. Kwestio- nariusz zawiera także pytania dotyczące oceny wła- snych umiejętności zastosowania różnych strategii do obniżenia bólu i poradzenia sobie z nim. Wyodręb- niono 7 strategii radzenia sobie z bólem, które dodatko- wo rozdzielono na strategie poznawcze i behawioralne.
W skład strategii poznawczych wchodzą: a) odwracanie uwagi, b) przewartościowanie doznań bólowych, c) ka- tastrofizowanie, d) ignorowanie doznań, e) modlenie się/pokładanie nadziei, f) deklarowanie radzenia sobie.
Za strategię behawioralną uznano natomiast zwięk- szoną aktywność. Każdej strategii przypisano 6 pytań.
Do obliczenia wyników wykorzystano 7-stopniową ska- lę Likerta. Uzyskane wyniki pozwalają prognozować przystosowanie się do bólu przewlekłego i ocenę indy- widualnych umiejętności zastosowania różnych strategii do poradzenia sobie z bólem oraz obniżenia go.
6. Skala depresji Becka.
Najczęściej używany do badania samopoczucia in- wentarz samooceny w psychiatrii ogólnej. Pełna wersja zawiera 21 pytań, które opisują najczęściej obserwowa- ne objawy depresji. Odpowiedzi szacowane są w 4-stop- niowej skali, oceniającej natężenie depresji (0–3 pkt).
Na podstawie tej skali można wykluczyć istnienie depre- sji (0–11) lub stwierdzić depresję łagodną (12–26), umiar- kowaną (27–49) i ciężką (50–63). Pomocy i leczenia psy- chiatrycznego wymagają osoby, u których na podstawie skali rozpoznana zostaje ciężka depresja.
7. Test Family APGAR G. Smilksteina.
Test ten jest prostym i rzetelnym narzędziem do oce- ny funkcjonowania rodziny. Zawiera 5 twierdzeń doty- czących: wsparcia rodziny, partnerstwa, rozwoju syste- mu rodzinnego, uczuć w rodzinie, poczucia wspólnoty rodzinnej. Uzyskany wynik pokazuje obszary w funkcjo- nowaniu rodziny, które mogą tłumaczyć, na ile dolegli- wości, które demonstruje pacjent mają uwarunkowania psychospołeczne i/lub wynikają z nasilenia stresu panu- jącego w rodzinie.
Wszystkie testy psychologiczne zastosowane w ba- daniu zaadaptowane zostały do populacji polskiej. Ich właściwości psychometryczne, takie jak rzetelność, traf- ność i normalizacja spełniają kryteria testów diagno- stycznych. Testy zakupiono w Pracowni Testów Psycho- logicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
C
Chhaarraakktteerryyssttyykkaa ggrruuppyy bbaaddaanneejj
Średni wiek badanych wynosił 33,5 roku. Choroba trwała od roku do 13 lat (średnio 4,4 roku). Trzynaście
kobiet (50%) leczonych było tylko operacyjnie, a 13 (50%) operacyjnie i farmakologicznie.
Dwadzieścia badanych (77%) było mężatkami, 5 (19,2%) – pannami, a 1 (3,8%) stanu wolnego. Miesz- kankami dużego miasta (powyżej 100 tys.) było 10 (38,5%) kobiet, małego miasta (poniżej 100 tys.) ko- lejnych 10 (38,5%), a 6 (23%) mieszkało na wsi.
Wyższe wykształcenie miało 17 (65,4%) badanych, 5 (19, 2%) – wykształcenie średnie, a 4 (15,4%) – zawo- dowe. Dwadzieścia trzy kobiety (88,5%) były aktywne zawodowo, z czego 16 pracowało umysłowo, 4 wykony- wały pracę fizyczną, a 3 aktualnie przebywały na zwol- nieniu lekarskim. Pozostałe 3 (11,5%) były bezrobotne.
W okresie ostatniego roku 22 (84,6%) badane korzy- stały z opieki lekarskiej, z czego 19 (73%) z opieki leka- rza ginekologa.
Trzynaście kobiet (50%) zamieszkiwało tylko z mę- żem, 7 (27%) z mężem i innymi członkami rodziny (dzie- ci, rodzice, teściowie, rodzeństwo), 4 (15,4%) mieszkały z rodzicami i/lub rodzeństwem, 1 (3,8%) zamieszkiwała z przyjaciółką oraz 1 (3,8%) z konkubentem i synem.
Siedem (27%) kobiet miało już dzieci, a 3 (11,5%) aktualnie były w ciąży.
W Wyynniikkii S
Skkaallaa ssaattyyssffaakkccjjii zz ¿¿yycciiaa ((SSWWLLSS))
Poziom satysfakcji z życia u kobiet z endometriozą wyniósł 23,96.
S
Skkaallaa uuooggóóllnniioonneejj ww³³aassnneejj sskkuutteecczznnooœœccii ((GGSSEESS)) Wartość poczucia własnej skuteczności w badanej grupie wyniosła 30.
S
Skkaallaa kkoonnttrroollii eemmooccjjii ((CCEECCSS))
Kobiety z endometriozą uzyskały wynik tłumienia emocji na poziomie 48,66.
Natomiast obliczenie średnich wyników dla gniewu – 14,4, depresji – 16,6 i lęku – 17,4 pozwoliło stwierdzić, że kobiety z grupy badanej najniższy średni wynik uzy- skały w skali gniewu, który świadczy o mniejszej możli- wości tłumienia (hamowania) tej emocji.
S
Skkaallaa aakkcceeppttaaccjjii cchhoorroobbyy ((AAIISS))
Uzyskane wyniki pozwalają stwierdzić, iż pacjentki z endometriozą akceptują chorobę (33,42). Uzyskany wynik wskazuje, iż choroba nie wyzwala w kobietach nią dotkniętych emocji negatywnych.
K
Kwweessttiioonnaarriiuusszz ssttrraatteeggiiii rraaddzzeenniiaa ssoobbiiee zz bbóólleemm ((CCSSQQ)) W grupie kobiet z endometriozą ból nie był objawem dominującym w momencie włączania do badania. Dlate- go otrzymały dodatkową instrukcję, iż pytania i twierdze-
nia zawarte w kwestionariuszu dotyczą sytuacji z prze- szłości lub aktualnych. Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzono, iż najczęściej stosowanymi strate- giami radzenia sobie z bólem były modlitwa/szukanie nadziei – 20,8, deklarowanie radzenia sobie – 19 oraz ak- tywność – 16,7. Uzyskane wyniki pokazały również, z któ- rych strategii chore nie korzystają. Wykazano, że kobiety z endometriozą rzadko korzystają ze strategii ignorowa- nia bólu oraz przewartościowywania doznań bólowych.
Kolejną strategią, która nie została uznana przez kobiety z endometriozą, było katastrofizowanie.
S
Skkaallaa ddeepprreessjjii BBeecckkaa
Na podstawie uzyskanych wyników, u 22 (84,6%) ko- biet z endometriozą nie stwierdzono objawów depresji, u 3 (11,5%) rozpoznano łagodną depresję, a u 1 (3,9%) – umiarkowanie ciężką.
T
Teesstt FFaammiillyy AAPPGGAARR
Uzyskane wyniki pokazały, że u 20 (76,9%) kobiet z endometriozą nie stwierdzono zaburzeń w systemie rodzinnym, u 6 (23,1%) wykazano poważne nieprawidło- wości w funkcjonowaniu systemu rodzinnego.
Uzyskane wyniki przedstawiono w tab. I.
D
Dyysskkuussjjaa
We współczesnej medycynie coraz częściej odchodzi się od traktowania zjawisk w koncepcji dualizmu karte- zjańskiego, uznającego psychikę i ciało za odmienne wymiary. Poważne, przewlekłe choroby rozpatruje się w szerokim kontekście – biologicznym, psychologicz- nym, społecznym, duchowym, egzystencjalnym. Określa się udział czynników psychicznych w powstaniu danego schorzenia, a także konsekwencje, jakie choroby wywo- łują w życiu człowieka, wpływając na sposób jego funk- cjonowania i możliwość realizowania uznanych wartości i celów. Takie podejście niewątpliwie inspiruje nowe de- finicje zdrowia.
Współczesne koncepcje coraz częściej ujmują zdro- wie jako proces, polegający na poszukiwaniu i utrzymy- waniu ciągle naruszanej równowagi. Zdrowie jest wyni- kiem interakcji między procesami biologicznymi, psycho- logicznymi, społecznymi, kulturowymi i cywilizacyjnymi.
Odzwierciedleniem dobrego stanu zdrowia człowieka jest jego subiektywny dobrostan, który obejmuje ele- menty emocjonalne, uczuciowe i poznawcze [21].
Endometrioza jest uznana za chorobę przewlekłą, przez niektórych określana jako rak kobiet robiących ka- rierę. Niektórzy autorzy z naciskiem podkreślają, że do- tyka ona kobiety w wieku rozrodczym, od pierwszej mie- siączki do menopauzy, w okresie największej własnej aktywności edukacyjnej, zawodowej i społecznej [22].
W naszym badaniu większość pacjentek (88,5%) było
aktywnych zawodowo. Ponad połowa miała wyższe wy- kształcenie (65,4%) i pracowała umysłowo (61,5%).
Demograficzna charakterystyka badanych pacjentek z endometriozą zbieżna jest z danymi na ten temat, przedstawianymi przez autorów z różnych ośrodków.
Podkreślają oni, że większość chorych na endometriozę ma wyższe wykształcenie, później wychodzi za mąż, ży- je w lepszych warunkach socjoekonomicznych [23–25].
Uzyskane wyniki pokazały, że endometrioza nie na- siliła objawów depresyjnych wśród badanych przez autorki kobiet. We wcześniejszych badaniach dotyczą- cych skutków choroby na funkcjonowanie psychospo- łeczne stwierdzono również, iż wśród chorych z endo- metriozą, które poddały się leczeniu z powodu silnego bólu, występowanie depresji było częstym zjawiskiem [16, 17, 26]. Niepotwierdzenie depresji wśród badanych przez autorki niniejszej pracy mogło wynikać jednak z faktu, iż ból nie był dla większości z nich dominującą dolegliwością. Wydaje się, że zrównoważony nastrój, który stwierdzono w grupie kobiet chorych, ma wpływ na wysoki poziom satysfakcji z życia. Taka ocena satys- fakcji z życia, stanowiąc wynik subiektywnego porówna- nia własnej sytuacji zdrowotnej i życiowej z ustalonymi przez siebie standardami, może świadczyć o tym, że
choroba nie jest czynnikiem obniżającym samopoczucie.
W populacji polskiej niższe wyniki w skali satysfakcji z życia stwierdzono u kobiet w okresie menopauzy i na- uczycielek szkół podstawowych [27]. Uzyskany przez au- torki wynik może sugerować, iż choroba jest czynnikiem pozytywnie modyfikującym postrzeganie własnej sytu- acji zdrowotnej. Coraz liczniejsza grupa badaczy wska- zuje zgodnie, że częstym powodem zgłoszenia się ko- biet do lekarza jest nie tylko odczuwanie bólu, ale także obawa, iż jego źródłem może być rozwijający się w miednicy mniejszej nowotwór [1, 3, 29]. Pomimo tego, że choroby nowotworowe są coraz wcześniej wykrywa- ne, a także wzrasta skuteczność ich leczenia, nadal w społeczeństwie wzbudzają silny lęk i są uznawane za groźne i śmiertelne. Dla wielu kobiet wykluczenie ra- ka może być głównym powodem tak pozytywnego po- strzegania swojej sytuacji życiowej [18].
W badanej grupie kobiet brak depresji i wysokie po- czucie satysfakcji z życia korelowały także z akceptacją choroby, co oznaczało, że nie wywoływała ona nega- tywnych emocji i reakcji związanych z jej wystąpie- niem. W badaniach, które służyły normalizacji skali, stwierdzono także, iż kobiety z rakiem sutka i macicy akceptują chorobę na wyższym poziomie, aniżeli pa- T
Taabb.. II.. Wyniki poszczególnych skal u kobiet z endometriozą S
Skkaallaa KKoobbiieettyy zz eennddoommeettrriioozząą ((nn==2266))
skala satysfakcji z życia (SWLS) 23,96
skala uogólnionej własnej skuteczności (GSES) 30
skala kontroli emocji (CECS) 48,66
– gniew 14,4
– depresja 16,6
– lęk 17,4
skala akceptacji choroby (AIS) 33,42
kwestionariusz radzenia sobie z bólem (CSQ)
– odwracanie uwagi 11
– przewartościowanie doznań bólowych 10,4
– katastrofizowanie 11,5
– ignorowanie doznań 13,6
– modlenie się/pokładanie nadziei 20,8
– deklarowanie radzenia sobie 19
– zwiększona aktywność 16,7
skala depresji Becka
– brak 22
– łagodna 3
– umiarkowanie ciężka 1
test Family APGAR
– poważna dysfunkcja w rodzinie 0
– sugestia istnienia nieprawidłowości 6
– brak zaburzeń w systemie rodzinnym 20
cjenci z rozpoznaną neuropatią [15, 27]. Można zatem uznać, że poważna choroba, która ma charakter prze- wlekły, a rokowanie co do całkowitego wyleczenia jest niepewne, powoduje realistyczne formułowanie oczeki- wań co do sukcesów terapeutycznych, skutkiem czego jej oddziaływanie na jakość życia jest mniejsze w po- równaniu z pacjentami o lepszym rokowaniu na wyle- czenie [1, 11, 27, 29, 30]. Wnikliwe określenie oczekiwań w procesie diagnostycznym i leczniczym uznawane jest za czynnik modyfikujący wielkość oddziaływania choro- by na jakość życia człowieka nią dotkniętego [18]. Ist- nieją również doniesienia, w których zwraca się uwagę, iż niesatysfakcjonujące wyniki leczenia endometriozy negatywnie oddziałują na relacje pacjent-lekarz [31, 32].
Występowanie endometriozy kojarzone jest z do- świadczaniem przez kobiety nią dotknięte bólu, który działa bezpośrednio na sferę poznawczą, emocjonalną i behawioralną. Ze względu na to, iż wszystkie chore dą- żą do zmniejszenia tego objawu, postanowiono ocenić, jakie stosują strategie do obniżenia poziomu jego odczu- wania. Uzyskane wyniki pokazały, że kobiety chore wyko- rzystują najczęściej strategię modlitwa/szukanie nadziei oraz deklarowanie radzenia sobie. Kolejnym ciekawym spostrzeżeniem było odkrycie, że strategia poznawcza przewartościowanie znaczenia bólu wśród kobiet z endo- metriozą nie była często stosowana. W dotychczasowych badaniach prowadzonych wśród kobiet z endometriozą koncentrowano się na skutkach bólu, a więc obniżeniu nastroju i depresji, ograniczeniach w życiu – konieczno- ści wycofywania się z aktywności życiowej, stosowanych środkach przeciwbólowych, zwiększonym spożyciu alko- holu lub zmianie relacji interpersonalnych w najbliższym otoczeniu. Ponieważ ból jest doznaniem wielowymiaro- wym i subiektywnym, trudno dokonać obiektywnej oce- ny jego wielkości. W obliczu powyższego stwierdzenia znajomość strategii, które pozwalają jednostce poradzić sobie ze skutkami emocjonalnymi, poznawczymi i beha- wioralnymi bólu, wydaje się wnosić więcej informacji, aniżeli zobiektywizowana ocena jego nasilenia [10, 30, 31].
W określonych sytuacjach człowiek reaguje w typowy dla siebie sposób, co jest utożsamiane z cechami lub ty- pami osobowości, wyrażającymi względnie stałe jego właściwości. Sposoby zachowania, które wyrażają indy- widualne właściwości jednostki przejawiane w konkret- nych sytuacjach, pozwalają określić typowe wzory (kon- strukty) zachowania dla danej osoby. Do tej pory wyod- rębniono 3 wzory zachowania – A, B, C, które konstytuują zarówno cechy osobowościowe, jak i elementy behawio- ralne związane z określonymi sytuacjami [29]. Kobiety z rozpoznaną endometriozą uzyskały niski wskaźnik tłu- mienia emocji. Świadczy to o tym, iż nie starają się za wszelką cenę walczyć z tą negatywną emocją, pozwa- lając sobie na jej ekspresję, co w konsekwencji daje moż- liwość częstszego odczuwania spokoju oraz życia w mniejszym napięciu. Ekspresja gniewu i złości na ogół
nie budzi sprzeciwu, pod warunkiem że nie przekracza określonych granic zarówno dla formy, jak i miejsca. Ba- dania prowadzone w grupie 134 mężczyzn wykazały, że silniejsza ekspresja gniewu wiązała się z mniejszym na- sileniem dolegliwości psychicznych i fizycznych. Nato- miast słabsze przejawianie gniewu i oczekiwanie z tego powodu aprobaty społecznej sprzyjały nasileniu sygna- łów świadczących o pogarszaniu się stanu zdrowia [27].
Predyspozycja do ekspresji gniewu, stwierdzona w gru- pie kobiet chorych, mogła zatem sprzyjać ich lepszej su- biektywnej kontroli kondycji fizycznej oraz psychicznej, poprawiając tym samym ogólną ocenę jakości życia.
Wysoki wynik uzyskany w skali własnej skuteczno- ści podkreśla, że wszystkie chore miały silne przekona- nia dotyczące własnej skuteczności. Osoby o takich pre- dyspozycjach są w stanie stawiać sobie wyższe cele w życiu i z dużym zaangażowaniem realizować je pomi- mo napotykanych trudności. Podobny, wysoki wynik uzyskały kobiety po mastektomii, a najniższy kobiety w okresie menopauzy [27].
Takie poznawcze i behawioralne ujęcie choroby po- zwala badanym kobietom utrzymać relacje rodzinne i w otoczeniu społecznym na zadowalającym poziomie, zapewniając sobie tym samym wsparcie w sytuacjach trudnych.
W Wnniioosskkii
Endometrioza, jako choroba przewlekła, rozpoznawa- na u kobiet w wieku reprodukcyjnym i aktywnych zawo- dowo nie musi wpływać na pogorszenie jakości życia. Jej istnienie powoduje natomiast uruchomienie przez chore indywidualnych zasobów, które pozwalają realizować wytyczone cele i zaspokajać ważne potrzeby. Można za- tem wnioskować, że kobiety z endometriozą adaptują się do choroby, co pozwala im funkcjonować w dobrych re- lacjach z osobami z najbliższego otoczenia, realizować plany i odczuwać dużą satysfakcję z życia.
P
Piiśśmmiieennnniiccttwwoo
1. Levy BS, Apgar BS, Surrey E, et al. Endometriosis and pelvic pain:
a multispecialty roundtable discussion. J Family Prac Suppl 2007; 3: 1-13.
2. Denny E. Women’s experience of endometriosis. J Advanced Nursing 2004; 46: 641-8.
3. Ballard K, Lowton K, Wright J. What’s the dalay? A qualitative study of women’s experiences of reaching a diagnosis of endometriosis. Fertil Steril 2006; 86: 1296-301.
4. Fauconnier A, Chapron Ch, Dubuisson J, et al. Relation between pain symptoms and the anatomic location of deep infiltrating endometriosis.
Fertil Steril 2002; 78: 719-26.
5. Nowak A, Błogowska A, Chudecka-Głaz A, et al. Adolescent endometriosis. Gin Pol 2001; 72: 335-40.
6. Źrubek H, Sikorski M, Nasser M, et al. Endometriosis in adolescents and young women. Can we afford to delay the diagnosis. Gin Pol 1999; 70: 264-9.
7. Laufer MR, Sanfilippo J, Rose G. Adolescent endometriosis: diagnosis and treatment approaches. J Pediatr Adolesc Gynecol 2003; 16, Suppl: 3-11.
8. Tzafettas J. Painful menstruation. Pediatr Endocrinol Rev 2006; 3: 160-3.
9. Skrzypczak J, Szczepańska M, Banaszewski S, et al. Reoperation in patients with endometriosis: analysis of own material. Pol J Gynaecol Invest 2004; 7: 34-8.
10. Huntington A. A life shaped by pain: women and endometriosis. J Clin Nur 2005; 14: 1124-32.
11. Marques A. Quality of life in brazilian women with endometriosis assessed though a medical outcome questionnaire. J Reprod Med 2004; 49: 115-20.
12. Gao X, Yeh YC, Outley J, et al. Health-related quality of life burden of women with endometriosis: a literature review. Curr Med Res Opin 2006; 22: 1787-97.
13. Harrison V. Stress reactivity and family relationships in the development and treatment of endometriosis. Fertil Steril 2005; 83: 857-64.
14. Cox H, Henderson L, Andersen N, et al. Focus group study of endometriosis: Struggle, loss and the medical merry-go round. Int J Nursing Pract 2003; 1: 2-9.
15. Low W, Edelman R, Sutton C. A psychological profile of endometriosis patients in comparison to patients with pelvic pain of others origins.
Psychother Psychosom Med Psychol 1992; 42: 242-52.
16. Lorencatto C, Petta C, Navarro M, et al. Depression in women with endometriosis with and without chronic pelvic pain. Acta Obstet Gynecol 2006; 85: 88-92.
17. Waller K, Shaw R. Endometriosis, pelvic pain, and psychological functioning. J Psychosom Res 1993; 37: 111-6.
18. Peveler R, Edwards J, Daddow J, et al. Psychosocial factors and chronic pelvic pain: a comparison of women with endometriosis and with unexplained pain. J Psychosom Res 1996; 40: 305-15.
19. Selfe S, Matthews Z, Stones W. Factors influencing outcome in consultations for chronic pelvic pain. J Womens Health 1998; 7: 1041-8.
20. Thomas E. Coping with emotions and abuse history in women with chronic pelvic pain. J Psychosom Res 2006; 60: 109-112.
21. Heszen-Niejodek I. Psychologia zdrowia. W: Psychologia. Podręcznik akademicki. T. 3. Strelau J (red.). Gdańsk 2000, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
22. Jones G, Jenkinson C, Taylor N, et al. Measuring quality of life in women with endometriosis: tests of data quality, score reliability, response rate and scaling assumptions of the endometriosis Health Profile Questionnaire. Hum Reprod 2006; 21: 2686-93.
23. Signorello LB, Harlow BL, Kramer DW. Epidemiologic determinants of endometriosis: a hospital based case – control study. Ann Epidemiol 1997; 7: 267-74.
24. Skrzypczak J. Jak zapobiegać endometriozie? W: XXIX Kongres PTG Poznań, Postępy w ginekologii i położnictwie. Spaczyński M (red.). 2006; 181-4.
25. Jones G, Jenkinson C, Kennedy S. The impact of endometriosis upon quality of life: a qualitative analysis. J Psychosom Obstet Gynaecol 2004; 25: 123-33.
26. Wright C, Barlow J, Turner J, et al. Self-management training for people with chronic disease: an exploratory study. Br J Health Psychol 2003; 8: 465-76.
27. Juczyński Z. Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia.
Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Warszawa 2001.
28. Lutje W, Brandenburg U. Psychosomatic aspects of endometriosis.
Zentralbl Gynakol 2003; 125: 281-5.
29. Lemaire GS. More than just menstrual cramps: symptoms and uncertainty among women with endometriosis. J Obstet Gynecol Neonatal Nurs 2004; 33: 71-9.
30. Selfe S, Matthews Z, Stones R. Factors influencing outcome in consultations for chronic pelvic pain. Am J Obstet Gynecol 1998; 179: 47-55.
31. Selfe S. Factors influencing outcome in consultations for chronic pelvic pain. J Womens Health 1998; 7: 1041-8.
32. Kennedy S. What is important to the patients with endometriosis? Br J Clin Pract Suppl 1991; 72: 8-10.
